Niderland dünyanın ən varlı ölkəsidir

Niderland turistlər üçün külək dəyirmanları, kanallar, zambaqlar, “Qauda” pendiri, ağac başmaqlar ölkəsidir. Bü ölkə kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracına görə ABŞ və Fransadan sonra dünyada üçüncü yeri tutur. Ərazisinin beşdən ikisi dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşir. Niderland sözü də elə aşağı deməkdir. Torpaq sahələrinin xeyli hissəsi dambalarla Şimal dənizindən ayrılmışdır. Bu iş ilk dəfə XIII əsrdə görülüb. Lakin bu cür meliorasiya tədbirləri ən çox 1930-1950-ci illərdə həyata keçirilmişdir.

Niderland meliorasiya sahəsində zəngin təcrübəsi olan ölkədir. Ümumi torpaq sahəsi 41,5 min kvadratkilometrdir. Azərbaycanın ərazisi isə 86 min kvadratkilometrdir. Əhalisi sıxdır və 16,4 milyon nəfər təşkil edir. Niderland dünyanın ən varlı ölkələrindən biridir. Burada 2007-ci ildə hər nəfərə 45 min dollar dəyərində ümumi daxili məhsul istehsal edilmişdir. Bu dünyada ən yüksək göstəricidir və onun qazanılmasında kənd təsərrüfatının xidməti çox böyükdür. Kənd təsərrüfatının ölkə iqtisadiyyatında xüsusi çəkisi hazırda 9,4 faiz təşkil edir. Ölkə əhalisinin yalnız 3,5 faizi kənd təsərrüfatında çalışır.

Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların xüsusi çəkisi 50 faizdir. Onun hər hektarına görə istehsal olunan məhsul Avropa İttifaqı ölkələri üzrə orta statistik göstəricidən 3 dəfə yüksəkdir. Niderland kənd təsərrüfatı məhsullarının artım tempinə görə dünyada birincilərdən biridir. Bu, istehsalın intensivliyi və yüksək məhsuldarlıq səviyyəsi ilə əlaqədardır. Burada kənd təsərrüfatı həm də yüksək infrastruktura və peşəkar işçi qüvvəsinə malikdir. Fermer təsərrüfatları əsasən kiçik ailə müəssisələrindən ibarətdir. Kənd təsərrüfatı torpaqlarının 65 faizi xüsusi mülkiyyətə məxsusdur. Ölkədə torpaq üzərində xüsusiyyətçilik əsas mülkiyyət formasıdır. Fermerlərin mülkiyyətində olan torpaqlarda kooperativ banklardan kredit götürmək üçün girov kimi istifadə olunur. Kənd təsərrüfatı istehsalında icarə mülkiyyəti də mühüm rol oynayır. İcarə hüquqi vaxtına görə müddətli və müddətsiz olur. Təsərrüfat sahibləri əsasən diplomlu peşəkar mütəxəssislərdən ibarətdir. Ölkədə mükəmməl təhsil verən çoxlu kənd təsərrüfatı institutları fəaliyyət göstərir. Fermer təsərrüfatlarının fəaliyyətinə üzvlərini güzəştli kreditlə, keyfiyyətli toxum, gübrə və cins heyvanlarla təmin edən kooperativlər də ciddi təsir göstərir. Köməkliklər hətta xırda təsərrüfatların da gəlirliliyini təmin edir. Lakin ölkədə xırda təsərrüfatlar getdikcə sıradan çıxır və təkcə 1990-2006-cı illərdə onların sayı 33 faiz azalmışdır. Ümumiyyətlə, 2007-ci ildə ölkədə cəmi 79,5 min fermer təsərrüfatı qeydə alınmışdır. İri təsərrüfatların bəziləri hətta meqaferma kimi təsnif olunur və belə təsərrüfatların sayı ölkədə 1600-dən çoxdur.

Meqafermaların kənd təsərrüfatı istehsalında xüsusi çəkisi hazırda ölkə üzrə 22 faiz təşkil edir. Əkin sahəsi 385 hektardan çox, 410 baş inəyi və 12800 baş donuzu olan təsərrüfatlar meqaferma hesab edilir. Meqafermalar meyvəçilikdə və istixana sektorunda da geniş yayılıb. Ölkədə fermerlər seleksiya işinə böyük diqqət göstərirlər və elmi nailiyyətlərdən həvəslə istifadə edirlər.

Kənd təsərrüfatının ən mühüm sahələrindən biri quşçuluqdur. Fermalarda təqribən 90 milyondan çox quş saxlanılır. Onların yarısını yumurtlayan toyuqlar, yarısını isə broyler təşkil edir (yeri gəlmişkən, broyler ingiliscə “alovda qızardıram” deməkdir). Əlavə olaraq ölkədə ildə 1 milyon hind toyuğu və 11 milyon donuz ət üçün yetişdirilir. Lakin bir neçə əsrdir ki, Niderlandın tipik mənzərəsini zəngin otlaq sahələrində saxlanılan südlük inəklər təşkil edir. Ölkədə kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların 32 faizi otlaqlardan ibarətdir. Burada da tikintilərin genişləndirilməsi ilə əlaqədar otlaqların ümumi sahəsi ildən-ilə azalır. Bununla belə, dənizdən dambalarla ayrılıb qurudulmuş sahələrdə 5 milyondan çox ev heyvanları otarılır. Onların çoxu holttinfriz cinsli inəklərdən ibarətdir. Ölkədə 2007-ci ildə 3,7 milyon baş iri buynuzlu mal-qara olmuşdur. Onların 1,42 milyonu südlük inəklərdir. Qoyunların sayı 1,4 milyon, keçilərin sayı isə 310 min başdır. İnəklərin süd məhsuldarlığı çox yüksəkdir və orta hesabla hər inəkdən ildə 9 min litr süd sağılır. Niderland yağ istehsalına görə Avropada 5-ci, pendir istehsalına görə 4-cü yerdədir.

Hər il ölkədən 5 milyard avro dəyərində süd məhsulları ixrac olunur. Fermalarda inəklərə yüksək səviyyədə qayğı göstərilir, bütün proseslər avtomatlaşdırılıb. Təmiz su, təzə, keyfiyyətli yem, ideal təmizlik, təmiz və rahat döşəmə fermalarda adi haldır. İnəklər həftədə 2 dəfə yuyulur. Sağılan südün hər litri təqribən 33-34 sentə başa gəlir. Maya dəyərinə bütün xərclər, hətta təsərrüfat sahibinin aylıq maaşı da daxil edilir. Süd istehsalçılarına dotasiya verilmir, amma yeni texnikanın və müasir avadanlıqların alınması, o cümlədən, lazım olan tikintinin tikilməsi güzəştlərlə mükafatlandırılır. Bunun üçün istifadə olunan vəsait vergilərə də cəlb olunmur. Onlar kənd təsərrüfatı və texnika üçün dizel yanacağını da 35 sent ucuz alırlar. Bu yanacaqdan şəxsi maşın üçün istifadə etmək qadağandır və həmin yanacaq xüsusi rənglə rənglənir. Şəxsi maşının yanacaq bakında güzəştli yanacağın izi aşkar olunduqda fermer cərimələnir və güzəşt almaq imkanından məhrum edilir.

Ölkədə süd istehsalını artırmaq üçün imkanlar çox genişdir və bu potensialdan səmərəli istifadə olunur. Hər ferma üzrə inəklərin sayı və illik süd istehsalı barədə dəqiq plan var. Niderland Avropa İttifaqına daxildir və burada da kənd təsərrüfatı istehsalı kvot praktikası ilə tənzimlənir. Çox qazanmaq üçün bəzi fermalarda keçi südü istehsal edilir. Bu məhsula kvot yoxdur və ondan pəhriz pendir hazırlanır. Fermalarda inkişaf etdirilən at idmanı da əlavə gəlir mənbəyidir və bu fəaliyyətə kvot tətbiq olunmur, icarəyə verilən minik atının hər birinə görə ayda 250 avro haqq alınır.

Ölkədə əkin torpaqlarının kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların 17 faizini təşkil edir. Burada əkilməyən boş sahələr yoxdur. Torpaqlar qayğı və diqqətlə becərilir. Niderland mineral gübrələrdən istifadəyə görə dünyada birinci yerdədir. Lakin son zamanlar insanlar, bitki və heyvanlar üçün daha təhlükəsiz üzvi gübrələrə üstünlük verirlər. Ölkədə ekoloji üzvi əkinçiliyin xüsusi çəkisi ildən-ilə artır. Burada tərəvəz və gül-çiçək ixracından ildə 12 milyard avro gəlir götürülür. Taxıl, kartof və şəkər çuğunduru əsasən açıq sahələrdə əkilir.

Niderland kartof və undan hazırlanan məhsullar üzrə Avropada ən böyük istehsalçı hesab olunur və adamaşına düşən kartof istehsalına görə Belorusdan sonra dünyada 2-ci yeri tutur. Lakin istixana təsərrüfatları üçün istifadə olunan torpaq sahələrinə görə birincilik ona məxsusdur. İstixanalar yerli təbii qazla qızdırılır. Belə təsərrüfatlarda hətta üzüm, ərik, pomidor, xiyar, bibər və digər məhsullar da yetişdirilir. Ölkədə fermerlərə böyük hörmət və ehtiram göstərilir. Kənd təsərrüfatı da müqəddəs və şərəfli sahə hesab olunur.

Dünyada yeganə olaraq üzərində “Bizim Ana” sözləri yazılmış inək heykəli və balaları ilə birlikdə ana donuz abidəsi Niderlanddadır. Əhali öz ölkəsinin kənd təsərrüfatındakı uğurları ilə fəxr edir.

Musa HACIYEV,

kənd təsərrüfatı

elmləri namizədi

Xalq qəzeti. – 2009.- 10 aprel.- S.7.