Azərbaycan dünyanın azsaylı kosmik ölkələrindəndir

 

Müsahibimiz “Azərkosmos”un sədr müavini Dunay Bədirxanovdur

 

- Prezident İlham Əliyevin 27 aprel 2021-ci il tarixində imzaladığı sərəncamla “Azərkosmos” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin əsasında Azərbaycan Respublikasının Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin tabeliyində “Azərbaycan Respublikasının Kosmik Agentliyi (Azərkosmos)” publik hüquqi şəxs yaradıldı. Bundan son­ra “Azərkosmos”un fəaliyyəti hansı istiqamətdə olacaq?

 

- Qeyd edək ki, “Azərkosmos” 10 ildir ki, fəaliyyət göstərir və bu illər ərzində şirkətin əsas fəaliyyət istiqaməti kom­mersiya xidmətlərinin həyata keçirilməsi ilə yanaşı, ölkə üçün dövlət və ictimai əhəmiyyət kəsb edən işlər olub.

 

“Azərkosmos” Agentlik funksiyası ilə yeni mərhələyə qədəm qoyur. “Azərkosmos” ASC-nin Azərbaycan Respublikasının Kosmik Agentliyinə çevrilməsi və Azərbaycan Respubli­kasının Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərməsi dünyada gedən sürətli texnoloji tərəqqidən ölkəmizin daha çox faydalanması və ölkəmizdə kosmik fəaliyyət sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsinə xidmət edəcək.

 

Eyni zamanda, bu qərar dövlət və ictimai əhəmiyyət daşıyan funksiya­ların daha effektiv həyata keçirilməsi, ölkəmizin beynəlxalq kosmik layihələrdə iştirakı və beynəlxalq təşkilatlar, xarici dövlətlərin aidiyyəti dövlət və özəl qurumları ilə əməkdaşlığına yeni təkan verəcək. Bununla yanaşı, kosmik sahədə elmi tədqiqatların aparılması, yerli kadr­ların hazırlanması, kosmik sənaye quruculuğu işlərində agentliyin funk­siyalarına və fəaliyyətinə yeni nəfəs gətirəcək. Bir sözlə, kosmik sahədə ölkəmiz adından görülən işlər daha sistemli və struktur formada agentlik tərəfindən tam məsuliyyəti ilə icra olunacaq. Bildiyiniz kimi, 2023-cü ildə ölkəmiz kosmik sahənin əsas tədbirlərindən biri olan Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə ev sahib­liyi edəcək. Bu, konqreslə bağlı irəli gələn zəruri işlərin icrasında, habelə tədbirin yüksək səviyyədə keçirilməsi üçün əsas rol oynayacaq.

 

– İndi orbitdəki peyklərimiz hansı funksiyaları yerinə yetirir?

 

– Ölkəmiz sahib olduğu “Azerspa­ce-1” və “Azerspace-2” telekommu­nikasiya, “Azersky” optik müşahidə peykləri ilə kosmik ölkələr sırasında özünəməxsus yer tutur. Azərbaycanın sahib olduğu və idarə etdiyi hər üç peyk, ilk növbədə, milli dövlətçiliyə xidmət edir. “Azerspace-1” və “Azerspace-2” peyklərinə sahib olma telekommunikasiya sahəsində digər ölkələrdən asılılığı aradan qaldırır və yerüstü infrastrukturdan kənar peyk rabitə xidmətləri təqdim edir. Azərbaycanın televiziya kanalları fasiləsiz olaraq peyklərimiz vasitəsilə dünyaya maneəsiz çatdırılır. Tele­kommunikasiya peykləri ilə yanaşı, “Azersky” peyki də ölkə həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması üçün geniş imkanlara malikdir. Məhz “Azersky”ın sayəsində vaxtilə işğal al­tında olan torpaqlarımızda düşmənin bütün fəaliyyəti nəzarətdə saxlanılırdı. Hazırda da azad olunmuş rayonla­rımıza qayıdış planına əsasən peyk resursları vasitəsilə ərazilərin infrastruktur və relyef faktorlarına uyğun onların xüsusiyyətləri təhlil edilir.

 

– Peykin ömrü necə hesablanır?

 

– Peyklərin ömrü onun komponentlərinin sazlığından və yanacaq kimi tükənən resurs ehti­yatından asılıdır. Peykin növündən və missiyasından asılı olaraq, ən tez tükənən və ya sıradan çıxan resurs fərqli ola bilər. Həmin resurs peykin ömrünü təyin edir. “Azərkosmos”a məxsus iki geostasionar peykin, “Azerspace-1” və “Azerspace-2”nin ömrü peykə yüklənmiş yanaca­ğa əsasən hesablanır. Yanacaq istifadə olunduqca peykin ömrü azalır. Mütəmadi hesablamalar apararaq peykin öz orbitindən kənarlaşdırılacağı tarixi proqnozlaş­dırmaq və planlamaq mümkündür. “Azersky” peykində isə kamera­dan istifadə olunduğu üçün peykin ömrü kameranın keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, yəni optik avadanlıqda gedən deqradasiya effektinə əsasən müəyyən edilir.

 

– Peykdə yaranan problemlərin qarşısı necə alınır? Və ya həmin problemlərin ola biləcəyi nəzərə alınaraq nə kimi tədbirlər görülür?

 

– Peyklərimizin xidmətinin da­yanıqlığını təmin etmək məqsədilə, ilk növbədə “Azərkosmos”un peyk əməliyyatları mərkəzində peykin sazlığına gecə-gündüz nəzarət olu­nur. Xüsusi təlim almış peyk opera­torlarımız tərəfindən peykin göyərtə kompüterindən yerüstü stansiyaya göndərilən müvafiq məlumatlar, bu məlumatları avtomatik yoxlayan ye­rüstü proqram təminatı, həyəcan siq­nalları və mərkəzdəki terminalların və ümumilikdə, bu prosesin effektiv icra­sı təmin olunur. Bəzi problemlər avto­matik, digərləri isə peyk mühəndisləri və operatorları tərəfindən peykə göndərilən distant əmrlərin köməyi ilə həll edilir. Yarana biləcək problemləri proqnozlaşdırmaq üçün peykin avadanlığından asılı olaraq gündəlik, aylıq və ya illik əsaslarla peyk opera­torları və mühəndislər tərəfindən pey­kin sazlığı barədə məlumatların təhlili yerinə yetirilir. Peyk layihələndirilən zaman əvvəlcədən bütün problemlər mümkün qədər nəzərə alınır, peykə ehtiyat avadanlıq quraşdırılır və tələb olunduqda onların istifadəsi üçün ehtiyat planlar və prosedurlar ha­zırlanır. Mütəxəssislərimizin bu cür hallara hazırlığını təmin etmək üçün mütəmadi olaraq peyk simulyatoru üzərində təlimlər keçirilir.

 

– Peyklərimiz vasitəsilə neçə kanal yayımlanır?

 

– Azərbaycan enerji və nəqliyyat sahəsində olduğu kimi, kosmik sahədə də regional mərkəzə çevrilməkdədir. Bu gün tam əminliklə söyləmək olar ki, “Azərkosmos” telekommunikasiya peykləri vasitəsilə Avropa, Afrika, Yaxın Şərq, Mərkəzi və Cənubi Qərbi Asiya regionlarının 30-dan çox ölkəsindən 200-dən artıq müştəriyə xidmət göstərərək, yüksək rəqabətin mövcud olduğu peyk xidmətləri bazarında, o cümlədən, regionda özünəməxsus mövqe qaza­na bilib. Hazırda telekommunikasiya peykləri vasitəsilə Azərbaycan, türk, rus, ingilis, gürcü, qırğız dillərində 200-ə yaxın televiziya və radio kanalı yayımlanır.

 

– Hansı ölkələr peyklərimizin imkanlarından yararlanır?

 

– “Azərkosmos” “lntelsat”, “Airbus Defense and Space”, “Measat” kimi qlobal və regional peyk bazarının aparıcı şirkətləri ilə birgə biznes layihələri həyata keçirir. Belə etibarlı tərəfdaşlarla işbirliyi bazarda möhkəm mövqe tutmağımıza və likvidliyimizin təhlükə altına düşməməsinə imkan yaradıb. Həmçinin, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “HorizonSat” və “The­Angle” internet və peyk xidmətləri üzrə provayder şirkətləri, Afrika regi­onunda peyk xidmətləri üzrə aparıcı “Space Engineering”, “Prime African Media Systems”, “iSAT Africa”, “Glo­becast” qlobal media yayım şirkətləri ilə yeni əməkdaşlıq qurmuşuq. Bunun sayəsində Afrika regionunda “Azerspace-1” və “Azerspace-2” peykləri üzrə uzunmüddətli gəlir gətirən yeni layihələr həyata keçirməyə başlamı­şıq. Afrikanın bir sıra regionlarında Azərbaycanı artıq peyk ölkəsi kimi tanıyırlar. Yaxın regionda, xüsusilə, Gürcüstan bazarındakı aktivliyimizi bu il də saxlamışıq, Rusiyanın peyk rabitə şirkəti “RSCC”, “İntersputnik”, o cümlədən, Ukrayna, Qırğızıstan və Tatarıstan şirkətlərilə telekommunika­siya sahəsi üzrə yeni layihələr həyata keçirmişik.

 

– Peyklərin ehtiyat-idarəetmə mərkəzləri varmı?

 

– Peyklərimiz Bakı yaxınlığında yerləşən Əsas Yerüstü Peyk İdarəetmə Mərkəzindən idarə olunur. Eyni zamanda, həmin mərkəzdə hər hansı fövqəladə hal yarandığı zaman peyklərin dayanıqlı şəkildə idarə olunmasını təmin etmək məqsədilə ehtiyat mərkəz də mövcuddur. Ehti­yat Yerüstü Peyk İdarəetmə Mərkəzi Naxçıvan Muxtar Respublikasında yerləşir.

 

– II Qarabağ müharibəsində peyklərin rolu haqqında danışardınız.

 

– Peyk layihələrinin həyata keçirilməsinin əsas məqsədləri ölkəmizin milli təhlükəsizliyinin təmin olunmasına dəstək verilməsi, sosial-iqtisadi inkişafa, elmi tədqiqatların aparılmasına dəstək verilməsi və beynəlxalq kosmik təşəbbüslərdə iş­tirak edərək ölkənin dünyada imicinin yüksəldilməsidir ki, bu sahədə artıq xeyli əhəmiyyətli işlər görülüb. Bu addımlar atılıb ki, ölkəmiz daha da güclənsin. “Azersky” peykinin imkan­ları həm 44 günlük Vətən müharibəsi dövründə, həm də post-müharibə dövründə bizə böyük üstünlüklər qa­zandırdı. Cənab Prezidentin dəfələrlə vurğuladığı kimi, şanlı zəfərimizin qazanılmasında texnologiyanın bizə verdiyi imkanlar xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

 

Əslində, Azərbaycan 2015-ci ildən etibarən “Azersky” peykinin imkanlarını tətbiq etməklə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən respubli­kamızın vaxtilə işğal altında saxladığı ərazilərdə aşağıdakı qeyri-qanuni fəaliyyətlərin monitorinqini həyata keçirir:

 

 

- düşmən təxribatı nəticəsində baş vermiş yanğınlar;

 

- qanunsuz kənd təsərrüfatı fəaliyyəti, torpaq və bitki-meşə örtü­yünün vəziyyəti;

 

- yeni salınan yaşayış məskənləri;

 

- qeyri-qanuni filiz hasilatı;

 

- həyata keçirilən qeyri-qanuni tikintilər, infrastruktur işləri.

 

“Azersky” peykinin postmüharibə dövründə də mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini vurğulamaq yerinə düşər. Postmüharibə dövründə, xüsusilə azad olunmuş ərazilərimizin ölkə iqtisadiyyatına inteqrasiyasına, həmin torpaqların iqtisadi poten­sialının müəyyənləşdirilməsinə və tələb olunan infrastrukturun qurul­ması işlərində “Azersky” peykinin imkanlarından istifadə olunur. Paralel olaraq, azad olunmuş rayonlarımıza qayıdış planına əsasən peyk resurs­ları vasitəsilə ərazilərin infrastruktur və relyef faktorlarına uyğun onların xüsusiyyətləri təhlil edilir.

 

Peyklərin imkanlarından Ermənistanın işğalı nəticəsində Azərbaycan dövlətinə və vətəndaşlarına dəymiş maddi zərərin məbləğinin beynəlxalq standartlara əsasən müəyyən edilməsi məqsədilə aparılan kompleks araşdırmalarda istifadə edilir.

 

Həmçinin, hazırda azad olunmuş ərazilərimizdə əsas məqsədlərdən biri intensiv kənd təsərrüfatı mo­delinin qurulmasıdır. İntensiv kənd təsərrüfatı öz-özlüyündə daha müasir həllər tələb edir. Buraya əsas dəqiq əkinçilik, ağıllı (smart) kənd təsərrüfatı daxildir ki, bunlar da kənd təsərrüfatı ərazilərinin hər bir nöqtəsinə fərdi yanaşmanı nəzərdə tutur. Bu halda, azad olunmuş torpaqlarımızda “Azersky” peykinin təsvirlərindən və ən müasir təhlil və monito­rinq alətlərindən istifadə etməklə, ərazilərin xüsusiyyətlərinə uyğun elektron kənd təsərrüfatının qurulma­sı, məhsuldarlığın qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılması, bitki örtüyü­nün dəqiq xəritəsinin hazırlanması mümkündür. Bu da kənd təsərrüfatı sahəsində daha optimal nəticələr əldə etməyə imkan verir.

 

– Gələcəkdə orbitə göndərilməsi nəzərdə tutulan hansısa peyklər üzərində iş gedirmi?

 

– Son illərdə dünyada həm telekommunikasiya, həm də müşahidə peyklərinin sayı sürətlə artır və imkanları genişlənir. Bu da öz növbəsində Azərbaycanda müasir kosmik sənayenin trendlərini daha ya­xından müşahidə etməyə imkan verir.

 

Hazırda “Azerspace-1”, “Azerspace-2” və “Azersky” peyklərinin resurslarının daha aktiv kommersiya məqsədilə istifadə olunması üçün fəal iş aparılır. Həmçinin, “Azərkosmos” yeni telekommunikasiya və aşağı orbitli peyklərin orbitə buraxılması layihələrindən ölkəmizin əldə edə biləcəyi iqtisadi səmərələri öyrənir.

 

 

 

Söhbəti qələmə aldı: Tərlan SÜLEYMANOV

 

Xalq qəzeti  2021.- 22 may.- S.11.