Xocalı nisgilimizə məlhəm olan müdrik siyasət

 

...Bütövlükdə Azərbaycan xalqına qarşı yönəldilmiş Xocalı soyqırımı öz ağlasığmaz qəddarlığı və qeyri-insani cəza üsulları ilə bəşər tarixində bir vəhşilik aktıdır. Bu soyqırımı, eyni zamanda, bütün bəşəriyyətə qarşı tarixi bir cinayətdir...

 

Heydər ƏLIYEV

 

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

 

 

 

...Xocalı soyqırımını həyata keçirənlər gec-tez ədalət məhkəməsi qarşısında cavab verərək layiqli cəzalarını alacaq, şəhidlərimizin qanı yerdə qalmayacaqdır...

 

İlham ƏLIYEV

 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

 

 

 

XX əsrin faciəsi

 

Tarix boyu Azərbaycan xalqının başına gətirilən müsibətlər sırasında Xocalı soyqı­rımı daha faciəliliyi və xüsusi amansızlıqla törədilməsi ilə seçilir. Bu dəhşətli qətliamdan 30 il keçir. Nə qədər zaman keçsə də xalqımıza qarşı törədilən bu vəhşiliyi millətimiz unutmayacaqdır. Xocalı soyqırımı–ermənilərin xalqımıza qarşı təcavüzü, insan­ltörədilən əsrin cinayəti bəşəriyyət tarixinə daxil olmuş və əbədi qalacaqdır.

 

Ümummilli lider Heydər Əliyev xalqın israrlı tələbi ilə növbəti dəfə hakimiyyətə gəldikdən sonra onun təşəbbüsü əsasında Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən Xocalı soyqırımına siyasi və hüquqi qiymət verilmişdir. Ulu öndərin t“Xocalı soyqırımı günü haqqında” Qərar qəbul edən Milli Məclis, BMT-yə, dünya dövlətlərinə bu qətliamın gerçək mahiyyətini açıqlayaraq, beynəlxalq ictimaiyyəti erməni terrorizminə qarşı təsirli tədbirlər görməyə çağırmışdır.

 

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərini kobud­casına pozaraq keçmiş sovet ordusunun Xilə Xocalı şəhərinə hücum etmiş və dinc əhaliyə misli görünməmiş qəddarlıqla divan tutmuşdur. Ermənistanın uzun illərdən bAplanlaşdırılmış etnik təmizləmə və təcavüz siyasətinin tərkib hissəsi olan Xocalı qətliamı olmaqla, 613 şəxs məhz azərbaycanlı qətlə yetirilmiş, 487 dinc sakin ağır yaralan­mış, 1275 nəfər isə əsir və girov götürülərək işgəncələrə məruz qalmış, onlardan 150 nəfərin, o cümlədən, 68 qadın və 26 uşağın faciədə 8 ailə tamamilə məhv edilmiş, 130 uşaq valideynlərindən birini, 25 uşaq isə hər iki valideynini itirmişdir.

 

O gecə, həlak olanlar hər birimiz üçün doğma və əzizdir, onlar milli qüru­rumuzun qorunması naminə, ölkəmizin ərazi bütövlüyü yolunda qurban gediblər, xalqımızın milli azadlıq uğrunda apardığı mübarizədə şəhid olublar. Onların faciəli surətdə həlak olmaları Azərbaycan xalqının qürurunun, əzmkarlığının, qəhrəmanlığının, mətanətinin, qorxmaz­lığının və cəsarətinin təzahürüdür.

 

Vurğulanmalıdır ki, Ermənistanın azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xo­calı soyqırımı, eləcə də Bağanıs Ay­rım, Qaradağlı, Ağdaban və Başlıbel qətliamları və digər insanlığa sığmayan vəhşiliklər ilə müşayiət olunan hərbi təcavüzü nəticəsində torpaqlarımızın 20 faizə qədəri işğal edilmiş, 20 min vətəndaşımız qətlə yetirilmiş, 50 min nəfərdən artıq insan yaralanmış və əlil olmuşdur. Sadalanan ağır nəticələrlə bərabər, ölkəmiz həm də böyük humani­tar fəlakətlə üz-üzə qalmışdır.

 

Xocalıya ədalət, Heydər Əliyev fondunun müstəsna xidmətləri

 

Qeyd etmək zəruridir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ölkəmizdə həyata keçirilən uğurlu daxili və xarici siyasət sayəsində, Azərbaycan xalqına qarşı törədilən deportasiyalar, soyqırım­ları, terrorlar və insanlığa sığmayan vəhşiliklərlə törədilmiş digər cinayətlər, o cümlədən, Xocalı qətliamı barədə tarixi reallıqların dünya ictimaiyyətinə çatdı­rılması, onlara beynəlxalq səviyyədə obyektiv və ədalətli, yəni həqiqətə və milli maraqlarımıza uyğun münasibət bildirilməsinə müvəffəq olunması ilə əlaqədar dövlətimiz tərəfindən ölkədə və respublikamızdan kənarda görülən nəhəng işlər, həyata keçirilən sistemli və ardıcıl tədbirlər nəticəsində, artıq demək olar ki, bütün dünya Xocalı soyqırımı barədə kifayət qədər məlumatlıdır, eyni zamanda bir sıra ölkələr tərəfindən bu soyqırım rəsmən tanınmış və faciəyə beynəlxalq siyasi qiymət verilmişdir. Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsini yad etməklə bərabər, həm də erməni faşistləri tərəfindən insanlığa qarşı törədilmiş bu vəhşi qətliamı bir daha beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmaq məqsədi daşıyan, möhtərəm Prezident cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi və Birinci vitse-prezident Mehriban xa­nım Əliyevanın, eləcə də ailə üzvlərinin iştirakı ilə “Ana harayı” abidəsinə doğru keçirilən izdihamlı yürüşlər xüsusi vur­ğulanmalıdır. Həmin yürüşlər xalqımızın dəhşətli faciəni heç vaxt unutmayacağını bir daha göstərir.

 

Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Yeni Azərbaycan Par­tiyasının sədr müavini, Heydər Əliyev Fondunun və Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun prezidenti, UNESCO və İCESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın bu istiqamətdə müstəsna xidmətləri, onun təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə görülən böyük işlər, xüsusən də Heydər Əliyev Fondunun zəngin fəaliyyəti mühüm əhəmiyyət kəsb etməkdədir.

 

Xocalı həqiqətlərinin bütün dün­yaya çatdırılmasında, tarixi faktların beynəlxalq aləmdə yayılmasında, soyqırıma obyektiv qiymət verilməsində Heydər Əliyev Fondunun həyata ke­çirdiyi sistemli və davamlı tədbirlər, o cümlədən, müxtəlif illərdə Xocalı soyqı­rımının ildönümləri ilə bağlı Türkiyə, Ru­siya, ABŞ, Almaniya, Ukrayna, Qazaxıs­tan, Gürcüstan, Küveyt və bir sıra digər ölkələrdə təşkil olunmuş genişmiqyaslı mərasimlər əhəmiyyətli rol oynamışdır. “Qarabağ həqiqətləri” silsiləsi, “Sonsuz dəhliz” sənədli filmi və digər filimlər, eləcə də bu mövzuda hazırlanmış video­çarxlar, işğal olunan ərazilərdə mədəni-tarixi abidələrin dağıdılması ilə bağlı ingilis dilində və digər əcnəbi dillərdə nəşr olunaraq, xaricdə yayılan kitablar, bukletlər və sair məqsədə çatmağa öz mühüm töhfələrini vermişdir. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən 2007-ci il fevra­lın 26-da Brüsseldə açılmış “Təcavüzün qurbanları” adlı foto və uşaq rəsm sərgisi və həmin ili fevralın 19-26-da “Xocalı həftəsi” tədbirlər proqramı çərçivəsində İstanbulda və Türkiyənin 25 vilayətində anım mərasimlərinin keçirilməsi Xocalı qətliamı barədə həqiqətlərin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması istiqamətində görülən böyük işlər kimi vurğulanmalıdır. Fond tərəfindən təşkil edimiş, 2008-ci il fevralın 14-də Berlində “Xocalı soyqırımı və 1915-ci il hadisələrindəki gerçəklər” mövzusunda keçirilən elmi konfrans da bu baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. Xüsusi vurğulanmalıdır ki, 2012-ci ildə Heydər Əliyev Fondu­nun dəstəyi ilə və onun hazırlatdırdığı maarifləndirmə materialları əsasında dünyanın 100-dən çox şəhərində Xocalı faciəsinin 20-ci ildönümü ilə əlaqədar müxtəlif tədbirlər təşkil olun­muşdur. Heydər Əliyev Fondunun gərgin fəaliyyəti, əvəzsiz xidmətlərinin sayəsində dünya ictimaiyyəti Xocalı­da ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdikləri qanlı cinayət və van­dalizm aktları barədə geniş məlumatlar əldə etmişdir.

 

Bu haqda danışarkən, Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın 2008-ci ildən başlayaraq həyata keçirdiyi “Xocalıya Ədalət” beynəlxalq təbliğat və məlumatlandırma kampaniyasını, eləcə də Xocalı Soy­qırımı haqqında həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması ilə bağlı səmərəli fəaliyyətini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu kampaniya çərçivəsində soydaşlarımızı təmsil edən çoxsaylı vətəndaş cəmiyyəti institutları, gənclər təşkilatları və diaspor qurumları hakimiyyət strukturları ilə birlikdə hərtərəfli fəaliyyət göstərirlər. Mütəmadi olaraq, xüsusən də soyqırımın ildönümü ərəfəsində Respublikamızda və digər ölkələrdə bununla əlaqədar müxtəlif tədbirlər keçirilir, ermənilərin vəhşiliklərini əks etdirən fotoşəkillər, filmlər, mate­riallar kütləvi şəkildə nümayiş etdirilir. Eyni zamanda xarici dövlətlərin kütləvi informasiya vasitələrində faciəyə həsr olunmuş məqalələr çap olunur, televiziya və radio verilişlərinin hazırlanması təmin edilir. Bununla da, saxtakarlıq üzərində qurulmuş erməni təbliğat maşınının yalanları ifşa olunur və dünya ictimai fikri Xocalı həqiqətlərini, bu faciənin təkcə xalqımıza qarşı deyil, bütövlükdə insanlığa, bəşəriyyətə qarşı yönələn ən ağır cinayətlərdən biri olduğunu qəbul edir və əcnəbilərdə də bu dəhşətli soy­qırımı törədən millətin bütün dünya üçün təhlükəli olması barədə fikir formalaşır.

 

Bütün bunların nəticəsidir ki, artıq əksər dövlətlər, onların vətəndaşları və bir çox beynəlxalq təşkilatlar soyqırım barədə ətraflı məlumatlara malikdirlər və Xocalı faciəsinin soyqırımı olma­sı faktı dünyanın bir sıra ölkələri və nüfuzlu təşkilatları tərəfindən rəsmən tanınmışdır. Meksika, Pakistan, Çexi­ya, Peru, Kolumbiya, Panama, Hon­duras, Sudan, Qvatemala və Cibuti parlamentlərinin müvafiq sənədlərində Xocalıda törədilmiş kütləvi qətllərin soyqırımı aktı olduğu təsdiq edilmiş, Rumıniya, Bosniya və Herseqovina, Serbiya, İordaniya, Sloveniya, Şotlan­diya və Paraqvay parlamentləri, eləcə də ABŞ-ın 25-dən artıq ştatının (Mas­saçusets, Texas, Nyu-Cersi, Corciya, Men, Nyu-Meksiko, Arkanzas, Missisipi, Oklahoma, Tennessi, Pensilvaniya, Qərbi Virciniya, Konnektikut, Florida, İndiana, Yuta, Nebraska, Havay, Mon­tana, Aydaho, Arizona və sair) icra və qanunvericilik orqanları tərəfindən Xocalı faciəsi qətliam kimi qiymətləndirilərək qətiyyətlə pislənilmişdir. Bundan baş­qa, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı bu dəhşətli faciəni soyqırım kimi tanımış, həmçinin, İnsan Hüquqları üzrə Avro­pa Məhkəməsi tərəfindən qəbul edil­miş 22 aprel 2010-cu il tarixli qərarda Xocalının azərbaycanlılardan ibarət mülki əhalisinin qətlə yetirilməsinin “müharibə cinayətləri və ya insanlığa qarşı cinayətlər kimi qiymətləndirilə bilən xüsusilə ağır əməllər” olduğu müəyyənləşdirilmişdir.

 

Bütün şəhidlərin, o cümlədən, Xocalı qurbanlarının ruhu şaddır

 

Sevindirici və qürurvericidir ki, müdrik lider və qətiyyətli sərkərdə, qürurlu və əzmkar xalq, mübariz və rəşadətli silahlı qüvvələr sayəsində düşmənin layiqli cavabı verilməklə bütün şəhidlərimizin, o cümlədən, Xocalı soyqırımı qurban­larının qisası alınmış və onların qanı yerdə qalmamışdır. Belə ki, 2020-ci ildə Azərbaycan nəinki müasir dövrü­nün, ümumilikdə, öz şərəfli tarixinin ən böyük uğurlarından birini qazanmış­dır. Möhtərəm Prezident cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə damlası düşmənin bütövlükdə vücudundan dəyərli olan qanları ilə şanlı tarix yazan qəhrəman hərbçilərimiz parlaq qələbəmizi təmin etmiş, nəticədə hərbi və siyasi-diplo­matik yolla 30 ilə yaxın müddətdə işğal altında olan dədə-baba torpaqlarımız azad olunmuşdur. Bu qələbə möhtərəm Prezidentimizin dövranın gərdişini dəyişməyə qadir liderlik məharətini, xalqımızın nə qədər böyük xalq oldu­ğunu və silahlı qüvvələrimizin qüdrətini bütün dünyaya əyani şəkildə sübut etdi. 27 sentyabr 2020-ci il tarixdə səhər saatlarında Ermənistan silah­lı qüvvələrinin genişmiqyaslı təxribat törədərək cəbhəboyu zonada yerləşən Azərbaycan ordusunun mövqelərini və yaşayış məntəqələrini iriçaplı silahlar, minaatanlar və müxtəlif çaplı artilleriya qurğularından intensiv atəşə tutması ordumuzu mənfur düşmənin layiq­li cavabını verməyə sövq etdiyindən Azərbaycan Silahlı Qüvvələri əks-hücum əməliyyatları həyata keçirdi və bununla da ikinci Qarabağ müharibəsi başladı. Ermənistanın növbəti təxribatlarının qarşısını almaq və düşməni sülhə sövq etmək məqsədi ilə gedən 44 günlük müharibədə müdrik və qətiyyətli Ali Baş Komandanın rəhbərliyi ilə qüdrətli Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hərbçiləri xarüqələr yaratdı. Elə ilk günlərdən düşmənə sarsıdıcı zərbələr vuran qəhrəman övladların qısa za­manda ardıcıl zəfərlər qazanmaqla kəndlərimizi, qəsəbələrimizi, yaşayış məntəqələrimizi, eləcə də şəhərlərimizi, o cümlədən, 4 oktyabrda Cəbrayıl, 17 oktyabrda Füzuli, 20 oktyabrda Zəngilan, 25 oktyabrda Qubadlı və nəhayət 8 noyabrda Şuşa şəhərini işğal­dan azad etməsi Ermənistanı sülhə va­dar etdi və bu biçarə düşmənin kapitul­yasiya aktını imzalaması ilə nəticələndi. Ardınca 20 noyabrda Ağdam, 25 noyabrda Kəlbəcər və 1 dekabrda Laçın işğaldan azad olundu. Bununla da, haqq mübarizəsi hərbi-siyasi qələbəmizlə başa çatdı və ədalət bərpa olundu. Möhtərəm Prezident cənab İlham Əliyev demişdir: “...44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində Ermənistan ordusunu darmadağın edərək, öz tarixi torpaqlarımızı işğalçılardan azad edərək, o cümlədən, Xocalı qurbanlarının da qanını aldıq...”.

 

Hərbi Prokurorluğun bu istiqamətdə fəaliyyəti

 

Azərbaycan Respublikasınının Hərbi Prokurorluğunda da sözügedən məsələ ilə bağlı kifayət qədər işlər görülmüş­dür. Hərbi prokurorluğun fəaliyyətinin mühüm önəm kəsb edən bir hissəsi də Ermənistan Respublikası MN-nin, habelə Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərində qanun­suz fəaliyyət göstərən erməni silahlı dəstələrinin törətdikləri cinayətlərin ibtidai araşdırmasının aparılmasıdır. Bütün dünyaya məlumdur ki, ötən əsrin 80-ci illərinin sonlarından başlayaraq təcavüzkar erməni millətçiləri tərəfindən Azərbaycan Respublikasına qarşı əsassız ərazi iddialarının irəli sürülməsi və qondarma Dağlıq Qarabağ proble­minin ortaya atılması xalqımıza qarşı soyqırım törədilməsi, azərbaycanlıların kütləvi şəkildə qırğını, əsrlər boyu yaşa­dığı tarixi ərazilərindən, doğma torpaq­larından deportasiyası, şəhər və rayon­larımızın talan edilməsi, mədəniyyət abidələrimizin dağıdılması və milli genofondumuzun məhvinə yönəlmiş digər qəsdlər ilə nəticələnmişdir. Azərbaycan Respublikasının işğal olunmuş ərazilərində törədilmiş sülh və insanlıq əleyhinə, müharibə, terror­çuluq və digər cinayətlərin istintaqı və onlara hüquqi qiymət verilməsi, həmin cinayətlərin təşkili və törədilməsində iştirak etmiş şəxslərin müəyyən edilib mövcud qanunvericiliyə əsasən cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi, habelə beynəlxalq hüquq normalarının kobud şəkildə pozulması faktları ilə bağlı beynəlxalq təşkilatlar qarşısında müvafiq vəsatətlər qaldırılması məqsədi ilə 18 dekabr 2003-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikası Baş Prokurorunun, Daxili İşlər və Milli Təhlükəsizlik nazirlərinin vahid əmri ilə birgə istintaq-əməliyyat qrupu yaradılmış, bir müddət sonra təşəbbüsüm əsasında həmin cinayət işi 05 may 2005-ci il tarixdən Azərbaycan Respublikası Hərbi Prokurorluğu­nun icraatına qəbul olunmuş, ibtidai araşdırmaya prosessual rəhbərlik isə tərəfimdən həyata keçirilmişdir. İşin istintaqının hərtərərfli, tam və operativ, eləcə də bu istiqamətdə ixtisaslaşmış əməkdaşlar tərəfindən daha peşəkarlıqla aparılmasını təmin etmək məqsədi ilə Xüsusi istintaq şöbəsinin yaradılması üçün tərəfimdən məsələ qaldırılmış, bundan sonra 30 mart 2009-cu il tarixdə Azərbaycan Respublikası Hərbi Pro­kurorluğunun Ağır cinayətlərə dair işlər üzrə istintaq idarəsinin tərkibində Xüsusi istintaq şöbəsi yaradılmış, 20 noyabr 2012-ci il tarixdən isə şöbə müstəqil struktur qurum kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. Cinayət işinin istintaqı həmin tarixdən adıçəkilən şöbədə da­vam etdirilmişdir.

 

Qeyd etmək lazımdır ki, Ermənistan Respublikasının Silahlı Qüvvələri və qanunsuz erməni silahlı birləşmələrinin üzvləri tərəfindən 1988-1992-ci illərdə törədilmiş eyni xarakterli cinayət faktları ilə bağlı müxtəlif vaxtlarda başlanılmış və cinayət törətmiş şəxslərin və ya onların olduqları yerin müəyyən edilməməsi əsası ilə icraatları dayandırılmış hər bir cinayət işi öyrənilmiş və 147 cinayət işi­nin icraatı 2004-2008-ci illərdə, 1 işin ic­raatı 2017-ci, 4 işin icraatı 2018-ci, 1 işin icraatı 2019-cu, 1 işin icraatı isə 2020-ci ildə olmaqla, ümumilikdə, 154 cinayət işi­nin icraatı təzələnərək vahid bir icraatda birləşdirilmiş və istintaq aparılmışdır.

 

Cinayət işi Respublika Hərbi Pro­kurorluğunda icraata götürüldükdən sonra tərəfimdən yeni istintaq-əməliyyat planı tərtib olunmuş, işin ibtidai araş­dırması əvvəlki illərdən fərqli olaraq, cinayət işinin vahid istintaq-əməliyyat planına əsasən ölkəmizin tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə, beynəlxalq hüquq normalarına, eləcə də Azərbaycan Respublikası CM-nin, CPM-nin tələblərinə tam uyğun və baş vermiş cinayət hadisələrinin hər birinin mahiyyəti üzrə aparılmışdır. Cinayət təqibi üzrə toplanmış materialların həcminin böyüklüyü, araşdırılmalı olan xüsusatların çoxluğu, eyni zamanda cinayətlərin törədilmə üsul və vasitələri, xarakteri nəzərə alınaraq, araşdır­manın səmərəliliyini və operativliyini təmin etmək məqsədi ilə iş üzrə 5 əsas istiqamət: a) Azərbaycan xalqına qarşı soyqırım; b) Əsir düşmüş və girov götü­rülmüş şəxslərə qarşı işgəncə; c) Terror; ç) Dövlətə və vətəndaşlara vurulmuş ziyan; d) Müasir dövrdə milli ədavət və düşmənçilik niyyətilə törədilmiş xüsusilə ağır cinayətlər kimi istiqamətlər müəyyənləşdirilmiş, həmin istiqamətlər üzrə cinayət hadisələrinin araşdırılması, cinayət qanunu ilə nəzərdə tutulmuş əməlin törədilməsində şübhəli olan şəxslərin müəyyən edilməsi, sübutların toplanılması və təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb olunması yönündə işlər davam etdirilmişdir.

 

Qeyd olunmalıdır ki, iş üzrə, ümumilikdə, 80 000-dən artıq istintaq hərəkəti icra edilmiş, o cümlədən 28 000-dən artıq şəxs zərərçəkmiş şəxs və zərərçəkmiş şəxsin hüquqi varisi qismində tanınaraq dindirilmiş, 29 000-dən artıq şəxs şahid qismində dindirilmiş, 18 000-dən artıq şəxs mülki iddiaçı qismində tanınmış, 2 800-dən ar­tıq müxtəlif növ ekspertizalar keçirilmiş, 31 000-dən artıq prosessual qərarlar qəbul edilmiş, digər çoxsaylı zəruri istin­taq hərəkətləri yerinə yetirilmişdir. Eyni zamanda, cinayət nəticəsində dövlətə və vətəndaşlara dəymiş zərərin–mənəvi, fiziki və maddi ziyanın miqdarının və bunun müqabilində ödənilməli olan kompensasiyanın məbləğinin beynəlxalq standartlara əsasən müəyyən edilməsi məqsədilə, cinayət işi üzrə 16 sentyabr 2014-cü il tarixli qərarla kompleks məhkəmə-qiymətləndirmə ekspertizası təyin edilmiş və rəy verilməsi Azərbaycan Respublikası ərazilərinin Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı nəticəsində itki və tələfatların qiymətləndirilməsi üzrə İşçi Qrupuna həvalə edilmişdir.

 

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, tarixi torpaqlarımız işğaldan azad edildikdən sonra, Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı şəhid olmuş və müxtəlif qəbiristanlıqlarda tanınmadan dəfn edilmiş naməlum məzarlardan meyit qalıqları ekshumasiya edilmiş, hər biri üzrə məhkəmə-tibbi və molekulyar-ge­netik ekspertizalar təyin edilərək icraya yönəldilmiş və digər zəruri hərəkətlər yerinə yetirilmişdir.

 

Hazırda Azərbaycan Respublikası Hərbi Prokurorluğu tərəfindən Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti, Əsir və İtkin Düş­müş, Girov Götürülmüş Vətəndaşlarla Əlaqədar Dövlət Komissiyası, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi ilə birlikdə məhkəmə-tibb ekspertlərinin iştirakı ilə bu proses davam etdirilir.

 

Qanunsuz erməni silahlı birləşmələri tərəfindən azərbaycanlılara qarşı Xocalı şəhərində, Xocavənd rayonunun Qa­radağlı kəndində, Xankəndi şəhərinin Kərkicahan qəsəbəsində, Qazax rayonu­nun Bağanıs-Ayrım kəndində, Əsgəran rayonunun Meşəli kəndində və sair yaşayış məntəqələrində törədilmiş soyqı­rımlar, əsir düşmüş və girov götürülmüş şəxslərə qarşı törədilmiş işgəncələr, habelə ayrı-ayrı epizodlar üzrə Şuşa, Xocavənd, Əsgəran, Ağdərə, Ağdam, Goranboy, eləcə də başqa rayonlarda törədilmiş vəhşiliklər və digər cinayətlər peşəkarlıqla araşdırılmış və zəruri istintaq-əməliyyat hərəkətləri həyata keçirilmişdir.

 

Cinayət işinin istintaqı zamanı Xo­calı soyqırımı epizodu üzrə müəyyən edilmişdir ki, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silah­lı qüvvələri keçmiş sovet ordusunun Xankəndidə yerləşən 366-cı alayının iştirakı ilə Birləşmiş Millətlər Təkilatının Baş Məclisinin 9 dekabr 1948-ci il tarixli “Soyqırım cinayətinin qarşısının alınması və ona görə cəzalandırma haqqında”, 12 avqust 1949-cu il tarixli “Döyüşən si­lahlı qüvvələrdə yaralıların və xəstələrin vəziyyətinin yaxşıladırılması haqqında”, habelə “Hərbi əsirlərlə rəftar haqqın­da”, “Müharibə zamanı mülki əhalinin qorunması haqqında” Cenevrə kon­vensiyalarının, 04.11.1950-ci il tarixdə Avropa Şurası tərəfindən qəbul olunmuş “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Konvensiyanın 3-cü maddəsinin tələblərini kobud şəkildə pozaraq Xocalı şəhərinə hücum etmiş, əvvəlcə şəhəri şiddətli artilleriya atəşinə tutmuş, sonra isə çoxsaylı ağır tanklar, piyadaların döyüş maşını və zirehli trans­portyorlar vasitəsilə şəhərə daxil olmuş, evlərində yatmış dinc əhalini vahiməyə salmış, qarşılarına çıxan qadınlara, uşaqlara, qocalara aman vermədən odlu silahlardan atəşlər açmaqla, tank, döyüş maşını və digər texnikanın altına salaraq əzməklə, müxtəlif işgəncələr verməklə insanları qətlə yetirmiş və sair vəhşiliklər törətmişlər.

 

İstintaq materialları ilə sübuta yetiril­mişdir ki, Xocalı qətliamı zamanı 106-sı qadın, 63-ü uşaq, 70-i qoca olmaqla 613 şəxs məhz azərbaycanlı olduqlarına görə ağlasığmaz işgəncələr verilməklə xüsusi vəhşiliklərlə qətlə yetirilmiş, 487 dinc sakinə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri yetirilmiş, 1275 nəfər isə əsir və girov götürülərək işgəncələrə məruz qalmış, onlardan 150 nəfərin, o cümlədən, 68 qadın və 26 uşağın taleyi bu günədək məlum deyildir. Soyqırım zamanı 8 ailə tamamilə məhv edilmiş, 130 uşaq valideynlərindən birini, 25 uşaq isə hər iki valideynini itirmişdir.

 

Cinayət işi üzrə sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər, habelə müharibə cinayətləri və digər cinayətlər törətmiş şəxslərdən 40-ı Xocalı soyqırımı, 12-si Qaradağlı soyqırımı, 18-i Bağanıs-Ay­rım soyqırımı, 9-u Meşəli soyqırımı, 47-si Kərkicahan soyqırımı, 35-i əsir və girov götürülmüş şəxslərə qarşı işgəncə, 3-ü terrorçuluq cinayətləri, 85-i digər epizodlar və 57-si ümumi cinayətlər kateqoriyasına aid banditizm, qəsdən adam öldürmə və sair cinayətlər üzrə olmaqla, ümumilikdə 306 şəxsin Azərbaycan Respublikası CM-nin 103-cü (Soyqırımı), 107-ci (Əhalini deporta­siya etmə və ya məcburi köçürmə), 113-cü (İşgəncə), 115-ci (Müharibə qanunlarını və adətlərini pozma), 116-cı (Silahlı münaqişə zamanı beynəlxalq humanitar hüquq normalarını pozma), 120-ci (Qəsdən adam öldürmə), 214-cü (Terrorçuluq) və digər maddələrində nəzərdə tutulan cinayətləri törətmələri sübuta yetirildiyindən, onların müva­fiq maddələrlə təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb edilmələrinə dair qərarlar qəbul edilmiş, barələrində məhkəmə qərarlarına əsasən həbs qətimkan tədbiri seçilmiş və axtarışlarının təmin edilməsi üçün müvafiq sənədlər İnter­polun Azərbaycan Respublikasındakı Milli Mərkəzi Bürosuna və Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Cinayət Axtarış İdarəsinə göndərilmişdir. Hazırda hərtərəfli istintaq-əməliyyat tədbirlərinin davamlılığı təmin olunur.

 

Sadalananlarla yanaşı, Azərbaycan Respublikasının ərazilərində qanunsuz fəaliyyət göstərmiş erməni separatçı reciminin silahlı hərbi birləşmələri və Ermənistan Respublikasının Silahlı Qüvvələri tərəfindən 12 may 1994-cü il tarixdə atəşkəs sazişi (Bişkek proto­kolu) imzalandıqdan sonra bu günkü günədək Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçula­rına və mülki əhaliyə qarşı törədilmiş cinayət hadisələri ilə bağlı milli ədavət və düşmənçilik niyyəti ilə qəsdən adam öldürmə, qəsdən adam öldürməyə cəhd faktları və digər faktlar üzrə Azərbaycan Respublikası CM-nin 120.1, 120.2.1, 120.2.7, 120.2.12, 29,120.2.7, 29,120.2.12, 150.2.1, 100.2, 115.4, 276 və digər maddələri ilə 1000-dən artıq cinayət işi istintaq olunmuşdur.

 

Qeyd olunanlarla bərabər, vurğula­maq lazımdır ki, 27 sentyabr 2020-ci il tarixdən başlayaraq işğalçı erməni hərbi birləşmələrinin Cenevrə Konvensiyası ilə üzərinə düşən öhdəliklərini kobud şəkildə pozmaqla istər hərbçilərimizin mövqelərini, istərsə də dinc Azərbaycan əhalisinin sıx yaşadığı əraziləri müxtəlif silahlardan atəşə tutaraq təmas xətti boyunca törətdiyi cinayət əməlləri, o cümlədən, silahlı qüvvələrimizin hərbi qulluqçularını və dinc sakinləri öldürmələri, habelə hərbi qulluqçulara və mülki şəxslərə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri yetirmələri faktları üzrə Hərbi Prokurorluq orqanlarında Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 100.1-ci (Təcavüzkar müharibəni planlaşdırma, hazırlama və ya başla­ma); 100.2-ci (Təcavüzkar müharibəni aparma); 116.0.7-ci (Müdafiə olunmayan ərazilərə, yaşayış məntəqələrinə və si­lahsızlaşdırılmış zonalara hücum etmə); 120.2.1-ci (Bir qrup şəxs, qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs, mütəşəkkil dəstə və ya cinayətkar birlik (təşkilat) tərəfindən adam öldürmə); 120.2.7-ci (İki və ya daha çox şəxsi öldürmə); 120.2.12-ci (Milli, irqi, dini ədavət və ya düşmənçilik niyyəti ilə adam öldürmə) və digər maddələri ilə cinayət işləri başla­nılmış və intensiv şəkildə zəruri istintaq-əməliyyat hərəkətləri həyata keçirilmiş və hazırda davam etdirilir.

 

 

 

Xüsusi vurğulanmalıdır ki, Azərbaycan Respublikası Hərbi Proku­rorluğunun Xüsusi istintaq şöbəsində istintaq olunan cinayət işi üzrə 2 şəxs – Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı, milliyyətçə erməni olan Baqdasaryan Arsen Eduardoviçin 26 dekabr 2014-cü il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Ağdam rayonu ərazisində və Ermənistan Respublikasının vətəndaşı Ğazaryan Karen Armeninin 15 iyul 2018-ci il tarixdə Qazax rayonu ərazisində ictimai təhlükəsizliyi pozmaq, əhali arasında vahimə yaratmaq məqsədilə partlayış törətməklə insanların həlak olmasına, onların sağlamlığına zərər vurulmasına, əhəmiyyətli əmlak ziyanının vurulması­na yönələn hərəkətlər etmək istəmələri ifşa olunduğundan, onlar Azərbaycan Respublikası CM-nin 29,120.2.12, 206.3.2, 214.2.3, 276, 29,282.1, 318.2 və digər maddələri ilə təqsirləndirilən şəxs qismində cəlb edilərək məhkəmə məsuliyyətinə verilmiş və məhkəmənin hökmlərinə əsasən müvafiq olaraq 15 və 20 il müddətinə azadlıqdan məhrumetmə cəzasına məhkum edilmişlər.

 

Bundan başqa, Ermənistan Respub­likasının vətəndaşları Mkrtiçyan Lüdvik Mkrtiçoviç və Xosrovyan Alyoşa Arama­isoviç qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs halında cinayət əlaqəsinə girərək, Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ bölgəsində yaşayan, habelə Ermənistan Respublikasından gəlmiş millətçi ermənilərdən ibarət yaradılmış, Azərbaycan Respublikasının qanun­vericiliyi ilə nəzərdə tutulmayan silahlı birləşmələrin fəaliyyətində iştirak edib həmin qanunsuz silahlı birləşmələrin digər üzvləri ilə birlikdə əsir düşmüş və ya girov götürülmüş və qanunsuz olaraq Şuşa şəhər həbsxanasında, Xocalı şəhəri yaxınlığında olan Ballı­ca meşəsində, Xocavənd rayonunun Mısmına (Ağbulaq) kəndində, Ağdərə (Tərtər) rayonunun Aşağı Oratağ kəndində və Ermənistan Respublikası Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyinin istintaq təcridxanasında saxlanılan Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin əsirlikdə olan hərbi qulluqçuları və beynəlxalq humanitar hüquqla müdafiə olunan mülki şəxslərlə qəddar və qeyri-insani rəftar edərək, mütəmadi olaraq baş və bədənlərinin müxtəlif nahiyələrinə avtomat silahının qundağı, ağac və dəmir parçaları, rezin dəyənək, yum­ruq və təpiklə çoxsaylı zərbələr vurub, siqaret közünü bədənlərinə basıb, şaxtalı havada qarın altında və xlorlu suda saxlayıb, üzərlərinə soyuq su töküb fiziki ağrılar yetirməklə, gün ərzində bir dəfə quru çörəklə su verərək ac-susuz saxlamaqla və ya yemək üçün çiy kartof və kələm qabıqları verib psixi iztirablar yetirməklə onlara işgəncələr vermişlər.

 

Bundan əlavə, Lüdvik Mkrtiçyan və Alyoşa Xosrovyan 1993-cü ildə Ermənistan Respublikasında Qara­bağ müharibəsi veteranlarından ibarət yaradılmış separatçı yönümlü «Yerkra­pa» könüllülər birliyinin üzvləri olmaqla, Ermənistan Respublikasının 27 sentyabr 2020-ci il tarixdən etibarən Azərbaycan Respublikasına qarşı başladığı yeni təcavüzkar müharibədə könüllü ola­raq iştirak etmək məqsədi ilə qanun­suz olaraq avtomat silahlarını, döyüş sursatlarını əldə etmiş və Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədini Laçın dəhlizi vasitəsi ilə keçərək həmin odlu silah və döyüş sursatları ilə birlikdə Azərbaycan Respublikasının ərazisinə daxil olub Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmayan erməni silahlı birləşmələrinin tərkibində Azərbaycan Ordusunun hərbi qulluq­çularına qarşı döyüş əməliyyatlarında iştirak etməyə başlamış, basqınlar etmiş, həmin silahlı basqınların birində xidməti vəzifəsini yerinə yetirən, N saylı hərbi hissənin müddətli həqiqi hərbi xidmət hərbi qulluqçusu olan əsgərimiz milli ədavət və düşmənçilik niyyəti ilə qəsdən öldürülmüş, digərlərinin isə qəsdən öldürülmələrinə cəhd edilmişdir. Qanunsuz erməni silahlı birləşmələrinin üzvlərinin həyata keçirdikləri silahlı basqınlar Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin hərbi qulluqçuları tərəfindən dəf edilən zaman, 03 oktyabr 2020-ci il tarixdə Alyoşa Xosrovyan, 20 oktyabr 2020-ci il tarixdə isə Lüdvik Mkrtiçyan üzərlərində gəzdirdikləri odlu silah, onun komplekt hissələri və döyüş sursatı ilə birlikdə tutulmuşlar.

 

Bununla əlaqədar, Mkrtiçyan Lüd­vik Mkrtiçoviçə Azərbaycan Respub­likası CM-nin 112, 113, 115.2, 115.3, 120.2.1, 120.2.3, 120.2.12, 29,120.2.1, 29,120.2.3, 29,120.2.7, 29,120.2.12, 206.3.2, 228.2.1, 228.2.2, 279.1, 279.3 və 318.2-ci, Xosrovyan Alyoşa Aramaisoviçə Azərbaycan Respublikası CM-nin 115.2, 115.3, 206.3.2, 228.2.1, 276, 279.1 və 318.2-ci maddələri ilə ittihamlar elan edilmiş, barələrində məhkəmə tərəfindən həbs qətimkan tədbiri seçilmiş, 08 may 2021-ci il tarixdə cinayət işinin materiallarından təqsirləndirilən şəxslər Lüdvik Mkrtiçyan və Alyoşa Xosrovyan barəsində müvafiq cinayət işi ayrıca icraata ayrılmış və 19 may 2021-ci il tarixdə həmin cinayət işi üzrə ibtidai istintaq tamamlanaraq, baxılması üçün aidiyyəti üzrə Bakı hərbi məhkəməsinə göndərilmişdir. Bakı Hərbi Məhkəməsinin hökmü ilə hər biri 20 il müddətinə azadlıqdan məhrum etmə cəzasına məhkum edilmişlər.

 

Yerigəlmişkən qeyd olunmalıdır ki, qanunsuz erməni silahlı birləşmələri tərəfindən törədilən cinayətlərin istintaqı zamanı aşkar edilmiş fakt və sübutların, xalqımızın tarixi torpaqlarından zorla çıxarılması üçün həyata keçirilmiş deportasiya siyasətinin, azərbaycanlılara qarşı xüsusi amansızlıqla və qəddarlıqla törədilən kütləvi qırğınların tarixin yaddaşına həkk olunması, obyektiv həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, bu barədə gələcək nəsillərin ixtiyarına tutarlı dəlillərin və ətraflı məlumatların verilməsi, gənclərin və hərbi qulluqçuların hərbi vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə edilməsi, ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən 26 mart 1998-ci il tarixdə imzalanmış «Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında» Fərman və «Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü haqqında» Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 17 yanvar 2012-ci il tarixli Sərəncamı ilə qarşıya qoyulmuş vəzifələrin yerinə yetirilməsi məqsədilə, qısa müddətdə toplanmış zəngin tarixi sənədlər, faktlar və istintaq materialları əsasında, təşəbbüsüm və şəxsi nəzarətim ilə Hərbi Prokurorluğun mərkəzi aparatının inzibati binasında Memorial Soyqırım muzeyi yaradılmış, 24 fevral 2014-cü il tarixdən istifadəyə verilmişdir. Muzey, Tarix, Deportasiya-repressiya, Soyqırım və Terror adlı 4 bölmədən ibarət olmaqla, 320 kv.m sahəni əhatə edir. Muzeyi həm Azərbaycan vətəndaşları, həm də xarici vətəndaşlar ziyarət edirlər ki, bu da vətəndaşlarımızda, xüsusən də yeniyetmələrdə və gənclərdə vətənpərvərlik hisslərinin daha da dərindən aşılanmasında və onlarda milli ruhun yüksəldilməsində, eləcə də əcnəbilər vasitəsilə tarixi reallıqların bütün dünyaya yayılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yaradıldığı vaxtdan hazıradək muzey xarici vətəndaşlar da daxil olmaqla 27.000 nəfərdən artıq şəxs tərəfindən ziyarət edilmiş, ziyarətçilərə ətraflı məlumatların verilməsi təmin olunmuşdur. Onu da qeyd etmək istərdim ki, hər il Xocalı soyqırımının ildönümü ərəfəsində, o cümlədən 24 fevral 2022-ci il tarixdə Memorial Soyqırım Muzeyində Hərbi Prokurorluğun, Xocalı rayon İcra Hakimiyyətinin əməkdaşlarının, millət vəkillərinin, Azərbaycan Respublikası Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının, Azərbaycan Milli Qeyri-Hökumət Təşkilatları Forumunun, Azərbaycan Vətən Müharibəsi Veteranları ictimai birliyinin, Xocalı soyqırımını tanıtma ictimai birliyinin və Tərxis olunmuş hərbçilərin gəncləri maarifləndirmə ictimai birliyinin üzvlərinin, Xocalı sakinlərinin, habelə ictimaiyyət və mətbuat nümayəndələri iştirakı ilə elmi-praktiki konfrans keçirilmişdir.

 

Bundan başqa, Azərbaycan Res­publikasının Hərbi Prokurorluğu ilə Milli Elmlər Akademiyasının A.A.Bakıxanov adına Tarix institutunun birgə layihəsi olan “Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il soyqırımları” və “Soyqırım muzeyi” kitablarının nəşr edilməsi təmin edil­mişdir. Qeyd olunanlarla bərabər, iş materialları əsasında Xocalı soyqırımına dair “Əsrin faciəsi” filmi çəkilmiş, ingilis dilinə dublyac olunmuş, həmçinin soy­qırım şəkilləri toplanılaraq vahid diskdə cəmləşdirilmişdir.

 

XX əsrin əvvəllərindən bəri erməni millətçilərınin xüsusi amansızlıqla və qəddarlıqla törətdikləri cinayətlərin tarixin yaddaşına həkk olunması, ob­yektiv həqiqətlərin əyani olaraq dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, Ermənistanın millətçi və terrorçu siyasətinin ifşa olun­ması və bu barədə gələcək nəsillərin ixtiyarına tutarlı dəlillərin və zəngin materialların verilməsi məqsədi ilə işlər davam etdirilir.

 

Ermənilərin törətdikləri sülh və in­sanlıq əleyhinə olan, müharibə və digər cinayətlərlə bağlı, həmçinin, yerli və xarici kütləvi informasiya vasitələrində, eləcə də ölkəmizdə və ondan kənarda bir sıra yerli və beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlərdə iştirak edilərək müxtəlif möv­zularda çıxışlar olunmuş, bu istiqamətdə işlərin davamlılığı təmin olunur.

 

Sonda qeyd etmək istərdim ki, hazırda erməni hərbi birləşmələrinin törətdikləri təxribat faktlarına, hərbçilərimizi və dinc sakinlərimizi öldürmələrinə və ya onların sağ­lamlıqlarına müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri yetirmələrinə və digər cinayət əməllərinə görə başlanmış cinayət işləri üzrə işğalçı ölkənin hərbi qulluq­çularının beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində məsuliyyətə cəlb edilərək cəzalandırılmalarını təmin etmək məqsədi ilə bütün zəruri və institusional tədbirlər, istintaq-əməliyyat hərəkətləri davam etdirilir. Əminəm ki, xalqımı­za qarşı sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri və digər cinayətlər törətmiş şəxslər layiqli cəzalarını alacaqlar.

 

 

 

Xanlar VƏLIYEV,

 

Azərbaycan Respublikası Baş prokurorunun müavini – Azərbaycan Respublikasının hərbi prokuroru,

 

ədliyyə general-leytenantı

 

Xalq qəzeti.-2022.-26 fevral.-S.5;6.