Heydər Əliyev – böyük və müdrik dövlət xadimi

 

 Azərbaycan çox mühüm ölkədir, Siz çox görkəmli lidersiniz. Amerikada bunu getdikcə daha dərindən başa düşürlər. Elə buna görə də Azərbaycan – Amerika münasibətlərinin yalnız ikitərəfli deyil, həm də böyük regional, strateji əhəmiyyəti var.

Sizinlə söhbətlərimdən çox bəhrələnmişəm. Çünki ABŞ üçün mühüm olan ölkələr haqqında Sizin geniş məlumatınız var.

 

Zbiqnev BJEZİNSKİ,

 

ABŞ prezidentinin sabiq müşaviri,  məşhur politoloq və siyasi xadim

 Azərbaycan xalqının əsl xoşbəxtliyi ondan ibarətdir ki, xalqın, dövlətin ən çətin, böhranlı vaxtında görkəmli siyasətçi, böyük şəxsiyyət cənab Heydər Əliyev məsuliyyəti öz üzərinə götürmüşdür.

... Siz özünüzə tayı-bərabəri olmayan abidə, əsrlər boyu yaşayacaq əbədi abidə yaradırsınız. Bu abidənin adı Azərbaycandır – tərəqqi edən, yeni, xoşbəxt Azərbaycan.

 

Eduard ŞEVARDNADZE,

 

Gürcüstan Respublikasının sabiq prezidenti

 

 Bizim günlərdə hadisələr çox sürətlə cərəyan edir, qloballaşır, təhlükəsizlik məsələləri, xüsusilə gündəlikdə durur. Bu baxımdan pre­zident Heydər Əliyev kimi təcrübəli siyasətçi ilə fikir mübadiləsindən çox şey əldə etmək mümkündür. Prezident Heydər Əliyevin müdrik, uzaqgörən siyasəti nəticəsində Asiya və Avropa arasında əlaqələr, əməkdaşlıq körpüsü qurulur.

 

Xavyer SOLANA,

 

NATO-nun keçmiş baş katibi,

 

Avropa İttifaqının ali təmsilçisi

 

 Sizin bioqrafiyanıza yaxşı bələdəm. Biz cavan siyasətçilər Sizin fəaliyyətinizi daim izləyirik. Sizə rəğbətlə yanaşırıq və Sizdən çox şey öyrənirik. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qorunması yolunda qarşı­ya çıxan çətinliklərə necə sinə gərdiyinizdən xəbərdaram.

 

Aleksandr KVASNEVSKİ,

 

Polşa Respublikasının sabiq prezidenti

 

Dövlətin xilaskarı və qurucusu

 

Ulu öndər, ümummilli lider, mərhum Heydər Əliyevin 99 illik yubileyi münasibəti ilə bu dahi şəxsiyyətin özündən sonra qoyub getdiyi irsinə bir daha nəzər salırıq. Əlbəttə ki, ölkə hüdudları daxilində və xaricdə Heydər Əliyev ilk növbədə, haqlı olaraq, Azərbaycan dövlətçiliyinin xilaskarı və qurucusu kimi şöhrət tapmışdır. Bu böyük insanın şəxsiyyətinin miqyası dövlət quruculuğundan və dövlət xadimi olmaqdan savayı, millət quruculuğunu və millət qurucusu, millət xadimi olmağı da özündə ehtiva edir. Məhz buna görə də ulu öndər Heydər Əliyevi böyük dövlət və millət xadimi kimi anırıq.

Sadə və qısa şəkildə ifadə etsək, dövlət xadimi dövlət quruculuğu və idarəçiliyində əhəmiyyətli surətdə iştirak edən şəxsiyyəti nəzərdə tutursa, millət xadimi millətin formalaşmasına, millət quruculuğuna töhfə verən, millətin vahid bir tam halına gəlməsi prosesində öncüllük edən şəxsiyyət deməkdir. Azərbaycan xalqının tarixində və həyatında kifayət qədər həm millət, həm də dövlət xadimi olmuşdur. Amma dövlət və millət xadimi olmaq şərəfi nadir hallarda eyni bir insanın taleyinə yazılır. Tariximizə Heydər Əliyev Azərbaycan xalqının böyük dövlət və millət xadimliyi nəsib olmuş unikal bir fenomen kimi düşmüşdür.

Türkiyədə mühacir həyatı yaşamaq məcburiyyətində qalmış həmvətənimiz Əhməd Cəfəroğlu 1940-cı ildə yazırdı ki, həmin dövrə qədər Azərbaycanda millət xadimi adına layiq üç mütəfəkkir - Mirzə Fətəli Axundov, Həsən bəy Zərdabi və Əhməd bəy Ağaoğlu olmuşdur. Onlar müvafiq olaraq latın əlifbasına keçid, milli mətbuatın yaranması və inkişafı, Azərbaycan xalqının türk dünyasının tərkib hissəsi olması ideyalarının yayılmasında müstəsna rol oynayıblar. Həmin mütəfəkkirlərin qeyd edilən ideyaları və fəaliyyətləri Azərbaycan millətinin təşəkkülünə mühüm töhfələr veriblər.

Millət xadimi kimi Heydər Əliyevin unikallığı ondadır ki, onun fəaliyyəti qeyd olunan üç mütəfəkkirin ayrı-ayrılıqda çalışdıqları fəaliyyət istiqamətlərinin hər birini əhatə edib və siyasi müstəvidə baş verib. Qısaca olaraq bir neçə misal gətirək.

Mirzə Fətəli Axundovun ideyası olan latın əlifbasına tam keçidə müstəqil Azərbaycanda Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə nail olunub. Onun 18 iyun 2001-ci il tarixli fərmanına əsasən, 2001-ci il avqustun 1-də Azərbaycan ərazisində bütün idarə-müəssisələr, təşkilatlar Azərbaycan dilində fəaliyyət göstərib, bütün nəşrlər latın qrafikalı əlifbaya keçib. Ulu öndərin 2001-ci il 9 avqust tarixli Fərmanı ilə 1 avqust Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan Dili Günü elan edilib. Həsən bəy Zərdabinin əsasını qoyduğu Azərbaycan milli mətbuatı Heydər Əliyevin dövründə böyük inkişaf yolu keçib. 1998- ci il avqustun 6-da ümummilli lider Heydər Əliyevin mətbuatda senzuranı ləğv etməsi milli mətbuatın inkişafına önəmli töhfə oldu. Ulu öndər həmişə jurnalistlərlə səmimi münasibətlər qurub, mətbuata daim açıq olub, ən gərgin dövrlərdə ən çətin məsələlər haqqında jurnalistlərlə söhbət edib. Hətta bəzən jurnalistlərlə zarafat edirdi.

 

Əhməd bəy Ağaoğlu Azərbaycanı türk dünyasının tərkib hissəsi kimi görürdü. O, Azərbaycan milli mətbuatının inkişafına və milli oyanışa verdiyi ciddi töhfələrlə yanaşı, Türkiyə və Azərbaycan arasında mənəvi, intellektual və digər bağların qurulmasında fəal iştirak etmiş, Türkiyə və Azərbaycan arasında müəyyən mənada bir körpü olmuşdur. Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1992-ci ildə Naxçıvanla Türkiyə arasında Araz çayı üzərində inşa edilmiş “Ümid körpüsü” həm də rəmzi məna daşıyır. Heydər Əliyev “Ümid körpüsü”nü həsrət körpüsü kimi xarakterizə edirdi. Çünki bu körpü iki qardaş xalqı bir-birinə qovuşdurdu, onlar arasındakı həsrətə son qoydu. Onun “Bir millət, iki dövlət” ifadəsi Türkiyə və Azərbaycan münasibətlərində rəhbər tutulan əsas prinsipə çevrilib, dünyada iki ölkə arasındakı münasibətlərin xarakterini lakonik surətdə və müdrikliklə ifadə edən baxış kimi qəbul edilir.

 Yuxarıda qeyd edilənlər Azərbaycanda millət quruculuğunda və millətin inkişafında mühüm amillər kimi çıxış ediblər. Amma Heydər Əliyevin sovet və müstəqillik illərində bu sahədə fəaliyyəti çoxşaxəli və dərindir, eləcə də onun millət quruculuğu işləri təkcə ictimai və intellektual sahələrlə məhdudlaşmamışdır. Ən önəmlisi isə o, millət quruculuğu sahəsində fəaliyyəti si­yasi müstəviyə yüksəlmişdir. Yuxarıda adı çəkilən xadimlərimiz ictimai, mənəvi və in­tellektual sahədə, Heydər Əliyev isə daha çox siyasi millət quruculuğu ilə məşğul olmuşdur. Heydər Əliyevi unikal edən və digər millət xadimlərindən fərqləndirən əsas amillərdən biri məhz millət quruculu­ğunu siyasi müstəvidə həyata keçirməsidir. Çünki millət siyasi xarakter daşıyır, ictimai və ya etnikdən daha çox siyasi birlikdir, effektli millət quruculuğu üçün siyasi kom­ponent zəruridir.

Sovet dövründəki fəaliyyət

1920-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutu, bolşevik hakimiyyətinin bərqərar olması və az sonra Azərbaycanın SSRİ-nin tərkibinə qatılması millət quruculuğu prosesinə böyük zərbə oldu. Başlıca səbəb o idi ki, SSRİ-də rəsmi ideologiya vahid sovet millətinin və sovet vətəndaşının forma­laşdırılmasını tələb edirdi və bu, əsas hədəflərdən idi. Bu fonda Azərbaycanda millət quruculuğu nəinki arxa plana keçmişdi, ümumiyyətlə, bu məsələ heç mövzu deyildi. Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq kimi ədib və ziyalıların 1937-ci il repressiyalarının qurbanına çevrilməsi isə demək olar ki, bu sahədə ədəbiyyatın imkanlarını da minimallaşdırmışdı. Milli ruh, milli hiss, müəyyən mənada Səməd Vurğun kimi şair və ədiblərin Azərbaycan təbiətini vəsf edən şeirlərində, onların ya­zıb-yaratdığı Azərbaycan dilinin varlığında yaşadılırdı. Yəni Azərbaycan dili əsas milli birləşdirici amil kimi çıxış edirdi. 1940-cı ildə Azərbaycanda latın əlifbasının ləğv olunması isə millət quruculuğu prosesinə daha bir zərbə olmuşdu.

Millətimizin və milli kimliyimizin üzərini qara buludlar aldığı belə bir çətin dövrdən sonra Azərbaycanda millət quruculuğuna və milli varlığımızın qorunub saxlanmasına yeni nəfəs gətirən böyük tarixi şəxsiyyət Heydər Əliyev ümid işığı kimi parlamağa başladı. Ulu öndər hələ SSRİ-nin güc­lü olduğu zaman həmin dövrün şərtləri daxilində milli quruculuq sahəsində müm­kün olan zəruri addımları atdı. 1967-69-cu illərdə Azərbaycanda Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri kimi milli kadrların təhlükəsizlik orqanlarında irəli çəkilməsinə, yüksək vəzifələrə təyin olunmasına xüsusi önəm vermiş, yerli təhlükəsizlik orqan­larının kadr heyətinin xeyli dərəcədə milliləşdirilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə nail olmuşdu.

1969-cu ildə Azərbaycan SSR-in rəhbəri seçildikdən sonra isə onun millət quruculuğuna töhfə verən işləri geniş miqyasda və çoxşaxəli olmuşdur. Azərbaycanda Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Məktəbin yaradılması, Bakı şəhərində demoqrafik vəziyyətin süni şəkildə dəyişdirilməsinin qarşısının alınma­sı və azərbaycanlı əhalinin sayının bərpa edilməsi, Şuşada Qarabağ xanının vəziri və şair Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin açılışı, Vaqif Poeziya Günlərinin keçirilməsi və digər addımlar ulu öndərin sovet dövründə milli quruculuğa yönəlmiş silsilə işlərindəndir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin tarixi təşəbbüsü ilə 1978-ci il aprelin 21-də qəbul olunmuş Azərbaycan SSR Konstitusiya­sında Azərbaycan dilinə dövlət dili statusu verilmişdir.

Millət quruculuğunun ideoloji əsasları və praktik xüsusiyyətləri

Dövlət və millət quruculuğu Heydər Əliyevin həm Sovet Azərbaycanına, həm də müstəqil Azərbaycan Respublikasına rəhbərlik etdiyi dönəmlərdə həyata keçiri­lib. SSRİ kimi nəhəng ölkənin əsas dövlət xadimlərindən biri olaraq Heydər Əliyev millət quruculuğunun vacibliyini gözəl bilirdi. Ən azı, ona görə ki, SSRİ-nin dağıl­masında əsas amillərdən biri onun mövcud olduğu 70 il ərzində millət quruculuğu işinin uğursuzluğu idi.

Ulu öndərin rəhbərliyi və təşəbbüsü ilə 31 dekabrın Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gününün təsis edilməsi onun Azərbaycanda millət quruculuğuna daha bir töhfəsi oldu. Bu əlamətdar hadisənin SSRİ-nin varlığına 1991-ci il dekabrın 8-də rəsmi surətdə son qoymuş Belavejsk sazişinin imzalanmasından cəmi bir həftə sonra baş verməsi məntiqlidir. SSRİ-nin süqutu ilə, digər sovet respublikaları kimi, Azərbaycan da müstəqilliyini bərpa etdi.

Yenicə müstəqillik qazanmış ölkələrə xas xüsusiyyətlərdən biri millət qurucu­luğu prosesinin həyata keçirilməsi idi. Yunan əsilli Amerika alimi Harris Milonas qeyd edir ki, “müasir milli dövlətlərdə hakimiyyətin legitimliyi xalqa, əksəriyyətə bağlıdır. Belə əksəriyyət isə millət qurucu­luğu vasitəsilə əmələ gətirilir”. Əks halda isə xalq və ya ölkə əhalisi özünü azlıqda qalan müxtəlif qruplara bölünür və millət kimi formalaşa bilmir. Millət kimi formalaşa bilməmək və onun acı nəticəsi olaraq, xal­qın pərakəndəliyi milli birliyə və dövlətçiliyə böyük təhdiddir. Həm də millət quruculuğu olmadan təkcə dövlət quruculuğu ölkənin həqiqi müstəqilliyi üçün yetərli deyil.

 

Millət quruculuğu, bir qayda olaraq, dövlətin sərhədləri daxilində baş verir. Amma dünya təcrübəsi göstərir ki, bir sıra dövlətlərdə millət quruculuğunun xarici ölçüsünün və ya beynəlxalq uzantısının olması bu prosesi daha təsirli edir. Bu zaman diaspor icmaları və lobbi qrupları xüsusi önəm daşıyır. Yəhudi, yunan və erməni diasporu kimi güclü diasporla­rın fəaliyyətinə nəzər salsaq, görərik ki, onların tarixi vətənlərində dövlət və millət quruculuğuna təsirləri böyükdür. Amma, bu, Ermənistanda millət quruculuğunun işğal siyasəti ətrafında həyata keçirilməsi ilə nəticələnib. Yəni Ermənistan cəmiyyəti işğal və absurd “böyük Ermənistan” ide­yası ətrafında mono-etnik şəkildə birləşib. Bunun nəticəsi isə Ermənistanın ən yaxşı halda yarımmüstəqil vəziyyətə, əslində isə forpost rolunda çıxış etməsinə gətirib çıxarıb.

Bu fonda aydın görünür ki, Azərbaycanda millət quruculuğu mo­no-etnik deyil, əksinə tamamilə ink­lüziv xarakter daşıyır. Azərbaycanın öz diasporunun təşkilatlanması və əlaqələrin qurulması dünyada bütün azərbaycanlıların həmrəyliyinə və ümu­mi Vətənimiz Azərbaycan dövlətinə bağlılığına əsaslanıb. Bu da ulu öndərin azərbaycançılıq məfkurəsinin özəyini təşkil edir. Bizim bir xüsusiyyətimiz isə ondan ibarətdir ki, yuxarıda qeyd etdiyi­miz diasporlar öz tarixi vətənlərinə ciddi maddi və siyasi yardımları ilə xarakterizə olunurlar. Azərbaycanda isə əksinə dövlətimiz, hökumətimiz xaricdəki dias­por təşkilatlarımızın formalaşmasına və fəaliyyətinə töhfə verir.

Azərbaycançılıq məfkurəsi və diaspor fəaliyyətimiz dini və ya etnik sərhədlərlə məhdudlaşmayıb. Azərbaycançılıq ümumbəşəri dəyərlərə hörmətə, dini, etnik, dil və sair mənsubiyyətindən asılı olma­yaraq, ölkəmiz və dövlətinizə bağlılığa və Azərbaycana bağlı olanların həmrəyliyinə əsaslanır. Fərqli dinə, fərqli etnik kimliyə mənsub insanlar da Azərbaycan diasporu sıralarında geniş yer alır və azərbaycanlı hesab olunurlar. Onların arasında dünya şöhrətli musiqiçilər Mstislav Rastropo­viç və Müslim Maqomayev, qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin yaradıcısı Lütfi Zadə, fotoqraf Reza Deqqati, Şuşa­da doğulmuş Əhməd bəy Ağaoğlunun varisləri, Şuşanın müdafiəsi zamanı qəhrəmancasına həlak olmuş yəhudi əsilli vətəndaşımız və Milli Qəhrəmanımız Albert Aqarunovun mənsub olduğu yəhudi icmasının nümayəndələri, eləcə də, Ba­kıda doğulub böyümüş etnik rus Nikolay Baybakov və başqaları kimi dinindən, dilindən və etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, Azərbaycana bağlı çoxsay­lı həmvətənlərimizin adlarını qeyd edə bilərik.

Heydər Əliyevin azərbaycançılıq məfkurəsi və multikulturalizm doktrinası millət quruculuğu və milli həmrəyliyimizin formalaşması proseslərində müvafiq olaraq ideoloji və praktiki baxımdan xüsusi önəm kəsb edir. Dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin və millət quruculuğunun bəhrəsini Vətən müharibəsində gördük. Ermənistan və digər xarici qüvvələr Azərbaycanın etnik və dini mənsubiyyət baxımından zəngin bir ölkə olmasından istifadə edərək, müharibənin gedişində kimlik zəminində nifaq və təfriqə sal­mağa cəhdlər etdilər. Elə cəhdlərə ən yaxşı cavab Azərbaycandakı bütün xalqların nümayəndələrinin din və et­nik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin “dəmir yumruğu” ətrafında sarsılmaz birlik və həmrəylik nümayiş etdirərək düşmənə çökdürücü zərbə vurmaları oldu. Dünya azərbaycanlıları isə müharibənin gedişində öz mənəvi dəstəklərini və doğ­ma Vətənlə həmrəyliklərini əsirgəmədilər. Dünya Azərbaycanlılarının V Qurulta­yının 22 apreldə Şuşada keçirilməsi bu şəhərin ölkəmizdə və dünyada bütün azərbaycanlıların mənəvi paytaxtı ola­raq ümummilli birlik rəmzinə çevrilməsini göstərir. Bu isə təbii ki, millət quruculuğu istiqamətində görülmüş işlərin və yürüdül­müş siyasətin bəhrəsidir.

Ulu öndərin millət quruculuğu müstəqil dövlətçilik kontekstində

Bəzən millət quruculuğu dövlət qurucu­luğuna nisbətdə arxa planda qalır. Halbuki, millət quruculuğu dövlətçilik və dövlət quruculuğu ilə sıx bağlıdır. Məhz ona görə də beynəlxalq münasibətlər sistemində və siyasi diskursda “milli dövlət” və ya “millət-dövlət” məfhumları meydana çıxmışdır. Fransa, Almaniya, Türkiyə, Yaponiya millət-dövlət kimi səciyyələnən ölkələrə aiddirlər. Həmin dövlətlərin nümunəsindən də göründüyü kimi, millət quruculuğu nə qədər uğurlu və etibarlı olarsa, dövlət quruculuğu və dövlətçilik də bir o qədər möhkəm olar. Bu baxımdan, ulu öndərin uğurunu şərtləndirən əsas amillərdən biri onu millət quruculuğu və dövlət qurucu­luğu mövzularına tam bir vəhdət halında baxması ıdı. Buna görə də Heydər Əliyevin millət quruculuğu fəaliyyətinin önəmini düzgün, dərindən və hərtərəfli surətdə anlamaq üçün mövzu müstəqil dövlətçilik kontekstində nəzərdən keçirilməlidir.

Böyük qazax yazıçısı Oljas Süleyme­novun fikrincə, “çox zaman müstəqillik mövcud problemləri həll etmir, əksinə, yeni problemlər gətirir”. Təəssüf ki, bu fikrin doğru olduğunu müstəqilliyimizin elə ilk ilində gördük. Amma qüdrətli, müdrik liderlər bu ssenarini dəyişib müstəqilliyi ölkənin rifahı və inkişafına xidmət istiqamətinə yönəldə bilərlər. Müstəqilliyimizin ilk illərində Azərbaycanın rəhbərliyində belə lider olmadı. Nəticədə torpaqlarımızn işğalı, siyasi xaos və hərc-mərclik, iqtisadi tənəzzül, xarici siyasətdəki ciddi problemlər ölkəni uçuruma sürükləyirdi. Amma Azərbaycan “ziyanın yarısından qayıtmağı” bacardı. 1993-cü ildə xalqın təkidli tələbi və o zamankı ölkə rəhbəliyinin xahişi ilə ulu öndər, Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə qayıtdı. “Müstəqillik yolu qədər çətin yol yoxdur” – deyən Heydər Əliyev bütün çətinliklərə sinə gərərək qayıdışı ilə müstəqilliyin problemlər deyil, yeni imkanlar və inki­şaf Azərbaycan dövlətini qurdu. Heydər Əliyevin Azərbaycan üçün nəinki mümkün olan, hətta qeyri-mümkün hesab olunan­ları etdiyi dünya liderləri və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən də etiraf olunur. Məsələn, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Heydər Əliyevin dəfnində iştirak etmək üçün Bakıya gələrkən belə dedi: “Heydər Əliyev Azərbaycan xalqı üçün mümkünsüz işlər görmüşdür. Onu heç vaxt unutmaq olmaz. Qoy azərbaycanlılar məndən inciməsinlər, Heydər Əliyev Azərbaycan çərçıvəsinə sığan siyasətçi deyildi. O, ümumbəşəri bir siyasətçi idi”.

Heydər Əliyev siyasətinin mahiyyəti Azərbaycan hüdudlarını aşırdı, o, dünya­da mövcud olan beynəlxalq ziddiyyətlərin Azərbaycan üçün problem mənbəyinə çevrilməsinin qarşısını alaraq, əksinə məharətlə həmin ziddiyyətləri milli ma­raqlarımız naminə istifadə etdi. Buna ən bariz misal Bakı – Tbilisi – Ceyhan neft boru kəməri layihəsi və “Əsrin müqaviləsi” kimi transmilli və trans-regional layihələrin həyata keçirilməsidir. Həmin fəaliyyətin bəhrələri 2020-ci il zəfərimizin təməlində dayanır. O qəbildən olan beynəlxalq layihələr Azərbaycanın müstəqil dövlət olaraq dünyaya səmərəli inteqrasiyasını möhkəmləndirir, onu dünyanın hörmət və etibar edilən dövlətlərindən birinə çevi­rir, müstəqil dövlətçiliyini dayanıqlılığına xidmət edirdi və hazırda da etməkdədir. Eyni zamanda, bu layihələr millətimizin, vətəndaşlarımızın ümumi qürur mənbəyinə çevrilir, beləliklə, bu qürur mənbəyi millətimiz üçün daha bir birləşdirici amil kimi çıxış edir. Bu kontekstdən yanaşdıq­da ulu öndərin dillərdə əzbər olan “Fəxr edirəm ki, azərbaycanlıyam” ifadəsindəki azərbaycanlı məfhumu həm müstəqil Azərbaycan dövlətinin vətəndaşını, həm də Azərbaycan millətinə mənsub olan insanı ehtiva edir.

Milli qürur mənbəyi

Azərbaycanlı olmağın fəxr, qürur mənbəyinə çevrildiyi başqa bir məqam isə Heydər Əliyevin 1970-ci illərdə dün­ya, xüsusən də Qərb mətbuatının və ictimaiyyətinin diqqət mərkəzinə çıx­ması ilə bağlıdır. Ulu öndər 1969-cı ildə Azərbaycanda hakimiyyətə gəlməsindən sonra korrupsiya və rüşvətxorluqla aman­sız mübarizəsinə görə 1970-ci illərdə dünyanın, xüsusən də Qərb mətbuatının diqqət mərkəzinə çevrilmişdi. 1980-ci illərdə Böyük Britaniyanın məşhur “Tayms” (Times) nəşri Heydər Əliyevi yüksək baca­rıq və keyfiyyətlərinə görə “SSRİ-nin parla­yan ulduzu” adlandıraraq onu Sovet İttifa­qının növbəti rəhbəri olmağa əsas namizəd kimi qiymətləndirirdi. Beləliklə, Heydər Əliyev sovet dönəmindən azərbaycanlıların ümumi fəxr, qürur mənbəyi olmaqla, milləti öz ətrafında birləşdirən amilə çevrilmiş və millət quruculuğuna sovet dövründə belə bir töhfə də vermişdir.

Amma Qorbaçov 1985-ci ildə hakimiyyət başına keçdikdən sonra nəinki Heydər Əliyevin nəhəng potensialından ölkənin maraqları naminə istifadə etmədi, hətta onun, ümumiyyətlə, SSRİ-nin rəhbərliyindən kənarlşadırılmasına və fak­tiki olaraq ev dustaqlığı şəraitində qalması­na nail odu. Heydər Əliyevə qarşı repres­siyalar onun ailəsindən də yan keçmədi. Oğlu İlham Əliyev məzunu olduğu və mühazirə dediyi Moskva Dövlət Beynəlxalq Əlaqələr İnstitutunda Heydər Əliyevin oğlu olduğu üçün işdən azad edildi. Təbii ki, bu məsələdə əsas bir səbəb Qorbaçovun Heydər Əliyevə qarşı olan şəxsi həsəd və qısqanclıq hissi və onun kölgəsində qalmaq kompleksi idi.

Amma digər, bəlkə də ən əsas səbəb Heydər Əliyevin Moskvada Azərbaycanın arxa-dayağı olaraq xal­qın maraqlarını müdafiə etməsi və Azərbaycanda olan nüfuzu idi. Heydər Əliyevin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması və Azərbaycandan təcrid edilməsi ölkəmizə qarşı hazırlanan məkrli planların həyata keçirilməsinin tərkib hissəsi, xüsusən də Qarabağ münaqişəsinə hazırlıq kimi dəyərləndirilməlidir. ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin Heydər Əliyevin istefasından bir neçə ay sonra – 1988-ci ildə hazırladığı məxfi hesabatı da deyilənləri təsdiq edir. Qeyd edilən hesabatın hazırda üzərindən məxfilik götürülmüş müəyyən hissələrində 1982-ci ildə Sovet İttifaqı Kommunist Par­tiyası Mərkəzi Komitəsinin Siyasi Bürosu­nun üzvü seçilmiş və SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin birinci müavini təyin olunmuş Heydər Əliyevin 1987-ci ilin oktyabrında qəfildən təqaüdə göndərildiyi bildirilir və bu qəfil hərəkətin səbəbi Azərbaycanın siyasi nüfuzunun məqsədli şəkildə azaldılması kimi təsvir edilir.

 

Bundan əlavə, hesabatda qeyd olunur ki, eyni zamanda, mətbuatda Heydər Əliyevə qarşı böyük qarayaxma kampani­yası aparılırdı. Hesabatda daha bir maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, nəinki Heydər Əliyevin, hətta əslən rus olan Bakıda doğulmuş SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin sədri vəzifəsini tutan Nikolay Baybakovun 1985-ci ildə vəzifəsindən uzaqlaşdırılması da Azərbaycanın siyasi nüfuzunun azaldıl­masına yönəlmiş addım kimi xarakterizə olunur. Hesabat müəllifləri Baybakovu Azərbaycanın “etnik rus olmasına rəğmən doğma oğlu” adlandırırlar. Eləcə də onun SSRİ Dövlət Plan Komitəsinin sədri olaraq ölkədə resursların bölüşdürülməsində böyük təsirə malik olduğu qeyd edilməklə Baybakovun vəzifəsindən kənarlaşdırılmasında məqsədin Azərbaycana ayrılan iqtisadi resursların azaldılması olduğuna eyham vurulur. Niko­lay Baybakovun Heydər Əliyevlə işgüzar və dostluq münasibətlərini və Azərbaycana olan bağlılığını nəzərə aldıqda məsələnin mahiyyəti daha da aydın olur.

Heydər Əliyevə qarşı aparılan bütün kampaniyalara baxmayaraq, o, xalqının, millətinin qürur mənbəyi olaraq qalırdı və sonrakı hadisələr də bunu qətiyyətlə sübut etdi. Məsələnin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, Azərbaycan xalqının Heydər Əliyevə etibarı və etimadı onun tutduğu yüksək vəzifə və mövqeyə görə yox, ulu öndərin şəxsiyyətinə, millətinə fədakarcasına bağ­lılığına və göstərdiyi xidmətlərinə görə idi. Heydər Əliyev milləti yolunda fədakarlığını 1990-cı ilin yanvar hadisələri zamanı bir daha göstərdi.

   Azərbaycan xalqının əyilməz vüqarı

Heydər Əliyevin bədxahları və Azərbaycana qarşı məkrli planlar quran qüvvələr cılız qarayaxma kampaniyaları ilə ulu öndərin Azərbaycan xalqı üçün millət qurucusu rolunu neytrallaşdırmağa, onunla xalq arasında uçurum yaratmağa çalışırdılar. Xüsusən də erməni dairələri və ermənipərəst qüvvələr ilk növbədə Heydər Əliyevi millət qurucusu kimi görürdülər və Azərbaycanı belə bir nəhəng və unikal millət qurucusundan məhrum etmək istəyirdilər. Çünki tarix dönə-dönə sübut edir ki, münaqişələr, böhranlar və müharibələr zamanı milləti, xalqı ətrafında yumruq kimi birləşdirməyə qadir liderin varlığı hadisələrin gedişatına həlledici təsir göstərir, millətin gələcək taleyinin müəyyən edilməsində öz sözünü deyir.

ABŞ kəşfiyyatının yuxarıda istinad edilən 1988-ci il hesabatında qeyd olunur ki, Heydər Əliyevin SSRİ rəhbərliyindən kənarlaşdırılması və buna görə də Azərbaycanın mövqelərinin zəifləməsi fonunda ermənilər davamlı olaraq Qorba­çov tərəfindən yüksək siyasi vəzifələrə irəli çəkilir, bununla da azərbaycanlılar Mosk­vanın Ermənistanın tərəfini tutmasını başa düşürdü. Həmin qeydlər də bu qənaətə gəlməyə əsas verir ki, Heydər Əliyev adi bir şəxsiyyət deyildi, o, hələ Azərbaycanın müstəqil dövlət olmadığı sovet dönəmində millət qurucusu və ümummilli lider kimi Azərbaycanın Moskvada və sovet rəhbərliyində təcəssümü idi. Ona görə də Heydər Əliyevin vəzifəsindən uzaqlaşdı­rılması və xalqından təcrid edilməsi, ilk növbədə Azərbaycan millətini Qarabağ münaqişəsində başsız qoymaq, pərakəndə vəziyyətə salmaq məqsədini güdürdü. Eləcə də Heydər Əliyevə qarşı belə dav­ranışla Azərbaycan xalqının milli qüru­runu sındırmağa cəhd edirdilər. Təəssüf ki, Azərbaycanın o zamankı rəhbərləri bunu başa düşsələr də, şəxsi və ya qrup maraqlarını ümummilli maraqlardan üstün tutaraq, elə kampaniyaların qarşısını alma­ğa nəinki cəhd etmədilər, bir sıra hallarda isə əksinə, Heydər Əliyevə qarşı aparılan çirkin kampaniyaya qoşuldular.

20 Yanvarla bağlı Heydər Əliyevin hərəkəti ona görə xüsusi önəm daşıyır ki, Moskvadakı ermənipərəst qüvvələr dinc nümayişləri islamçı qüvvələrin hərəkatı kimi qələmə verməklə Azərbaycanın milli azadlıq və Qarabağ uğrunda mübarizəsini gözdən salmaq məqsədi güdürdülər. ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin sözügedən hesabatında da oxşar süjet xətti nəzərə çarpır. Hesabatda bildirilir ki, Sumqayıt hadisələri zamanı azərbaycanlıların, guya, İranın o dövrdəki dini lideri Xomeyninin şəkillərini qaldırdıqları iddia olunurdu. Azərbaycanı İrana bağlamaq, baş verənləri dini motivli hadisə kimi qələmə vermək cəhdləri edilirdi. Bunun da arxasında Azərbaycanı ləkələməklə Ermənistanın maraqlarını təbliğ etmək məqsədi və Azərbaycan daxilində müxtəlif zəminli təfriqələrə yol açmaq niyyəti dayanırdı. Bu fonda 20 Yanvarla bağlı Heydər Əliyevin qətiyyətli, uzaqgörən və fədakar dav­ranışı onun şəxsiyyətinin böyüklüyünü, Azərbaycan üçün misilsiz tarixi rol oynadı­ğını və Azərbaycanı hansı məkrli qəsd və planlardan qoruduğunu bir daha bəlli edir.

Şuşa təntənəsi

Məqalənin əvvəlində qeyd etdiyim mütəfəkkirlər Azərbaycan millətinin təşəkkül tapib formalaşmasında və milli oyanışda mühüm rol oynamışdırlar. Eləcə də müxtəlif dövrlərdə Azərbaycanın görkəmli ictimai və dövlət xadimləri olmuş­dular. Amma tarix və tale elə gətirmişdir ki, millət xadimləri dövlət xadimi, dövlət xadimləri isə millət xadimləri olmamış və yaxud ola bilməmişlər. Bu iki xüsusiyyətin bir şəxsiyyətdə üzvi surətdə, vəhdət halında və parlaq surətdə birləşməsi Heydər Əliyevin taleyinə yazılmışdır. O, eyni zamanda, həm dövlət xadimi, həm də millət xadimi missiyasını yerinə yetirmiş­dir. Və hər iki missiyanı nəhəng miqyasda və digərləri ilə müqayisəolunmaz surətdə həyata keçirmişdir. Buna görə də Heydər Əliyev tarixə unikal və nəhəng millət və dövlət qurucusu kimi düşüb.

Heydər Əliyev Azərbaycan dövlətçiliyini məhv olmaqdan xilas etdi, onu qoruyub saxlamağa, inkişaf etdirməyə müvəffəq oldu. Dövlət quruculuğu ilə yanaşı, millət quruculuğu sahəsində də Heydər Əliyev böyük və ardıcıl işlərə imza atdi. Burada həm Heydər Əliyevin azərbaycançılıq məfkurəsi, həm də onun əsasını qoyduğu multikulturalizm doktrinası vurğulanmalıdır. Ulu öndərin azərbaycançılıq məfkurəsi və multikulturalizm doktrinası mahiyyət etibarı ilə onun dövlət və millət quruculuğuna yanaşma fəlsəfəsini özündə ehtiva edir.

Millət quruculuğu Mirzə Fətəli Axundo­vun, Həsən bəy Zərdabinin və Əhməd bəy Ağaoğlunun dövründə nə qədər aktual və vacib idisə, zaman keçdikcə bu aktuallıq daha da artır və ehtiyac böyüyür. Çünki dövlətin və dövlətçiliyin qorunması milli şü­urun inkişafından və millət quruculuğundan asılı olur. Millət nə qədər möhkəm əsaslara söykənirsə, milli birlik və millət bir-birinə nə qədər möhkəm tellərlə bərkidilirsə, dövlətin gələcəyi və dövlətçilik də bir o qədər etibarlı olur.

Zaman bunu 44 günlük Vətən müharibəsində bir daha sübut etdi. Millətimiz Heydər Əliyevin siyasi varisi, onun millət quruculuğu işinin ləyaqətli və ardıcıl davamçısı, Prezident, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ətrafında birləşərək, “dəmir yumruğ”a çev­rildi və işğal edilmiş torpaqlarımızı düşmən tapdağından azad etdi. Heydər Əliyevin vəsiyyəti yerinə yetirildi. Şuşa və işğal altında qalan digər torpaqlarımız azad edildi. İndi böyük millət xadimi Heydər Əliyevin ruhu şaddır. 31 dekabrı Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü elan edən ulu öndər Heydər Əliyevin fərmanı və iştirakı ilə soydaşlarımızın 1-ci qurul­tayı 2001-ci ildə Bakıda keçirilmişdi. 5-ci qurultayımız isə 2022-ci ildə Şuşada ke­çirildi, dünya azərbaycanlıları mədəniyyət paytaxtımız azad Şuşaya toplaşdı. Vətən müharibəsindəki böyük Zəfər həm də “Şuşa Azərbaycanın gözüdür”, “Biz mütləq o torpaqlara qayıdacağıq” – deyən ulu öndər Heydər Əliyevin millət quruculuğu fəlsəfəsinin və siyasətinin təntənəsidir.

 

Adil ƏLIYEV

 

Milli Məclis Sədrinin müavini

 

Xalq qəzeti .- 2022.- 8 may.- S.1;3.