Elm və təhsil islahatları bu sahələrin qarşılıqlı əlaqəsini möhkəmləndirəcək

Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasında elm və təhsil sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” 28 iyul 2022-ci il tarixli Fərmanı ilə elm və təhsil sahələri yeni inkişaf mərhələsinə daxil olub. Elm və təhsilin qarşılıqlı əlaqəsinin möhkəmləndirilməsi, bu sahələrdə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi məqsədi daşıyan adı çəkilən sənədlə elm sahəsində dövlət siyasətinin və tənzimlənmənin reallaşdırılması, elmi müəssisə və təşkilatların elmi fəaliyyətlərinin əlaqələndirilməsi, həmçinin istiqamətləndirilməsi ilə bağlı səlahiyyətlər Təhsil Nazirliyinə həvalə edildiyindən həmin nazirlik Elm və Təhsil Nazirliyi adlandırılıb. Eyni zamanda, bu nazirliyin yanında Elm və Ali Təhsil, həmçinin Məktəbəqədər və Ümumi Təhsil üzrə dövlət agentlikləri yaradılıb.

Xatırladaq ki, sözügedən fərmanla Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) əsasən texniki, təbiət elmləri ilə bağlı institutları Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyinə verilsə də, bu, akademiyanın ləğvi mənasına gəlmir. Çünki humanitar institutlar AMEA-nın balansında qalır. Eyni zamanda, AMEA-nın Gəncə, Naxçıvan bölmələri, eləcə də Şəki və Lənkəran elmi mərkəzlərinin də öz fəaliyyətlərini bu qurumun tabeliyində davam etdirəcəkləri nəzərdə tutulur.

Onu da qeyd edək ki, bu elm və təhsil sahəsindəki islahatların gedişində alimlərin, elmi müəssisələrdə çalışan işçilərin ixtisarı nəzərdə tutulmur və qurumun yeni statusu onun yeni nizamnaməsi ilə müəyyənləşdirilir.

Yuxarıda vurğulananlarla əlaqədar AMEA-da prezident seçkiləri, həqiqi və müxbir üzvlərin seçkiləri də ənənəyə uyğun olaraq keçiriləcək. Həm akademiyanın balansında qalan, həm də yeni nazirliyə verilən elmi institutlar tərəfindən bütün işlər əvvəlki qaydada davam etdiriləcək.

Yeri gəlmişkən, fərmana əsasən Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix, Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya, Akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq, Fəlsəfə və Sosiologiya, Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat, Nəsimi adına Dilçilik, Memarlıq və İncəsənət, Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar, Folklor, Elm Tarixi, Qafqazşünaslıq institutları, həmçinin “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi, Mərkəzi Elmi Kitabxana və “Elm” Nəşriyyatı AMEA-nın tabeliyində öz fəaliyyətlərini davam etdirir.

Fərmanla Fizika, Riyaziyyat və Mexanika, İdarəetmə Sistemləri, Radiasiya Problemləri, İnformasiya Texnologiyaları, Biofizika, Akademik Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri, Akademik Murtuza Nağıyev adına Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya, Akademik Əli Quliyev adına Aşqarlar Kimyası, Polimer Materialları, Geologiya və Geofizika, Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya, Neft və Qaz, Botanika, Zoologiya, Akademik Abdulla Qarayev adına Fiziologiya, Mikrobiologiya, Dendrologiya, Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar, Genetik Ehtiyatlar, Torpaqşünaslıq və Aqrokimya, İqtisadiyyat institutları, eyni zamanda, Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası və Təbiət Tarixi Muzeyi Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərəcək.

Onu da qeyd edək ki, AMEA-nın Naxçıvan və Gəncə bölmələrinin tabeliyindəki elmi müəssisələr, həmçinin Şahbuz rayonunda yerləşən Batabat Astrofizika Rəsədxanası, Gəncə Nəbatat Bağı, akademiyanın təsərrüfat-hesablı elmi xidmət müəssisələri və “AMEA Yüksək Texnologiyalar Parkı” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyinə verilib.

AMEA-nın Milli Azərbaycan Tarixi və Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı, habelə Hüseyn Cavidin Ev muzeyləri əmlakları ilə birlikdə Mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyinə verilib.

Beləliklə, bu proseslə respublikamızda elm və təhsilin inteqrasiyasında yeni mərhələ başlayır. Başqa sözlə, həyata keçirilən elm və təhsil islahatları ölkənin davamlı inkişafını şərtləndirir, Azərbaycanın ictimai-siyasi kataklizmlər yolu ilə deyil, təkamül yolu ilə tərəqqi etdiyini göstərir.

Ümumiyyətlə, elm və təhsil sahələrində aparılan yenilənmələr, ilk növbədə, daha sağlam prinsiplərə söykənən idarəçiliyə əsaslanmaqla, sözügedən sahələrin inkişafının sürətləndirilməsi və Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyinə verilən müəssisələrinin profisitinin artırılması, müəyyən qurumların büdcədən asılılıqlarının azaldılması məqsədi daşıyır. Eyni zamanda, bu islahatların əsas vəzifəsi Azərbaycanı inkişaf etmiş ölkəyə çevirmək, elm və təhsil sahələrində mövcud olan nöqsanları aradan qaldırmaq, daha güclü, qüdrətli dövlət qurmaqdır. Bu istiqamətdə məqsədyönlü siyasət yürüdən dövlət başçısı İlham Əliyevin irəli sürdüyü təşəbbüslər, rəhbərliyi ilə hazırlanaraq, icrasına başlanan islahatlar Azərbaycanda sözügedən sahələrinin inkişafına mühüm təsir göstərir.

Burada Azərbaycanda elmin inkişafına göstərilən qayğı və diqqətlə bağlı bir məqamı da xatırlatmaq istərdik. Belə ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyəti dövründə olduğu kimi, son 18 il ərzində də elm və təhsilin inkişafı daim diqqətdə saxlanılıb. Prezident İlham Əliyev 2018-ci il aprelin 9-da cəmiyyətin inkişafında elmin şəksiz əhəmiyyətini bir daha lazımınca dəyərləndirərək, Azərbaycan Respublikasında “Elm Günü”nün təsis edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb.

Yeri gəlmişkən, beynəlxalq aləmdə Elm Günü 10 noyabr tarixində qeyd edilsə də, ölkəmizdə martın 27-də keçirilir, çünki bu tarix AMEA-nın yaradıldığı günə təsadüf edir.

Birmənalı olaraq Azərbaycanda elmin inkişafı prioritet kimi qəbul edilir və həyata keçirilən bütün islahatlar elmi cəhətdən əsaslandırılır. Hazırda müasir telekommunikasiya, sensor, “Böyük həcmli verilənlər” (Big Data) və digər rəqəmsal və süni intellekt texnologiyalarının, həmçinin innovasiya və biliklərin istifadə edilməsi sosial-iqtisadi münasibətləri daha məhsuldar və səmərəli edir, iqtisadiyyatın ümumi dəyər zəncirində yeni gəlir imkanları yaradır. Qeyd edilən texnologiyaların bir-birilə inteqrasiya olunmuş formada istifadəsi ilə rəqəmsal məlumatların formalaşdırılması, yığılması, saxlanılması, işlənilməsi və analitik təhlillər əsasında qərarvermə və idarəetmənin keyfiyyətinin yüksəldilməsi səmərəli, eləcə də keyfiyyətli xidmətlərin göstərilməsi üçün geniş üfüqlər açır. Bu imkanlar erməni işğalından azad olunmuş Qarabağ ərazilərində funksional, genişmiqyaslı “Ağıllı şəhər” (Smart City) və “Ağıllı kənd” (Smart Village) xidmətlərinə keçid üçün zəmin yaradır.

Bu məqamda onu qeyd edək ki, “Azərbaycan‒2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”ə əsasən hazırlanan “2022‒2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda elm və təhsilin inkişaf etdirilməsi ilə qarşıdakı 5 il ərzində bir sıra mühüm vəzifələrin reallaşdırılması nəzərdə tutulub. Bunun üçün elmin müxtəlif sahələri üzrə tədqiqatların genişləndirilməsi, müasir təfəkkürlü və kreativ düşüncəli gənclərin erkən vaxtlardan elmi araşdırmalara cəlb edilmələri, elmi tədqiqatların rəqabətli və məqsədli maliyyələşdirilməsi mexanizminin yaradılması, beynəlxalq impakt-faktorlu jurnallarda çap olunan məqalələrin sayının 40 faiz artırılması planlaşdırılıb.

Adı çəkilən strategiyada, həmçinin tədris prosesində və idarəetmədə İKT-nin tətbiqinin genişləndiriləcəyi, elmi tədqiqat, texniki konstruktor işlərinin kommersiyalaşdırılmasına dəstək veriləcəyi də diqqət mərkəzində saxlanılıb.

Bütün bunlarla yanaşı, müasir dövrdə texnologiyaların kommersiyalaşdırılması innovativ inkişafda prioritet olduğundan tədqiqat nəticələrinin məhsula çevrilməsi təmin olunacaq və elmi tədqiqatlarda mövcud maneələr müəyyənləşdirilərək aradan qaldırılacaq.

İnnovasiyaların özəl və dövlət sektorlarında tətbiqi stimullaşdırılacaq, özəl sektor tərəfindən İKT infrastruktur layihələrinə investisiya qoyuluşları təşviq ediləcək. Nəticədə, transmilli şirkətlərin ölkə ərazisində aparılan tədqiqatlara ayırdıqları xərclər artacaq.

Startapların bütün inkişaf mərhələləri üzrə maliyyələşmə mexanizmləri formalaşdırılacaq. Startaplar və investorlar üçün məqsədli fiskal imtiyazlar sistemi hazırlanacaq. Zəruri sayda istedad ehtiyatı təmin ediləcək. Nəticədə, startapların sayı ilbəil artacaq.

Qeyd edək ki, “2022‒2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”na əsasən elmi tədqiqat və inkişaf layihələrinə ayrılan xərclərin ümumi daxili məhsulda payı dünya üzrə orta səviyyəyə çatdırılacaq. Bu məqsədlə təhsil sistemində elmi tədqiqatlara və inkişaf layihələrinə ayrılan xərclər artırılacaq və rəqabətli əsasda layihələr maliyyələşdiriləcək. Elmi tədqiqat və inkişaf layihələrinin maliyyələşməsinə dair yeni mexanizmlər tətbiq olunacaq.

Yuxarıda qeyd edilənləri yekunlaşdırıb deyə bilərik ki, Prezident İlham Əliyevin imzaladığı sözügedən fərman elm və təhsil ictimaiyyəti qarşısında yeni vəzifələr müəyyənləşdirib. Sənəddə elm və təhsilin qarşılıqlı əlaqəsinin möhkəmləndirilməsi və bu sahələrdə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə mühüm struktur dəyişiklikləri yer alıb.

İstər müasir dünyanın çağırışları, istərsə də ölkənin yeni sosial-iqtisadi reallıqları kontekstində strateji əhəmiyyətə malik elm və təhsilin müasir tələblər səviyyəsində inkişafı baxımından fərman olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, müasir dövrdə bütün istiqamətlərdə həyata keçirilən strategiyaların, cəmiyyətin inkişafına təsir edən siyasi, sosial-iqtisadi, mədəni, meqalayihə və konsepsiyaların, innovasiya ekosistemlərinin əsasında, istisnasız olaraq, elmin və təhsilin inkişafı, o cümlədən, yüksək hazırlıqlı kadr potensialı dayanır. Buna görə də respublikada yeni reallığın yarandığı hazırkı şəraitdə elmi potensialın inkişafı strateji önəm daşıyır.

Həyata keçirilən tədbirlərin, reallaşdırılan islahatların nəticəsidir ki, son 10 ildə sürətlə inkişaf edərək regionun lider dövlətinə çevrilən Azərbaycanda elmi fəaliyyət sahəsində mühüm nailiyyətlər qazanılıb. Prezident İlham Əliyevin 22 iyul 2022-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilən “Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda da həmin dövrdə əldə edilən əsas nailiyyətlərdən biri kimi, elmi fəaliyyət sahəsində mövcud uğurlar xüsusi olaraq qeyd edilib. Bu nailiyyətlər son 5 ildə akademik nəşrlərin sayının 80 faiz artmasında və Cənubi Qafqaz ölkələri arasında Azərbaycanın bu göstərici üzrə 2018-ci ildən etibarən hər il mütəmadi olaraq birinci yerdə qərarlaşmasında öz ifadəsini tapıb. Bundan başqa, son 4 ildə əqli mülkiyyət sahəsində institusional islahat nəticəsində Qlobal Rəqabətlilik İndeksində ölkəmiz “Əqli mülkiyyətin qorunması” göstəricisi üzrə 140 ölkə sırasında 71-ci yerdən 30-cu yerə irəliləyib, yaradıcı iqtisadiyyatın ÜDM-dəki payı 3,5 faizdən 5,3 faizə yüksəlib. Prezident İlham Əliyev tərəfindən təsdiqlənən adıçəkilən strategiyada əksini tapan həmin uğurlar son 10 ildə dövlətin elmi fəaliyyət sahəsində həyata keçirdiyi siyasətin nəticəsi olaraq Azərbaycan alimlərinin gərgin əməyi və səyi hesabına gerçəkləşib.

Nəhayət, Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasında elm və təhsil sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” Fərmanı respublikanın elm və təhsil ictimaiyyəti qarşısında yeni mühüm vəzifələr müəyyənləşdirir. Şübhəsiz ki, respublikamızın elm və təhsil sahəsində çalışan hər bir əməkdaşı həmin vəzifələrin həyata keçirilməsi üçün bütün səyini, intellektual potensialını, inzibati-təşkilati, mənəvi-ideoloji resurslarını birləşdirərək, bu mühüm dövlət siyasətinin gerçəkləşməsində daha yaxından iştirak edəcək.

Vaqif BAYRAMOV

Xalq qəzeti .- 2022.- 30 iyul.- S.1;3.