İnformasiya təhlükəsizliyi
həyatımızın normasıdır
Bu gün heç bir cəmiyyəti informasiyasız təsəvvür etmək mümkün deyil. Dünya bir növ informasiya mübadiləsi, informasiya müharibəsi və informativ təsir havası ilə nəfəs alır, lokal şəbəkələr qloballaşaraq birləşir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin də dediyi kimi, müxtəlif təhdidlərin artdığı dünyada təhlükəsizlik məsələləri dövlətlər üçün prioritet sahəyə çevrilir və bu baxımdan informasiya təhlükəsizliyi xüsusi aktuallıq daşıyır.
Təəssüf ki, cəmiyyətin tərəqqisinə xidmət etməli olan informasiya sahəsinin özü də bəzən təhlükəsizlik tələblərinə laqeyd yanaşır, məsuliyyətsizlik nümayiş etdirir. Nəticədə həqiqəti əks etdirməyən məlumatlar tirajlanır və cəmiyyət arasında yanlış təsəvvürlər yaranır. Eyni zamanda, düşmən qüvvələrin dəyirmanına su tökülür. Məsələyə daha qlobal baxımdan yanaşsaq, informasiya təhlükəsizliyinə riayət olunmaması ölkənin beynəlxalq nüfuzuna ciddi xələl gətirir. Odur ki, necə deyərlər, qaş düzəldən yerdə göz çıxarmamaq üçün ilk növbədə informasiya təhlükəsizliyinin tələblərinə riayət etmək lazımdır.
Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra informasiya sahəsinin də milli təhlükəsizliyin əsas atributlarından biri kimi qorunması zərurəti yaranıb. 1998-ci il aprelin 3-də ulu öndər Heydər Əliyev “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi haqqında”' qanun imzalayıb. 2012-ci il sentyabrın 26-da Prezident İlham Əliyev “İnformasiya təhlükəsizliyi sahəsində fəaliyyətin təkmilləşdirilməsi tədbirləri haqqında” fərman imzaladıqdan sonra milli informasiya təhlükəsizliyi üzrə strategiyanın yeni mərhələsi başlanıb.
Həyat davam edir və zamanın yeni çağırışları hər bir sahəyə cari və perspektiv baxış bucağından yanaşmağı tələb edir. Ölkəmizdə informasiya texnologiyaları əsasında dövlət əhəmiyyətli məsələlərin həlli naminə müvafiq, modern informasiya infrastrukturu yaradılır. Həmin infrastruktur qlobal informasiya, o cümlədən, internet şəbəkəsində yer aldıqca kiberhücumların da hədəfinə çevrilir. Dövlətin, cəmiyyətin və vətəndaşların maraqları baxımından vacib hesab edilən məsələlərin həlli məqsədilə yaradılan kritik informasiya infrastrukturunun sistem və şəbəkələri sıradan çıxarılır və ya onların funksionallığı pozulur ki, bu da zərərsiz başa gəlmir.
Prezident İlham Əliyevin ötən il aprelin 17-də imzaladığı “Kritik informasiya infrastrukturunun təhlükəsizliyinin təmin edilməsi sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” fərman məhz ölkəmizdə həmin infrastrukturun tərkibinə daxil olan sistemlərin, informasiya-kommunikasiya şəbəkələrinin və avtomatlaşdırılmış idarəetmənin təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi məqsədinə xidmət edir. Fərmanda təhlükəsizliyin təmin edilməsi, o cümlədən kibertəhdidlərə qarşı mübarizə sahəsində səlahiyyətli orqan funksiyalarının verildiyi DTX ilə Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidmətinin qarşısına konkret vəzifələr qoyulub.
İnformasiya təhlükəsi dedikdə
sistemə dağılma, konfidensiallığın pozulması
– sirrin üstünün açılması, xidmətdən
imtina formasında ziyan vurulmasına səbəb ola bilən
müdaxilələr nəzərdə tutulur. Bu, qəsdən
də edilə bilir, bilməməzlikdən də. Təhlükəsizliyə
barmaqarası münasibət ilk növbədə milli
maraqların pozulması ilə nəticələnir. Bəzi
telekanallar, elektron informasiya saytları, portallar, təəssüf
ki, buna lazımi önəm verə bilmirlər. Unutmamalıyıq
ki, informasiya təhlükəsizliyi zəruri ehtiyat tədbiridir,
ölkənin, xalqın və nəhayət, hər bir vətəndaşın
riayət etməli olduğu yaşam tərzi, sabitliyin
qarantıdır.
Son vaxtlar media nümayəndələrinin və sosial
şəbəkə istifadəçilərinin sosial məsuliyyəti
problemi fəal şəkildə müzakirə edilir. Çünki
bəzi xəbər saytları və sosial şəbəkə
istifadəçiləri strateji əhəmiyyət
daşıyan mövzularla bağlı hüquqi
yanlışlıqlara yol verirlər. Yoxlanılmamış
və həqiqəti təhrif edən məlumatları
yayımlayan həmin saytlar, blogerlər və sıradan sosial
şəbəkə istifadəçiləri süni rezonans
doğurmaq xatirinə sosial məsuliyyət daşımadan
alaçiy, bəzən də böhtan xarakterli
yazıları geniş ictimaiyyətə təqdim edirlər.
Xüsusilə də Azərbaycan Ordusu barədə
həqiqətə uyğun olmayan bəzi məlumatlar
tirajlanır, əhali arasında müzəffər Silahlı
Qüvvələrimiz haqqında yanlış təəssürat
yaratmağa cəhdlər edilir. Onlar fərqinə
varmadan ajiotaj yaratmağa aludə olur və destruktiv informasiya mənbələrinə
çevrilirlər.
Halbuki, bu sahədə çalışan hər kəsin,
xüsusilə də cavabdeh şəxslərin borcudur ki,
informasiya təhlükəsizliyinin prioritetlərini bilsin. Bu prioritetlər
dövlətin, cəmiyyətin və vətəndaşların
maraqlarının balanslı nisbəti əsasında müəyyənləşir.
Ölkədəki siyasi, hərbi, fövqəladə və s.
vəziyyətlərdən asılı olaraq bu nisbət dəyişə
bilər. Hər bir halda sayıqlıq son dərəcə
vacibdir.
Etiraf edək ki, Vətən müharibəsi zamanı
ifrat vətənpərvərlik hissinin təsiri ilə bəzi
onlayn televiziya və xəbər portallarında hərbi sirlərin
yayılmasına yol verilib. Yəni informasiya təhlükəsizliyi
pozulub. Bu gün də vətəndaşlarda
informasiya mədəniyyətinin tərkib hissəsi olan
informasiya təhlükəsizliyi mədəniyyətinin
formalaşdırılması böyük aktuallıq kəsb
edir. Nəzərə almaq lazımdır
ki, bəzən dezinformasiya təhlükəli bir silaha
çevrilir. Mövcud “İnformasiya təhlükəsizliyi”,
“İnformasiya müharibəsi” terminləri hərbi sahədə
daha çox istifadə edilsə də, digər uyğun sahələrdə
də ön sırada qərarlaşmışdır.
Hərbi-siyasi sahədə informasiya müharibəsi
silahlı döyüş qədər böyük önəm
daşıyır. 2020-ci ilin payızındakı 44
günlük zəfər yürüşü zamanı Azərbaycan
həm də bu sahədə sürəkli hücumları dəf
etməli olmuşdur. Etiraf edək ki, milli
mətbuatımız sırf peşəkarlıq
baxımından bu vəzifələrin öhdəsindən gəlmək
gücündə deyildi. Qərbin ermənipərəst
politoloqları, jurnalistləri, ekspertləri bütün
mümkün informasiya, media resursları ilə
üstümüzə yeridiyi halda, milli jurnalistikamız sanki
aciz durumda idi. Yaxşı ki, bu zaman Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyev özünün dərin zəkasını,
soyuq məntiqini, strateji düşüncəsini,
hazırcavablığını, diplomatik-siyasi
erudisiyasını ortaya qoydu, xarici jurnalistlərə verdiyi
30-dan artıq müsahibəsi ilə Azərbaycana
qarşı informasiya müharibəsinin yaylım atəşlərinə
qarşı mətanətlə dayandı, bədxahları dəmir
məntiqi ilə susdurdu, tərksilah elədi.
Hər bir jurnalist bu örnəkdən ibrət
götürməli, informasiya müharibəsinin müsəlləh
əsgəri olmağa, necə deyərlər, öz
silahından bacarıqla istifadə etməyi öyrənməlidir. Elektron media vasitələri,
xəbər portalları Qərb dövlətlərində,
xüsusilə də Ermənistanın havadarı olan ölkələrdə
Azərbaycan həqiqətlərini yaymağa xidmət edən
informasiyalar, təhlili materiallar yaymalı, ölkəmizə
qarşı hərzə-hədyan yürüşünə
çıxan media vasitələri ilə peşəkarcasına
çarpışmağı bacarmalıdırlar. Bu işə obyektiv, vicdanlı xarici politoloq,
jurnalist və ekspertləri daha geniş cəlb etməlidirlər.
Ölkə daxilində bir neçə beynəlxalq
dildə xəbər, siyasi analitik məqalələr yayan, Azərbaycanı
şərləyən qüvvələrə tutarlı, ciddi
arqumentlərə söykənən cavablar verə biləcək
güclü media qurumları formalaşmalıdır. Kimlərinsə bunun əvəzinə qalib Azərbaycan
Ordusu haqqında mənfi təəssürat yaratmaq cəhdləri
ən azı jurnalist məsləkinə xəyanətdir.
Obyektiv
xarici hərbi analitiklərin bizim Silahlı Qüvvələrimizi
“XXI əsrin ordusu” adlandırdığı, unikal
döyüş texnologiyalarımızdan bəhs etdiyi bir vaxtda
bəzi yerli sosial media istifadəçiləri tərəfindən
ordunun nüfuzuna xələl gətirmək, dövlətin
müdafiə qabiliyyətinin möhkəmləndirilməsi məramına
kölgə salmaq məqsədilə həqiqətə
uyğun olmayan informasiyaların tirajlanması bəraəti
mümkün olmayan korafəhmlikdən başqa bir şey
deyil.
Əlbəttə, buna qarşı hüquqi müstəvidə
də tədbirlər görülməsi zəruridir. Odur ki, Azərbaycan
Respublikasının Baş Prokurorluğu iyulun 27-də media
subyektləri və sosial şəbəkə istifadəçilərinə
müraciət edərək, dövlət qurumları ilə hər
hansı dəqiqləşdirmə aparmadan
yoxlanılmamış məlumatların yayılmasının
yolverilməz olmaqla qanunvericiliklə nəzərdə
tutulmuş məsuliyyətə səbəb olduğunu diqqətə
çatdırıb. Eyni zamanda, “Facebook”
sosial şəbəkəsində özünə məxsus
olan səhifədə qanunla yayılması qadağan edilən
informasiyanı yerləşdirdiyinə görə Tofiq
Şahmuradov barəsində 1 ay müddətinə inzibati həbs
tənbehi seçilib. Qeyd edək ki,
Baş Prokurorluq ilk dəfə deyil ki, belə xəbərdarlıqla
çıxış edir. Xatırlayırıq
ki, bu ilin yanvar ayında bəzi saytlar cəbhə xəttindəki
hadisələr barədə yanlış informasiyalar
yaydığına görə cərimə olunmuşdu.
Amma xəbərdarlıqlara, cərimələrə
və qanunun tələblərinə rəğmən
onların yenidən yalan informasiyalar yayması, bəlkə də,
xüsusi maraqlarının olmasını göstərir.
Bu səbəbdən Baş Prokurorluğun tətbiq
etdiyi xəbərdarlıq və digər sərt tədbirlər
anlaşılandır.
Onu da deyək ki, sosial məsuliyyət
anlayışı yalnız jurnalistlərin deyil, hər bir
sosial şəbəkə istifadəçisinin də
çiyninə düşən zəruri bir öhdəlikdir. Vətəndaş
cəmiyyəti də gərək bu tələbə son dərəcə
ciddi yanaşsın. Mətbuat
azadlığını bəsit formada qavramaq olmaz. Bəli, əvvəllər bu sahədə bəzi
boşluqlar var idi. İndi isə dövlət
və qeyri-dövlət sektorlarında informasiya təhlükəsizliyinin
təmin olunması üçün hüquqi-normativ aktlar daha
təkmil forma alıb. Həm kiber
hücumların qarşısının alınması ilə
bağlı cinayət məcəlləsinin maddələri təkmilləşdirilib,
həm də dövlət sirlərinin qorunması ilə
bağlı qanunlara mühüm dəyişikliklər edilib.
Media sahəsində çalışan, özünü
təsirli söz sahibi sayan və müxtəlif platformalardan
kütləvi informasiyalar yayan hər kəs ilk növbədə
sırf qanunlar çərçivəsində fəaaliyyət
göstərməli, vacib xəbərləri cəmiyyətə
ötürərkən dövləti və milli maraqları
üstün tutmalıdır. Məsuliyyətsiz
özbaşınalıq heç zaman özünü
doğrultmur, gərəksiz başağrıları
yaradır.
Bu sahədə
fəaliyyətin günün tələbləri səviyyəsində,
qüsursuz həyata keçirilməsi baxımından
Prezident İlham Əliyevin imzaladığı “Azərbaycan
Respublikasında media sahəsində islahatların dərinləşdirilməsi
haqqında” fərmana əsasən yaradılmış
Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) üzərinə
xüsusilə böyük vəzifələr
düşür. Yeni qurum fəaliyyətinin əsas
istiqamətləri ilə yanaşı, vaxtaşırı
olaraq sahəvi jurnalistika təlimləri, redaktorlar, informasiya
yayıcıları üçün bu mövzuda seminarlar,
maarifləndirici kurslar təşkil edir.
Bir xoşagəlməz tendensiya da bundan ibarətdir ki,
kiminsə səhvlərlə dolu, dövlət və hərbi
sirləri aləmə faş edən informasiyaları dərhal
digərləri tərəfindən köçürülərək
daha geniş auditoriyada yayılır və cəmiyyət
arasında çaşqınlıq, dedi-qodu yaradır. Bu kimi plagiat
hallara qarşı ciddi mübarizə aparılmalıdır.
Çünki düşmənlərimiz bizim ənənəvi
və elektron mətbuatımızı, informasiya
resurslarımızı hər gün izləyərək,
içindən “nəsə” tapır və ondan dövlətimizə,
millətimizə qarşı yönələn xəbər mənbəyi
kimi istifadə edirlər.
Unutmaq olmaz ki, media informasiyanın toplanması, emalı
və yayılması üzrə məsuliyyət
daşıyan əsas sosial institutdur. Əlinə qələm alan,
barmaqlarını kompüter klaviaturasına toxundurub xəbər
yazmağa başlayan, eləcə də sosial şəbəkələrdə
“müdrik” şərhlər verən hər kəs müvafiq
qanunları və əxlaq normalarını bilməli, onlara
ciddi əməl etməlidir.
Əli
NƏCƏFXANLI
Xalq qəzeti.- 2022.- 2 avqust.- S.5.