Xalqın siyasi iradəsinin təntənəsi

Konstitusiyaya edilmiş əlavə və dəyişikliklər Azərbaycanın demokratik inkişafında yeni tarixi səhifə açacaq

Azərbaycan xalqı növbəti dəfə öz sözünü dedi. Martın 18-də keçirilmiş demokratik, azad və ədalətli ümumxalq səsverməsi - referendumdan sonra cəmiyyətimiz yeni demokratik inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Bütün dövrlərdə olduğu kimi, xalqın iradəsinə qarşı çıxan ifrat radikal müxalifətin aqressivliyi bu dəfə də onları iflasa apardı...

Hər bir xalqın öz iradəsini ifadə etməsinin ən mühüm forması demokratik və azad səsvermə yolu ilə öz fikrini bildirməsidir. Bütün dünyada ümumxalq səsverməsi dövlətin və ictimai həyatın idarə olunmasında vətəndaşların ən kütləvi iştirak formasıdır. Təsadüfi deyil ki, müasir dövrdə səsvermə ilə bağlı demokratik institutların inkişafı hüquqi dövlətin əsas istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Eyni zamanda, xalqın iradəsinin ifadəsinə çevrilən seçkilərin (referendum) demokratik, şəffaf, azad keçirilməsi ölkədəki ictimai-siyasi sabitlikdən, demokratik təsisatlara üstünlük verilməsindən, seçki sisteminin təkmilləşdirilməsindən, ilk növbədə normal seçki keçirilməsinə əsaslı şərait yaradılmasından asılıdır.

Demokratiya sahəsində böyük uğurlar əldə etmiş dövlətlərin seçki praktikası göstərir ki, hər bir mərhələdə demokratiyanı təmin edən şərtlər sırasında siyasi iradə amili ilə yanaşı, təkmil qanunvericiliyinin mövcudluğu da olduqca vacibdir. Bu mənada tam əminliklə demək olar ki, 18 mart referendumu Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin və Seçki Məcəlləsinin tələblərinə, beynəlxalq standartlara uyğun keçirilmiş, hakimiyyət orqanları referendumun beynəlxalq meyarlar əsasında, demokratik, şəffaf keçirilməsi üçün bütün zəruri şəraiti təmin etmişlər. Referendumun yekunu ilə bağlı beynəlxalq qurumların və xarici dövlətlərdən gəlmiş müşahidəçilərin müsbət rəyləri isə ölkəmizdə seçki təcrübəsinin ildən- ilə yüksəldiyini və qarşıdakı dövrdə də bu müsbət tendensiyanın davam edəcəyini deməyə əsas verir. 18 mart referendumunun nəticələri birmənalı olaraq təsdiqləyir ki, demokratik dövlət quruculuğu yolunda inamla irəliləyən Azərbaycanda bütün sahələr üzrə həyata keçirilən islahatlar öz müsbət nəticələrini verməkdədir.

Etiraf edilməlidir ki, hakimiyyət orqanları ilk gündən referendumun keçirilməsinə ümummilli maraqlar kontekstindən yanaşmağa nail oldular. Referendum Aktının layihəsi rəsmi qəzetlərdə dərc edildi, layihə Milli Məclisin və MSK-nın internet səhifələrində yerləşdirildi. Həmçinin, layihəyə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının ümumxalq səsverməsinə çıxarılmış hissələrinin MSK tərəfindən hazırlanmış müqayisəli təqdimatı seçicilərin sayı nəzərə alınmaqla çap edildi və 5 milyona yaxın vətəndaşa çatdırıldı. Referenduma çağırış, onun keçirilmə tarixi və səsvermə qaydaları barədə məlumatlar 28 növ plakat şəklində çap edilərək bütün yaşayış məntəqələrinin ərazilərində asıldı.

Ən əsası isə qeydə alınmış 9 təşviqat qrupuna respublikanın bütün ərazisində təbliğat və təşviqat kampaniyası aparmaq üçün hər cür imkan yaradıldı. Həmçinin, bu müddət ərzində televiziya və radiolarda onlarla çıxış oldu, mətbuatda yüzlərlə məqalə dərc edildi. Hakimiyyət orqanlarının bu ümumxalq səsverməsinə ciddi diqqətinin bariz nümunələrindən biri də referendumun gedişini 24 beynəlxalq təşkilatdan 172 beynəlxalq müşahidəçi, 20 xarici KİV nümayəndəsi, 47 min yerli müşahidəçi və yerli KİV təmsilçiləri izləmələrinə şərait yaradılması hesab edilə bilər. Xarici KİV-lərdən “Röyter”, “Frans Press”, “Anadolu Ayans”, “Əl-Cəzirə”, “TRT”, “Le Fiqaro”, “BBC” kimi dünya miqyasında tanınmış və nüfuzlu media qurumlarının referendum prosesini izləməsi Azərbaycan hakimiyyətinin demokratiyaya sədaqətinin, aşkarlıq və şəffaflığa geniş meydan verməsinin bariz nümunəsinə çevrildi. Həmçinin, Avropa Şurasının Parlament Assambleyasının, MDB Parlament Assambleyasının və MDB Müşahidə Missiyasının nümayəndələri, habelə Fransa, Böyük Britaniya, Portuqaliya, Ukrayna, İspaniya, Bolqarıstan və digər ölkələrin parlament nümayəndələrinin də müşahidəçiliyi çox böyük önəm kəsb etdi. Bir sıra ölkələrin Azərbaycandakı səfirlikləri, o cümlədən ABŞ səfirliyi 19, Rusiya səfirliyi 18, Böyük Britaniya səfirliyi 14 müşahidəçi ilə referendumun gedişini izlədilər.

Mühüm məqamlardan biri də odur ki, martın 18-də gün ərzində kütləvi informasiya vasitələrinin təmsilçiləri Mərkəzi Seçki Komissiyası, Seçkilər İnformasiya Mərkəzi, dairə və məntəqə seçki komissiyalarının fəaliyyətini izlədilər, onlara hər hansı maneçilik törədilməsi və fəaliyyətlərinin məhdudlaşdırılması ilə bağlı hər hansı fakt müşahidə olunmadı. Beləliklə, hakimiyyət orqanları referendumun tam demokratikliyinin təmin edilməsi prosesində bütün tərəflərə bərabər imkanların yaradılması, ümumilikdə, referendumun şəffaflığına xələl gətirə biləcək bütün neqativ halların aradan qaldırılması üçün ilk gündən ciddi siyasi iradə və qətiyyət nümayiş etdirdilər.

“Yeni Azərbaycan” təşviqat qrupunun vəkili kimi şahidi oldum ki, səsvermə prosesinin gedişi sırf qanunvericiliyin tələblərinə əsaslandı. Seçicilərin adlarının yoxlanması Seçki Məcəlləsinin müddəalarına müvafiq olaraq həyata keçirilmiş, bütün seçki məntəqələri lazımi texniki avadanlıqla təchiz olunmuş, səsverməyə gələnlərin baş barmağının görünməyən mürəkkəblə işarələnməsi qaydasına ciddi riayət edilmişdir. Həmçinin, məntəqə seçki komissiyalarının üzvləri öz funksiyalarına ciddi əməl etmişlər. Təqdirəlayiq haldır ki, səsvermə zamanı məntəqə seçki komissiyaları üzvlərinin və digər şəxslərin seçicilərin seçim hüquqlarına müdaxilə etmələri hallarına rast gəlinməmişdir.

Xüsusilə, öz şəxsi müşahidələrimə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, təbliğat-təşviqat prosesinin getdiyi 28 gün ərzində xalqın, geniş vətəndaş qruplarının “Yeni Azərbaycan” təşviqat qrupunun arxasında vahid güc mərkəzi kimi birləşdiyinin və bu münasibətlərin sarsılmaz olduğunun şahidi oldum. Quba, Qusar, Xaçmaz, Dəvəçi, Siyəzən, Qaradağ, Xətai rayonlarında iştirak etdiyim çoxsaylı görüşlərdə seçicilərin “Yeni Azərbaycan” təşviqat qrupunun təşəbbüsü ilə referenduma çıxarılan əlavə və dəyişikliklərin tərəfdarı olduqları da günümüzün danılmaz reallığı idi. Ən əsası isə Suraxanı rayonu ərazisində referendum günü apardığım geniş müşahidələr xalqın yüksək siyasi fəallıqla referenduma çıxarılan məsələlərə müsbət münasibətinə inamımı daha da artırdı.

Bütün bunlara rəğmən, heç də təsadüfi deyil ki, martın 18-də keçirilmiş ümumxalq səsverməsini izləyən beynəlxalq müşahidəçilər də seçicilərin fəallığından və referendumun təşkilindən razılıq ifadə ediblər. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına təklif olunan əlavə və dəyişikliklərlə bağlı martın 18-də keçirilmiş referendum dünya ölkələri üçün bir nümunə, təcrübə ola bilər. Bunu deməyə əsas verən ümumxalq səsverməsini izləyən beynəlxalq müşahidəçilərin söylədikləri müsbət fikirlər və qənaətlərdir. Keçirilmiş ümumxalq səsverməsi ilə bağlı müxalif qüvvələrin yaydığı informasiyaların əsassız olduğunu göstərmək üçün beynəlxalq müşahidəçilərin referendumla əlaqədar fikirlərinə istinad etmək daha məqsədəuyğun olardı.

Fransa parlamentinin deputatı, Fransanın Avropa Şurası Parlament Assambleyasında nümayəndə heyətinin rəhbəri Voisin Mişel: “Azərbaycanda seçkilərin mütəmadi keçirilməsi müsbət haldır. Hər il müxtəlif seçkilərin keçirilməsi vətəndaşları demokratik təsisatlara alışdırır və bu müsbət haldır. Səsvermə prosesi texniki baxımdan yüksək səviyyədə təşkil olunub. Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərə gəldikdə isə, burada antidemokratik məqamlara rast gəlməmişəm”.

Belçika parlamentinin üzvü, Belçikanın NATO Parlament Assambleyasında nümayəndə heyətinin rəhbəri Harmegines Yvon: “Azərbaycan Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklərlə bağlı keçirilən referendumun gedişi ilə bağlı təəssüratlarım müsbətdir. Seçki məntəqələrində səsvermə prosesi texniki baxımdan yüksək səviyyədə təşkil olunub. Müşahidə apardığım seçki məntəqələrində seçici fəallığı yaxşıdır. Müqayisə üçün deyə bilərəm ki, seçkilərin keçirilməsi prosesi Belçikada keçirilən seçkilərdən fərqlənmir. Vətəndaşlar bu seçkilərdə mütləq iştirak etməlidir, çünki səsverməyə çıxarılan müddəalar ölkənin Əsas Qanunu ilə bağlıdır”.

Bolqarıstan nümayəndə heyətinin imzaladığı bəyanatda da referendumun demokratik prinsiplərə əsaslandığı tam qətiyyətlə bildirilir: “Bizim fikrimizcə, ümumxalq səsverməsi (referendum) Azərbaycan Konstitusiyası və Seçki Məcəlləsinin tələblərinə əsasən Aİ və AŞPA-nın üzvü olan ölkələrin qabaqcıl təcrübəsi, demokratik dəyərlər və beynəlxalq standartlara uyğun şəkildə keçirilmişdir. Referendum sakit və normal şəraitdə başa çatmışdır. Bu referendum ölkə hakimiyyətinin Azərbaycan xalqının azad seçiminə hörmətlə yanaşdığını və seçicilərin Konstitusiyaya təklif olunan dəyişikliklərin lehinə və ya əleyhinə seçimini təmin etmək gücünü sübut edir. Biz bəyan edirik ki, 18 mart ümumxalq səsverməsi (referendum) Azərbaycan qanunvericiliyinin və Seçki Məcəlləsinin tələblərinə, Avropa ölkələrinin demokratik təcrübəsinə, dəyərlərinə uyğun keçirilmişdir”.

MDB müşahidə missiyasının rəhbəri, MDB İcraiyyə Komitəsinin sədr müavini Toktasın Buzubayev: “Təklif olunan dəyişikliklər dərin mahiyyətə malikdir. Azərbaycanda Konstitusiyanın təkmilləşdirilməsi baxımından böyük iş görülür. Xüsusilə xoşuma gələn məqam odur ki, Azərbaycan Əsas Qanuna edilən dəyişikliklərlə sosial-iqtisadi yönümlü kursa meyillənir. Səsverməyə çıxarılan hər əlavə və dəyişiklikdən insanlara qayğı hissi aşıb-daşır.

Referenduma çox yaxşı hazırlıq işi aparılıb, çox ciddi iş görülüb. Müşahidə apardığımız məntəqələrdə seçici aktivliyi yüksək olub. Bu, referendumla bağlı yaxşı maarifləndirmə işi aparılması ilə bağlıdır. Hələ gün yarı olmamış baş çəkdiyimiz məntəqələrdə seçicilərin 50 faizi səsvermə hüququndan istifadə etmişdi. Biz qərargahla daim əlaqə saxlamışıq, hələlik hansısa şikayət daxil olmayıb. Seçki məntəqələrində veb-kameraların quraşdırılması yüksək qiymətləndirilməlidir. Veb-kameralardan kütləvi istifadə olunur, onlar tək Bakı, digər şəhərlərdə yox, regionlarda da quraşdırılıb. Məntəqələr hələlik 100 faiz kameralarla təmin olunmasa da, bu, çox yaxşı işdir. Mən özüm də onlayn rejimində seçkilərin gedişini izləmişəm. Seçicilərə təqdim olunan sualların çoxluğunu nəzərə alaraq bütün seçki məntəqələrində kabinələrin sayını artırıblar, seçki məntəqələrində əlavə seçki qutuları da saxlanır ki, qutular dolduğu halda yeniləri ilə əvəz etsinlər. Bizə bildiriblər ki, referendum üçün 1000-dən artıq yeni qutu əldə olunub”.

Estoniya parlamentinin üzvü, beynəlxalq müşahidəçi Toomas Alatalu: “Səsvermə prosesi yaxşı gedir. Əhali gəlib rahat səs verir. Müşahidəçilər arasında qadınların çox olmasını da yüksək qiymətləndiririk. Bu, könüllülüyün yüksək olduğunu göstərir”.

Bu və digər rəylər bir daha təsdiq edir ki, beynəlxalq ictimaiyyət sürətlə inkişaf edən Azərbaycanın siyasi və hüquqi islahatlara geniş yer ayırmasını, demokratikləşmə istiqamətində ardıcıl addımlar atmasını müsbət qarşılayır. Respublikamızın iqtisadi potensialının ildən-ilə böyük sürətlə artması hakimiyyətə, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminatı, siyasi plüralizmin dərinləşdirilməsi, hər bir fərdin marağına hesablanmış hüquqi-siyasi islahatların gerçəkləşdirilməsi istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirmək imkanı yaradır və bu beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən də yüksək qiymətləndirilməkdədir.

Beləliklə, bütün bunları ümumiləşdirərək bir daha belə bir qənaətə gələ bilərik ki, müasir dövrdə hər bir dövlətin demokratik inkişafı və cəmiyyətdə liberal dəyərlərin bərqərar olma səviyyəsi ilk növbədə onun demokratik dəyərlərə münasibəti əsasında müəyyənləşir. Demokratik inkişafın, sivil münasibətlərin ayrılmaz hissəsinə çevrilmiş bu dəyərlər hüquqi dövlət quruculuğu yolu ilə inamla irəliləyən, bu sahədə ciddi nailiyyətlərə imza atan, zəngin təcrübə qazanmaqla ən inkişaf etmiş Avropa ölkələri ilə bir sırada addımlayan Azərbaycanın da ictimai-siyasi həyatında özünə möhkəm yer tapmışdır.

Son 16 ildə Azərbaycanda ardıcıl və sistemli surətdə həyata keçirilən, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan hüquqi islahatların əsasında da məhz insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi dayanır. Bu müddətdə milli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətində atılan kompleks tədbirlər qanunun aliliyinə, insan hüquq və azadlıqlarının etibarlı müdafiəsinə, ədalət mühakiməsinin səmərəli həyata keçirilməsinə real hüquqi təminatlar yaratmışdır. Hələ 1995-ci ilin 12 noyabrında ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında hazırlanmış və referendum yolu ilə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası məhz həmin prinsipləri özündə ehtiva etməklə, zamanın tələbi ilə səsləşən hüquqi islahatların həyata keçirilməsinə, ümumilikdə cəmiyyətin demokratikləşməsinə yeni imkanlar yaratmış və Əsas Qanunun müddəaları real həyatda öz gücünü dəfələrlə uğurla sınaqdan çıxarmışdır.

Lakin hər bir dövlətin Konstitusiyası qeyri-müəyyən müddətdə qüvvədə olmasını nəzərdə tutmaqla məzmun sabitliyi ilə səciyyələndirilən vacib və əsas normativ-hüquqi akt kimi qiymətləndirilir. Bizim Konstitusiyamız da istisna deyil. Zaman keçdikcə, cəmiyyət inkişaf etdikcə, ictimai şüurda yeni dəyərlər bərqərar olduqca ölkəmizin siyasi-iqtisadi, sosial-mədəni həyatında baş verən keyfiyyət yenilikləri Konstitusiyaya müəyyən əlavə və dəyişikliklərin edilməsi zərurətini meydana çıxarır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına qüvvədə olduğu 14 il ərzində ilk dəfə, 2002-ci il avqust ayının 24-də keçirilmiş ümumxalq səsverməsi - referendum yolu ilə bir neçə dəyişikliklər edilmişdir ki, bu da bir daha Əsas Qanunumuzun nə qədər mükəmməl şəkildə hazırlanmasını və cəmiyyətin bütün sahələrinin inkişaf mərhələlərini özündə ehtiva etməsini təsdiq edir.

Hər bir normativ hüquqi akt kimi, Konstitusiyanın da zamanın ruhu, cəmiyyətin iradəsi ilə uzlaşması, yeniliklərə adekvat reaksiya verməsi son dərəcə vacibdir. Demokratiyanın sonu görünmədiyi kimi, insan hüquq və azadlıqlarının daha yüksək səviyyədə təminatı ilə bağlı islahatları da konktet çərçivə ilə məhdudlaşdırmaq mümkün deyildir. Odur ki, qanunvericiliyin cəmiyyətin inkişaf ahənginə uyğunlaşdırılması, ictimai münasibətlərin tənzimlənməsində daha çevik, işlək hüquqi mexanizmlərin formalaşdırılması demokratik və hüquqi dövlət quruculuğunun mühüm şərtlərindən sayılır.

Bu baxımdan, bütün sahələrdə islahatlar aparıldığı kimi, Konstitusiyanın dəyişdirilməsinə də zaman keçdikcə ehtiyac duyulur. Təsadüfi deyil ki, 24 avqust 2002-ci ildə keçirilmiş referendum zamanı Konstitusiyada bir sıra dəyişikliklər edilmişdir. Təklif olunan prinsipial dəyişikliklər nəticəsində proporsional seçki sistemi ləğv edilmiş, müstəsna hallarda prezident səlahiyyətlərinin Baş nazirə keçməsi təmin olunmuş, eləcə də prezident seçkilərinin nəticələrinin səs çoxluğu - “50+1” prinsipi ilə hesablanması qərara alınmış, Respublika Prokurorluğunun və Ali Məhkəmənin qanunvericilik təşəbbüsü ilə çıxış etmək səlahiyyətinə malik olması təsdiqlənmiş, hər bir vətəndaşa Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etmək hüququ verilmişdir.

Lakin 2002-ci ildə həyata keçirilmiş Konstitusiya islahatından ötən 7 il müddətində Azərbaycan daha böyük inkişaf yolu keçmiş, sosial-iqtisadi, o cümlədən demokratiya sahəsində böyük uğurlar əldə etmişdir. Şübhəsiz ki, ötən dövrün gerçəkliklərini və Azərbaycanın dünyaya inteqrasiyasını nəzərə alsaq, Konstitusiyaya növbəti dəfə əlavə və dəyişikliklər etmək tarixi zərurət kimi qiymətləndirilməlidir. Ötən müddət ərzində Konstitusiya cəmiyyət üçün müstəsna əhəmiyyətini göstərməklə yanaşı, ictimai münasibətlərin, sosial-iqtisadi tərəqqinin, cəmiyyətdə siyasi mədəniyyətin, demokratik təfəkkürün güclənməsi, ən əsası, vətəndaşların həyat tərzində əsaslı dəyişikliklərin baş verməsi keyfiyyətcə yeni mərhələdə Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərin edilməsinə yaranmış sosial ehtiyacı da qabarıq şəkildə üzə çıxarır.

Həm də unutmayaq ki, Konstitusiya ictimai münasibətləri sivil şəkildə tənzimləyən, dövlət və vətəndaş arasında qarşılıqlı məsuliyyət və vəzifələri müəyyənləşdirən təkmil hüquqi mexanizmdir. Bu baxımdan, cəmiyyətin inkişaf tempi, baş verən yeniliklərin pozitiv xarakteri, vətəndaşların siyasi və hüquqi düşüncə tərzinin kamilləşməsi, qanunların, o cümlədən Konstitusiyanın daha da təkmilləşdirilməsini, müasirləşdirilməsini obyektiv reallıq kimi gündəmə gətirir.

Beynəlxalq təcrübəyə istinadən də deyə bilərik ki, Konstitusiya hər bir ölkənin taleyi üçün nə qədər mühüm bir sənəd olsa da, ictimai-siyasi münasibətlərdə meydana çıxan yeniliklər bu ali sənəddə də zaman-zaman islahatların aparılmasını zəruri edir. Demək olar ki, bütün ölkələrin konstitusiyalarında bu cür əlavə və dəyişikliklər edilib. Son illər Azərbaycanın iqtisadi, siyasi, hüquqi cəhətdən inanılmaz dərəcədə inkişaf etməsi, cəmiyyət həyatının bütün sferalarında tərəqqi və intibahın aşkar duyulması, demokratikləşmə, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu istiqamətində əsaslı addımların atılması, respublikamızın insan hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminatı ilə bağlı bir sıra beynəlxalq konvensiyalara, sazişlərə qoşulması, Avroatlantik məkana inteqrasiya prosesinin sürətlənməsi Konstitusiyaya bir sıra mütərəqqi əlavə və dəyişikliklərin edilməsini obyektiv tələbata çevirir.

Unutmayaq ki, 1995-ci ildən indiyədək Azərbaycan cəmiyyəti ictimai-siyasi, sosial, mədəni həyatda böyük yeniliklərin şahidi olub. Məhz bu gün də Konstitusiyada islahatların aparılmasının zəruriliyini həmin amillər, siyasi-ictimai, sosial-iqtisadi və digər sahələrdəki inkişaf diqtə edir. Qarşıda duran əsas vəzifə isə Azərbaycan dövlətinin konstitusion əsaslarını möhkəmləndirməkdən ibarətdir.

Bu baxımdan Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin qərarı ilə “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi haqqında” Referendum Aktı layihəsi üzrə martın 18-də keçirilmiş ümumxalq səsverməsini - referendumu tamamilə təbii, qanunauyğun və məntiqi proses kimi qarşılamaq, buna məhz sosial sifarişin tələbi kimi yanaşmaq lazımdır.

Ən başlıcası isə Azərbaycan cəmiyyəti belə bir reallığın fərqindədir ki, Konstitusiyanın 29 maddəsinə edilən 41 əlavə və dəyişikliyin hər biri mahiyyət etibarilə ölkəmizdə insan və vətəndaş hüquq azadlıqlarına təminatı gücləndirməyə xidmət etməklə, Azərbaycanın çoxşaxəli inkişafından irəli gələn sosial tələbatdır. Bu əlavə və dəyişikliklər eyni zamanda respublikamızın hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu yoluna, liberal dəyərlərə sadiqliyini əyani şəkildə təcəssüm etdirir. Hər bir vətəndaşın maraq və mənafeyinə xidmət edən Konstitusiya islahatı bu mənada Azərbaycan xalqı tərəfindən rəğbətlə qarşılanaraq dəstəklənir.

Konstitusiyaya edilən əlavə və dəyişikliklərin mahiyyəti də tamamilə demokratik normalara əsaslanır. Məlumdur ki, bütün sivil dövlətlərdə dövlət siyasətinin formalaşmasında cəmiyyətlə dövlət birlikdə iştirak edir. Yəni vətəndaş cəmiyyəti ilə dövlət birlikdə ümumi siyasəti müəyyənləşdirir və bu sahədə qarşılıqlı fəaliyyət göstərirlər. Bu fakt özlüyündə həm də xalqın dövlət siyasətində təmsil olunmasıdır. Bu gün respublikamız həm də qloballaşan dünyanın tamhüquqlu subyekti kimi heç bir kənar təsiri, müdaxiləni qəbul etmədən demokratik dəyərlərə doğru inamla irəliləyir.

Respublikamızın sosial-iqtisadi sahədə ildən-ilə daha böyük uğurlar qazanması, beynəlxalq layihələrin gerçəkləşdirilməsində əsas söz sahibi kimi çıxış etməsi, regionda lider dövlətə çevrilməsi və ən nəhayət, insanların maddi rifah halında özünü göstərən kardinal dəyişikliklər Azərbaycanda demokratik inkişaf kursunun əbədi və dönməz olmasına ən başlıca təminatdır.

Martın 18-də Konstitusiyaya edilmiş əlavə və dəyişiklikləri diqqətlə təhlil etdikdə aşkar surətdə görmək olur ki, bütün bunlar hüquqi və demokratik quruluşa təminat verməklə, vətəndaş cəmiyyətinə nail olmaq kimi mühüm vəzifələri əsas niyyət kimi bəyan edir. Ən başlıcası isə ictimai münasibətlərin inkişafı, sosial, iqtisadi və siyasi şəraitin xarakterində pozitiv dəyişikliklərin baş verməsi Konstitusiyaya müvafiq dəyişiklik və əlavələrin edilməsini zərurətə çevirir.

Etiraf edək ki, respublikamızda aparılan hüquqi islahatlarda insan hüquqları həmişə öncül sıralarda olub. Müstəqillik dövründə ilk Konstitusiyamızın qəbul edilməsindən keçən illər ərzində də cəmiyyət və dövlət həyatının müxtəlif sahələrində köklü dəyişikliklər baş vermiş, hərtərəfli demokratik islahatlar aparılmış, o cümlədən ölkənin bütün hüquq sistemi yenidən qurulmuş, insan haqlarının daha etibarlı qorunması üçün yeni üçpilləli məhkəmə hakimiyyəti yaradılmış, beynəlxalq standartlara uyğun qanunlar və məcəllələr qəbul edilmişdir. Aparılmış demokratik islahatların məntiqi nəticəsi olaraq ölkəmiz Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilmiş, insan hüquqları ilə bağlı əsas beynəlxalq konvensiyalara qoşulmuş, bu sahədə üzərinə mühüm öhdəliklər götürmüşdür.

İctimai-siyasi həyatda baş vermiş bütün bu yeniliklər milli qanunvericiliyimizin konstitusion prinsipləri ilə bilavasitə bağlı olduğu üçün ölkəmizin Konstitusiyasına da müvafiq dəyişikliklər edilməsi mühüm və həm də labüd proses kimi qiymətləndirilməlidir. Təsadüfi deyil ki, Konstitusiyaya edilən əlavə və dəyişikliklərin mühüm bir qismi də məhz Azərbaycan dövlətinin insan və şəxsiyyət amilini yüksək tutaraq yeritdiyi sosial yönümlü siyasətin daha dolğun, hərtərəfli ifadəsinə, vətəndaşların bu sahədə hüquq və səlahiyyətlərinin genişləndirilməsinə, dövlətin sosial məsuliyyətinin artırılmasına xidmət edir.

Əgər 18 mart referendumuna çıxarılmış və xalqın tərəfdar çıxdığı əlavə və dəyişikliklərin mahiyyətinə diqqət yetirsək, açıq-aydın görə bilərik ki, bu islahatların əsas məğzi insan hüquq və azadlıqlarının təminatına geniş şərait yaratmaq və beləliklə, Azərbaycan dövlətinin konstitusion əsaslarını daha da möhkəmləndirməkdən ibarətdir. Başlıca məqsəd isə Konstitusiyada olan müddəaları dövrün, zamanın tələbinə, eləcə də Azərbaycanın dünyadakı yerinə, milli və beynəlxalq qanunvericiliyin müddəalarına uyğun olaraq təkmilləşdirməkdir. Unutmayaq ki, Konstitusiya təkcə hüquqi akt deyil, həm də ideoloji sənəddir, ən əsası isə milli qanunvericiliyin mənbəyidir. Bu mənada hazırkı Konstitusiya islahatları insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təminatlı müdafiəsinə, dövlətin idarə olunmasında onların iştirakının genişləndirilməsinə, o cümlədən, mütərəqqi qanunların hazırlanmasında vətəndaşların ən müxtəlif təbəqələrinin cəlb olunmasına xidmət edir.

Beynəlxalq hüquq nəzəriyyələrinə əsasən hər bir dövlətin siyasi-hüquqi sisteminin xarakteri və demokratikləşmə proseslərinə reaksiyası, ilk növbədə onun Konstitusiyasının liberallığı, ümumbəşəri dəyərlərə cavab verməsi ilə şərtlənir. Konstitusiyanın hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq prinsiplərinə cavab verməsi, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına səmərəli təminat mexanizmləri formalaşdırılması paralel olaraq siyasi hakimiyyətin ictimai münasibətləri tənzimləyən mütərəqqi qanunlar və digər normativ hüquqi faktlar əsasında demokratik idarəetməsinə də etibarlı təminat yaradır. Bu baxımdan Əsas Qanuna edilən və referenduma çıxarılmış əlavə və dəyişikliklər mahiyyət etibarı ilə ölkədə liberalizmin daha geniş təşəkkülünə zəmin yaradır və bunu konkret maddələrin təfsiri də təsdiqləyə bilər.

Göründüyü kimi, Konstitusiyaya edilən əlavə və dəyişikliklər irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əqidəsindən, siyasi və sosial mənsubiyyətindən və sair hallardan asılı olmayaraq hər bir insanın hüquq və azadlıqlarının müdafiəsini qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanları qarşısında ən ümdə vəzifə kimi bir daha müəyyənləşdirir. Təqdirəlayiq haldır ki, hər bir şəxsin həyatında və cəmiyyətdə insan hüquqlarının reallığa çevrilməsi amalı ilə yaşayan Azərbaycan dövləti insan hüquqları sahəsində 20-dək beynəlxalq konvensiya və sazişlərə qoşulmuşdur. Konstitusiyanın bu maddəsində nəzərdə tutulan əlavənin mahiyyəti isə ondan ibarətdir ki, hər bir şəxs və dövlət orqanı insan hüquqlarının həyata keçirilməsində və qorunmasında öz məsuliyyətini dərk etsin.

Beləliklə, tam məsuliyyəti ilə demək olar ki, Əsas Qanuna edilən əlavə və dəyişikliklərdə müasir sivil cəmiyyətlərin inkişaf istiqamətlərini müəyyənləşdirən və konstitusiya quruluşunun əsaslarını təşkil edən ideya və dəyərlər geniş şəkildə öz əksini tapmışdır: insan şəxsiyyətinə və ləyaqətinə hörmət; dövlət hakimiyyət orqanlarının demokratik qaydada formalaşdırılması vasitəsilə xalqın hakimiyyət funksiyalarının həyata keçirilməsində iştirakı; insan hüquqlarının səmərəli müdafiəsi mexanizmlərinin mövcudluğu; siyasi sistemdə plüralizmə təminat verilməsi; sosial ədalətə nail olmaq, ümumbəşəri dəyərlərə sadiqlik, milli qanunvericiliyin beynəlxalq hüquqa uyğunlaşdırılması və s.

Beləliklə, Azərbaycanda Konstitusiyanın təkmilləşdirilməsi ilə keçirilmiş 18 mart referendumu hüquqi əsaslara malikdir və bu məsələ ilə bağlı radikal müxalifət dairələri tərəfindən açılan siyasi polemikaların heç bir hüquqi əsası yoxdur. Lakin onu da nəzərə almaq lazımdır ki, müxalifətin heç də hamısı Konstitusiyaya olunan əlavə və dəyişikliklərin əleyhinə deyil və bir-iki müxalifət partiyasının dəyişikliklərin əleyhinə çıxması heç də ümummüxalifət mövqeyi kimi qələmə verilməməlidir.

Bütün bu qeyd edilənləri nəzərə alaraq, Azərbaycanda dövlətçiliyin daha da möhkəmləndirilməsi, siyasi kursun saxlanması naminə martın 18-də keçirilmiş referendum Azərbaycanın dövlətçilik tarixi üçün mütərəqqi əhəmiyyət kəsb etməkdədir. 18 mart referendumunun vətəndaşların yüksək siyasi fəallığı şəraitində keçməsi onu da göstərdi ki, bu gün Azərbaycan cəmiyyətinin inkişafının mühüm şərtlərindən biri də ölkədə siyasi plüralizmin tamamilə təmin olunmasıdır. Siyasi plüralizmin formalaşmasının ən mühüm şərtlərindən biri isə alternativ siyasi düşüncənin inkişafı ilə bağlıdır ki, çoxqütblü düşüncələrə malik demokratik cəmiyyət quruculuğu Azərbaycanın siyasi reallığını müəyyənləşdirən amilə çevrilmişdir.

Bir sözlə, 18 mart referendumu Azərbaycan üçün demokratiya yolunda yeni bir mərhələ olacaq. Bu referendumun nəticələri bir daha təsdiqlədi ki, xalqımız öz seçimində heç vaxt yanılmayıb...

Nizami XUDİYEV,

Milli Məclisin üzvü,

YAP İdarə Heyətinin üzvü,

filologiya elmləri doktoru,

professor

Xalq qəzeti.- 2009.- 8 aprel.- S. 3.