İsrailin yeni hökuməti fələstinlilərlə dialoqu davam etdirmək niyyətindədir

İsraildə fevral ayında keçirilmiş növbədənkənar parlament seçkilərindən sonra yeni hökuməti təşkil etmək üçün prezident Şimon Peresdən səlahiyyət alan “Likud” partiyasının lideri Benyamin Netanyahu bu işin öhdəsindən bacarıqla gəlmişdir. Belə ki, onun formalaşdırdığı yeni beş partiyalı koalision hökumətin tərkibi knesset (parlament) tərəfindən bu günlərdə təsdiq edilmişdir. Yeni seçilən parlamentdə səs çoxluğuna malik olduqları üçün koalision hökumətin tərkibində də sağ təmayüllü partiyalar üslünlük qazanmışlar. “Avoda” (əmək) partiyasının da B.Netanyahu tərəfindən koalisiyaya cəlb edilməsi knessetdə hökumətin mövqeyini daha da möhkəmləndirəcək.

Yeni koalision hökumət parlamentdə indi lazım olandan da artıq — 69 deputat mandatına malikdir. Ölkənin ən qocaman siyasi təşkilatı olan və sol mərkəzçi mövqedə duran “Avoda”nın yeni hökumətin tərkibinə daxil olması məsələsi bu partiyanın daxilində geniş diskussiyalara səbəb olmuşdur. Lakin sonda partiya lideri Ehud Barak və onun tərəfdarlarının iqtidarda təmsil olunmaqla bağlı mövqeyi təşkilatda əksəriyyət tərəfindən dəstəklənmişdir. E.Barak yeni hökumətdə müdafiə naziri postunu tutmuşdur. Parlamentdə ən çox, 28 deputat yeri qazanan Sipni Livninin rəhbərlik etdiyi mərkəzçi “Kadima” partiyası isə ana müxalifət rolunu öz üzərinə götürmüşdür.

Sağ və sol təmayüllü siyasi qüvvələrin koalision ortaqlığı və iş birliyi İsrailin siyasi həyatı üçün yenilik deyil. 1977-92-ci illərdə bu siyasi qüvvələr müxtəlif koalision hökumətlərin tərkibində uzun müddət əməkdaşlıq etmişlər. Siyasi müşahidəçilər tərkibində dini təmayüllü ortodoksal partiyaların da (“Şats” və “Yəhudi evi” kimi təşkilatların) təmsil olunduqları beş partiyalı koalision hökumətin ömrünün uzun olacağı ilə bağlı proqnozlar verməkdə çətinlik çəkirlər. Hər şey yeni hökumətin gələcək fəaliyyətindən asılı olacaq. Ekspertləri daha çox yeni hökumətin ərəb-İsrail münaqişəsi, ilk növbədə Fələstin problemi ilə bağlı tutacağı mövqe maraqlandırır. “Likud” lideri B.Netanyahu hələ 1996-99-cu illərdə ölkə hökumətinə rəhbərlik etdiyi dönəmdə Fələstin probleminə münasibətlə əlaqədar əvvəlki hökumətlərə nisbətən daha sərt mövqeyi ilə fərqlənmişdi. Elə son seçkiqabağı kampaniya zamanı da B.Netanyahu Fələstin məsələsində ciddi siyasi güzəştlərə getməyəcəyini və sülh danışıqlarını dayandırmağın tərəfdarı olduğunu bəyan edirdi.

B.Netanyahu özünün belə sərt mövqeyini “Həmas” və ona yaxın olan digər ekstremist təmayüllü təşkilatların İsrailə qarşı olan düşmən münasibəti ilə əlaqələndirirdi. Lakin yeni hökuməti təşkil etikdən sonra baş nazir kimi ilk çıxışında B.Netanyahu Fələstin muxtar qurumu rəhbərliyi ilə siyasi dialoqu davam etdirmək niyyətində olduğunu bəyan etmişdir. Yeni baş nazirin mövqeyindəki bu dəyişikliyi ABŞ hökumətinin ona göstərdiyi təzyiqlərin nəticəsi kimi qiymətləndirmək olar. Belə ki , bir ay öncə Yaxın Şərqə ilk səfəri zamanı dövlət katibi Hillari Klinton B.Netanyahu ilə görüşündə rəsmi Vaşinqtonun Fələstin ilə İsrail arasında sülh dialoqunun tezliklə bərpa olunmasında maraqlı olduğunu bildirmişdi.

Məlum olduğu kimi, eks-baş nazir E.Olmertin dönəmində İsrail hökuməti ABŞ-ın fəal diplomatik vasitəçiliyi və dəstəyi ilə Fələstin lideri Mahmud Abbas ilə sülh danışıqları aparırdı. Üç ay öncə Qəzzə sektorunda İsrail ilə “Həmas” təşkilatı arasında baş vermiş növbəti münaqişə ilə bağlı tərəflər arasında sülh dialoqu dayandırıldı. Düzdür, B.Netanyahunun sülh dialoqunu hansı siyasi şərtlər və arqumentlər çərçivəsində aparacağı hələ ki, bəlli deyil. Lakin yeni baş nazirin parlamentdəki ilk çıxışında “bizim başqa bir xalqı idarə etmək məqsədimiz yoxdur” fikrini söyləməsi onu göstərir ki, B.Netanyahu da müstəqil Fələstin dövlətinin yaranması idjeyasına müsbət yanaşır. Unutmaq lazım deyil ki, 1979-cu ilin martında Kemp-Devid anlaşması çərçivəsində İsrail ilə Misir arasında sülh müqaviləsinin imzalanması da məhz Təl-Əvivdə “Likud” partiyası başda olmaqla sağ qüvvələrin iqtidarı dönəmində baş vermişdi.

Düzdür, Fələstin probleminə münasibətdə yeni hökumətin üzvləri arasında fikir ayrılığı və ziddiyyətlər də mövcuddur. Ölkənin yeni xarici işlər naziri və ifrat sağ təmayüllü “Bizim evimiz İsraildir” partiyasının lideri Aviqdor Libermanın bu günlərdə verdiyi ziddiyyətli bəyanat bu fikrə misal ola bilər. Belə ki, A.Liberman bildirmişdir ki, bölgədə sülh prosesi ilə bağlı gedən danışıqlarda əvvəllər əldə edilmiş razılaşmalara, ilk növbədə, 2007-ci ilin noyabrında ABŞ-ın Ankaholis şəhərində Yaxın Şərqə dair sülh konfransında imzalanmış birgə İsrail-Fələstin bəyannaməsinə neqativ münasibət bəsləyir və bu sənədi hüquqi cəhətdən tanımaqdan imtina edir. İsrail nazirinin bəyanatı yerli, eləcə də beynəlxalq siyasi dairələrdə ciddi narahatlıq doğurmuşdur. Bəyanat hökumət daxilində əsil qalmaqala səbəb olmuşdur. Belə ki, “Avoda” partiyasının lideri və müdafiə naziri E.Barak bu məsələ ilə əlaqədar A.Libermanın bəyanatını kəskin tənqid edərək bildirmişdir ki, xarici işlər nazirinin öz mövqeyindən dönməyəcəyi halda onun rəhbərlik etdiyi partiya koalision hökumətin tərkibindən çıxacaqdır. Belə bir addım isə yeni siyasi böhranla nəticələnə bilər. Müxalifətdə duran “Kadima” partiyası A.Libermanın bu mövqeyinə qarşı kəskin reaksiya vermişdir. Ən əsası odur ki, ABŞ Dövlət Departamenti də A.Libermanın belə qeyri-konstruktiv fikirlərinə mənfi münasibət bildirmişdir. Çünki bölgədəki sülh prosesi ilə bağlı İsrail hökuməti daxilində yaranmış ziddiyyətlər prezident B.Obama hökumətini də Yaxın Şərqdə əlavə problemlərlə üzləşdirə bilər. Yerli siyasi müşahidəçilər yaranmış bu vəziyyəti İsrail hökuməti daxilində anlaşılmazlıq kimi dəyərləndirirlər. Bir sözlə, Fələstin problemi ilə əlaqədar sülh prosesini gələcəkdə çətin və mürəkkəb bir yol gözləyir.

Elxan RZAYEV

Xalq qəzeti.- 2009.- 14 aprel.- S. 6.