Dostluq və sədaqət nümunəsi

XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, ictimai xadim Mehdi Hüseynin anadan olmasının 100 illiyinə hazırlıqla bağlı yazıçının həyat və yaradıcılığından, onun xatirəsindən bəhs edən materialları nəzərdən keçirərkən “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin 13 mart 1965-ci il nömrəsində çap olunmuş bir yazı diqqətimi xüsusi cəlb etdi. Bu, unudulmaz yazıçı-ədəbiyyatşünas Mir Cəlalın öz məslək dostu Mehdi Hüseyn barədə qələmə aldığı “Ağır itki” başlıqlı vida sözü idi.

Yadıma indi haqq dünyasında olan bu iki böyük sənətkarla bağlı ötüb-keçənlər düşdü. Mehdi Hüseynlə Mir Cəlal bir-birini hələ Gəncədə olarkən tanıyırdılar. İki gənc qələm sahibinin bu tanışlığı sonradan möhkəm dostluğa, yaradıcılıq və ədəbi mübarizə qardaşlığına çevrilmişdi. Onları xarakterlərindəki və ideallarındakı bir çox cəhətlər yaxınlaşdırıb birləşdirmişdi.

Bunlardan ən başlıcası onların milli varlığımıza dərin bağlılıqları, ciddi yaradıcılıq üslubları, yüksək estetik düşüncələri, səmimi və xeyirxah olmaları idi. Bu iki yazıçının sənət dostluqları ailəvi yaxınlıqla tamamlanırdı. Buna görə də Mehdi Hüseynin vaxtsız, qəfil ölümünü Mir Cəlal həm ictimai, həm də şəxsi anlamda böyük itki kimi qarşılamışdı.

Həyat və yaradıcılıq yollarında qoşa addımlamış, həmişə bir-birinə arxa-dayaq olmuş bu iki böyük şəxsiyyətin dostluğunun çağdaş yazarlar üçün bir timsal olacağını nəzərə alaraq Mehdi Hüseynin 100 illik yubileyi ərəfəsində Mir Cəlalın vaxtilə onun xatirəsinə həsr etdiyi “Ağır itki” yazısını “Xalq qəzeti”nin oxucularına təqdim edirəm.

Ağır itki

Mehdi Hüseyn aramızdan getdi. Bu faciəli xəbər iti bir bıçaq kimi sinəmizi yardı, qəlbimizi parçaladı. Bütün varlığı ilə həyat, fəaliyyət, atəşin mübarizə mücəssəməsi olan münəvvər bir vücudun həyata əbədi göz yumduğuna, odlu qələmi tərk etdiyinə inanmaq çətindir.

Xüsusən bizlər — qırx ilə yaxın bir müddətdə onunla birlikdə çalışan, onun iş stilinə, yaradıcılıq, dostluq, yoldaşlıq stilinə, onun sovet ədəbiyyatı, mədəniyyəti üçün daim aramsız çırpınan, qanadlanan ilhamına, mübariz mühakimə və təfəkkürünə alışıb, ünsiyyət bağlayan qələm yoldaşları çox ağır bir sarsıntı keçirirlər.

Mehdi Hüseyn bütün şüurlu həyatını Azərbaycan xalqının mədəniyyətinə həsr edən gözəl bir ədibdir. O, sovet ədəbiyyatının yorulmaz əsgəri idi. Ancaq sıravi yox, qvardiyaçı əsgəri idi. Bu ədəbiyyatın yaranmağa başladığı ilk günlərdən, iyirminci illərin mürəkkəb, mübarizəli, kəşməkəşli günlərindən biz onu həmişə ön atəş xəttində, odlu qələm əlində, ideya döyüşlərində görürdük. Mehdi sovet ədəbiyyatının ideya-bədii saflığını, şan-şərəfini uca tutan, qoruyan, bu yolda hər bir fədakarlığa cəsarətlə gedən və həmişə də qalib gələn xarakterik sovet ədəbi idi. Onun zəngin, mənalı, məzmunlu yaradıcılıq yolu əsərləri kimi işıqlı və sovet oxucusuna, gənc nəslə parlaq nümunədir.

Mehdinin ilhamı qüdrətli və çoxcəhətli idi. O, həm gözəl realist roman və hekayələri ilə, həm xalqımızın rəşadət, şücaət, qəhrəmanlıq ənənələrini tərənnüm edən səhnə əsərləri ilə, həm də dərin elmi, fəlsəfi məzmunlu ədəbi məqalələri ilə sovet oxucusunun məhəbbətini qazanmış, qəlbini fəth etmişdi. Onun, xüsusən, Vətən müharibəsi dövründə və sonrakı illərdə yaratdığı bədii, elmi publisist əsərlər sovet ədəbiyyatı xəzinəsini zənginləşdirən qiymətli incilərdir. Azərbaycan fəhlə sinfinə, xüsusən, qəhrəman Bakı neftçilərinin həyat və mübarizəsinə həsr etdiyi əsərlər (“Abşeron”, “Qara daşlar”, “Səhər”...) sovet ədəbiyyatı tarixində şərəfli yer tutur və həmişə də tutacaqdır.

Mehdi Hüseyn milli, coğrafi və professional məhdudluqdan uzaq bir ədib idi. Onun kamil əsərləri respublikada sevildiyi kimi, dünyanın hər yerində mütərəqqi adamlar tərəfindən də sevilə-sevilə oxunur, təqdir olunur. Mehdinin alovlu, ictimai ehtirasları yalnız ədəbiyyat çərçivəsinə sığmırdı. O, Mirzə Cəlil, Sabir, Cabbarlı, Vurğun xarakterli ədib idi. O, xalqını, Vətənini hər yerdə — siyasətdə, ictimaiyyətdə, ədəbiyyatda ləyaqətlə təmsil edən bir ədib idi.

Təsadüfi deyil ki, o yalnız respublikamızda, yalnız Sovet İttifaqında deyil, sərhəd xaricində də hörmət və şöhrət qazanmışdır.

Mehdi Hüseyn bütün varlığı ilə sevdiyi sovet ədəbiyyatı yolunda hər cür fədakarlığa gedən, hər şeyi, hətta canını da qurban verən bir ədib idi. Bu ədəbiyyat haqqında ən adi oxucunun şirin bir sözü onu qanadlandırırdı. O, heç bir zaman şəxsi şöhrət hissinin naxoşu olmamışdır. O, klassiklərdən tutmuş cavanlara qədər, bütün əsərləri diqqətlə oxumaqdan yorulmurdu, zəngin mütaliə sahibi idi. Onun qədər sovet yazıçıları haqqında yazan, böyükdən-kiçiyə müasir ədib və şairlər haqqında açıq fikir söyləyən ikinci bir ədib göstərmək çətindir. Akademiyada çalışdığım illərdə sovet ədəbiyyatının, klassik ədəbiyyatın mühüm məsələləri haqqında bəzən ona müraciət etməli olurdum. Həmişə doğma işi kimi qəbul edib səs verirdi. “Bayatılar” kitabı onun ixtisasından, stilindən uzaq bir kitabdır. Xahiş edəndə “bunlar bizim xalqımızın mədəniyyət inciləridir” — dedi və kitaba müqəddimə yazdı.

Mehdi ədəbi ictimai hadisələrə biganə münasibət bəsləyən ətalətli adamların düşməni idi. O, ən fəal ədib idi və elə mühüm bir məsələ olmazdı ki, orada Mehdinin səsi eşidilməsin. O, ədəbi gəncliyi də bu ruhda tərbiyə etmək istəyirdi. Mehdi, səhhəti və işinin çoxluğuna baxmadan, ömrünün son saatlarına qədər gərgin yaradıcılıq həyatı yaşayırdı. “Yeraltı çaylar dənizə axır” adlı çox aktual və məfkurəvi əsəri onun son romanı oldu. O, hələ çox yazıb-yarada bilərdi. Təəssüf ki, amansız ölüm bu qüdrətli ədibin alovlu yaradıcılıq niyyətlərini qılıncladı.

Mehdi aramızdan getdi, ancaq onun ürəklərə yeriyən zəngin yaradıcılıq irsi, onun mənalı əsərləri həmişə yaşayacaqdır.

Qədirbilən xalqımız Mehdinin əziz xatirəsini həmişə yaşadacaqdır.

Mehdinin zəngin yaradıcılıq yolu, dərin məzmunlu, yüksək məfkurəli və mənalı əsərləri gənc nəslimiz üçün ən yaxşı tərbiyə vasitəsidir.

Teymur BÜNYADOV,

akademik

Xalq qəzeti.- 2009.- 22 aprel.- S. 5.