İlk poliqrafçı alim haqqında kitab

Azərbaycanda poliqrafiya sahəsində yeganə alim olan Şəddat Cəfərovu respublika ziyalıları, elm, mədəniyyət, incəsənət xadimləri, xüsusən media nümayəndələri arasında tanımayan yoxdur. Ölkəmizdə “poliqrafiya elminin ilk qaranquşu” olan, ömrünün təqribən 55 ilini Azərbaycan poliqrafiyasının inkişafına həsr edən bu xeyirxah, təvazökar insanın zəhməti, bilavasitə “xeyir-duası” ilə indiyədək işıq üzü görən kitab, jurnal, qəzet və digər mətbu nəşrlərin sayını-hesabını heç kəs bilmir. Nəhayət, növbə gəlib onun özünə çatmışdır.

Nəinki Azərbaycanda, eləcə də keçmiş SSRİ məkanında yaxşı tanınan poliqrafçı-alim, vətənpərvər ziyalı Şəddat Cəfərovun mənalı həyat yolundan və fəaliyyətindən bəhs edən “Acılı-şirinli günlər” adlı kitab bu yaxınlarda nəfis tərtibatla “Gənclik” nəşriyyatında çapdan çıxmışdır. Yazıçı-publisist Fatma Həsənqızının qələminin məhsulu olan bu nəşr ilk baxışdan bir nəfərin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş əsər təsiri bağışlasa da, həmin sahəyə dərindən bələd olan bir mütəxəssis kimi deyə bilərəm ki, əsər poliqrafiya tariximizin yarım əsrlik dövrünü əhatə etdiyinə görə də qiymətlidir.

Kitab oxunaqlı dillə qələmə alınıb, oxuduqca özünü bir növ özünü hadisələrin iştirakçısı kimi hiss edir, o anları yaşayırsan.

Müəllif Şəddatın nəsil şəcərəsindən söhbət açıb təqribən bir əsr əvvələ ekskurs edərək, o dövrə işıq saçır. Əsas diqqəti bu fakta yönəldir ki, Şəddat müəllim kimi insanlar əsl-nəcabəti olan bir şəcərədə yetişirlər. Onun ata-babaları da adlı-sanlı, qeyrətli və öz halal zəhmətləri ilə yaşayan insanlar olmuşlar.

Zəhmətlə erkən yaşda ünsiyyət bağlayan Şəddat 7-ci sinfi bitirdikdən sonra işləmək arzusunda olduğunu atasına bildirir və razılıq alır. Beləliklə, 16 yaşından taleyini poliqrafiyaya bağlayır. Mən özüm o dövrün sinkoqrafiyasının mürəkkəb texnologiyalarından, orqanizmə zərərindən xəbəri olan mütəxəssis kimi deyə bilərəm ki, bu sahədə 10 ildən artıq iş təcrübəsi olan sinkoqraflar da rəngli klişe hazırlamağa girişmirdilər. Şəddat isə ağ-qara və qrafik-ştrixli klişələrin hazırlanmasını 6 aya, rəngli klişelərin hazırlanması proseslərini isə iki il müddətinə mənimsəyərək uzun illər respublika poliqrafçılarının ağsaqqalı sayılan, çox tələbkar və gözəl təşkilatçı olan Nazim Əhmədovun qarşısında imtahan verib 6-cı dərəcə alır. Azərbaycanda Şəddatdan başqa 18 yaşında iki ilə rəngli klişe hazırlayan ikinci poliqrafçı olmayıb. Sinkoqrafiya indi tədricən poliqrafiyada öz yerini yeni texnologiyalara versə də, 20 il əvvəl mətbəəni onsuz təsəvvür etmək mümkün deyildi

Şəddat müəllimin ömür yoluna işıq salan müəllif yeri gəldikcə respublika poliqrafiyasının inkişafında xüsusi xidmətləri olan Camal Nəsirovun, Hüseynqulu Axundovun, Yura Talıbovun, Əjdər Balazadənin, Əjdər Xanbabayevin və digərlərinin də adlarını çəkir və onların xidmətlərindən danışır.

Müəllif öz qəhrəmanı ilə bir kollektivdə — “Gənclik” nəşriyyatında işlədiyindən onun ümumi həyat fəaliyyəti barədəki materialları müxtəlif mənbələrdən toplasa da, əmək fəaliyyətini şəxsən yaxından müşahidə edərək öyrənmiş və qələmə almışdır. Onun nə qədər zəhmətkeş və peşəsinin vurğunu olduğunu nəzərə çatdırmaq üçün Şəddatın ayrı-ayrı sexlərdə usta, sex rəisi, baş mühəndis işləməklə qiyabi yolla texnikumu, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunu bitirməsini, Moskvada Poliqrafiya İnstitutunda və aspiranturada oxumasını, namizədlik dissertasiyasını yüksək səviyyədə müdafiə edərək alimlik dərəcəsi almasını oxuculara təqdim etmişdir.

Keçmiş 26-lar mətbəəsində Yeni kitab mətbəəsində və “Azərbaycan” nəşriyyatının cildləmə sexlərində qurulan avtomatik axın xəttinin istifadəyə verilməsi Şəddat müəllimin adı ilə bağlıdır.

O dövrdə kitablar cildləndikdən sonra presin altına qoyulur, yapışqanın quruması üçün bir müddət sexdə saxlanır, sonra isə araba ilə anbara daşınırdı. Hər gün 30 mindən artıq kitab cildlənib qalaqlandığı üçün sexdə tərpənməyə yer olmurdu. Şəddat müəllim əl əməyini aradan qaldırmaq, prosesin avtomatlaşdırılması və kitabın maya dəyərinin aşağı salınması üçün yollar axtarır, Moskvanın sətirtökən maşınlar istehsal edən zavodu və səmərələşdiricilərlə məsləhətləşib axın xətti qurmaq qərarına gəlir. Məsələni rəhbərliklə razılaşdıqdan sonra Moskvadan mütəxəssislər dəvət edir və axın xəttinin detalları respublikaya gətirilir.

Bu yenilikdə inkişafı görə bilməyən və onun uğurlarına qısqanc münasibətdə olanlardan biri prokurorluğa anonim məktub yazır ki, Ş.Cəfərov bu işlə dövlətə böyük ziyan vurur. Əslində isə, bu axın xəttinin tətbiqi əl əməyinin aradan qaldırılması və hər il yüz minlərlə manat vəsaitə qənaətə səbəb olmuşdu. Şəddat məsələ ilə bağlı prokurorluğa təfsilatı ilə hesabat verir və məktubun qərəzli yazıldığı məlum olur.

Müəllif Şəddat müəllimin Moskvada çox böyük müvəffəqiyyətlə dissertasiya müdafiə etdikdən sonra Bakıda istfadəyə verilmiş Yeni kitab mətbəəsində işləməsi üzərində xüsusi olaraq dayanır. Həmin mətbəə tələm-tələsik tikilərək 1972-ci ildə istifadəyə verilmiş və əsasən köhnə avadanlıqla təchiz olunmuşdu. Mətbəə dövlət planlarını 50 faizdən artıq ödəyə bilmirdi və bütün SSRİ məkanında ən geridə qalan və perspektivsiz bir müəssisə hesab olunurdu. Belə bir vəziyyətdə gənc mütəxəssis Şəddat Cəfərov həmin mətbəəyə direktor təyin edildi. Çox qısa bir zamanda işi düzgün təşkil etməklə, o, geridə qalan mətbəəni İttifaq miqyasında birinci yerə çıxarmağa nail oldu. Bu fakt SSRİ Mətbuat Komitəsi sədrinin nəzərindən yayınmadı və komitənin sədri Keçici Qırmızı Bayrağı mətbəəyə təqdim etmək üçün şəxsən Bakıya gəldi.

Şəddat Cəfərovun “Kommunist” (indiki “Azərbaycan”) nəşriyyatında direktor müavini və direktor işlədiyi dövrlə bağlı hissə də kitabda xüsusi maraq doğurur. Direktor Nazim Əhmədov tərəfindən müavin vəzifəsinə dəvət olunan Şəddat müəllim burada çox qısa bir müddət ərzində bir çox yeniliklərin həyata keçirilməsini təşkil edir. Kollektiv üçün yaşayış binasının tikilməsi, uşaq bağçasının açılışı, bağçılıq təsərrüfatı yaradaraq il boyu işçilərə tərəvəz məhsullarının bazar qiymətindən 5-10 dəfə ucuz qiymətə satışının təşkili, yeni istehsal sahələrinin yaradılması və iş yerlərinin açılması məhz onun təşəbbüskarlığı ilə həyata keçirilir. Ulu öndər Heydər Əliyev Moskvaya getdikdən bir qədər sonra Nazim Əhmədov “Kommunist” nəşriyyatının direktoru vəzifəsindən uzaqlaşdırılır. Bir qədər sonra yeni rəhbərliyin soyuq münasibətini hiss edən Şəddat Cəfərov da özünə iş axtarmalı olur və Ulyanovsk Vilayət Partiya Komitəsinin nəşriyyatına direktor təyin olunur. Burada da o, ilk növbədə, insanların qayğısına qalaraq onlar üçün istirahət mərkəzi, uşaq bağçası və işdə yeni texnologiyanın tətbiqinə nail olmaqla ən yüksək nəticələr qazanır, deputat seçilir.

1990-cı il Yanvar hadisələrindən sonra əvvəllər işlədiyi kollektivlərdən dəvət alan Şəddatın qurub yaratmaq eşqilə Vətənə qayıdışı Yeni kitab mətbəəsində və “Azərbaycan” nəşriyyatında direktor işlədiyi dövrdə gördüyü işlər haqqında danışarkən müəllif çox maraqlı faktları aşkarlayır. Belə ki, Azərbaycan nəşriyyatında işləyərkən “Hər şey cəbhə üçün” devizi ilə çıxış edərək “Xalq ordusu” qəzetinin pulsuz çap olunması haqqında qərar qəbul edir. Ulu öndər Naxçıvanda Ali Sovetin sədri olduğu dövrdə “Naxçıvan yaşayır, döyüşür” kitabını nəşr etdirir və buna görə təzyiqlərə məruz qalır. Türkiyənin “Zaman” qəzeti ilə sıx əlaqə yaradır, yeni avadanlıqlar alır.

Hərbi nəşriyyatın baş redaktoru Mərhəmət Abıyevin redaktəsi ilə çap olunan kitabda poliqrafiya tariximizin yarım əsrlik bir dövrünü əhatə edən və bu sahədə çalışmış tanınmış mütəxəssislər və xeyirxah insanlarla bağlı maraqlı faktlarla bərabər, Şəddat Cəfərova həsr olunmuş şeirlər, habelə onunla birgə çalışmış insanların xatirələri və özünün yumoristik hekayələri də verilmişdir. İnanırıq ki, “Acılı-şirinli günlər” kitabı poliqrafiya sahəsində çalışan mütəxəssislər, jurnalistlər, habelə bu sahə ilə maraqlanan oxucular üçün maraq kəsb edəcəkdir.

Hacı Mehman FƏRZULLAYEV

Xalq qəzeti.- 2009.- 5 aprel.- S. 6.