Yenilməz taburun bir unudulmaz görüşü

Qarabağ müharibəsinin tarixini yazanlar, haqlı olaraq, belə bir məsələyə xüsusi diqqət yetirirlər: Azərbaycan silahlı qüvvələrində döyüş və texniki hazırlıq, ruh yüksəkliyi və qələbə əzmi 1993-cü ilin sonu — 1994-cü ilin əvvəllərində yaranmışdı. Bu, heç də təsadüfi deyildir. Ölkə Prezidenti, Ali Baş Komandan Heydər Əliyev xalqa tarixi müraciətdən sonra cəbhə bölgələrinə, bilavasitə döyüş xəttinə tarixi səfərlər etmiş, əsgərlərlə, komandirlərlə söhbətlər etmiş, onları torpaqlarımızın azad edilməsi uğrunda mübarizəyə ruhlandırmışdı.

Belə tarixi görüşlərin biri də 1994-cü il aprel ayının 10-da Dağlıq Qarabağ ərazisində, Xocavənd rayonunun Muğanlı və Kuropatkin kəndlərinin yaxınlığında olmuşdu. Ölkə Prezidenti cəbhə xəttinin ən qaynar yerinə gəlmişdi. Burada yerləşən hərbi hissə şərəfli döyüş yolu keçmişdi, Qarabağ müharibəsinin tarixinə qəhrəmanlıq və rəşadət nümunələri yazmışdı.

Həyatımızın digər sahələri kimi, ordu quruculuğu da ulu öndərin adı ilə bağlıdır. Ayrı-ayrı siyasi qüvvələrin mənafeyinə xidmət edən qanunsuz silahlı dəstələr buraxıldı. Ordu quruculuğu sahəsində mühüm tədbirlər işlənib həyata keçirildi. Möhkəm intizam və qayda-qanun yaradıldı. Azərbaycan ordusunun ilk güclü əks-hücumu da məhz bundan sonra başlandı. Nəticədə, bütün cəbhə boyu düşmən ciddi itki verərək geri oturduldu. Təkcə Arazboyu istiqamətdən Horadiz qəsəbəsi, 20-dən çox yaşayış məntəqəsi azad edildi. Ulu öndərin cəbhə xəttinə, 161 saylı hərbi hissəyə gəlişi də bax, belə bir məsul və həyəcanlı günlərə təsadüf edirdi.

Elə buradaca 161 saylı hərbi hissə, onun əfsanəvi birinci taburu haqqında bir qədər ətraflı məlumat vermək yerinə düşərdi. Bəri başdan onu deyək ki, əslən Xocavənd rayonunun Muğanlı kəndindən olan Hüseynov qardaşları Qarabağ müharibəsində misilsiz qəhrəmanlıq nümunələri göstərmiş, Vətənə, xalqa, torpağa sonsuz sədaqətin parlaq səhifələrini yazmışlar. Dağlıq Qarabağ hadisələrinin başladığı ilk gündən bu qardaşlar əlinə silah alıb doğma ellərinin müdafiəsinə qalxmışlar. 5 qardaşın 5-i də ağır döyüşlərdə iştirak etmiş, dəfələrlə yaralanmışlar. Onlar bu gün də bədənlərində düşmən gülləsi gəzdirirlər. Mərdlik, kişilik, əyilməzlik və qəhrəmanlıq timsalına çevrilmiş Hüseynov qardaşları ilə siz də tanış olun, əziz oxucular:

Qardaşlardan biri də 1992—93-cü illərdə 831 saylı taburun batareya komandiri, qərargah rəisi, 1993—97-ci illərdə 151 saylı taburun komandiri, sonralar 161 saylı hərbi hissənin 1-ci taburunun komandiri, ikinci qrup müharibə əlili İlyas Hüseynov idi. İlyas 1961-ci ildə Xocavənd rayonunun Muğanlı kəndində anadan olmuşdur.

1979-cu ildə Sovet Ordusu sıralarına hərbi xidmətə çağırılmışdır. Tbilisi şəhərində serjantlıq məktəbində təhsil aldıqdan sonra top komandiri vəzifəsində xidmətini davam etdirmiş, 1981-ci ildə hərbi xidmətini başa vurmuşdur. 1981-ci ildə Ukrayna Respublikasının Dnepropetrovsk şəhərinə getmiş və qardaşı Əbülfət Hüseynovla birlikdə biznes fəaliyyəti ilə məşğul olmuşlar. 1988-ci ildə respublikada baş verən hadisələr zamanı qardaşlar 10 il ərzində qazandığı hər şeyi — şəxsi əmlakını, biznesini, təsərrüfatını, evini tərk edərək Azərbaycana qayıtmışlar.

İlyas Qarabağa qayıtdığı ilk gündən keçmiş Martuni rayonunun tamamilə köməksiz qalan azərbaycanlı kəndlərində, əsasən, Muğanlı kəndində özünümüdafiə dəstəsinin təşkil olunması və silahlandırılmasını özünün əsas vəzifəsi hesab edir. Şəxsi vəsaiti hesabına Sovet ordusundan silah-sursat alır. Müdafiə hazırlığı tədbirləri keçirir, əsgərlərin döyüş qabiliyyətinin yüksəldilməsinə çalışır. 1992-ci ilin yanvar ayında Muğanlı kəndinin müdafiəsi üçün ilk rəsmi bölük yaradılır və İlyas Hüseynov komandir təyin edilir.

Yanvar ayının 6-da Qarakənd istiqamətində ermənilərin hərbi bazalarının ləğv olunması ilə nəticələnən, elə həmin ayın 11-də və 14-də ermənilərin Qaradağlı kəndinə hücumlarının qarşısını almaq məqsədi daşıyan əməliyyatların əsas təşkilatçısı və iştirakçılarından biri İlyas Hüseynov olmuşdur. O, eyni zamanda, 100 mm çaplı “Doludağıdan” toplardan ibarət bir tağım yaradır. Bütün döyüşlərin toplarla atəş dəstəyinə rəhbərlik edir, topçuların döyüş hazırlığı ilə məşğul olurdu. 15 martda erməni yaraqlıları ilə dolu bir ədəd KamAZ avtomobilini və 8 may tarixində düşmənin bir zirehli kəşfiyyat döyüş maşınını və bir KamAZ avtomobilini həmin topçular məhv etmişdilər.

1992-ci ilin may ayının 9-dan sonra bölgədə vəziyyət durmadan pisləşir, rüh düşkünlüyü əmələ gəlir. 14 may 1992-ci ildə Əlikram Hümbətovun başçılıq etdiyi Lənkəran batalyonu döyüş zonasını tərk edir. Bu vəziyyəti görən ermənilər hücuma başlayırlar. Düşmənin güclü təzyiqinə, artilleriya zərbələrinə baxmayaraq, İlyas və Vətənə sadiq digər döyüşçülər geri çəkilmir, mövqeləri əldən vermirlər.

1992-ci il iyul ayının 15-də Müdafiə Nazirliyinin əmri ilə Xocavənd rayonundakı kəndlərin özünümüdafiə dəstələri birləşdirilərək 831 saylı hərbi hissə yaradılır, komandir mayor Əsgərov, artilleriya batareyasının komandiri isə İlyas Hüseynov təyin edilir.

1993-cü il avqust ayının 18-də Xonaşen çayının sol sahilində yerləşən 704 saylı briqadanın bölmələri döyüş mövqelərini tərk edərək, Avşar kəndi istiqamətində geri çəkilir. Ermənilərin gəlmələri barədə şayiələr yayırlar. Çox gərgin vəziyyət yaranır. 704 saylı briqadanın geri çəkilən bölmələrinin mövqelərini tutmaq üçün İlyas ehtiyat bölüyünə və kəşfiyyat tağımına əmr verir. Düşmən qüvvəsi elə bu zaman — tamamilə boş qalmış səngərləri tutma dövründə hücuma keçir. Hücum dayandırılır, düşmənin 1 tankı məhv edilir, iri çaplı pulemyot qənimət kimi götürülür.

Təxribatçı hərbi hissə komandirlərinin bu xəyanəti barədə ulu öndər Heydər Əliyev Milli Məclisin o vaxtkı yığıncağında danışmışdır. İş hətta o yerə çatır ki, avqustun 18-də təxribatçılar yerli əhali və döyüşçülər arasında vahimə yaratmaq məqsədi ilə müdafiə mövqelərini və yaxınlıqdakı kəndləri top və “qrad”lardan atəşə tuturlar. İlyas nümayəndələr göndərərək kəndləri tərk etməməyi tapşırır. Bundan sonra cəbhə xəttində döyüş mövqelərini gücləndirir və beləliklə də Daştəpə bölgəsinə hücumun qarşısı alınır. Baş vermiş təxribat hadisələri barədə dərhal Müdafiə Nazirliyinə məlumat göndərilir. Səhəri gün İlyas şəxsi heyət adından Milli Məclisə, ulu öndərə teleqram göndərərək, bölgədəki bütün təxribatların qarşısının alınacağını və torpaqları son damla qanına qədər müdafiə edəcəklərini bildirmişdir. Sonralar bu hadisələr araşdırılır və təxribatçı hərbi hissənin bir qrup zabiti həbs olunur.

Avqust ayının axırlarında İlyasın başçılıq etdiyi taburun bazasında müdafiə nazirinin əmri ilə 161 saylı alay yaradılır. Alayın formalaşması bir neçə ay çəkir və bu dövrdə 161 saylı alayı yalnız 1-ci tabur təmsil edir. İlyasın səmimiliyi, qeyri-adi igidliyi, vətənpərvərliyi, Azərbaycan dövlətinə sadiqliyi bu taburu istənilən tapşırığı yerinə yetirə bilən döyüşkən bir bölüyə çevirmişdi.

1994-cü il yanvarın 26-da tabur Xocavənd rayonunun Kuropatkin və Muğanlı kəndi istiqamətində növbəti hücum döyüşü aparır və ermənilərin xeyli geri çəkilməsinə nail olur. Artıq, Kuropatkin kəndi alınmaq üzrə idi. Lakin səhər açılarkən məlum olur ki, sağ və sol cinahda hücum edən taburlar döyüşə girməyib. Belə bir şəraitdə düşmən, nəyin bahasına olursa-olsun, itirilmiş mövqeləri geri qaytarmaq istəyir, güclü əks-hücum təşkil edir. Qeyri-bərabər döyüşdə ermənilərin 60 nəfərə qədər canlı qüvvəsi məhv edilir. 70 nəfərə qədər əsgər və zabiti yaralanır, 1 tank, 1 BMP, 1 zenit qurğusu sıradan çıxarılır. İlyasın taburundan isə 17 nəfər şəhid olur. Bu döyüş nəticəsində Xocavənd rayonunun xeyli hissəsi işğaldan azad olunur. Həmin yerlər Dağlıq Qarabağın yeganə ərazisidir ki, bu gün də bizim nəzarətimiz altındadır. 1994-cü ilin fevral ayında İlyas Hüseynov təkrar yaralanır. Sarıcalı qospitalında tibbi yardım alır, həkimlərin təkidli etirazlarına baxmayaraq hərbi hissəyə qayıdır.

10 aprel 1994-cü ildə ulu öndərimiz cəbhə xəttinə gəlir, İlyas Hüseynovun rəhbərlik etdiyi taburda olur, əsgərlər qarşısında çıxış edir, onların xidmətlərini yüksək qiymətləndirir, əsgərləri qiymətli hədiyyələrlə mükafatlandırır. Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1994-cü il aprel ayında Xocavənd rayonu ərazisində cəbhə xəttində əsgərlərlə görüşündəki nitqindən:

“Mənə komandirlərin verdiyi məlumatdan görünür ki, təxminən, 3 km arada məsafə var. Qarşımızda Muğanlı kəndidir, Kuropatkino kəndidir, başqa kəndlərdir. Bunlar böyük kəndlərdir. Əsrlər boyu azərbaycanlılar yaşamış kəndlərdir. İndi o kəndlər də, o ərazilər də və bir bu kəndlər, bu ərazilər yox, dediyim kimi, Azərbaycan Respublikasının ərazisinin böyük bir qismi erməni işğalçılarının əlindədir. Kəndləri dağıdırlar, yandırırlar, qaçmış vətəndaşlarımızın, soydaşlarımızın qalmış əmlaklarını qarət edirlər.

Bir halda ki, siz buradasınız, hərbi hissədəsiniz və düşmənlə üzbəüz ön mövqedə durmusunuz, siz gərək elə edəsiniz ki, fəaliyyətinizi müvəffəqiyyətlə başa çatdırasınız. Mən əminəm ki, belə də olacaqdır. Sizin hamınıza cansağlığı, xoşbəxtlik arzu edirəm”.

12 aprel 1994-cü ildə düşmən Mərzili istiqamətindən Qiyamadınlı kəndi istiqamətində hücuma keçir. İlyasa hücumun qarşısını almaq tapşırığı verilir. Qeyri-bərabər döyüşdə ermənilər canlı qüvvə və 1 tank itirərək geri çəkilməyə məcbur olur. Aprel ayında düşmən cəbhənin başqa bir tərəfində — Tərtər, Ağcabədi, Ağdam bölgəsində hücumlarını gücləndirir. Nəticədə Ağdam rayonunun Güllücə, Şıxlı, Suma və Tağıbəyli kəndlərini ələ keçirir. Cəbhə xəttində yaranmış gərgin vəziyyətlə əlaqədar olaraq İlyas Hüseynovun taburu həyəcan siqnalı ilə həmin bölgəyə çağırılır. Cəmi bir neçə saat çəkən gərgin döyüşlər onunla nəticələnir ki, Tağıbəyli və Suma kəndləri düşməndən azad edilir. Döyüşlərdən sonra İlyasın təqdimatı əsasında 12 şəxs zabit rütbəsi alır.

1994-cü ilin may ayından isə atəşkəs rejimi qüvvəyə minir. Artıq səhhəti İlyasa hərbi qulluğunu davam etməyə imkan vermir. Bir neçə dəfə yaralanmış, kontuziya almış İlyas Hüseynov ordu sıralarından ehtiyata buraxılması barədə müraciət edir. Cəsur jöyüşçü tərxis olduqdan sonra da doğma hərbi hissəsi ilə əlaqəsini kəsmir, daim əsgərlərlə görüşür, onları qələbəyə ruhlandırırdı.

İlyas Hüseynov Vətənə, torpağa, Milli Ordumuza xidmət etmişdi. Hələ sağlığında canlı əfsanəyə çevrilmiş, xalq arasında böyük hörmət qazanmış İlyas Hüseynov döyüşlərdə aldığı ağır yaraların təsirindən 2006-cı il aprel ayının 13-də 45 yaşında dünyasını dəyişdi. Sağlığında, hər hansı fəxri addan, mükafatdan dəfələrlə imtina edən bu qeyri-adi insan ən kiçik imtiyazı belə qəbul etmədi.

Bunlar Vətən, xalq, millət deyə döyüşə atılan əfsanəvi bir taburun, sinələrini düşmən gülləsinə sipər etməkdən çəkinməyən qeyrət, namus və qəhrəmanlıq simvollarına çevrilmiş beş qardaşın keçdiyi şərəfli döyüş yolundan qeydlərdir.

Ziyəddin SULTANOV

Xalq qəzeti.- 2009.- 12 aprel.- S. 4.