Müdrik Nəzir babanın əhvalatları

Xalq həyatı inciləri

Qazax mahalının Şıxlı obasının yaylaq yerləri olan Körpülüdə yaşamış müdrik, el qeyrəti çəkən, düşmən qabağına mərdanə çıxan kişilərin həyatından xəbər verən hikmətli hadisələr sonrakı nəsillərin tərbiyəsində örnək sayılırdı, ibrətli əhvalatlar dildə-ağızda dolaşırdı. Belə kişilərdən biri olmuş “Nəzir baba” adı ilə tez-tez xatırlanan Nəzir Abdulla oğlu (1820-1908) barədə oxuculara təqdim elədiyim bu 4 əhvalatı əmim Məmiş Əhməd oğlu Nəzirovun ( 1906–1984) yaddaşından qələmə almışam

Nəzir baba ortaboy, enlikürək, hazırcavab, işbilən və müdrik bir kişi, əsl el ağsaqqalı imiş. İlk gəncliyindən mahalın sayılıb-seçilən cavanlarından olduğuna görə çox yüksək nüfuz qazanıbmış. Yaşa dolduqdan sonra kənd camaatı arasında baş verən narazılıqları dincliklə, halallıqla yoluna qoyurmuş və ədalətli yanaşması ilə çətin məsələlərə asanlıqla aydınlıq gətirirmiş. Obada hamı ona inanır, kimin dolaşıq işi olarmışsa gəlib ona gənəşərmiş. Ona görə də 1885-ci ildə elin başbilənləri yığışıb Nəzir babanı özlərinə kəndxuda seçiblər.

Nəzir babanın ədaləti

Bir dəfə kənd çobanı otardığı sürüdəki qoyunu vurub öldürür. Sahibi ödəməyi tələb edir. Çoban razılaşmır. Mübahisəni araşdırmaq üçün Nəzir babaya müraciət edirlər.

Kəndxuda Nəzir çobandan soruşur:

– Çoban, sən qoyunu nəynən vurdun. Ağacla yoxsa daşla?

– Nəzir baba, çomağımla vurdum.

– Çomağı əlində tutub vurdun, yoxsa atdın?

– Qoyun bir az aralıda taxıl zəmisinə girmişdi, çomağı atıb qaytarmaq istədim.

– Sonra o çomağı gedib götürdün, yoxsa orda qaldı?

– Əlbəttə, gedib götürdüm.

– Onda kişinin qoyununun pulunu ödəməlisən. Əgər sonra çomağın dalınca gedəcəydinsə niyə atırdın? Onda nə qoyun ölərdi, nə də sən cəriməyə düşərdin. Sən bir çomağından keçməmisən, bəs bu kişi niyə o boyda qoyununu əvəzsiz qoymalıdır?

Nəzir babanın uzaqgörənliyi

Bir dəfə Nəzir babanın oğlu Əhməd qoyun sürüsü Çaqqalı yaylağından arana enəndə davarı saymağa başlayır, hesab düz olur. Aranda bir ay sonra yenə sayanda sürüdən 30 qoyun əskik gəlir. Gəlib atası Nəzir kişiyə deyir:

– Ay ata, qoyunu saydım sürüdən 30-u əskik gəldi. Qonaqlara kəsiləni çıxdım, azara düşüb ölənləri çıxdım, qurd-quş aparanı da çıxdım, yenə 30 qoyun çatmır.

Nəzir baba soruşur:

– İndi nə eləmək istəyirsən, oğul?

– Məhkəməyə verib 30 qoyunumuzu alacağam.

– Onda sabah iti bir dəhrə götürüb Gendərə meşəsinə get.

– Nə üçün, orda mənim nə işim var?

– Özünə zoğal ağacından yaxşı bir çomaq kəs, düzəlt.

– Çomaq mənim nəyimə lazımdır?

– Qoyunumuzu otarmaq üçün.

– Mən çoban ha deyiləm.

Söhbətin bu yerində Nəzir baba qınayıcı baxışla deyir:

– Ay oğul, sən çobana əskik gələn qoyunları ödədəndə, hansı köpək oğlu sənin sürünü otarar? Sən istəyirsən ki, el-oba sabah arxamda töhmət eləsin ki, Abdulla oğlu Nəzir çobana qoyun ödədib...

Ağlını başına yığ, oğul, bizi el-obaya qınaq yeri eləmə!

Nəzir babanın səxavəti

Ötən əsrin əllinci illərində Quşdanoğlu Mustafa danışırmış: “Keçəl təpədə Nəzir babanın sürüsünü otarırdım. Bir dəfə, yalan olmasın, dana boyda bir qoç qəflətən partlamaya düşdü. Murdar olmamaq üçün tez kəsdik. Çoban yoldaşım “dəli” Əskərlə qoçu soyub təmizlədik. Xurcuna qoyub kəndə, Nəzir babagilə gətirdim. Kişi həyətdə özünü payızın ilıq günəşinə verirdi. Məni görüb soruşdu:

– A Mustafa, o nədi gətirdiyin?

– Ay baba,– dedim,– bir kök qoç ölürdü, kəsdik. Gətirdim ki, evdə uşaqlar bişirib yesinlər. Soyub-təmizləmişik...

Nəzir baba heç soruşmadı ki, qoç niyə, nədən ölüb. Dərhal dedi:

– Ayıbdı a bala, qaytar apar, nuşcanlıqla özünüz yeyin. Bir də belə hərəkət eləməyin. Onu da bilin ki, haqqınızdan çıxmayacağam. Amma qoyunun yerdə qalanına yaxşı baxın.

Nəzir babanın mərdliyi

Bir dəfə Çaqqalı yaylağında Nəzir babanın qoyununu otaran çoban mürgüləyib yatır. Sürü arxacdan yellənib gedir. Canavar sürüdən 17 qoyunu tələf eləyir. Çobanlar qoyunların qanlı çəmdəklərini yığıb gətirirlər. Ələ gələnlərini itlərə verirlər, yerdə qalanını da basdırırlar.

Sürü arxaca enəndə Nəzir baba görür ki, çoban oturub ağlayır. Kişi ona yaxınlaşıb soruşur:

–Niyə ağlayırsan, a bala?

Çoban dinmir, Nəzir baba yenə soruşur:

–Dillən görüm, ay oğul, niyə ağlayırsan?

Çoban ağlaya-ağlaya dillənir:

–Necə ağlamayım, ay baba, başıma iş gəlib, bu qədər qoyunu canavar candan eləyib.

Nəzir baba çobana ürək-dirək verib deyir:

–Oğul, nə qorx, nə də ağlayıb-sızla. Olan yerdən ölər də, itər də. Sən qəsdən eləməmisən ki, gecə olub, yuxu basıb. Ya yatdın, ya öldün– fərqi yoxdu. Sizə tapşırmışam ki, gecə tək olmayın. Biriniz yatanda biriniz oyaq qalın. Qəzadı baş verib, get sürünü otar, həmişə yoldaşlı ol. Sizdən bu ziyanlığa görə heç bir ödək-zad almayacam...

Biri insafsız bir iş görəndə, namərdlik eləyəndə mal-pul davası eləyəndə Nəzir babanın bu mərdliyi yada düşürdü və kişinin bu ürəyuyumşaqlığı, ağsaqqal nüfuzunu dünya malından üstün tutması yerindəcə misal çəkilirdi.

Mən həmişə fəxr eləmişəm ki, belə bir kişinin nəticəsiyəm və onun adına, yoluna layiq olmağa çalışmışam. Babamızın ruhuna oxunan rəhmət nəslimizi xeyirxahlığa və müdrikliyə dəyər verməyə səsləyib.

Şəmistan NƏZİRLİ,

yazıçı-publisist

Xalq qəzeti. - 2022.- 31 iyul.- S.7.