“Adsız məzar”ın hekayəti yaxud unutduğumuz unudulmaz Cabbar Qaryağdıoğlu

Bu yaxınlarda Kino Evində görkəmli muğam ifaçısı Cabbar Qaryağdıoğlu barədə çəkilmiş sənədli filmə ictimai baxış keçirildi. Ssenari müəllifi və rejissoru gənc kinemotoqrafçı Kəmalə Musaqızı olan yeni film ustad xanəndə barədə böyük sevgi və peşəkarlıqla yaradılmış ekran əsəri kimi dəyərləndirildi.

Kinoşünas Aydın Dadaşov Cabbar Qaryağdıoğulunun həyat və fəaliyyəti, filmin ərsəyə gəlmə tarixçəsi, məziyyətləri barədə geniş məlumat verdi. Xalq yazıçısı Anar, sənətşünas Zenfira Səfərova, xalq artistləri Arif Babayev, Əlibaba Məmmədov, Canəli Əkbərov, Ramiz Quliyev və digər çıxış edənlər XX əsr Azərbaycan muğam ifaçılığını zirvəyə qaldırmış, bu ulu sənəti xeyli zənginləşdirmiş Cabbar Qaryağdıoğlunun musiqi tariximizdəki böyük xidmətlərini yada saldılar, onun xatirəsinin əbədiləşdirilməsi, muğam sənətinin inkişafı və təbliği üçün dövlət səviyyəsində görülmüş tədbirlərdən razılıqla söz açdılar. Natiqlər ilk tamaşaçısı olduqları “Cabbar Qaryağdıoğlu” filmi barədə də xoş mülahizələr söylədilər, onun yaradıcılarına təşəkkürlərini çatdırdılar.

Sonda Cabbar Qaryağdıoğlunun qızı Şəhla xanım Qaryağdı-Kürçaylı atasının xatirəsinə göstərilən diqqət və ehtirama görə dövlət başçısı İlham Əliyevə, sənətsevərlərə, eləcə də filmin yaradıcılarına minnətdarlığını bildirdi.

Mərasimin sonunda Cabbar Qaryağdı sənətinin vurğunu, elə bu sevgi ilə də qısa müddətdə gərəkli və dolğun bir film ərsəyə gətirmiş rejissor Kəmalə Musaqızı ilə müsahib olduq.

— Sənətdə ilk addımlarını atan bir gənc necə oldu ki, muğam korifeyi barədə film yaratmaq fikrinə düşdü?

— Bunun qəribə tarixçəsi var. Sən demə, sözdə “unudulmaz” adlandırdığımız Cabbar Qaryağdıoğlunu işdə-əməldə unudubmuşuq. Hətta məzarının yerini də ahıl yaşda olan tək qızından başqa heç kəs bilmirmiş. Beləliklə, mən “Tənha məzarın hekayəti” adlı bir yolun yolçusu oldum.

Dövlətimizin başçısı İlham Əliyevin imzaladığı bir sərəncam muğamsevərlərin sevincinə səbəb olmuşdu. Söhbət muğam ustadı olmuş Cabbar Qaryağdıoğlunun qəbirüstü abidəsi və bununla bağlı digər tədbirlərin həyata keçirilməsindən gedirdi. Kütləvi informasiya vasitələri bu məlumatı yayanda kimi heyrətləndi, kimi də çaşıb qaldı. Cabbar Qaryağdıoğlunun son mənzili olan məzarı necə olub ki, bu vaxtadək diqqətdən kənarda qalıb?

İşdən hali olan dost-tanışlarım zəng edib sevinə-sevinə məni təbrik də edirdilər. Sevinənlər içində Cabbar Qaryağdıoğlunun 77 yaşlı sonbeşik övladı Şəhla xanım da var idi. Amma mən onlardan və hətta Şəhla xanımın özündən heç də az sevinmirdim. Çünki artıq neçə illərdir çalışdığım məqsədə, nəhayət ki, nail olmuşdum...

2000-ci il idi. Muğamlarımızın yazılması və təbliği fəaliyyəti ilə 1998-ci ildən beynəlxalq səviyyədə məşğul olan “Muğam” səsyazma studiyasına növbəti qonaqlardan biri gəlmişdi. Yaradıcılarından biri olduğum, ”Muğam” ocağına qonağı, tarzən, xalq artisti Möhlət Müslümov gətirmişdi. Bu ağbirçək xanım, sən demə, şanlı-şöhrətli Cabbar Qaryağdıoğlunun qızı Şəhla xanım imiş.

O gündən Şəhla xanımla yaxından tanış oldum, münasibətlərimiz daha da möhkəmləndi. Muğam tarixi və ifaçılarıyla maraqlandığım üçün, Cabbar əmi haqqında oxuduqlarımdan başqa, onun sonbeşik övladının dilindən daha çox şeylər eşidir, öyrənirdim. Şəhla xanım marağımı görüb, məni Cabbar əminin qəbrinin yerini göstərməyə apardı. Gördüm və heyrətə gəldim...

Adı musiqi tariximizə qızıl hərflərlə həkk olunmuş bir fenomenin məzarının başında balaca bir mişar daşı vardı. Üstündə güclə seziləcək “Q” hərfi, yəqin ki, boya ilə çəkilmişdi. Onu da yağış, külək silib aparırdı. Başqa bir şey yox idi. Qəribədir ki, üstündə adı belə olmayan bu məzar Cabbar Qaryağdıoğlunun doğulduğu, artıq əlimizin çatmadığı, ünümüzün yetmədiyi Şuşada yox, burada, Bakıda idi və bunu çox az adam bilirmiş — Əliş Ləmbəranski, Firudin Şuşinski, Cəlal Qaryağdı. O insanlar artıq həyatda yox idilər.

— Bəs, Şəhla xanım məzarın yerini necə bilirdi?

— Cabbar Qaryağdıoğlu rəhmətə gedəndə 14 yaşlı qız olan Şəhla xanım atasının qəbrinin yerini sonradan öyrənib. Yeri itib-batmasın deyə 1982-ci ildə məzarın ətrafına dəmir hasar da çəkdirib. Gözləri zəifləyən ağbirçək xanım imkan tapan kimi gəlib məzarın otunu təmizləyir, atasıyla ruhən söhbətləşirdi. Beləliklə, yerini öyrəndiyim gündən, bu adsız məzar mənim ziyarət yerimə çevrildi.

— Təəssüf ki, Cabbar Qaryağdıoğlunun xatirə lövhəsi vurulmuş ev də sökülüb...

— Bir gün Şəhla xanım məni 40 pilləkən deyilən yerdə Cabbar əminin ömür-gün yoldaşı Səliməxatun xanımın eşqinə tikdirdiyi həmin 3 mərtəbəli, 20 otaqlı mülkün yerlə-yeksan olunduğu yerə də apardı. Burada nəinki Şəhla xanımın uşaqlığı keçmişdi, bura həm də XX əsrin əvvəllərində Cabbar əminin evində Azərbaycan ziyalılarının toplaşdığı müqəddəs ocaq da olmuşdu.M.Ə.Sabir,Əli Nəzmi, Əliağa Vahid, Qurban Pirimov, Seyid Şuşinski, Bülbül və bir çox ziyalı Cabbar ocağında görüşüb, çörək kəsiblər, mədəniyyətimizin, ədəbiyyatımızın, musiqimizin tarixini burada yaradıblar. Evin hər mərtəbəsi hazır olanda Cabbar əmi sevincindən bir muğam dəstgahı oxuyurmuş. Tam hazır olanda isə indi xalq mahnısı kimi bildiyimiz “Ay dərya kənarında bir ev tikmişəm” nəğməsini qoşur. Bu ev Cabbar Qaryağdıoğlunun 48 yaşında evləndiyi, həyatını gülüstana çevirən Səliməxatun xanıma olan böyük məhəbbətinin abidəsi olub. Onlar bu evdə qarşılıqlı hörmət və məhəbbətlə ömür sürüb, 8 övlad böyüdüblər.

Böyük qardaşının oğlu Cəlalı Şuşadan Bakıya, buradakı evinə gətirərək himayəsinə götürüb: “O, böyük rəssam olacaq”– deyə, təhsil verib. Gənc Cəlal da əmisinin etimadını doğruldub, tanınmış heykəltəraş Cəlal Qaryağdı olub. Tükəzban xanım İsmayılovanın gəncliyi burada keçib. Qonşu evdə gözəl səslə oxuyan qızı görəndə onu yanına çağırıb. Dinləyəndən sonra, “Bu qızdan yaxşı oxuyan olacaq” deyib Cabbar əmi.

“Buynaqski” adlansa da, hələ sağlığında “Cabbar məhəlləsi” deyirmiş camaat o, yaşadığı indiki Şeyx Şamil küçəsinə. Şəhla xanım xatırlayır ki, hətta bir çox ziyalılar o vaxt tələbə ikən bu evdə yaşayıblar. Onlardan 1 qəpik olsun kirayə haqqı almayıb, əksinə, hər işlərində kömək əlini əsirgəməyib Qaryağdıoğlu. Dağıdılmasından illər ötsə də, buranı dəfələrlə alanlar da, satanlar da hələ xeyrini görməyiblər. Burada Cabbar əminin narahat ruhu gəzir.

— Filmi çəkməyə nə vaxt başladınız?

–– Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin kinorejissorluq fakültəsində təhsil alırdım. Şəhla xanımın atası haqda xatirələrini həvəskar kameramla lentə alıb “Adsız məzar” adlı tələbə işi çəkdim. Məzarın əksini fotolentə köçürdüm, qəzetdə bu haqda məqaləmi Mədəniyyət Nazirliyinə göndərdim. Sonra Heydər Əliyev Fondunun rəhbəri, YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın ünvanına məktub yazdıq. Vaxtilə Cabbar Qaryağdıoğlu haqqında topladığım qəzet materiallarını və baxımsız məzarın fotoşəkillərini də Nazirlər Kabinetinə, Mədəniyyət Nazirliyinə göndərdik. Çox keçmədən cavab gəldi: ”Sizin məktubunuza baxılır və dövlət nəzarəti altındadır". Məktublarımın ünvanına çatıb dövlət nəzarətində olmasına sevinməyə bilməzdim.

Artıq tələbəliyə vida deyib kino rejissoru diplomunu da almışdım. Cabbar Qaryağdıoğlunun həyat və yaradıcılığını əhatə edən “Adsız məzar” adlı sənədli filmin ssenarisi üzərində işləyib müvafiq qurumlara müraciət etdim. Kimi mənim universiteti təzəcə bitirdiyimçün təcrübəsiz olduğumu bəhanə etdi, kimi isə bu işin böyük maliyyə tələb etdiyini deyib yox cavabı verdi. Amma mən həvəsdən düşmədüm. Nəhayət, min bir əziyyətdən sonra fikrimi reallaşdıra bildim. Fürsətdən istifadə edərək demək istəyirəm ki, mənə inanıb bu işi başlamağıma kömək edən Faiq Hüsiyevə, Arzu Quliyevaya, Azərbaycan Dövlət Teleradiosu Arxivinin bütün işçilərinə, xüsusilə Arif Zamanova və Həsən Cəbrayılova, həmçinin “Yeni dalğa” prodüser mərkəzinin rəhbəri Rasim Həsənova mənə göstərdikləri qayğı və diqqətə görə sonsuz təşəkkürlərimi bildirirəm.

— Sizin film bütövlükdə muğam barədə təsirli bir kinonağıldır?

— Mənim üçün muğam bir dünyagörüşüdür, mənəvi yaşam tərzidir, həyat fəlsəfəsidir. Mugam Yaradanın öz yaratdıqlarına olan EŞQidir. Bu EŞQ insanlar tərəfindən maddiləşərək səsə, musiqiyə çevrilib yenə Tanrıya ucalan əks-sədadır. Muğam, İNSANIN onu YARADANA olan ilahi sevgisidir. Muğam Haqqın özüdür, insanın Haqqa çatmaq üçün bir yoludur, zirvəyə, haqqa doğru bir cığırıdır. Muğam dəryanın hələ tam varılmamış dərinliyidir. İNSANIN HAQQA can atmaq, ona qovuşmaq, bütövləşmək, paklaşmaq istəyinin təzahürüdür. Muğamat HAQQA qovuşmaq üçün bir vasitədir. Muğam ən uca sənət dağıdır, Cabbar Qaryağdıoğlu isə onun zirvəsidir. Buna görə də, yaradıcılıq yolumun başında məhz bu mövzunu seçdim. Cabbar Qaryağdıoğlunun həyat və yaradıcılığı haqqında, onun Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə xidməti müqabilində 83 illik ömrünü əhatə edə biləcək sənədli film çəkmək istəyirdim. Buna necə nail olduğumuzu tamaşaçılar yəqin edəcək. Bu gün burada söylənən xoş sözlər isə mənə sənət yollarında qol-qanad verdi.

— Filmdə ən təsirli məqam Cabbar əminin məzarının unudulması, baxımsız qalmasıdır.

–– Cabbar Qaryağdıoğlu 1944-cü il aprelin 28-də dünyasını dəyişir. Dəfn mərasimi filarmoniyada keçirilir. Mirzə İbrahimovun sədrliyilə dəfn komissiyası yaradılır. Qərara alınır ki, Qaryağdıoğlu indiki Fəxri Xiyabanda torpağa tapşırılsın. Ancaq naməlum səbəblərə görə Yasamal qəbiristanlığında dəfn edilir. Şəhla xanım söyləyir ki, Cabbar əmi dünyasını dəyişəndən bir həftə öncə övladlarına deyib: “Balalarım, heç kimin valideyni əbədi yaşamır. Bir gün gələr, mən də bu dünyadan köçərəm. Mənim üçün kimsəyə minnət etməyin, ağız açmayın. Əgər mən bu millətin mədəniyyəti üçün nə isə etmişəmsə, özləri gəlib axtaracaqlar”.

Təəssüflər olsun ki, Cabbar əminin, nəinki qəbri, hətta özü də unudulmuşdu. Şəhla xanım söyləyir ki, 1992-ci ildə Bakı Şəhər Sovetində Cabbar əminin vaxtilə yaşadığı küçəyə onun adının verilməsi qərara alınır. Ancaq Şəhla xanım oradan keçəndə, “Şeyx Şamil” küçəsi sözlərini oxuyur. Təbii ki, bu da atası üçün nə isə etmək istəyən Şəhla xanımın səhhətinə növbəti dəfə zərbə vurur.

Nə yaxşı ki, onun adını xalq artisti tarzən Möhlət Müslümov sənət dostu Fəxrəddin Dadaşovla yaratdığı muğam üçlüyündə yaşadır, özü də çox layiqincə dünyaya tanıtdırır. Və bir də onun adına Nizami rayonunda yerləşən 9 saylı orta ixtisas musiqi məktəbi var. Bu isə Azərbaycan muğamının haqlı olaraq babası sayılan bir korifey üçün, təbii ki, azdır.

Şəhla xanımın arzusu budur ki, atasının məzarı 1944-cü ildə çıxan qərara uyğun olaraq, layiq olduğu yerdə — millətin fəxri sayılan şəxsiyyətlərin cərgəsində, Qaryağdıoğlunun öz sənət dostlarının yanında olsun. Əgər onun qəbrini ziyarət edib, üstünə bir dəstə gül qoymaq istəyən olsa, təbii ki, Fəxri Xiyabana üz tutmaq istəyəcək. Ümumi Yasamal qəbiristanlığında məzarının yerini belə tapmaq çətindir. Bunun üçün gərək başqa qəbirlərin üstüylə keçib gedəsən. Ümid edirik, Prezident İlham Əliyevin sərəncamından sonra bu qərarı yerinə yetirməli olan müvafiq qurumlar bunu nəzərə alıb, Cabbar Qaryağdıoğlunun məzarının Fəxri Xiyabana köçürülməsini təmin edəcəklər.

— Bizdə belə qədirbilənlik nümunələri var.

–– Heç uzağa getməyək, bütün ömrünü millətinin maarifləndirilməsinə, tərəqqisinə qurban vermiş Həsən bəy Zərdabi kimi bir şəxsiyyətin həyatı keşməkeşli olduğu kimi, məzarının aqibəti də məşəqqətli olub. Milli tərəqqi fədaisinin cənazəsi Vətən torpağında nə az, nə çox, düz 3 dəfə dəfn olunub. Nəhayət, bu gün uyuduğu Fəxri Xiyabana qədər 50 il yol gəlib.

Ölkə başçısının sərəncamını eşidəndə sevincimin həddi-hüdudu olmadı. Həyatı boyu Azərbaycan xalqının, dövlətinin mədəniyyətinə misilsiz xidmətlər göstərmiş Cabbar Qaryağdıoğlu Azərbaycan dövləti tərəfindən qiymətini aldı. Qəzetdə çıxan sərəncamı o vaxt götürüb Cabbar əminin qəbrinin üstünə getdim, salam verib, ruhuna dua etdim və sərəncamı hündürdən oxudum. Bu hərəkətim üçün məni qınamayın, çünki illər öncə verdiyim sözə əməl olunacaqdı. Bu xəbəri ona çatdırmadan evə qayıda bilməzdim. Ruhun şad, Cabbar əmi!

— Kəmalə xanım, ilk uğurlu işiniz Cabbar Qaryağdıoğlu barədə oldu. Bu yolda sizə yeni sənət sevincləri arzulayırıq.

Tahir AYDINOĞLU

Xalq qəzeti.- 2009.- 26 aprel.- S. 8.