Türk dünyasını
Koreyada tanıdan türkoloq
Türk dili ilə kore dilinin çox uzaq zamanlarda eyni kökdən ayrılması Koreya xalqı ilə Türk xalqları arasında tarixi, mədəni, mənəvi-psixoloji bir bağlılıq yaradıb. Təəssüf ki, bu sahə ilə məşğul olan, kore dilini dərindən bilən, Koreya ədəbiyyatını orijinaldan tərcümə edən mütəxəssislərimiz yox dərəcəsindədir. Bu sahədə ilk addımları atan fədakar insanlar böyük hörmət və ehtirama layiqdirlər. Onlardan biri və bəlkə də, birincisi koreyalı türkoloq, professor, xanım Oh Eun-kyungdur. Aşağıda onun haqqında verilən məlumatdan da göründüyü kimi, ömrünü türk xalqları mədəniyyətini Koreyada tanıtdırmağa həsr etmiş bu böyük alim, fədakar və gözəl insan öz araşdırmaları ilə türkologiyaya dəyərli əsərlər qazandırmışdır.
Bu günlərdə Koreyanın ingilisdilli mətbuatında Dongduk Qadın Universitetinin professoru Oh Eun-kyung ilə geniş müsahibə dərc edilmişdir. Xanım Oh Eun-kyungun mənə göndərdiyi müsahibəni çevirib oxuculara təqdim edirəm.
Sabir RÜSTƏMXANLI,
Milli Məclisin deputatı, Xalq şairi
Koreya “Türk qurşağı”na ümid və doğmalıqla baxır
Xanım Oh Eun-kyungun müsahibəsi
Prezident Yoon Seok-yeol 3 Mərkəzi Asiya ölkəsinə səfərə çıxacaq. Səfər ərəfəsində Koreyada ilk “Türk Humanitar Elmlər Ensiklopediyası”nı hazırlayıb nəşr etdirən xanımla görüşdük.
Oh Eun-kyung Dongduk Qadın Universitetinin professoru, Avrasiya Türkşünaslıq İnstitutunun direktoru, ingilisdilli “Türkşünaslıq” jurnalının baş redaktoru, Asiya-Sakit Okean bölgəsinin qeyri-maddi mədəni irs mərkəzinin məsləhətçisidir. YUNESKO-nun (2016-2018), Özbəkistan Turan Elmlər Akademiyasının üzvü, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü, Seul Şəhər Diplomatiya Məsləhət Komitəsinin, Seul Şəhər Multikultural Ekspert Komitəsinin, Koreya Ədliyyə Nazirliyinin Qaçqınlar Komitəsinin müşaviridir.
Türkiyənin Ankara şəhərindəki Hacettepe Milli Universitetində türk ədəbiyyatı və müqayisəli ədəbiyyat üzrə fəlsəfə doktoru (1999), həmçinin Özbəkistan Elmlər Akademiyasında elmlər doktoru və professor elmi dərəcəsi almışdır (2014).
Bu günə qədər o, türkologiya məsələlərinə dair müxtəlif dillərdə 150-dən çox elmi məqalə və 40 kitab nəşr etdirmişdir. “Türk ədəbiyyatında Koreya savaşı” (türk, ingilis), “XX əsr türk və Koreya ədəbiyyatında qadınlar” (türk, Azərbaycan, ingilis), “Türk və Koreya qəhrəmanlıq dastanlarının müqayisəli təhlili” ( Özbək və rus) adlı elmi araşdırmaları, “İslamda qadın kimi yaşamaq” (Koreya)”, “Qadın və çarşablı İslam” (Koreya) əsərləri akademik dünyada xüsusi yayılmışdır.
Onun rəhbərliyi altında 21 müəllifin iştirakı ilə Koreya dilində “Türk Humanitar Elmlər Ensiklopediyası” hazırlanmış və nəşr edilmişdir.
– Bu
yaxınlarda “Türk Humanitar Elmlər Ensiklopediyası”nı nəşr etdirdiniz. Bu
lüğət haqqında nə deyə bilərsiniz?
– “Türk Humanitar Elmlər Ensiklopediyası”
türkologiyanı anlamaq üçün zəruri olan humanitar
elmlərin bütün sahələrinə aid əsas
anlayışları əhatə edir. “Türk Humanitar Elmlər
Ensiklopediyası” Koreya Milli Araşdırmalar Fondunun dəstəyi
ilə Dongduk Qadın Universitetinin Avrasiya
Türkşünaslıq İnstitutu tərəfindən son 5
ildə həyata keçirilən fundamental tədqiqat
işinin nəticəsidir. Bu ensiklopedik lüğətin
əhatə etdiyi sahələr müxtəlifdir: türk
humanitar elmləri, dil, ədəbiyyat, tarix, incəsənət,
coğrafiya, folklor, din və s. Kitab və PDF e-kitab şəklində
nəşr olunan və yayılan bu ensiklopediya 2000-dən
çox girişi olan, 8 cilddən, 4500 səhifədən ibarət
böyük həcmli mənbədir.
–
Lüğət nəşr etmək asan məsələ
deyil, amma “Türk Humanitar Elmlər Ensiklopediyası” Koreya cəmiyyətinə
nə dərəcədə lazım idi ki, onu yaratmaq
üçün belə çətinliklərə dözməli
oldunuz?
– “Türkiyə qurşağı” ölkələrinin
humanitar elmləri təkcə akademik dəyər baxımından
deyil, həm də geosiyasi və geoiqtisadi baxımdan vacibdir. Bununla belə, ölkəmizdə
hələ də geniş ictimaiyyətin türk ölkələri
haqqında ilkin biliklərə yiyələnməsinə
ehtiyac var. Bu vəziyyəti
yaxşılaşdırmaq üçün,
düşünürəm ki, hər şeydən əvvəl
türkşünaslığı və əlaqəli humanitar
elmləri əhatə edən belə bir lüğətə
ehtiyacımız vardı.
ABŞ və Çin arasında münaqişə dərinləşdikcə,
Koreya da müxtəlif əməkdaşlıq
kanallarını təmin etməlidir. Xüsusən də,
türk ölkələrinin bizimlə mədəni
yaxınlığı var və geosiyasi baxımdan Asiya ilə
Avropanı birləşdirən, Avrasiya qitəsinin əhəmiyyətli
bir hissəsini tutan Qafqaz bölgəsi də bura daxildir.
Biz Türk Şurasında iştirak yolu ilə Koreya şirkətlərinin
iqtisadi və mədəni əməkdaşlıq şəbəkəsinin
genişləndirilməsi imkanlarını fəal şəkildə
axtarmaqla Avrasiya qitəsi ilə əlaqələrimizi
bütövləşdirə bilərik…
Nəhayət, Türkiyə ilə Koreya arasında layihələr
önəmli olsa da, türk ölkələri arasında da
çoxtərəfli əməkdaşlıq layihələri
və sistemləri lazımdır. Hətta B2B layihələrini
həyata keçirən iri şirkətlər
üçün də hökumətin köməyi olmadan
işləmək asan deyil. Ona görə
də istənilən vaxt korporativ problemlərin həlli və
məsləhətləşmə xidmətləri göstərmək
üçün “Koreya–Türkiyə İqtisadi Əməkdaşlıq
Mərkəzi (şərti adı)” adlı özəl qurum
yaradılmalıdır. Sonra hər bir
türk ölkəsi ilə belə bir təşkilat
qurulmalı və baş nazirə qədər bir əlaqə
kanalının fəaliyyəti təşkil edilməlidir.
–
Koreyanın türk ölkələrində diqqət yetirməli
olduğu humanitar hədəf varmı?
– Cənubi Koreya Türk qurşağı ölkələrinə
dil və mədəniyyət baxımından digər etnik
qruplardan daha yaxındır. Bu, yaxınlıq deyilən
anlayışa əsaslanır. Odur ki, Avrasiyanın
türk ölkələri ilə əlaqələrini, dil və
mədəni yaxınlığını müəyyən edərək,
qarşılıqlı anlaşma mövqelərini genişləndirmək
üçün bu regionda humanitar elmlərin
araşdırılmasını
genişləndirmək və gücləndirmək
vacibdir.
İpək
yolu üzərində
Koreya mədəniyyəti ilə mənşəcə
yaxın olan türk ölkələri arasındakı mədəni
bağı gücləndirib siyasi və iqtisadi mübadilə
üçün əsas kimi istifadə etsək, bunun
mühüm milli sərvətə çevriləcəyinə
inanıram. Nəzərə almalıyıq ki,
bunlar ABŞ və Çin arasındakı gərginliyin, eləcə
də Çinlə tarixi və mədəni münaqişələrin
öhdəsindən gəlmək üçün imkanları
olan ölkələrdir.
– Koreya Türkiyə və digər türk dövlətləri
ilə siyasi və iqtisadi sahədə
qarşılıqlı əlaqə qurarkən nələrə
diqqət etməlidir?
– Gözlənilən
dəyər o qədər böyükdür ki, buna
Koreyanın kəşf edə biləcəyi son bazar da demək
olar. Buna baxmayaraq, reallıqda yerli türk
xalqları və ya türk ölkələri ilə bağlı
araşdırmalar lazım olduğu qədər fəal
aparılmır. Tədqiqat apara biləcək
kifayət qədər mütəxəssis, meydana
çıxa biləcək istedadlı adamlar çox deyil.
Bu reallıqda türk ölkələri Koreya
üçün çox mühüm siyasi və iqtisadi tərəfdaşlardır. Xüsusilə,
Bayden administrasiyasının inaqurasiyasından sonra ABŞ
Rusiya və Çinlə çox həssas qarşıdurma
içərisindədir. Belə bir zamanda
Koreya diqqətini Mərkəzi Asiyanın türk ölkələrinə
yönəltməlidir. Çünki Rusiya və
Çinlə aradakı gərginlik əslində Orta
Asiyanın türk ölkələrinə doğru irəliləmək
üçün daha böyük fürsət ola
bilər. Bayden administrasiyasının iqlim
sazişinə qoşulması və karbon
neytrallığı siyasəti bütün dünyada
paradiqmanı dəyişdi. Karbon sərhəd
vergisinin tətbiqi şirkətlərin və ölkələrin
sağ qalması üçün kritik təhlükəyə
çevrildi. Bərpaolunan enerji və yeni
yaşıl siyasətlərlə iri yerli şirkətlər
ABŞ kimi qabaqcıl bazarlara hakim olmaq üçün
yarışırlar. Mərkəzi Asiya
ölkələri təkcə təbii sərvətlərə
malik ölkələr deyil, həm də külək və
günəş enerjisi kimi bərpaolunan enerjinin istehsalı
üçün mükəmməl təbii mühitə
malikdir.
Avtomobillərə gəldikdə isə, Özbəkistan
Prezidenti avtomobil istehsal xətlərini elektrik avtomobil xətlərinə
çevirmək planlarını açıqladı. Koreya şirkətləri
bu mühitdən təkan kimi istifadə edərək liderlik
etməlidirlər.
Bayden administrasiyası əməkdaşlıq
kanallarını şaxələndirmək üçün
“C5+1” yaratdı və Mərkəzi Asiyaya böyük diqqət
yetirməyə başladı. Görünən odur
ki, Mərkəzi Asiya ölkələrində də
ABŞ-ın təsiri arta bilər. Türk
ölkələri iqtisadiyyatlarının böyük bir hissəsində
əsas investorlar Rusiya və Çindən
asılıdır. Bu ölkələr
arasında ictimai əhval-ruhiyyə tarixən o qədər də
müsbət olmayıb və onlar imkan daxilində bir-birilərindən
müəyyən məsafə saxlamaq istəyirlər.
Bu boşluq Türkiyə üçün böyük ölçüdə
sızmaq imkanı yaradıb və bölgəyə
güclü, görünməz təsir göstərir. Bununla belə, Türkiyənin texnoloji
imkanlarının zəif olduğu sahələr var. Koreya
şirkətləri enerji, avtomobil, ağıllı təsərrüfatlar,
səhiyyə və texnoloji
imkanlar tələb edən sənayelərin rəqəmsallaşdırılması
kimi sahələrə girib sərmayə qoymağa can
atırlar.
Siyasi baxımdan türk ölkələri beynəlxalq
arenada qeyd-şərtsiz Cənubi Koreyanın tərəfini
tuta bilən ölkələrdir. Beynəlxalq vəziyyətin
gedişatına görə Koreyanın belə “səslərə”
ehtiyacı var. Çinin böhran və ya
münaqişə vəziyyəti yaratması halında
türk ölkələrini razı salmaqla Çinə təzyiq
etmək vasitəsi yaradıla bilər. Bir məsələ də
var ki, Orta Asiyanın türk ölkələrində, o
cümlədən Özbəkistanda 180 min, Qazaxıstanda 100
min koreyalı soydaşımız yaşayır. Koreya diasporu ümumiyyətlə, Şimali Koreyada
qohumları olan və Şimali Koreyaya sərbəst səyahət
edə bilən insanlardır. “Koryoin (Koreya
diasporu)” həm də Şimali və Cənubi Koreya
arasındakı münaqişə vəziyyətlərində
mühüm rol oynaya biləcək insan resursudur.
Beləliklə, Türk dünyası bir çox sahələrdə
Koreya üçün yüksək gələcək dəyəri
olan ölkələrdir. Bununla belə, bu cür əməkdaşlığın
və dostluq münasibətlərinin özülünə hər
şeydən öncə, tarix və mədəniyyət
baxımından çoxsaylı təbəqələrdə
toplanmış ənənəvi bilgilərdən qidalanmaq
lazımdır. Məhz buna görə də
türk dövlətlərinin tədqiqi humanitar elmlərə
əsaslanmalı, sonra isə siyasət, iqtisadiyyat, diplomatiya və
təhlükəsizlik tədbirlərini əhatə edəcək
şəkildə genişləndirilməlidir.
– Koreyada
türk ölkələri ilə bağlı mütəxəssislərin
hazırlanmasına təcili ehtiyac olduğunu dediniz. Başqa hansı tədbirlərə ehtiyac var?
–
Düşünürəm ki, Koreya hökuməti türk
ölkələrində ekspertlərin yetişdirilməsi
üçün xüsusi tədbirlər görməsə,
Koreyanın türk dövlətləri, o cümlədən Mərkəzi
Asiya ilə münasibətlərinin inkişafı çətin
olacaq. İstedadlı şəxsiyyətlər
və mütəxəssislər yetişdirmədən gələcək
haqqında düşünə bilmərik.
Hər şeydən əvvəl universitet sistemində
islahatlar aparılmalıdır. Son zamanlar yerli
universitetlər 1-ci ixtisasla yanaşı, 2-ci ixtisası və
yan sistemləri də genişləndirirlər. “Mikrodərəcə kursları” da yaranır. Türk dövlətində ekspertlər yetişdirmək
üçün biz bu sistemdən fəal istifadə etməliyik.
Bu, türkşünaslıqla ixtisası birləşdirən
ekspert kursu yaratmaqla ekspertlər hazırlamaq planıdır.
– Gələcəkdə Türkiyə və digər
türk dövlətləri ilə əlaqələri
inkişaf etdirmək üçün başqa hansı
tövsiyələriniz var?
– Türk dövlətləri ilə davamlı əməkdaşlığa imkan verən qurum və sistemlərin yaradılmasına ehtiyac duyulur. Hər şeydən əvvəl, mütəxəssis yetişdirmə planı hazırlanmalıdır. Biz əsas universitetləri inkişaf etdirmək və fəal şəkildə türk bölmələri açmaq yollarını axtarmalıyıq. Hazırda Koreya hökuməti tərəfindən irəli sürülən insan mübadiləsi və istedadın inkişafı tədbirləri Mərkəzi Asiya ölkələrində koreyaşünaslıq və Koreya dilini dəstəkləməyə, yerli hökumət rəsmilərini və tələbələri Koreyaya cəlb etməklə xaricdə təhsil imkanlarını təmin etməyə yönəlib. Mühüm universitetləri inkişaf etdirmək üçün layihələr və fondlar yaratmaq və türk bölmələrinin açılmasını təşviq etmək vacibdir. Hazırda Təhsil Nazirliyində Beynəlxalq Təhsil üzrə Milli İnstitut tərəfindən həyata keçirilən xüsusi xarici dil təhsilinin təşviqi layihəsi mövcuddur, lakin fənlərarası ixtisaslar şəklində şöbələrin açılmasına və həm əsas, həm də regional təcrübəyə malik istedadların yetişdirilməsinə təcili ehtiyac var. Təhsil Nazirliyində, Koreya Milli Araşdırmalar Fondunun nəzdində Türkşünaslıq fondu yaradılmalıdır.
İkincisi, Koreya hökumətinin “Türk Dövlətləri Təşkilatı”na assosiativ üzv kimi daxil olması zəruridir. 2010-cu ildə yaradılan qurum hazırda türk ölkələri arasında siyasət, iqtisadiyyat, cəmiyyət, mədəniyyət, təhsil, ticarət, nəqliyyat və logistika daxil olmaqla bütün sahələrdə əməkdaşlığı gücləndirir. Türkiyə, Azərbaycan, Özbəkistan, Qazaxıstan və Qırğızıstan tamhüquqlu, Türkmənistan və Macarıstan isə assosiativ üzvlərdir.
Xalq qəzeti .- 2024.- 21 iyun, ¹ 127.-
S.10.