Xarici iqtisadi əlaqələr dinamik inkişaf edir

Bu ilin ötən aylarında Azərbaycanda fəaliyyət göstərən hüquqi və fiziki şəxslər dünyanın 120 dövləti ilə ticarət əlaqələri qurmuşdur. Bu dövr ərzində xarici ticarət dövriyyəsinin həcmi 6853 milyon ABŞ dolları, o cümlədən ixrac 4591,3 milyon dollar, idxal 2262 milyon dollar təşkil etmiş, 2329,3 milyon dollarlıq müsbət saldo yaranmışdır.

Dövriyyənin 44,8 faizi, o cümlədən ixracın 52,6 faizi, idxalın 29,7 faizi Avropa İttifaqı ölkələrinin hesabına formalaşmışdır. Bu ölkələrlə ticarət dövriyyəsinin həcmi keçən ilin yanvar-aprel aylarının göstəricisindən 16,3 faiz, ixrac 21,5 faiz, idxal 1,4 faiz çox olmuşdur.

Demokratiya və iqtisadi inkişaf uğrunda təşkilata (GUAM) üzv olan ölkələrlə ticarət dövriyyəsinin həcmi 361,4 milyon dollar, o cümlədən idxal 183,5 milyon dollar, ixrac 177,9 milyon təşkil etmiş, ötən ilin yanvar-aprel aylarına nisbətən dövriyyəyə 7,8 faiz, idxal 43,2 faiz artmış, ixrac 14,2 faiz azalmışdır.

İdxal-ixrac əməliyyatlarının 22 faizi İtaliya, 9,7 faizi ABŞ, 8 faizi Rusiya, 7,8 faizi Fransa, 5,5 faizi İsrail, 4,8 faizi Türkiyə, 4,3 faizi Almaniya və 37,9 faizi isə digər ölkələrlə həyata keçirilmişdir.

Hesabat dövründə ölkəmizə gətirilən məhsulların 34 faizini maşın və mexanizmlər, elektrotexnika avadanlığı, 17,1 faizini ərzaq malları, 12,8 faizini quru, hava və su nəqliyyatı vasitələri, 10,4 faizini az qiymətli metallar və onlardan hazırlanmış məmulatlar, 6,5 faizini kimya sənayesi məhsulları təşkil etmişdir. İdxal olunmuş maşın və mexanizmlər, elektrotexnika avadanlığı ötən ilin yanvar-may aylarının göstəricisindən 13 faiz, kimya sənayesi məhsulları 1,2 faiz, optik, tibbi və digər cihaz və aparatlar 1,7 dəfə çox olmuşdur.

Ayrı-ayrı malların göstəricilərinə nəzər saldıqda, bu ilin yanvar-aprel aylarında idxal olunan buğdanın həcmi keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 27,3 faiz, düyü 2,9 dəfə, quş əti 14,8 faiz, kərə yağı və digər süd yağları 30,4 faiz, çay 19 faiz, şəkər 5,8 faiz azalmışdır.

İxrac əməliyyatlarının 32,4 faizi İtaliya, 12 faizi ABŞ, 10,3 faizi Fransa, 7,6 faizi İsrail, 4,6 faizi Gürcüstan, 3,7 faizi İndoneziya, 3,7 faizi Kanada, 3,1 faizi Rusiya, 2,6 faizi Koreya Respublikası, 2,3 faizi Tayvan, 2,2 faizi Yunanıstan, 2,1 faizi İspaniya və 13,4 faizi digər ölkələrlə həyata keçirilmişdir.

Xarici ölkələrə göndərilən malların 94.1 faizini mineral məhsullar, o cümlədən 91.8 faizini xam neft və neft emalı məhsulları, 3.5 faizini ərzaq malları, 0.8 faizini az qiymətli metallar və onlardan hazırlanmış məmulatlar, 0,3 faizini quru, hava və su nəqliyyatı vasitələri, 0.3 faizini toxuculuq materialları və məmulatları, 0.3 faizini plastik kütlə, kauçuk, rezin və onlardan hazırlanmış məmulatlar, 0,2 faizini maşın və mexanizmlər, elektrotexnika avadanlığı, qalan 0.5 faizini digər mallar təşkil etmişdir. 2008-ci ilin yanvar-aprel ayları ilə müqayisədə, hazır ərzaq məhsulları, spirtli və spirtsiz içkilər, sirkə, tütün 6.7 faiz, optik, fotoqrafik, tibbi və digər cihaz və aparatlar ixracı 1.6 dəfə artmış, mineral məhsulların ixracı 3.2 faiz, toxuculuq materialları və məmulatları 28.1 faiz, heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar 5.0 faiz, bitki mənşəli məhsullar 17.0 faiz, maşın və mexanizmlər, elektrotexnika avadanlığı 38.5 faiz, az qiymətli metallar və onlardan hazırlanmış məmulatların ixracı 64.1 faiz azalmışdır.

Azərbaycandan ixrac olunan məhsullardan çay 8.4 faiz, meyvə və tərəvəz konservləri 26.2 faiz, xam neft 1.9 dəfə, qazoyl 3.3 faiz, maye yanacaq 21.1 faiz, ağ neft 1.8 dəfə, təbii qaz 5.4 dəfə çoxalmış, təzə meyvə 21.5 faiz, bitki piyləri və yağları 42.0 faiz, şəkər 4.4 faiz, meyvə və tərəvəz şirələri 37.2 faiz, emal olunmamış alüminium ixracı 41.0 faiz azalmışdır.

Xarici ticarət dövriyyəsinin 4466 milyon dolları və ya 83.4 faizi, o cümlədən ixracın 90.7 faizi, idxalın 69.2 faizi uzaq xarici dövlətlərin payına düşmüşdür. 2008-ci ilin yanvar-aprel ayları ilə müqayisdə bu ölkələrlə ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmi 4.4 faiz, idxalın həcmi 3.5 faiz, ixrac olunan malların həcmi isə 4.8 faiz azalmışdır. Uzaq xarici dövlətlərlə ticarət əlaqələrində 1949.4 milyon dollarlıq müsbət xarici ticarət saldosu yaranmışdır.

2009-cu ilin altı ayı ərzində xarici mənbələrdən əsas kapitala yönəldilmiş investisiyanın həcmi 594.1 milyon manat təşkil edərək əvvəlki ilin müvafiq dövründəkindən 47,9 faiz az olmuşdur.

Xarici ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən 2009-cu ilin yarısında əsas kapitala yönəldilmiş xarici investisiyaların 527,5 milyon manatı (88,8 faizi) Böyük Britaniya, ABŞ, Yaponiya, Fransa, Norveç və Türkiyə investorlarına məxsusdur.

Xarici ölkələr və beynəlxalq təşkilatlar üzrə əsas kapitala yönəldilmiş xarici investisiyanın həcmi aşağıdakı kimi xarakterizə olunur: Böyük Britaniya 45,8 faiz, ABŞ 20,7 faiz, Yaponiya 8,5 faiz, Norveç 5,3 faiz, Fransa 4,3 faiz, Türkiyə 4,2 faiz, Çexiya 1,1 faiz, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 1,5 faiz, Asiya İnkişaf Bankı 1,5 faiz, Dünya Bankı 5,3 faiz və s.

Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrindən danışarkən, nəqliyyat sektorunun 6 aylıq fəaliyyətinə də diqqət yetirmək məqsədəuyğundur. Belə ki, maqistral neft kəmərləri ilə 24,8 milyon ton neft nəql edilmişdir. Nəqletmənin 77,1 faizi ölkənin əsas nəqliyyat infrastrukturlarından olan BTC neft ixrac kəməri ilə həyata keçirilmiş və ötən aylar ərzində bu kəmər vasitəsilə 18,6 milyon ton neft ötürülmüşdür. Cari ilin birinci yarısında BTC kəməri ilə 907,7 min ton Qazaxıstan nefti nəql edilmişdir.

Magistarl qaz kəmərləri ilə 8,7 milyard kubmetr və ya əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 15,4 faiz çox qaz nəql edilmişdir. Nəql edilmiş qazın üçdə bir hissəsi Bakı-Tbilisi-Ərzrum Cənubi Qafqaz boru kəməri vasitəsilə həyata keçirilmiş, bu kəmərdən istifadə etməklə 2,9 milyard kubmetr qaz ötürülmüşdür.

Cari ilin yanvar-may aylarında Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizi üzrə Azərbaycan ərazisində 17,4 milyon ton yük, 82,4 milyon nəfər sərnişin daşınmışdır. Dəhliz üzrə yük daşınmasında dəmir yolu nəqliyyatı 45,1 faiz, avtomobil nəqliyyatı 37,4 faiz, dəniz nəqliyyatı 17,5 faiz paya malik olmuş, dəhlizdə bu nəqliyyat növləri ilə daşınmış yüklər ölkənin nəqliyyat sektorlarında daşınmış bütün yüklərin 23,8 faizini təşkil etmişdir.

Ümumiyyətlə, 2009-cu ilin birinci yarısında nəqliyyat sektorunda yük daşınması ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 1,6 faiz, yük dövriyyəsi isə 2,0 faiz artmışdır. Nəqliyyat vasitələri ilə daşınmış 91,9 milyon ton yükün 48,6 faizi avtomobil, 33,7 faizi boru kəməri (o cümlədən 20,3 faizi H.Əliyev adına BTC neft kəməri, 2,2 faizi Cənubi Qafqaz qaz kəməri ilə), 10,8 faizi dəmir yolu, 6,9 faizi dəniz nəqliyyatı vasitəsilə həyata keçirilmişdir.

2009-cu ilin yanvar-aprel aylarında Müstəqil Dövlətlər Birliyinə üzv olan ölkələrlə ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmi 888.3 milyon dollar, o cümlədən idxal 558.9 milyon, ixrac 329.4 milyon dollar olmuşdur. Keçən ilin yanvar-aprel aylarına nisbətən həmin ölkələrlə ticarət dövriyyəsinin həcmi 19.9 faiz, idxal 10 faiz, ixrac 32.6 faiz azalmışdır. Bu ilin ötən aylarında iqtisadi uğurlarımız sırasında Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrinin dinamikası da mühüm yer tutur. Xatırladaq ki, sözügedən dövrdə beynəlxalq maliyyə institutları ilə, o cümlədən Dünya Bankı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Asiya İnkişaf Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Qara Dəniz Ticarət və İnkişaf Bankı, İslam İnkişaf Bankı və digər təşkilatlarla əməkdaşlıq davam etdirilmiş, bir çox mühüm layihələrin icrasına başlanılmışdır.

Avropa İttifaqı ilə əlaqələr xüsusi əhəmiyyət qazanmışdır. Azərbaycanın Avropa Qonşuluq Siyasəti ilə bağlı fəaliyyəti davam etdirilmişdir. Belə ki, Azərbaycan ilə Avropa Komissiyası arasında Avropa Qonşuluq Siyasəti çərçivəsində hazırlanan Fəaliyyət Planına dair danışıqlar davam etdirilmişdir. İqtisadi İnkişaf Nazirliyi ticarət və iqtisadi məsələlər üzrə işçi qrupuna rəhbərlik etmiş, bununla bağlı müvafiq təşkilatı işlər aparılmışdır.

Avropa İttifaqı ilə imzalanmış “Yeni qonşuluq” siyasəti çərçivəsində əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirmək məqsədilə ölkə başçısının müvafiq fərmanına uyğun olaraq Avropa İttifaqına ixrac olunan bir sıra məhsulların ixrac mexanizmlərinin tənzimlənməsinə, onların keyfiyyətinə nəzarətin həyata keçirilməsinə və digər məsələlərə dair normativ sənədlər hazırlanmışdır. Eyni zamanda, Avropa İttifaqının texniki yardım proqramları çərçivəsində bir sıra layihələrin həyata keçirilməsi davam etdirilmişdir. Bununla yanaşı, BMT-nin ixtisaslaşmış qurumları ilə də əməkdaşlıq prioritet istiqamətlərdən biri olmuş, bir sıra layihələr və birgə strategiyalar üzrə işlər aparılmış, müvafiq sənədlər imzalanmışdır. Beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlığın bu cür yüksək səviyyədə qurulması xarici ticarətin inkişafına, əmtəə bazarının təkmilləşməsinə müsbət təsir göstərir. Başqa sözlə, bu cür bazarın mövcudluğu Azərbaycanda əmtəənin səmərəli şəkildə reallaşmasını sürətləndirir. Bu, respublikamızın xarici ticarət əlaqələrinin inkişafına da müsbət təsir göstərir.

Azərbaycanın xarici iqtisadi əlaqələrinin inkişafı, ticarət münasibətlərinin getdikcə genişlənməsi yerli istehsalın güclənməsi, ölkəmizə dünya standartlarına uyğun maşın və texnologiyaların gətirilməsi və bunun nəticəsində yüksək keyfiyyətli məhsul buraxılışı ilə əlaqədardır. Bununla yanaşı, iqtisadi və dövlət idarəetmə aparatında aparılan islahatlar ölkədə iqtisadiyyatın bütün sahələrinin, o cümlədən, bazar iqtisadiyatı mexanizmlərinin bərqərar olmasına şərait yaratmış, yerli və xarici investisiyalar, müasir texnologiyalar və idarəetmə təcrübəsi cəlb etməklə rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsal edən müəssisələrin yaradılmasına, mövcud müəssisələrin yenidən qurulmasına yeni iş yerlərinin və nəticə etibarı ilə xalqın maddi rifahının yüksəldilməsinə yönəldilmişdir.

Vaqif BAYRAMOV

Xalq qəzeti.- 2009.- 1 avqust.- S. 1.