Azərbaycanın xarici siyasətində Türkiyə ilə əməkdaşlıq məsələləri mühüm yer tutur

Bakı-Ankara tərəfdaşlığı regionda analoqu olmayan səviyyəyə qalxmışdır

Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əlaqələr həmişə olduğu kimi, çox yüksək səviyyədədir. Bizim xalqlarımız qardaş xalqlardır və bu birlik, qardaşlıq əlbəttə ki, ikitərəfli əlaqələrin inkişafına xüsusi önəm verir.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bu gün müstəqil Azərbaycanın beynəlxalq aləmdəki uğurlarını böyük qətiyyət və səmimiyyətlə təqdir edən ölkələrin önündə Türkiyə Cümhuriyyəti gedir. Müasir Azərbaycanın siyasi-diplomatik addımlarını dəstəkləyən, istənilən problemin həllində təmənnasız yardımçı olan ölkələrə də Türkiyə başçılıq edir.

Elə respublikamızın dövlət müstəqilliyini tanıyan ilk ölkə də məhz Türkiyə Cümhuriyyəti olmuşdur. Bu isə ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin böyük məmnunluqla dilə gətirdiyi səbəbin nəticəsidir. Ulu öndər demişdi: “Azərbaycanla Türkiyə bir millət, iki dövlətdir”. Yüz illərin tarixi sınağından çıxmış və hər addımda sübutunu gördüyümüz bu həqiqət müasir dünyada böyük maraqla qarşılanır. Heydər Əliyevin xarici siyasəti nəticəsində daha sivil müstəviyə gətirilmiş, daha elmi-nəzəri şəkildə əsaslandırılmış Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri yeni əsrdə tamamilə fərqli bir mərhələyə qədəm qoymuşdur.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2003-cü ilin oktyabrında dövlət başçısı seçildikdən cəmi 6 ay sonra — 2004-cü il aprelin 13-15-də Türkiyə Cümhuriyyətinə ilk rəsmi səfəri ölkələrarası münasibətlərin yeni mərhələsinin indiki səviyyəyə qalxmasının təməlini qoymuşdu. Dövlət başçımız Türkiyə Böyük Millət Məclisin dəki çıxışı zamanı bu səfərin mühüm əhəmiyyət kəsb edəcəyini əvvəlcədən söyləmişdi: “Türkiyəni özümə vətən hesab edirəm. Amma prezident kimi bu mənim ilk səfərimdir. Bu gün tam qətiyyətlə deyə bilərəm ki, bu səfər iki ölkə arasında olan münasibətlərin inkişafında mühüm rol oynayacaqdır”.

Bu yazıda dövlət başçımızın həmin səfərindən sonrakı qarşılıqlı səfərlər, çoxsaylı görüşlər, müzakirə və danışıqlar nəticəsində əldə edilmiş əməkdaşlıq uğurlarından söz açmaq istəyirik. Əvvəlcə isə Türkiyənin regionda oynadığı rol barədə bəzi məqamlara müraciət edək.

Türkiyə Avrasiyanın həm region, həm də bütövlükdə dünya üçün xüsusi önəm kəsb edən ölkələrindəndir. Regionda isə hətta üç ölkədən biridir. Dünya analitikləri bizim region barədə söz açarkən “Rusiya, Türkiyə və İranın mənafeləri baxımından” — ifadəsinə daha tez-tez müraciət edirlər. Asiya ilə Avropanın qovuşduğu məkanda yerləşən Türkiyə sözün həqiqi mənasında həm Asiya, həm də Avropa ölkəsi imicinə malikdir. Coğrafi baxımdan daha çox Asiya ölkəsi olsa da, böyük dövlət xadimi Mustafa Kamal Atatürkün yaratdığı Türkiyə Cümhuriyyəti sivil, dünyəvi, demokratik yol tutmuş, daha çox qərb meyilli siyasət yürütmüşdür. NATO, Avropa Birliyi, Avropa Şuras. ATƏT və digər beynəlxalq təşkilatlarda yüksək səviyyədə təmsil olunan rəsmi Ankara qərbyönümlü bütün beynəlxalq tədbirlərdə özünəməxsus fəallıq nümayiş etdirir. Bu istiqamət Türkiyənin Şərqlə, xüsusən, türk dünyası və müsəlman ölkələri ilə əməkdaşlığına nəinki kölgə salmır və ya mane olmur, əksinə, Türkiyənin Qərbdə yüksək səviyyədə təmsil olunması bu ölkənin dini və etnik qardaşlarının problemlərinin həllinə yaxından kömək etmiş olur. Üstəlik, Türkiyə Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Türkdilli Dövlətlər Birliyi, İslam Konfransı Təşkilatı, EKO və bir çox regional təşkilatlarda söz sahibi olmaqla qonşu dövlətlərin problemlərinin həllinə yardımçı olur.

Qardaş ölkə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi təkcə qitələri deyil, ümumiyyətlə, bütövlükdə Şərqlə Qərbi birləşdirən məkanda yerləşir. Odur ki, Şanxay-London dəmir yolu nəqliyyat dəhlizinin, Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarını Avropa bazarına çıxaran neft və qaz ixrac kəmərlərinin, son zamanlar bütün dünyada geniş müzakirə mövzusu olan NABUKKO layihəsinin Türkiyədən keçməsi tranzit ölkə kimi ona böyük nüfuz qazandırır. Üstəlik, rəsmi Ankaranın yeritdiyi xarici siyasət də Türkiyənin beynəlxalq aləmdəki çəkisini artırır. Bu ölkənin siyasi çəkisini artıran başqa bir məqam xüsusilə qeyd edilməlidir. Belə ki, Avropanın iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik məkanında fəaliyyət göstərən, bu qitənin əsas dövlətləri və ABŞ-la razılaşdırılmış xarici siyasət yeridən Ankara öz dövlətçilik maraqlarının önə çəkildiyi məqamda heç kəsin təzyiqinə və ya təsirinə qətiyyən məhəl qoymur. Məsələn, rəsmi Ankara Kipr probleminin çözülməsində heç bir dövlətin təzyiqini qəbul etmədi, bu ölkənin hərtərəfli inkişafını qısqanclıqla qarşılayan bir çox Avropa dövlətləri Ankaranın konkret cavabları ilə üzləşdilər. Nəhayət, “Qafqazdakı münaqişələrin necə olursa-olsun həllinə çalışan” qüvvələrin Türkiyə—Ermənistan sərhədlərinin tezliklə açılması istəyi də Ankara tərəfindən qəbul edilmədi. Yəni, rəsmi Ankaranın yeri gələndə göstərdiyi bu qətiyyət nümunələri Türkiyənin beynəlxalq aləmdəki nüfuzunu qat-qat artırır.

Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinə gəlincə isə qeyd edək ki, bu ölkə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini dərhal tanıdığı kimi, bizimlə ilk diplomatik əməkdaşlıq quran dövlət kimi də tarixə düşüb. 1991-ci il noyabrın 9-da Ankara Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini tanıyıb, iki ay sonra — 1992-ci il yanvarın 14-də isə Azərbaycan-Türkiyə diplomatik əlaqələri yaradılıb. Daha bir ay sonra xarici işlər nazirlikləri arasında ilk rəsmi sənəd imzalanaraq bu gün bütün dünyada nümunə kimi qəbul edilən Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığının təməli qoyulub.

Türkiyə Prezidenti Turqut Özalın Azərbaycana (may, 1992-ci il) və Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin Türkiyəyə (fevral, 1994-cü il) rəsmi səfərləri, Türkiyəni təmsil edən “Türk petrolları” şirkətinin “Əsrin müqaviləsi”ndə iştirakı (sentyabr, 1994-cü il), qardaş ölkənin dövlət başçısı Süleyman Dəmirəlin Bakı səfəri zamanı (dekabr, 1995-ci il) imzalanmış birgə bəyanat, Heydər Əliyevin Türkiyəyə səfəri çərçivəsində (may, 1997-ci il) imzalanmış strateji əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi barədə bəyannamə və bir çox başqa faktlar Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığının möhkəmlənməsində xüsusi rol oynamışdır. Beynəlxalq təşkilatlarda ölkəmizin mövqelərinin yüksək səviyyədə dəstəklənməsi, xüsusən, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin müzakirələri zamanı Türkiyə təmsilçilərinin ədalətli mövqe tutması bu ölkənin yeritdiyi siyasətin dünya təcrübəsinə və demokratik dəyərlərə istinad etdiyini göstərirdi. Azərbaycanın Avropa Şurasına qəbul edilməsi prosesində, eləcə də ölkəmizin AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin qaldırdığı məsələlərin müzakirəsində Türkiyə Böyük Millət Məclisini təmsil edən deputatların göstərdiyi qətiyyət heç zaman unudulmayacaq bir tarixdir. Əsrin ilk illərində Milli Məclisin AŞPA-dakı daimi nümayəndə heyətinə rəhbərlik edən İlham Əliyev müzakirələrin birindən sonra KİV təmsilçilərinin suallarını cavablandırarkən Türkiyə və Azərbaycan deputatlarının AŞPA-dakı birgə fəaliyyətini əməkdaşlıq nümunəsi adlandırmışdı.

Yeni əsrin ilk illərindən, xüsusən, 2003-cü ilin payızından etibarən isə Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığının əhatə dairəsi elə bir şəkildə genişlənmişdir ki, artıq biz hansı sahədə daha çox əməkdaşlıq etdiyimizi söyləməyə belə çətinlik çəkirik. Siyasi-diplomatik, sosial-iqtisadi, elmi-texniki, mədəni əməkdaşlıq sahələrində mümkün olan bütün nailiyyətlər əldə edilmişdir. Ekspertlərin fikrincə, Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığının ən böyük uğurlarından biri də ordu quruculuğunda Ankaranın Bakıya göstərdiyi qardaşlıq köməyidir. Tarixçilər yazırlar ki, Azərbaycan Ordusunun zabit kadrlarının hazırlanmasında, hərbi təlimlərin keçirilməsində, ordunun maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsində və silahlı qüvvələrimizin NATO standartları səviyyəsində qurulmasında Azərbaycan-Türkiyə hərbi əməkdaşlığının böyük rolu olmuşdur.

Son zamanlar bu tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq özünün yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Rəsmi Ankaranın “Qafqazda sabitlik və əməkdaşlıq” proqramı ilə çıxış etməsi, qardaş ölkənin həm dövlət, həm də hökumət başçılarının Bakıya səfər etməsi, xüsusən, bəzi beynəlxalq təşkilatların arzusuna baxmayaraq, Türkiyə-Ermənistan sərhədinin açılması məsələsində Ankaranın göstərdiyi qətiyyət ölkələrarası münasibətlərin səviyyəsindən xəbər verir. Bu il may ayının birinci yarısında Bakıda səfərdə olan Türkiyə Cümhuriyyətinin Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində mövcud olan ən incə detalları belə dilə gətirmiş, Ankaranın Azərbaycanın xeyrinə olmayan hansısa bir addımı atacağının tamamilə mümkünsüz olduğunu söyləmişdi: “Dağlıq Qarabağ məsələsində bu günə qədər yol verilmiş bəzi möhtəkirlikləri Türkiyə olaraq, Türkiyə Cümhuriyyətinin hazırkı hökuməti olaraq bizim qəbul etməyimiz mümkün deyildir. Bu günə qədər necə qəbul edilməyibsə, bu gün də eyni şəkildə qəbul edilə bilməz”.

Yəni, “Türkiyə daim Azərbaycanın yanındadır” — deyən türk dövlət xadimləri Mustafa Kamal Atatürk prinsiplərinə əbədi bir sədaqət göstərərək daim Azərbaycanın mövqeyini dəstəkləmişlər və dəstəkləyirlər. Elə Azərbaycan da ulu öndər Heydər Əliyevin “biz bir millət, iki dövlətik” — deyərək Türkiyə ilə münasibətlərə verdiyi önəmi yüksək səviyyədə davam etdirir.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti.-2009.-28 avqust.-S.1.