Məkrli “Turan” atlası tarixi həqiqəti
əks etdirmir
AMEA Tarix İnstitutunun
direktoru Yaqub Mahmudovun “Xalq qəzeti”nin 18 yanvar 2009-cu il tarixli
sayında çap olunmuş “Tarixin ən böyük və ən
təhlükəli yalanı” məqaləsində deyilir:
“Qazaxıstan və Moskva alimlərinin birlikdə nəşr
etdirdikləri və yenicə çapdan
çıxmış ”Turan" atlası Turana xəyanətdən
başqa bir şey deyildir. Qazax qardaşlarımız beş
min illik dövlətçilik tarixi və Turanın tərkib
hissəsi olan Azərbaycanın çoxsaylı qüdrətli
dövlətlərinin heç birinə “Turan” atlasında yer
tapmadıqları halda “böyük səxavətlə” və
çox hallarda mətləbə heç bir dəxli olmayan,
özü də tarixi xronologiyanı kobud şəkildə
pozaraq uydurma “Böyük Ermənistan” xəritəsini təkrar-təkrar
“Turan” atlasına daxil etmiş və bununla tarixi Azərbaycan
torpaqlarını ermənilərə
“bağışlamışlar...”
“Turan” atlası, şübhəsiz,
təkcə Qazaxıstan və Moskva alimlərinin deyil, həm
də erməni alimlərinin güclü təzyiqi və təhriki
ilə yaradılmış və çap olunmuşdur.
Çox təəssüf ki, sovet dövründə Azərbaycan
tarixçilərinin kənar diqtə ilə yazdıqları
saxta əsərlərdə də həqiqət təhrif
olunmuşdur. Mənim 60 illik elmi fəaliyyətim, tədqiqat əsərlərim
türk dünyasının bu bədxahları və elmin
düşmənlərinə qarşı olub, bu istiqamətə
yön alıb.
Lakin kim idi buna məhəl
qoyan?! Axı o vaxt “aparıcı” alimlər var idi.
Uzun illər çap olunmayan
“Azərbaycan xalqının mənəvi mədəniyyət
tarixi” (Bakı, “Gənclik” nəşriyyatı, 1998, 524 səh.)
əsərim indi bu məsələni qaldıran və bu “təhlükəli
yalana” qarşı duran Yaqub Mahmudovun rəyi ilə
işıq üzü görmüşdür. Həmin
kitabın son bölməsi — “Azərbaycan tarixini
ümumtürk tarixindən təcrid edib öyrənmək
olmaz” “Xalq qəzeti”ndə “Mən kiməm, biz kimik” adı
altında (2007, 30 iyun, 18 iyul) dərc olunmuşdur.
Azərbaycan sovet tarix elmində
əksini tapan, soykökümüzü danan saxtakarlıqlara
qarşı yazdığım çoxsaylı məqalələrin
birində belə bir hadisə xatırlanırdı:
1956—1957-ci illərin söhbətidir. Yerevan Dövlət
Pedaqoji İnstitutunun Azərbaycan bölməsinə dərs
deməyə dəvət olunmuşdum. Təbii ki, institutun tədbirlərində,
onların xeyir-şərində iştirak edirdim. Erməni
alimləri professor A.S.Qaribyan, dosent V.Poqosyan və
başqaları məni söhbətə tutur, bir növ
hücum tonunda deyirdilər: “Ay mart” (ay yoldaş, ay cənab),
görünür, sən tarixi yaxşı bilirsən. O, Araz,
Kür vadiləri, Qarabağ torpağı tarixən bizim olub
ey!..". Mən onlara cavab verməli olurdum: “Axı bu, ola bilməz!
”Kür" sözü əsl türkcədir, xalq
etimologiyasına görə, “dəcəl çay” deməkdir.
Araz/Əraz sözü də Ər və Az sözlərinin
birləşməsidir. Azərbaycan sözünün
kökü, ilk sözü də bu Az-dır. Qarabağ
sözü, torpağı barədə mübahisə etməyə
dəyməz. Tez-tez hallandırdığınız Ərsak/Ərsak
sözü də belədir. Ər sakların və ya Sak ərlərin
məkanı deməkdir. Saklar da bizim qədim güclü,
qüdrətli köklərimizdəndir. Siz bu qədim yer, məkan
adlarında ermənicə bircə şəkilçi, bircə
səs tapın, göstərin, mən əllərimi
qaldırım, təslim olum. Bu torpaqlar haradan sizin ola bilər?!"
Erməni alimləri məni fakt qarşısında qoydular:
“Ay mart, bunu biz demirik ki! Bunu Azərbaycan MEA-nın Tarix
İnstitutu deyir”.
“Turan” atlasının saxtakar
alimləri məhz vaxtilə bizim “tarixçi”lərin
yazdıqlarından bəhrələniblər. Lakin keçməz!
Korlar dünyası deyil. Həqiqət tamam başqadır.
Miladi tarixin I — VIII əsrlərində yenidən yaranan,
formalaşan və parlayan imperiya və ya böyük türk
xaqanlıqları daha qədimdən əsası qoyulan Turan,
Hun imperiyalarının, habelə, Midiy, Sak-Massaget, Atropaten və
s. türk dövlət qurumlarının tarixi-ənənəvi
davamı idi. Bu dövlətlər Ön Asiyada, Qafqazda,
xüsusilə, Azərbaycanda sakin olan türk əhalisinin (və
digər kiçik tayfaların) tarixi müqəddəratında,
yəni vahid bir istiqamətə (soy ruhu, dini inam, adət-ənənə,
dil, ədəbiyyat, sənət və b.) yönəlməsində,
inkişaf yoluna düşməsində müstəsna rol
oynamışlar.
Qədim türk tarixinin tanınmış tədqiqatçısı
L.İ.Qumilyov yazırdı ki, “Türk
xaqanlığının sərhədləri VI əsrin
sonlarında qərbdə Bizansla, cənubda İran və hətta
Hindistanla, şərqdə isə Çinlə kəsişdiyinə
görə bu ölkələrin taleyindəki gözlənilməz
dəyişikliklər nəzərdən keçirilən
dövrdə türk dövlətinin taleyi ilə bağlı
idi” (“Qədim türklər”, Bakı—1993, s.12). Akademik
V.V.Bartold isə “Xaqanlıq” sözünü imperiya məzmununda
işlədirdi: “VIII əsrin ortalarına doğru türklər
Çin səddindən tutmuş ta İranla Bizansadək
öz imperiyasını yaradıb genişləndirmişlər”.
“Orxon” kitabəsində də buna açıqca işarələr
var.
“Dədə Qorqud
Kitabı”nda bədii əksini tapan VI—VII əsrlərin hadisə
və əhvalatlarının, igidlik, mərdlik, ərlik, qəhrəmanlıq
ənənələrinin kökləri də çox dərinlərə,
miladdan öncəki dövrlərə gedib çıxır.
Təsvir olunan hadisələrin səsi daha dərin qatlardan gəlir.
İngilis alimi Lyuis Cofrey “Dədə
Qorqud Kitabı”nın ingiliscəyə tərcüməsində
alim sövq-təbiiliyilə “Kitab”ın məzmununa, söylənilən
fikirlərə uyğun, onun fəaliyyət dairəsini əks
etdirən bu xəritəni verib.
Alim bu xəritə ilə “Dədə
Qorqud”un məzmunu və tarixi dəlillər əsasında
çox gərəkli bir həqiqəti də göstərmişdir:
bu ərazi hələ “Dədə Qorqud”dan min il qabaqkı
Turan imperiyası torpaqlarıdır. Budur, əslində
“Turan”ın mühüm bir hissəsi olan ərazisinin rus alimi
B.V.Texov tərəfindən verilmiş xəritəsi (bax:
“Skifi Sentralnıy Gafgaz/v VII-VI v. n.e” izd. “Nauka”, (M,1980)
Turan imperiyası. Qafqazla
bağlı dalğa.
Turan imperiyası. Ön Asiya
ilə bağlı dalğa.
İskit—Oğuz—Türk
övladları bu torpaqda azad nəfəs alır,
atlarını istədikləri səmtə
çapırdılar. Oğuz ərləri bu torpaqları
qorumaq, onun şan-şöhrətini artırmaq və s. məqsədilə
Qara dəniz sahillərinə, Abxaziya elinədək gedib
çıxırdılar. Onlar üçün sərhəd,
sədd yox idi. Belə olmasaydı, bu torpaqda, bu ərazidə
“Dədə Qorqud Kitabı” kimi dünyaşöhrətli bir
dastan-salnamə yarana bilməzdi. İngilis alimi bu
reallığı gözəl duyub, görüb.
“Gültəkin” abidələrində
Çin əsarəti, əsarətin acı, ağır nəticələri,
ondan çıxış yolları ilə bağlı
çox qiymətli fikirlər, çağırış və
səfərbəredici müraciətlər var. Kitabə məhz
tarixi əsər olmaqdan ziyadə yüksək vətənpərvərlik
ruhunda yazılmış epitafiya-daş yazısıdır.
Bütün dövlətlər üçün ibrət dərsi
verən gərəkli və əvəzsiz abidədir. Gültəkin
həlak olursa da türk-turan elləri xaqanlıqda birləşdirilir.
Müvəqqəti Çin əsarətinə son qoyulur.
Lakin Turan ellərinə daha
ağır uzun sürə biləcək fəlakət
yaxınlaşırdı. Göy Türk xaqanlığı
duymuşdu, hiss etmişdi ki, ərəb əsarəti gəlir,
xaqanlıq elə həmin ərəfədədir, artıq
işğal başlanıb. Buna görə Bilgə xan
(xaqanlığın başçısı) Bars bəy
adlı sərkərdəni Azərbaycana göndərir. Ona Xəzər
xaqanı adı verilir və Azərbaycan torpaqlarının ərəb
işğalından qorunması ona tapşırılır. Bars
bəyin adının “Gültəkin” kitabəsinə
düşməsi görkəmli türk tarixi şəxsiyyətləri
ilə bir sırada xatırlanması əbəs yerə
deyildi. Bars bəy barədə ərəb mənbələrinin
özündə bu məlumat var. Onun fəaliyyəti Azərbaycanla
sıx bağlıdır. Mənbələr yazır ki, Bilgə
xan Bars bəyi Xəzər xaqanı adı ilə Azərbaycana
— Kür—Araz sahillərinə göndərir ki,
işğalçı ərəb qoşunlarını qovub
çıxartsın. Və birinci dəfədə parlaq qələbə
qazanılır.
Bu barədə ərəb
alimi İbn-Əsəm əl Kufi yazır: “Xaqan, xəzərlərin
hökmdarı müsəlman olmayan ölkələrin hər
tərəfinə nümayəndələr göndərərək
onlarla bir inamda, bir tayfada olduğunu bildirdi və onları
müsəlmanlarla mübarizəyə
çağırdı. Onların hamısı buna
razılıq verdi... Bars bəy xaqan xəzərlərdən
və müsəlman olmayan tayfalardan ibarət 300 minlik ordu ilə
belə döyüşə başladı. Tezliklə o,
qoşunla Kür və Araz çayları arasına gəldi.
Buradan o, Vərsana getdi, oranı tutdu... Sonra Əl-Cərrah
ibn Abdullanın bütün Azərbaycana yayılmış
qoşunlarına hücum məqsədilə Vərsandan
çıxdı” (Kniqa zavoyevaniy, Bakı—1981, s.21—22). Nəticədə
Əl-Cərrahın qoşunları darmadağın edildi,
döyüşlərdə birinci vali də həlak oldu.
Ərəb tarixçisi son
döyüşü belə təsvir edir: “Xəzərlər
Əl-Cərrahın qoşununu qılıncla
qarşıladılar və Savalana çəkilən 700 və
ya ondan bir qədər də az döyüşçüdən
başqa hamısını öldürdülər. Bars bəy
İbn Xaqan Əl-Cərrahı axtarıb tapmağı əmr
verdi. Və onu meyitlərin içindən tapdılar. Bars bəy
onun ölüsünün başını kəsməyi əmr
etdi”.
Diqqət edin, Massaget-Sak
hökmdarı Tomris işğalçı Kirin (Keyxosrovun)
başını da beləcə kəsdirmiş, insan qanı
ilə dolu tuluğa salmışdı. Turan torpaqlarına
göz dikən düşmənlərin aqibəti belə
olmuşdur. Turan torpağı tarixən belə qorunmuşdur.
Bars bəyin adı eyni vaxtda
(722—731) yazılmış “Gültəkin” kitabəsində
çəkilir, ona bu qəhrəmanlığına görə
xaqan rütbəsi verildiyi qeyd olunur: “Bars bəy idi, xaqan
adını burada biz verdik, kiçik bacımı ona
xanımlığa verdik”.
“Azərbaycan tarixi” (Bakı,
1958) kitabında bu parlaq qəhrəmanlıq səhifəsi
öz əksini tapıbmı? Yox! Çünki xalqın
tarixini yad əllər yazıb. Tarixi faktlar yox, imperiyanın
qadağaları, göstərişləri əsas
götürülüb. “Tarixin ən böyük və ən
təhlükəli yalanı” buradan başlanır.
Burada haqlı sual ortaya
çıxır: Nə vacib imiş ki, Göy türk
xaqanlığı Kaspi (Xəzər) dənizinin o tayından
Barsı Azərbaycanı ərəb işğalından
qorumağa, təmizləməyə göndərirdi? Bu
sualın bircə cavabı var: Azərbaycan xaqanlıq
torpaqlarına daxil idi, onu əsarətdə qoymaq olmazdı.
Bu fikrin təsdiqinə iki faktı da əlavə edək.
Birinci, VI—VII əsrlərdə
Azərbaycan dövlət qurumuna görə Göy Türk
xaqanlığı ilə eyni bir dövlət, eyni bir ərazi
— Turan ərazisi idi. Bunu “Dədə Qorqud” kitabı da təsdiq
edir. Belə ki, Böyük Türk xaqanlığı ilə
Azərbaycanın mövcud dövlət qurumu bir-birinə tam
uyğun gəlir və biri digərini tamamlayır.
Böyük Türk
xaqanlığı bu əsas qurumda fəaliyyət göstərirdi:
1. Hökmdar — xaqan Bilgə xan. 2. Vəzir — müdrik Tonyukuk.
3. Ordu komandanı, baş sərkərdə — Gültəkin.
4. Dövlətin fəaliyyətini qeydə alan, yazan, mətn
tərtib edib daş kitabələrə həkk etdirən
şəxs, dövlət katibi — Yolluqtəkin.
Azərbaycan — Oğuz
hökmranlığı bu əsas qurumda fəaliyyət
göstərirdi: 1. Xanlar xanı, “padşah” — Bayandur xan. 2. Vəzir
— Qazılıq qoca, (sonra, Qorqud ata). 3. Bəylər bəyi,
baş sərkərdə, komandan — Qazan xan. 4. Dövlətin fəaliyyətini,
hadisələri, qələbələri boy, dastan şəklində
düzüb-qoşan, el-el, oba-oba təbliğ edən ədəbi
şəxs, dövlət katibi — Dədə Qorqud.
Bu uyğunluq təsadüfi
ola bilməzdi, ənənəvi davam edib gələn eyni
dövlətçilik sistemi, eyni dövlət qurumu, idarəetmə
üsulu idi. Azərbaycan Göy Türk
xaqanlığının tərkibində müstəqil
dövlət idi. 90 minlik öz qoşunu, milli-xəlqi ordusu
vardı. “Dədə Qorqud Kitabı”nda da ölkə müstəqil
azad dövlət olaraq təqdim olunur. Təsadüfi deyildi ki,
Qazan xan ”Qalın Oğuzun dövləti"
sayıldığı kimi, “Türküstanın dirəyi”
deyə vəsf olunurdu:
Qalmış yigit arxası
Bizə məkan umudu!
Türküstanın dirəgi!
Orxon—Yenisey hövzəsi
türk yazı mədəniyyətinin qədim məskəni
olub, zəngin yazılar, kitabələr burada yaranıb. Əslində,
o vaxtkı türk hakimiyyətinin sərhədləri
şimala, Şimal Buzlu Okeanınadək uzanıb gedirdi. Və
hələ m.ö. III—II əsrlər Şimal Buzlu Okeanı
sahilləri Hun-Türk imperiyasının sürgün yerləri,
məhbus düşərgələri idi. “Çin
sarayında hazırlanan plana görə elçilər Hun
xaqanı ilə qəti və sərt
danışırdılar. Xaqanı qorxudub diz
çökdürmək istəyirdilər. Xaqan da onları həbs
etdirib, Şimalın buzlu tundralarına sürgün etdirirdi”.
(B.Ögel, “Böyük Hun imperatorluğu tarihi”, I, Ankara, 1981,
s.70).
Beləliklə, “Dədə
Qorqud kitabı” salnamə, ədəbi əsər olmaqdan ziyadə,
Azərbaycan — Oğuz dövlətinin ərəb
işğalından əvvəlki, müəyyən dövr ərəb
işğalı ərəfəsi, “Oğuz zamanının”
tarixidir. Etibarlı əllərlə yazılıb,
düzülüb-qoşulub. Daha dürüst desək, eyni
tarixdə Yolluqtəkin Orta Asiyada Göy Türklərin
tarixini yazıb Sal daşlara həkk etdirdiyi vaxt Dədə
Qorqud da Ön Asiyada, Qafqazda Oğuz türklərinin tarixini
öz üslubunda, bədii şəkildə qopuzla
düzüb-qoşur, ”kitab" bağlayırdı.
Azərbaycan tarixinin VI—VIII əsrləri
tariximizin qızıl, qəhrəmanlıq səhifələridir,
bu səhifələr dastanlaşmış, bədii şəkil
almış və yazılmışdır. Sonra isə ərəb
işğalına qarşı 22 illik Babək hərəkatı
gəlir...
“Dədə Qorqud”
dastanlarının yarandığı dövrdə Azərbaycanda
məhz Göy Türk xaqanlığı nəzərində
olan Bayandur xan hakimiyyəti, Qalın Oğuz dövlət qurumu
vardı. Bu qurum Azərbaycan — türk dövlətçiliyi
tarixinin parlaq səhifələrindən
sayılmalıdır. “Azərbaycan tarixi” kitabında isə
bu tarixi həqiqətdən əsər-əlamət belə
yoxdur.
Dünya ədəbiyyatının
incilərindən sayılan “Oğuz-namə” — “”Dədə
Qorqud Kitabı"nda təsvir olunan, qələmə
alınan hadisələr məhz həmin əsrlərdə bu
torpaqda — Gəncədə, Şəmkirdə, Dərbənddə,
Göyçədə, Qarabağda, hətta Qara dəniz
sahillərində baş verib. Bu ərazi hələ
m.ö.VII əsrdən mövcud olan Turan imperiyası ərazisinə
tam uyğundur və xalq da həmin əhalinin bu ərazidəki
davamıdır. Bu torpaqda “Alp ər Tonqa” dastanı yaranıb.
Tarixin atası Herodot Midiya hökmdarı Astiaqın, Tomrisin
tarixini yazıb. Makedoniyalı İsgəndərlə
bağlı el rəvayətləri — hekayələr
yaranıb, xalqın mənəviyyat tarixinə
düşüb. Lakin Tarix İnstitutu uzun illər buna əhəmiyyət
verməyib.
Qazaxıstan və Moskva alimlərinin
birlikdə “Daldan atdıqları daş” heç topuğa da dəymir,
yan keçir...
Azərbaycan xalqının
tarixi yenidən, olduğu kimi yazılmalıdır. Nəhayət,
mən kiməm, biz kimik? — Mən Şumer köklü, Az//As əsaslı,
iskit soylu, Sak ləyaqətli, Hun əzəmətli, Oğuz nəsilli,
Türk əsilli türkəm. Bununla da fəxr edirəm. Millətim
türk, dilim türk dili, Vətənim Azərbaycandır,
geniş mənada Türküstan elidir.
Elməddin ƏLİBƏYZADƏ,
filologiya elmləri doktoru
Xalq qəzeti.- 2009.- 12 aprel.- S. 4.