Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusudur

Onun adı və fəaliyyəti Azərbaycan etnocoğrafiyası ilə məhdudlaşmır

Azərbaycan xalqının böyük oğlu, müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu, Azərbaycan siyasi sisteminin yaradıcısı, azərbaycançılıq ideologiyasının banisi, Azərbaycanda milli özünüdərk prosesinin başladıcısı və idarəedicisi ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının dövlətçilik tarixində o qədər böyük yeniliklərə, o qədər böyük işlərə imza atıb ki, yuxarıda sadaladığımız titulların heç biri onun titanik fəaliyyətini tam əhatə etmir. Biz bu gün Azərbaycan tarixində Heydər Əliyev erasını yaratmış ulu öndər haqqında danışarkən, adətən, onu bir ümummilli lider kimi səciyyələndiririk. Əlbəttə, bu, mübahisəsiz olaraq belədir. Amma bu zaman bizə elə gəlir ki, Heydər Əliyevin fəaliyyətini bir qədər məhdudlaşdırmış oluruq. Onun fəaliyyətinə bir qədər sırf milli kontekstdə yanaşmış oluruq.

Lakin Heydər Əliyeivin adı bir şəxsiyyət və dövlət xadimi kimi fəaliyyəti isə bir siyasətçi kimi, Azərbaycanın etnosiyasi coğrafiyası ilə məhdudlaşmır. O, istər sovet xalqları, istərsə də bütövlükdə türk xalqlarının tarixində mühüm rol oynamış bir siyasətçidir. Heydər Əliyevin tarixin müxtəlif mərhələlərində aldığı kritik qərarlar bu gün müasir Türk dünyası xalqlarının və daha geniş mənada Qrta Asiyadan Avropaya qədər uzanan böyük siyasi coğrafiyada yerləşən çoxsaylı xalqların müasir sosial-iqtisadi, mədəni-humanitar inteqrasiyası və birliyi kontekstində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Buraya iqtisadi müstəvidə onun əsasını qoyduğu böyük regional enerji layihələri, mədəni humanitar müstəvidə isə yaratdığı , daima sülhü təşviq edən siyasi dəyər və ənənlər daxildir.

Azərbaycançılıq ümummilli və universal dəyərlər sistemi kimi

Hazırki tarixi prizmadan baxdıqda Heydər Əliyevin fəaliyyətinin bu vaxta qədər tədqiqatdan və ümumi kütləvi yanaşmadan kənarda qalan bəzi aspektrləri xüsusi maraq və əhəmiyyət kəsb edir. Ümumi yanaşma və ortaq ictimai qənaət Heydər Əliyevin azərbaycançılıq ideologiyasını Azərbaycanda ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə gəldikdən sonra başlatdığı yönündədir. Ancaq əslində ulu öndər Heydər Əliyev azərbaycançılıq ideologiyasının əsaslarını hələ sovet dövründə Azərbaycanın Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə rəhbərlik etdiyi zaman başlatmışdır. Biz bilirik ki, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi sovet dövrünün ideoloji və siyasi əsaslarını formalaşdıran, onu idarə edən və yönləndirən əsas orqan idi. Və təəssüf ki, sovet Azərbaycanı dövründə ulu öndər Heydər Əliyevə qədər Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə rəhbərlik edən azərbaycanlı olmamışdır. Azərbaycan xalqının, Azərbaycan ziyalısının, Azərbaycan dövlətçiliyinin, Azərbaycanın düşünən beyinlərinin başına gələn faciələrin böyük bir qismi də vaxtilə bu sistemin xalqımıza qarşı yönələn antimilli fəaliyyəti nəticəsində mümkün olmuşdur. Sovet quruculuğu prosesində, 1937-ci il repressiyasında, həmçinin, ondan sonrakı dövrlərdə Azərbaycan xalqının ziyalılarına qarşı törətdilən repressiyanın mərkəzlərindən biri də təhlükəsizlik orqanları idi. Bu orqanlar milli düşüncəyə qarşı sistemli və amansız bir mübarizə mexanizminə çevirilmişdi. Ulu öndər Heydər Əliyev milli təhlükəsizlik orqanlarına rəhbərlik edənə qədər həmin proses bu və ya digər dərəcədə davam edirdi. Heydər Əliyev bu vacib quruma rəhbər təyin edildikdən sonra isə yeni konsepsiya əsasında yeni kadr komplektləşməsi apardı. Gizli anti-Azərbaycan mərkəzləri ləğv edildi. Azərbaycançılıq ideologiyasının, milli özünüdərk prosesinin rüşeymi də elə oradan inkişaf etməyə başladı. Bundan sonrakı mərhələdə Heydər Əliyev siyasi səhnəyə gəldikdən, yəni, 1969-cu ildə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçildikdən sonra artıq bu ideoloji ənənə daha münbit bir sferaya keçid etməklə kütləviləşməyə başladı. Beləliklə, artıq 1978-ci ildə ulu öndərin həyata keçirdiyi fəaliyyət nəticəsində Azərbaycan dili Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili kimi Azərbaycan Konstitusiyasında təsbit olundu.

İdeyanın ideologiyaya çevrilməsi və kütləvi mənimsənilməsi

Həmin dövrdə artıq azərbaycançılıq ideyası ideologiyaya çevrilməyə başladı. Təsadüfi deyil ki, ideologiyaya çevrilmə prosesi də, məhz, ideya müəllifi tərəfindən həyata keçirildi. Bundan sonrakı mərhələdə azərbaycançılıq ideologiyasının xalq tərəfindən mənimsənilməsi, dərk olunması prosesi başladı. Bu istiqamətdə atılan zəruri addımların nəticəsi isə, Bakı şəhərinin kosmopolit demoqrafiyasının azərbaycanlılaşdırılması oldu. Çünki o dövrdə Bakının universal möhürü beynəlmiləl şəhər simvolu idi. Beynəlmiləl şəhər isə kosmopolit sosiologiyanın məntiqi ilə milliliyi arxa plana keçirirdi.

Sənayeləşmənin sosiologiyası və Bakı

1969-cu ildən başlayaraq 1970-80-ci illərdə Azərbaycanda sənayeləşmənin baş turması dövrün iqtisadi trendini təşkil edirdi. Bu prosesdə sənaye müəssisələrinin böyük bir qismi Bakıda yaradılmağa başladı. Həmin tarixi mərhələdə Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycanın regionlarından, rayonlarından, kəndlərindən azərbaycanlıların məhz Bakı şəhərində məskunlaşdırılması Bakıda yeni milli intibah yaratdı. Bu paytaxt əhalisinin sosiologiyasında da demoqrafik balansı milli zəmində lehimizə dəyişdi. Və əlbəttə ki, bu proses həm iqtisadi, həm siyasi, həm milli intellektual müstəvidə baş verirdi. Regionlarımızdan gələn gənclər işlə, yaşayış yeri ilə təmin olunur, onların məskunlaşması üçün yeni mikrorayonlar inşa edilirdi. Həmin dövrdə Azərbaycanda həm çoxsaylı və çoxtəyinatlı sənaye müəssisələri tikildi, həm yataqxanalar, yeni qəsəbələr və mikrorayonlar salındı. Beləliklə, Bakı daha da böyüməyə və gözəlləşməyə başladı.

Heydər Əliyev erası müxtəlif sosial, iqtisadi və ideoloji qatlardan ibarətdir

Biz ulu öndərin fəaliyyətinə, Azərbaycan xalqı qarşısında xidmətlərinə nəzər saldıqda görürük ki, Heydər Əliyev erası müxtəlif qatlardan və mərhələlərdən ibarətdir. Bu qatların və mərhələlərin hər biri Azərbaycan xalqının tarixində ayrıca səhifədir. Ən əsası odur ki, bu səhifələr Azərbaycan xalqının və dövlətinin inkişafını özündə ehtiva edən, onu stimullaşdıran səhifələrdir. Əlbəttə ki, ulu öndərin hakimiyyətinin xüsusi bir dövrü onun SSRİ rəhbərliyinə aparılması ilə bağlıdır. Bu dövrdə də yenə Azərbaycan daima ulu öndərin diqqətində olmaqla respublikamızın inkişafı başlıca məsələ kimi SSRİ rəhbərliyinin diqqət mərkəzində tutulurdu. Və nəhayət ulu öndərin sonrakı mərhələdəki fəaliyyəti onu artıq müstəqil bir dövlətin, müstəqil bir xalqın lideri kimi səciyyələndirməyə imkan verir. Genetik olaraq, liderlik keyfiyyətlərinə və yüksək idarəetmə istedadına sahib olan Heydər Əliyev heç kəsin proqnozlaşdıra bilməyəcəyi proseslər baş verərkən, XX əsrin sonlarında bunları proqnozlaşdırmağı, həmçinin, öz yeri və mövqeyini bu proseslərin içində müəyyənləşdirməyi dəqiqliklə bacarırdı. Eyni zamanda, onun qəbul etdiyi şəxsi qərarlar bir növ Azərbaycan xalqının siyasi qərarlarına çevrilirdi. Ən əsası isə bu qərarlar uzaqgörən və məqsədyönlü, konkret hədəfə doğru istiqamətlənmiş olduğu üçün bizim ümummilli yolumuzu işıqlandıran mayaka çevrildi.

Azərbaycanda milli özünüdərk prosesi və müstəqillik uğrunda mübarizə

20 Yanvar faciəsindən sonra Moskvada Azərbaycanın Daimi Nümayəndəliyinə gələrək, xalqının ağır günündə onun yanında olduğunu nümayiş etdirən ulu öndərin bu addımı bütün dünyaya səs saldı. Əslində bu, Azərbaycanın milli dövlətçilik prinsiplərinin elan olunması və hədəflərinin göstərilməsi idi. Əlbəttə ki, Azərbaycan xalqının milli özünüdərkinin bərpası və müstəqillik mübarizəmizin uğurla sona çatması üçün ulu öndər Heydər Əliyev böyük xidmətlər göstərdi. Baxmayaraq ki, o dövrdə, istər siyasi baxımdan, istər iqtisadi baxımdan, istərsə də mənəvi-psixoloji baxımdan daim məhdudiyyətlər və təzyiqlər altında fəaliyyət göstərirdi. Amma Naxçıvana gəldikdən sonra Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1918-20-ci illərdə dalğalanmış üçrəngli bayrağını xüsusi qərarla Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Sovetinin binası üzərində ucaltdı. Bu addımın özü xalqın milli azadlıq hərəkatına yeni keyfiyyət, yeni ruh və optimizm gətirdi. Eyni zamanda bu hadisə tariximizin ən yaddaqalan səhifələrindən birinə çevirildi.

Naxçıvana rəhbərlik etdiyi illərdə ulu öndərin fəaliyyət sferası daha da genişlənməyə başladı. Azərbaycandan ilk dəfə olaraq imperiya əsgərlərinin çıxarılması və xarici dövlətlə sərhədlərin qorunmasını öz əlimizə almağımız da Heydər Əliyev erasında tariximizə yazılan qızıl səhifələrdəndir.

Müstəqil dövlətimizin tərəqqisi Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır

Müstəqillik tariximizin ən krtik hadisələrindən biri Azərbaycanda vətəndaş müharibəsinin qarşısının alınması ilə bağlıdır. Bu, olduqca mürəkkəb və təzadlı bir dövr idi. Azərbaycan dövləti parçalanmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalmışdı. Həmin dövrə diqqətlə nəzər salsaq görərik ki, ulu öndər Heydər Əliyev dahi bir dövlət xadimi kimi Azərbaycan dövlətinin və dövlətçiliyinin mənzərəsini çox aydın şəkildə görür və onun struktur formulasını müəyyənləşdirərək nəyin, necə olmasını dəqiq cizgilərlə qura bilirdi. Məhz bunun nəticəsi idi ki, müstəqil Azərbaycan dövləti quruldu. Məhz ulu öndərin həmin dövrdə həyata keçirdiyi siyasət nəticəsində bu gün Azərbaycan müstəqil dövlət kimi tanınır, inkişaf edir və onun yaratdığı siyasi varislik əsasında Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında tarixi nailiyyətərə imza atır.

Heydər Əliyev böyük müəllim, mükəmməl natiq, dahi təbliğatçı idi

Ulu öndərin tarixi şəxsiyyət kimi əsas keyfiyyətlərindən biri də onun böyük müəllim, dahi təbliğatçı və mükəmməl natiq olması idi. Heydər Əliyev “ideya, ideologiya və təbliğat” universal üçlük formulasından çox məharətlə istifadə etməyi bacarırdı. O, ideyanı verir, onu ideologiyaya çevirir və həmin ideologiyanın toplum tərəfindən mənimsənilməsini təmin edirdi. Elə Azərbaycanı birləşdirəcək universal formula olan azərbaycançılıq ideologiyasının da müəllifi, təbliğatçısı və icraedicisi, məhz, ulu öndərimiz olub. Əslində, bir xalqın vahid ideologiya ətrafında təşkilatlanması üçün illər keçir. Yəni, hər hansı bir ideologiyanın mənimsənilməsi, öyrənilməsi və xalqın həmin ideologiyanın daşıyıcısına çevrilmə prosesi uzun illər, bəlkə də qərinələr, yüzillər aparır. Amma ulu öndər özünəxas xüsusi çevik üsul və metodlarla bu prosesi elə həyata keçirdi ki, qısa müddətdə azərbaycançılıq ideologiyası Azərbaycanın başlıca milli-siyasi ideologiyasına çevrildi. Bir qədər sonra isə bu, öz müsbət bəhrəsini verdi. Azərbaycanda bu ideologiyanın bərqərar olması və mənimsənilməsi ilə ölkəmizdə etnik separatçılığa son qoyuldu.

Heydər Əliyev dövlətin siyasi və ideoloji varisliyini təmin etdi

Ulu öndər elə böyük dövlət xadimlərindən və siyasətçilərindən idi ki, dövlətçiliyin siyasi-ideoloji əsaslarını yaratmaqla bərabər, eyni zamanda, onun varisliliyini də təmin etdi. Hər hansı bir dövlətin var olması üçün mütləq ideoloji-siyasi varislik lazımdır. Əgər bu olmasa, dövlət bir nüfuza, liderə bağlı olduqda, o şəxsin fiziki-bioloji mövcudluğu bitdikdən sonra dövlətin də ömrü bitir. Məhz bunu yaxşı bilən ulu öndər dövlətçiliyimizin siyasi-ideoloji varisliliyini də təmin etmiş oldu.

Heydər Əliyev üçün biz çoxlu titullar deyə bilərik. Ümummilli lider, ulu öndər, Azərbaycan Respublikasının siyasi rəhbəri, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Bürosunun üzvü, SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin birinci müavini, müstəqil Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və s. Bunlar əlbəttə ki, hamısı bir titul, bir vəzifədir. Amma Heydər Əliyev şəxsiyyəti bütün bunların hamısının fövqündə duran bir nümunədir. Yəni, bu bir həqiqətdir ki, bütün bu vəzifələrdən və titullardan Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının milli və dövlətçilik maraqlarının təmin olunması üçün istifadə etdi. O, bir millət mücahidi idi, Azərbaycan xalqının böyük mücahidi idi, Azərbaycan xalqını beynəlxalq münasibətlərdə böyük arenaya çıxarmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya çatdırmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin əbədi olmasını qarşısına məqsəd qoymşdu. Prezidentlikdən tutmuş digər titul və vəzifələr isə onun üçün, məhz, bu məqsədləri həyata keçirmək üçün bir mexanizm və vasitə idi. Ona görə də, ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycan xalqı tərəfindən daima hörmətlə anılacaq. Xalqımız var olduqca, o da yaşayacaqdır.

Əldə etdiyimiz tarixi zəfər, ərazi bütövlüyümüzün bərpa olunması, qalib xalqa çevirilməyimiz Heydər Əliyev ideyalarının təntənəsidir

Hazırda Azərbaycan xalqı təkcə öz müstəqillik dövrü tarixinin deyil, bütövlükdə dövlətçilik tarixinin ən əlamətdar bir mərhələsinə qədəm qoyub. Bu mərhələ torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsi, xalqımızın ümummilli arzusunun reallığa çevirilməsi, inkişaf, tərəqqi, dirçəliş, intibah mərhələsidir. Ancaq müstəqillik tariximizin elə kritik səhifələri var ki, həmin mərhələdə Heydər Əliyevin qəbul etdiyi uazqgörən strateji qərarlar olmasydı milli dövlətçiliyimiz böhrandan xilas edilə, inkişaf edərək hazırkı mərhələyə çata bilməzdi. Bu gün Heydər Əliyevin yaratdığı milli dövlətçilik ənənələri üzrəndə inkişaf edən müstəqil Azərbaycan Respublikası bütün dövrlərin ən güclü Azərbaycanıdır.

Hikmət BABAOĞLU,

Milli Məclisin deputatı

Xalq qəzeti .- 2022.- 7 may.- S.5.