Şəki: Dağlar qoynunda yeni tarix yaradılır

Zərinə Cavadova Şəkidə dünyaya göz açıb, əmək fəaliyyəti də həmişə Şəki ilə bağlı olub. O, hazırda Şəki Şəhər İcra Hakimiyyəti başçısının müavini kimi məsul vəzifə daşıyır. Onunla mart ayının əvvəllərində iş otağında görüşdük. Yorğun görünürdü. Səbəbini soruşmaq istədim. Deyəsən, ürəyimdən keçənləri hiss etdi. Özü söhbətə başladı:

— Neçə gündür İctimai Televiziyadan qonaqlarımız var. Kiş kəndində çəkilişlər aparırlar. Yəqin ki, bilirsiniz. Buradakı məbəd alban abidələri arasında xüsusi statusa malikdir. O nəinki memarlıq abidəsi kimi, həm də tarixi bir abidə kimi qiymətlidir. Məbədin yaranma tarixi Qafqaz Albaniyasında xristianlığın yayılma tarixi ilə bağlıdır.

Tarixi qaynaqlara görə, məhz Kişdə I əsrdə apostol Faddeyin şagirdlərindən biri — müqəddəs Yelisey “Qafqaz Albaniyasında alban kilsəsinin anası” sayılan qədim kilsənin əsasını qoyur. Zərinə xanım bax, beləcə həvəslə danışır, Şəkinin başdan-başa mədəniyyət abidələri ilə əhatə olunmasından fəxrlə söhbət açır. Düşünürəm. Görəsən, Şəkini onun qədər sevən çoxmu şəkili var? Mən heç kəslə mübahisə etmək istəmirəm. Amma bir həqiqəti bilirəm ki, tarix elmləri namizədi Zərinə xanımın bütün söhbətlərinin baş mövzusu Şəkidir. Onun fikrincə “məsul vəzifə” sözündəki məsuliyyət sıravi vətəndaşların məsuliyyətindən qat-qat çox olmalıdır. “Vəzifəmizin, qanunların, ölkə rəhbərliyinin tövsiyə və tapşırıqlarının layiqincə yerinə yetirilməsi zərurətinin yaratdığı məsuliyyət nə qədər böyük olsa da, onlardan da ali bir məsuliyyət var, — deyir Zərinə Cavadova, — bu, yurdun, elin, obanın təəssübünü çəkmək, təəssübkeşliyin geniş mənada vətənsevərliyə çevrilməsinə nail olmaqdan ibarətdir. Bu, bizə ulu öndər Heydər Əliyevin verdiyi ən böyük dərslərdən biridir. Ümummilli liderimiz deyirdi ki, öz ocağını, obasını, kəndini, rayonunu sevə bilməyən kəs bütövlükdə Azərbaycanı qətiyyən sevə bilməz. Çünki Vətən evdən, eldən başlanır”.

Zərinə xanımdan bu fikirləri dəfələrlə eşitmişəm. Amma ötən il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Şəkiyə səfərindən, şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri ilə görüşdəki nitqindən sonra Zərinə xanım öz fikirlərində daha qətiyyətlidir:

İnkişaf, tərəqqi, tikinti-quruculuq işləri zamanın tələbidir. Respublikamız bütün dünyada ən iti sürətlə inkişaf edən ölkələrdən biridirsə, Şəki nəinki bu tərəqqidən geridə qalmamalı, əksinə ən öndə gedənlərdən biri olmalıdır. Amma mən həmişə düşünmüşəm və təkliflər vermişəm ki, istənilən inkişaf prosesində yerli dəyərlər qorunmalı, özünəməxsusluqlar mühafizə olunmalıdır. Nə yaxşı ki, son illər bu prinsiplərə yüksək səviyyədə əməl edilir. Elə cənab Prezidentin Şəkidə olarkən söylədiyi ”Şəki öz simasını saxlamaqla müasirləşir" ifadəsi də məhz şəhər rəhbərliyinin tikinti-quruculuq işlərini elmi əsaslar üzərində inkişaf etdirdiyinin sübutu idi. Mən arzu edirəm ki, on illərdən, yüz illərdən sonra da Şəki indiki gözəlliyini qoruya bilsin. Çünki bizim Şəki həqiqətən çox gözəldir, tayı-bərabəri olmayan diyardır. İnanıram ki, bu gözəllik yurdsevər insanların əliylə qorunacaq".

...Heç zaman şeir yazmaq fikrinə düşməmişəm. Amma Zərinə xanımın böyük və təmiz vətəndaş təəssübkeşliyi ilə dilə gətirdiyi bu ifadələri eşidəndə ürəyimdən iki hiss keçdi: Birinci, əsl şeir mövzusudur. İkinci, Allah ulu öndərimizə min rəhmət eləsin. Həqiqətən böyük incəliklə ifadə edib ki, elini-obasını sevməyən kəsin Vətəni sevə bilməsi inandırıcı deyil. Müstəqil dövlətimizin bugünkü uğurları məhz həmin yurdsevər insanların fəaliyyətinin birləşməsi nəticəsində əldə edilibdir.

...Şəki öz simasını saxlamaqla müasirləşir. Bu tezisin təsdiqini ifadə edən başqa bir söz, demək olar ki, yoxdur. Bunun üçün sadəcə Şəkini görmək lazımdır. Dağların “üz ağlığı olan”, hətta, yayın əvvəllərinə qədər əriməyib tab gətirən qar marxalları, ildırımın, küləyin, yağışın, dolunun qarşısını alırmış kimi qollarını özündən kiçik ağacların üstünə uzadan palıdlar, yazda-payızda qonaqları səksəndirən “əsəbi” dağ çayları, turistləri daş döşənmiş ensiz yollarla tarixin dərinliklərinə aparan abidələr... Şəkinin özünəməxsusluqları çoxdur. Amma şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Nazim İbrahimovun fikrincə, sadaladığımız bu çoxsaylı özünəməxsusluqların sırasına yeni və müasir bir özünəməxsusluq da əlavə edilibdir: “Biz bir çox layihələrdə tarixin müxtəlif səhifələrinin bu günlə, müasir günlərimizi isə tarixin hansısa dövrü ilə əlaqələndirərək sırf özünəməxsus layihələr həyata keçiririk. İnkişaf öz yerində, tərəqqinin tələblərinə uyğun şəkildə proqramlar icra edilir, tikinti-quruculuq işləri zamanın çağırışları səviyyəsində davam etdirilir. Ancaq bu fəaliyyət sahəsiylə yanaşı, bütövlükdə Azərbaycan tarixinin qiymətləndirilməsi istiqamətində də müəyyən işlər görürük. Belə biz tezisimiz var ki, tarixin öyrənilməsi alimlərin işidirsə, tariximizin müxtəlif səhifələrinin təbliğ edilməsi, onların dünya ictimaiyyətinin diqqətinə çatdırılması hər bir vətəndaşın vəzifəsi, borcudur.

Məsələn, 2008-ci ildə Şəkinin sosial-iqtisadi sahədə uğurları nə qədər çox olsa da — onlar barədə konkret faktlara və rəqəmlərə əsaslanan məlumat ala bilərsiniz — mənim fikrimcə, ən böyük nailiyyətlərimizdən biri iyun ayının 28-də keçirdiyimiz tədbir olubdur. “Şəki—qədim sivilizasiyalar diyarı” adlı beynəlxalq tədbirə ölkəmizdə fəaliyyət göstərən 27 xarici ölkənin səfiri, səfirliklərin əməkdaşları, elm və incəsənət xadimləri, millət vəkilləri iştirak edirdi. Bir gün əvvəl — iyunun 27-də şəhər rəhbərliyinin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu və Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə birlikdə təşkil etdiyi eyni adlı elmi-praktik konfransda qeyd edilmişdir ki, tariximiz, milli varlığımız, sərhədlərimiz o zaman qorunub saxlanılır ki, xalq öz tarixinə sahib çıxmış olsun. Şəki Azərbaycanın elə bir diyarıdır ki, bu şəhər Azərbaycan tarixinin formalaşmasında, dövlətçilik ənənələrinin, orta əsrlərə aid görünüşünün, memarlıq abidələrinin qorunub saxlanılmasında mühüm rol oynamışdır. Ona görə də Şəki Azərbaycan üçün yalnız turizmin inkişafı baxımından deyil, bütövlükdə tariximizin qiymətləndirilməsi baxımından da xüsusi əhəmiyyət kəsb edir".

İcra başçısının söhbətindəki bütün məqamlar maraqlı olsa da, həmin fikirlər arasından mənim özüm və oxucularımız üçün daha diqqət çəkən bir məsələni xüsusilə qeyd etmək istəyirəm. Sən demə, Şəkidə bütün dünyanı qarış-qarış gəzmiş, xüsusən, Qafqaz xalqlarının tarixi və soykökü barədə çoxsaylı elmi fikirlərini əsaslandırmış görkəmli Norveç alimi, etnoqraf, arxeoloq və səyyah Tur Heyerdalın büstü qoyulubmuş. Fazıl kəndində eramızdan əvvəl II minilliyə aid olan “Təpəbaşı” nekropolu var. “Şəki—qədim sivilizasiyalar diyarı” adlı elmi-praktik konfransın və ertəsi günü təşkil edilən möhtəşəm beynəlxalq tədbirin iştirakçıları bu məkana gəlmiş, üç min yaşı olan nekropolun yanında görkəmli alimin büstünü görəndə Azərbaycanlıların qədrşünaslığını yüksək qiymətləndirmişlər. Rumıniya səfiri Niolaye Ureke Fazıl kəndində Tur Heyerdalın büstünü görərkən “dünyanın üç qitəsini təmsil edən” diplomatlar adından Şəki rəhbərliyinə minnətdarlıq ifadə etmişdir.

Bütün bunlarla yanaşı Şəki son illər böyük sosial-iqtisadi inkişaf yolu keçibdir və həmin yol barədə, xüsusən, 2008-ci ildə əldə edilmiş nailiyyətlər haqqında konkret faktlarla söhbət açmaq zərurəti vardır. Məsələn, 2008-ci ildə rayonda iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə istehsal olunan məhsul və xidmətlərin ümumi məbləği 205 milyon 636 min manat olub. Bu göstərici 2007-ci ilə nisbətən 38,2 faiz, 2003-cü illə müqayisədə isə 3,8 dəfə çoxdur. Əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəlməsini xarakterizə edən göstəricilərdən biri də adambaşına düşən məhsul istehsalıdır. 2008-ci ildə Şəkidə adambaşına düşən məhsul istehsalının məbləği əvvəlki ilə nisbətən 37,3 faiz artaraq 1,209 manat təşkil edibdir. “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrasının sonuncu ilində Şəkidə 6571 yeni iş yeri açılıb. 2003-cü il oktyabr ayının 1-dən 2009-cu il yanvar ayının 1-nə qədər olan müddətdə isə bu rəqəm 26 min 73 təşkil edir.Söhbət yeni açılmış iş yerlərindən düşmüşkən qeyd edək ki, bunların böyük əksəriyyəti özəl bölmənin payına düşür. Məhz bu səbəbdən də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ölkənin daxili siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri kimi sahibkarlığın inkişaf etdirilməsini daim diqqət mərkəzində saxlayır. Nazirlər Kabinetinin 2008-ci ilin yekunlarına həsr olunmuş geniş iclasında nitq söyləyən dövlət başçısı deyibdir: “İndiyədək Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu, yəni dövlət tərəfindən yerli sahibkarlara 400 milyon dollara qədər kredit resursları verilibdir. Böyük məbləğdir. Artıq bu ildən o kreditlərin bir hissəsi qayıdacaqdır və hesab edirəm ki, o qayıdan vəsait yenidən kredit şəklində, amma daha da böyük həcmdə ölkə iqtisadiyyatına yatırılmalıdır. Biz bu yolla sahibkarları dəstəkləyəcəyik, həm də ki, kredit resurslarımız daha da artacaqdır”. Dövlət başçısının əsas məqsəd kimi qarşıya qoyduğu bu vəzifənin icrası zamanı Şəkidə bir sıra konkret tədbirlər həyata keçirilibdir. Yəni sahibkarlarla müxtəlif görüşlər keçirilib, onlar arasında maarifləndirmə işləri aparılıb, qarşıya çıxan problemlərin həllində yaxından köməklik göstərilibdir.

Yeri gəlmişkən, Qlobal İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzi Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi ilə birlikdə Şəki şəhərində sahibkarlar üçün “Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyünün özəl sektor üçün səmərəliliyi” mövzusunda seminar keçiribdir. Seminarda Ümumdünya Ticarət Təşkilatının prinsipləri, bu təşkilata daxil olmağın ölkə, xüsusilə də özəl sektor üçün faydası və başqa məsələlər müzakirə olunubdur. Şəkidə keçirilmiş başqa bir tədbir də bilavasitə bu məsələləri özündə əks etdirirdi. Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti, Şəki Şəhər İcra Hakimiyyəti və şəhər bələdiyyəsinin birgə təşkilatçılığı ilə keçirilmiş “Qlobal maliyyə böhranı və regional inkişafda yeni strategiyalar” adlı regional elmi-praktik konfrans da özündən əvvəlki tədbir kimi özəl bölmənin daha da inkişaf etdirilməsinin yollarını aramışdır. Bu isə təkcə yerli iqtisadiyyata sərmayə yatırılmasını və rayon büdcəsini artırmayacaq, eyni zamanda çoxsaylı yeni iş yerlərinin yaranmasına səbəb olacaqdır. Deməli, dövlətin yerli icra strukturlarının qarşısına qoyduğu əsas vəzifələrdən birinin icrası təmin ediləcəkdir.

Ötən il şəkililər səhiyyə, təhsil, rabitə, xidmət və digər sahələrdə kifayət qədər uğurlar əldə ediblər. Həmin uğurların əksəriyyəti haqqında söz açmışıq. Dövlət başçımız Şəkidə olarkən Dünya Bankının və Azərbaycan hökumətinin birgə həyata keçirdiyi “Tibbi xidmətlər sahəsində islahatların artırılması” layihəsi çərçivəsində inşa olunan Şəki Mərkəzi Rayon Xəstəxanasının 100 çarpayılıq yeni korpusunun təməlqoyma mərasimində iştirak edibdir. Cənubi Qafqazda ən iri heyvandarlıq müəssisəsinin məhz Şəkidə tikilib istifadəyə verilməsini yüksək qiymətləndirən Prezident bölgələrdə bu qəbildən olan müəssisələrin daha böyük şəbəkəsinin yaradılmasının xüsusi əhəmiyyətə malik olduğunu bildiribdir. Çoxsaylı yeni məktəblər tikilib, yollar salınıb, körpülər inşa edilibdir. Yəni sadalanmalı faktlar çoxdur. İdmançıların, mədəniyyət işçilərinin, yaradıcı ziyalıların uğurarını da əlavə etsək böyük bir siyahı alınar. Amma nədənsə həmişə Şəki haqqında söhbət açarkən Şəki ipəyinin xüsusi vurğulanması zərurəti yaranır.

Rayonun ən iri istehsal müəssisəsi olan “Şəki-İpək” Açıq Səhmdar Cəmiyyətində yeni istehsal sahəsinin — pambıq sap əyirmə sexinin quraşdırılması başa çatıbdır. İllik istehsal gücü 1700 ton pambıq sap olan bu sexdə 120 nəfər daimi işlə təmin olunubdur. Bu günlərdə müəssisədə yeni, daha məhsuldar — sutkada 200 kiloqram xam ipək istehsal edən baramaaçan dəzgahlar istifadəyə verilibdir. Çin Xalq Respublikasından gətirilən bu avdaanlıqlar məhsulun keyfiyyətini yüksəltməklə yanaşı, burada çalışan insanların əməyinin yüngülləşdirilməsinə də imkan yaradıbdır.

Yuxarıda qeyd etdik ki, Şəkidə 2008-ci ildə yeni məktəblər tikilib, tədris korpusları istifadəyə verilir. Yaxşısı budur şəhər təhsil şöbəsinin müdiri, pedaqoji elmlər doktoru Firədun İbrahimovu dinləyək. Özü danışsa yaxşıdır. Şəki təhsilinin uğurları uzun illər rəhbər vəzifələrdə çalışan Firədun müəllimin gözü qarşısında olub. Odur ki, Firədun müəllitm həvəslə danışdı. Bildirdi ki, Aydınbulaq kəndində 220, Kosalı və Aşağı Kəldək kəndlərinin hər birində isə 80 şagird yerlik məktəb binaları tikilərək istifadəyə verilib. Yaxın günlərdə Baş Göynük və Kiçik Dəhnə kəndlərinin hər birində 640, Dərəcənnət kəndində 240 yerlik məktəblər qapılarını şagirdlərin üzünə açacaqlar. Görürsünüzmü deyilənlər ürəkaçandır. Bu harasıdır. Firədun müəllimin deməyə o qədər sözü var ki...

... Biz 2008-ci ildə Şəkidə görülmüş işlər, regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Poqramının icrası zamanı əldə edilmiş uğurlar barədə söz açmaq, qəzet materialı hazırlamaq üçün bu dağlar diyarına üz tutmuşduq. Nazim İbrahimov isə dünəndən deyil, sabahdan söz açan iki cümlə ilə söhbətimizi başa vurdu: “Bu yaxınlarda qeyd etdiyiniz proqramın ikinci mərhələsini nəzərdə tutan ”2009-2013-cü illər regionların solsial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nın qəbul edilməsi gözlənilir. Hesab edirəm ki, həmin proqramda digər rayonlar kimi, Şəkinin də qarşıdakı illərdə sosial-iqtisadi inkişafının sürətlənməsinə təsir edə biləcək əhəmiyyətli məsələlər öz əksini tapacaqdır".

Təki belə olsun. Təki, şair demiş, dağlar qoynunda dağ kimi dayanmış Şəkinin inkişafının yeni mərhələsi başlansın. Uğurları, nailiyyətləri işıqlandırmaq, qələmə almaq isə bütün həmkarlarımız kimi bizə də xoşdur.

İlqar HƏSƏNOV

Xalq qəzeti.- 2009.- 5 aprel.- S. 6.