Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsinin yaradılmasının 90 illiyi

Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsi: tarix və bu gün

1919-cu il avqust ayının 18-də Azərbaycan Respublikasının parlamentində bütün respublikada sərhəd postlarının qurulmasını nəzərdə tutan 8 bənddən ibarət “Azərbaycan Respublikasının gömrük baxımından sərhəd mühafizəsinin təsis edilməsi haqqında” Qanun qəbul olundu. Ulu öndər Heydər Əliyev həmin günün Sərhəd Qoşunları əməkdaşlarının peşə bayramı hesab edilməsinə dair 16 avqust 2000-ci il tarixli fərman imzalamışdır.

Sərhədlərin mühafizəsinin dövlətin mövcudluğu üçün mühüm amil olduğunu nəzərə alan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 1918-ci ilin iyun ayının 22-də o dövr üçün xüsusi əhəmiyyətə malik qərarı ilə Poylu stansiyasında sərhəd postu yaradıldı. Bu qərarı müstəqil Azərbaycan sərhədlərinin mühafizəsi sahəsində ilk addım hesab etmək olar. Beləliklə, müstəqil Azərbaycanın tarixində ilk dəfə sərhəd mühafizəsinin təşkili sahəsində vəzifələrin yerinə yetirilməsinə başlanıldı. Bu postun ardınca Azərbaycan Respublikasının əksər, xüsusilə, qərb və şimal-qərb sərhəd ərazilərində sərhəd mühafizə qüvvələri təşkil olundu.

1918-ci ilin iyul ayında Kür çayı üzərində (5 nəfər), Salahlı, Şıxlı, Qıraqkəsəmən kəndlərində (hər birində 6 nəfər) və Poylu stansiyasında (15 nəfər) sərhəd postları təşkil edildi. Cənubdan Azərbaycan ərazisinə basqın edən quldur dəstələrinin qarşısını almaq üçün Nazirlər Şurasının qərarı ilə İranla sərhəd olan Muğan hüdudunda 200 nəfər atlıdan ibarət mühafizə dəstəsi yaradıldı və bunun ardınca Dağıstanla sərhəddə 7 müvəqqəti sərhəd postu quruldu.

Ümumiyyətlə, 1919-cu ilin axırları, 1920-ci ilin əvvələrində həyata keçirilmiş ardıcıl tədbirlər nəticəsində sərhədlərin mühafizəsi məsələsi hökumətin hərbi, siyasi və diplomatik fəaliyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsini təşkil edirdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin mübahisəsiz ərazisi 97,3 min kv.km idi. Şimal-qərbdən Borçalı, Qarayazı və Sığnaq mahalları (8,7 min kv.km), qərbdən isə İrəvan, Eçmiədzin, Sürməli, Yeni Bəyazid mahallarının müvafiq hissələri (7,9 kv.km) Azərbaycan hökuməti tərəfindən mübahisəli ərazi hesab edilirdi.

SSRİ dönəmində respublikamızın özünün sərhəd siyasəti olmamış, imperiya siyasəti nəticəsində azərbaycanlılar, demək olar ki, sərhəddə təmsil olunmamışlar. Azərbaycan sərhədlərinin yerli kadrlara etibar edilməsi yalnız Heydər Əliyevin fəaliyyət göstərdiyi vaxtda mümkün olmuşdur.

Azərbaycan Demokratik Respublikasının süqutu ilə yarımçıq qalan sərhəd tariximiz 1991-ci ilin 9 dekabrında “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Sərhədi haqqında” qanunla yenidən bərpa olundu. Cəmi bir həftə sonra-dekabr ayının 16-da Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhədini Mühafizəsi Komitəsi (DSMK) yaradılsa da, sərhədlərimizin etibarlı mühafizəsində bəzi problemlər qalmaqda davam edirdi. Sovet sərhədçiləri daim belə təəssürat formalaşdırmağa çalışırdılar ki, onların nəzarəti olmadan sərhəd qoruna bilməz.

Təxribat xarakterli bu psixologiyanın qarşısını alan ulu öndər müdrik siyasəti ilə bu məsələni məharətlə həll etdi. Belə ki, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisində Heydər Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən iclaslarda qəbul olunmuş qərarda sərhədlə bağlı deputat komissiyasının yaradılması nəzərdə tutuldu. Onun Zaqafqaziya sərhəd dairəsinin 41-ci sərhəd dəstəsinin Naxçıvandan çıxarılması üçün həyata keçirdiyi siyasi və əməli tədbirlər 1992-ci ilin 22 avqustunda öz bəhrəsini verdi və Naxçıvan sərhəd dəstəsinin yaranması rəsmən elan edildi.

Sərhəd Qoşunlarının yaradılması prosesində qarşıya çıxan əsas problemlərdən biri ixtisaslı kadrların çatışmaması idi. Keçmiş SSRİ Silahlı Qüvvələri sıralarında xidmət edən azərbaycanlı zabitlərin başqa millətlərlə müqayisədə azlıq təşkil etməsi yeni yaradılmış Sərhəd Qoşunlarının sərhədçi zabitlərlə komplektləşdirilməsində çox böyük problemə çevrilmişdi. Bu işdə hələ 1970-ci ildə Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin yetirmələri köməyə çatdı. Bunlarla bərabər, SSRİ Sərhəd Qoşunlarında xidmət edən azərbaycanlı zabit və gizirlərin, demək olar ki, hamısı könüllü olaraq Azərbaycan Sərhəd Mühafizəsində xidmətə daxil oldu. Lakin bunlar qoşunların tələbatını tam ödəmirdi. Odur ki, ehtiyatda olan zabitlər, eləcə də digər hərbi mükəlləfiyyətli vətəndaşlar könüllü olaraq xidmət etmək üçün Sərhəd Qoşunlarına həqiqi hərbi xidmətə qəbul edildilər.

1992-ci ildən sərhədçi zabitlər hazırlanması məsələsi Müdafiə Nazirliyinin tabeliyində olan Bakı Ali Ümumqoşun Komandanlıq Məktəbinin sərhəd fakültəsində həyata keçirilməyə başlandı. 1994-cü ildən başlayaraq Sərhəd Qoşunları həmin məktəbin məzunları ilə komplektləşdirildi. Məktəbin tədris prosesində Sərhəd Qoşunlarının spesifik xüsusiyyətlərinin tam nəzərə alınmaması, sərhədçi zabitlərin peşə və mənəvi-psixoloji hazırlıqlarının lazımi səviyyədə olmaması son nəticədə dövlət sərhədinin etibarlı mühafizə edilməsi işinə mənfi təsir göstərirdi. Sərhədçi zabit və gizirlərin, xüsusilə ehtiyatdan xidmətə qəbul olunanların bilik və peşə bacarığını artırmaq məqsədi ilə Sərhəd Qoşunlarının tərkibində 1994-cü il avqust ayının 12-də Kadrların Hazırlanması və Təkmilləşdirilməsi Kursları yaradıldı.

2002-ci ilin 31 iyulunda Dövlət Sərhəd Xidmətinin yaradılması haqqında Heydər Əliyevin imzaladığı fərmanla sərhəd təhlükəsizliyinin təminatı məsələləri keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Əsasını Heydər Əliyevin qoyduğu milli sərhəd siyasətimizi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyev layiqincə davam etdirmiş, ötən illər ərzində Xudat, Şəmkir, Zaqatala sərhəd dəstələrində, Dövlət Sərhəd Xidmətinin Mərkəzi Aparatında dəfələrlə sərhədçilərimizlə görüşmüş, onlara orden və medalları şəxsən təqdim etmişdir.

2002-ci il oktyabr ayının 24-də sərhəd aviasiyası yaradıldı, DSX-nin balansına verilmiş təyyarə və vertolyotlar əsaslı təmir edilərək xidmətə cəlb olundu, sərhədin havadan mühafizəsinin təşkili, dövlət sərhədində baş verən hadisələrə çevik reaksiya verilməsi və şəxsi heyətin təyinat yerinə vaxtında çatdırılması, dağlıq ərazilərdə və dənizdə xilasetmə əməliyyatlarının aparılması üçün sərhəd aviasiyasının istifadəsinə başlanıldı.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin fərmanı ilə 2004-cü il yanvar ayının 14-də Naxçıvan sərhəd dəstəsinin bazasında sərhəd diviziyası yaradıldı. 2005-ci il fevral ayının 18-də cənab Prezidentin fərmanı ilə sərhəd gözətçi gəmilər dəstəsinin əsasında DSX-nin Sahil Mühafizəsinin yaradılması dəniz sərhədlərinin mühafizəsinə və Xəzərdə ölkəmizin maraqlarının daha yüksək səviyyədə təmin edilməsinə geniş imkanlar yaratdı. DSX-nin Xəzər dənizində müşahidə, axtarış və xilasetmə imkanları xeyli inkişaf etdirildi, sərhəd gözətçi gəmiləri müasir naviqasiya və aşkaretmə avadanlıqları ilə təchiz edildi, dəniz səthi üzərində nəzarətin təşkili üçün zəruri istiqamətlərdə radiolokasiya stansiyaları quraşdırıldı.

Cənab İlham Əliyev ölkəyə rəhbərlik etməyə başladığı ilk vaxtlardan ulu öndər Heydər Əliyevin milli sərhəd siyasətini uğurla davam etdirərək sərhədçiləri və Sərhəd Qoşunlarını daim dövlət qayğısı ilə əhatə etdi. Cənab İlham Əliyevin 2004-cü il iyul ayının 21-də Xudat Sərhəd Dəstəsinin şəxsi heyəti ilə görüşü ölkənin sərhəd mühafizəsi salnaməsində yeni səhifə açdı. Ali Baş Komandanın 2005-ci il avqust ayının 16-da Dövlət Sərhəd Xidmətinin mərkəzi aparatında hərbi hissə komandirlərinə Döyüş Bayraqlarını təqdim etməsi və Heydər Əliyev Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin açılışında iştirakı, oktyabr ayının 12-də Şəmkir Sərhəd Dəstəsinin xidməti ərazisində sərhəd mühafizə infrastrukturu ilə tanış olması, 2006-cı il aprel ayının 12-də Zaqatala Sərhəd Dəstəsinin şəxsi heyəti ilə görüşü, həmin ilin dekabr ayının 7-də Xudat Sərhəd Dəstəsinin zabit-gizir heyəti üçün inşa olunmuş 11 binadan ibarət 66 mənzilli yaşayış massivinin açılışında, 2007-ci il avqust ayının 17-də “Sərhədçi” istirahət mərkəzinin istifadəyə verilməsində, 2008-ci il noyabr ayının 8-də Türkan qəsəbəsində Sahil Mühafizəsinin yeni bazasının açılışında, 2009-cu il mart ayının 6-da “N” saylı hərbi hissənin istifadəyə verilməsi mərasimində iştirak etməsi Dövlət Sərhəd Xidmətinin inkişafına, ölkəmizin sərhədlərinin mühafizəsinə göstərilən diqqət və qayğının əyani təzahürüdür.

2007-ci il iyun ayının 12-də cənab İlham Əliyevin Dövlət Sərhəd Xidmətinin Akademiyasının yaradılması barədə sərəncam imzalaması Vətənimizin sərhəd mühafizəsi sisteminin təkmilləşdirilməsində mühüm rol oynadı. 2008-ci il sentyabr ayının 14-də Dövlət Sərhəd Xidməti Akademiyasının ilk kursantları Vətənə, dövlətə sədaqət andı içərək təlim və tədrisə başladılar. 2008-ci il noyabr ayının 27-də akademiyanın yeni səhra təlim mərkəzi istifadəyə verildi. Mərkəzdə kursantların nəzəri hərbi biliklərinin təcrübədə işlənilməsi, zəruri döyüş və əməliyyat-taktiki vərdişlərinə yiyələnməsi üçün hər cür şərait yaradılmışdır.

Hazırda “Azərbaycan Respublikasının dövlət sərhədinin mühafizəsi sisteminin 2006-2010-cu illərdə texniki inkişafına dair Dövlət Proqramı” Dövlət Sərhəd Xidmətində uğurla həyata keçirilir. Son illər ərzində Şəmkir, Şəki, Horadiz sərhəd dəstələrinin qarnizonları, xidməti heyvanlar təlimatçılarının hazırlığı mərkəzi, “Sərhədçi” istirahət mərkəzi, aviasiya dəstəsində komanda-idarəetmə mərkəzi, hərbi hissə qarnizonlarında zabitlər üçün yaşayış binaları, sərhəd nümayəndələri üçün görüş evləri, sərhəd dəstələrində müasir sərhəd zastavası kompleksləri və sahil məntəqələri xidməti istifadəyə verilmiş, Astara rayonu ərazisində cənub katerlər divizionu, Türkan qəsəbəsində Sahil Mühafizəsi üçün müasir tələblərə cavab verən, böyük limana, hidrotexniki qurğulara, vertolyot meydançasına, təlim mərkəzinə, geniş xidməti obyektlərə və yaşayış massivinə malik yeni baza tikilmişdir. Cənub sərhədlərində onlarla sərhəd zastavası əsaslı təmir olunmuş və yeni sərhəd yolları salınmışdır. Sərhəd dəstələrində videonəzarət sistemlərinin yaradılması, sərhəd zastavalarında müşahidə kameralarının quraşdırılması və görüntülərin dəstə qərargahına ötürülməsi nəticəsində sərhəd xəttində xidmətin təşkilinə bilavasitə nəzarət gücləndirilmişdir. Çevik hərəkət qurumları üçün yüksək manevrli və keçid qabiliyyətli nəqliyyat vasitələri, sualtı əməliyyat və müşahidə, istehkam avadanlığı və qoruyucu vasitələr alınmışdır. Hazırda akademiya kompleksi, “Sərhədçi” Olimpiya İdman kompleksi, mərkəzi anbarlar kompleksi, çoxsaylı sərhəd zastavaları, sahil mühafizə məntəqələri və digər xüsusi əhəmiyyətli obyektlərin tikintisi yekunlaşır. Çoxsaylı sərhəd məntəqələrində cari və əsaslı təmir işləri aparılır. Tikinti-quruculuq işləri arasında sosial obyektlər xüsusi yer tutur. Hazırda Bakı şəhərində və sərhəd dəstələrində ümumi sayı 546 mənzilə bərabər çoxsaylı yaşayış binaları, hərbi hospitalda kompyuter-tomoqrafiya binası və digər çoxsaylı sosial təmayüllü binalar inşa edilir.

Dövlət Sərhəd Xidmətinin idarəetmə sistemi xeyli təkmilləşdirilmiş, müasir radiorabitə və telekommunikasiya sistemlərinin tətbiqinə başlanılmış, Dövlət Sərhəd Xidmətinin mərkəzi aparatı ilə sərhəd dəstələri arasında peyk rabitəsi sistemi yaradılmışdır. Dövlət sərhədindən buraxılış məntəqələrində sərhəd nəzarətinin təşkili beynəlxalq standartlar səviyyəsinə qaldırılmış, sərhəd nəzarəti məntəqələrində sənədlərin yoxlanılması üzrə müasir tipli laboratoriyalar yaradılmışdır. Şəxsi heyət dövlət sərhədindən keçən şəxslər və nəqliyyat vasitələri üzərində etibarlı sərhəd nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün müasir texniki avadanlıq ilə təchiz edilmiş, bütün sərhəd keçid məntəqələrinin avtomatlaşdırılmış məlumat-axtarış sisteminə qoşulması nəticəsində miqrasiya proseslərinin ciddi nəzarətə götürülməsi təmin olunmuşdur.

Sərhədçilər haqlı olaraq mərkəzi aparatın yerləşdiyi binada yaradılmış Heydər Əliyev Elmi Araşdırmalar Mərkəzi ilə öyünür. Yüksək Avropa standartlarına uyğun şəkildə yaradılmış elmi mərkəz həm də Qərblə Şərqin memarlıq üslublarının sintezinə gözəl nümunədir. Elmi mərkəzin zövqlə yaradılmış şöbə və bölmələrində ulu öndərin həyat və fəaliyyətini əks etdirən çoxsaylı sənədlər, kitablar, elmi əsərlər, filmlər, fotoşəkillər nümayiş etdirilir. Buradakı kompyuterləşdirilmiş tədris mərkəzində ulu öndərin müxtəlif tədbirlərdəki nitq, çıxış və görüşlərindən hazırlanmış və elektron məlumat daşıyıcılarına yazılmış görüntülərini izləmək mümkündür. Mərkəzin nəzdindəki konfrans və rəsmi tədbir zalları ölkəmizin sərhəd mühafizəsi tarixinə yazılan tədbirlərin tez-tez şahidi olur.

Dövlət Sərhəd Xidməti gənclər arasında sərhədçi peşəsinə rəğbət yaratmaq üçün yaradıcılıq müsabiqələrinin təşkil edilməsinə xüsusi önəm verir. DSX MA-da tələbələrlə görüşlər, hərbi-vətənpərvərlik mövzusunda kino sənəti, təsviri və tətbiqi incəsənət, musiqi və bədii ədəbiyyat müsabiqələri keçirilir. Peşəkar və həvəskar rəssamlar, şair və yazıçılar, sərhədçi əsgərlər, orta məktəb şagirdləri arasında keçirilən bu müsabiqələrdə sərhədçilərin fədakar xidməti tərənnüm olunur.

Dövlət Sərhəd Xidməti dövlətimizin yaratdığı şəraitdən bəhrələnərək NATO, Avropa İttifaqı, GUAM, ATƏT, BMTQAK, Şiofok konfransı, BMT kimi beynəlxalq təşkilatlarla, aparıcı və nüfuzlu ölkələrin aidiyyəti orqanları ilə geniş əlaqələr qurur.

Son zamanlar Azərbaycanın həm regional əməkdaşlıq istiqamətində böyük nailiyyətlər əldə etməsi, həm də Avro-Atlantik strukturlara inteqrasiyası və ümumavropa dəyərlərinin milli maraqlarımıza uyğun formada tətbiqi sayəsində DSX-nin beynəlxalq əməkdaşlıq əlaqələri şaxələnib genişlənməkdədir. Son illərdə Azərbaycan və Rusiya sərhəd xidmətləri arasında qarşılıqlı əlaqə xeyli güclənmişdir. Azərbaycan-Rusiya arasında dövlət sərhədinin delimitasiya məsələləri müvəffəqiyyətlə həll edilməkdədir. Bakı və Rusiya Federasiyası şəhərlərinin beynəlxalq hava limanlarının sərhəd nəzarəti bölmələri arasında sərhəd əməkdaşlığı yaradılmış və hal-hazırda bu əlaqələr inkişaf etməkdədir.

Gürcüstan sərhəd xidməti ilə neft-qaz ixrac-boru kəmərlərinin sərhədboyu zolaqdan keçən hissələrinin mühafizəsinin təşkili, TRASEKA, Şərq-Qərb və GUAM dəhlizlərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi kimi mühüm sahələr üzrə qarşılıqlı anlaşma və mehriban qonşuluq prinsiplərinə əsaslanan əməkdaşlıq əlaqələri mövcuddur. Türkiyə Respublikasının Silahlı Qüvvələri ilə təlim-tədris, komanda idarəetmə mərkəzi, aviasiya və hərbi tibb, habelə çevik qüvvələrin peşəkarlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi sahəsində əməkdaşlıq münasibətləri inkişaf edir, sərhədlərin mühafizəsi zamanı meydana çıxan bütün məsələlər dostluq və qarşılıqlı anlaşma şəraitində həll olunur. İran İslam Respublikası Nizam-İntizam Qüvvələrinin Sərhəd Polisi ilə münasibətlər yüksələn xətlə inkişaf etməkdədir. İki dövlət arasındakı sərhəddə yaranan problemlərin aradan qaldırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidməti və İran İslam Respublikası Nizam-İntizam Qüvvələrinin Sərhəd Polisi arasında mütəmadi olaraq müzakirələr keçirilir.

Xəzər dənizində transsərhəd mütəşəkkil cinayətkarlığın qarşısının alınması, normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi, transxəzər iqtisadi layihələrin həyata keçirilməsi məqsədi ilə Rusiya, Qazaxıstan və Türkmənistanın sərhəd qurumları ilə ikitərəfli əməkdaşlıq əlaqələri inkişaf etməkdədir.

NATO ilə əməkdaşlıq əlaqələri çərçivəsində 2007-ci il may ayının 2-də NATO qərargahında Azərbaycan Respublikasının Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat Planının (FTƏP) 1-ci mərhələsinin yekununa və 2008-2009-cu illərdə görüləcək işlərə həsr olunmuş müzakirələrdə iştirak etmək məqsədilə yüksək səviyyəli nümayəndə heyətinin tərkibində DSX nümayəndə heyəti Brüsselə işgüzar səfər etmişdir. FTƏP-in 1-ci mərhələsi çərçivəsində Azərbaycan sərhəd təhlükəsizliyi sahəsində islahatların aparılması, götürülmüş tərəfdaşlıq məqsədlərinin icrası və mövcud problemlərlə bağlı NATO- nun mənzil-qərargahında DSX tərəfindən Təqdimatlar keçirilmiş, NATO Baş Katibinin Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya üzrə xüsusi nümayəndəsi cənab R.Simmonsla və digər şəxslərlə FTƏP-in icrası və NATO ilə əməkdaşlığın perspektivlərinə dair fikir mübadiləsi aparılmışdır. NATO ilə fərdi tərəfdaşlıq proqramı çərçivəsində keçirilmiş təlim kurslarında DSX zabitləri yaxından iştirak etmişlər. DSX nümayəndələri NATO-nun Terrorizmə Qarşı Tərəfdaşlıq Əməliyyat Planının (PAP-T) icrasına dəstək məqsədilə 2007-ci ildə NATO Hərbi-Siyasi Komitəsi tərəfindən yaradılmış Sərhəd Təhlükəsizliyi üzrə İşçi Qrupunun 2008-ci ildə keçirilmiş ikinci iclasında, “Planlaşdırma və Analiz Prosesi” Tərəfdaşlıq Məqsədləri hesabatı üzrə ötən ilin may ayında keçirilmiş müzakirələrdə, habelə Azərbaycan Respublikasının NATO ilə FTƏP sənədinin yeni layihəsinin hazırlanmasında fəal iştirak etmişlər.

DSX Demokratiya və İqtisadi İnkişaf Naminə Təşkilat–GUAM çərçivəsində dövlətlərarası informasiya təhlil sisteminin yaradlması və Virtual Mərkəz, o cümlədən Ticarət və Nəqletməyə Yardım layihələrinin həyata keçirilməsində yaxından iştirak edir. Bununla yanaşı, GUAM dövlətlərinin sərhəd qurumlarının rəhbərləri arasında hər il GUAM sammiti çərçivəsində işçi görüşlər keçirilir və növbəti il üçün tədbirlər planı imzalanır. Azərbaycanın GUAM-a sədrliyə başladığı dövrdə DSX tərəfindən “Demokratiya və iqtisadi inkişaf naminə təşkilat – GUAM-ın nəqliyyat dəhlizinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsində sərhəd nəzarətinin yüksək standartlara uyğun təşkili” adlı layihə hazırlanaraq ötən il aprel aynın 29-30-da Bakıda keçirilən “GUAM-Tranzit” konfransında təqdim olunmuşdur.

Dövlət Sərhəd Xidməti üçün ötən il xüsusilə əlamətdar olmuşdur. Dövlət sərhədlərinin mühafizəsi sisteminin təkmilləşdirilməsi məsələlərinə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı cənab İlham Əliyevin xüsusi diqqətinin göstəricisi olan Dövlət Sərhəd Xidmətinə büdcə ayırmalarının 2007-ci illə müqayisədə 45,6% artırılması nəticəsində maddi-texniki bazanın gücləndirilməsi istiqamətində önəmli nailiyyətlər əldə olunmuşdur. 191 bina inşa edilmiş, o cümlədən Sahil Mühafizəsi bazası və on ədəd yaşayış binası, Bakı şəhərində iki ədəd 88 mənzilli yaşayış binası, istirahət mərkəzində məişət kompleksi, Akademiyanın səhra təlim mərkəzi, xüsusi hərbi hissə, Hərbi Hospitalın diaqnostika binası, 11 sərhəd zastavası kompleksi, Zaqatala SD-də iki ədəd 16 mənzilli yaşayış binası, Horadiz SD-də görüş evi, üç sərhəd zastavasında dörd mənzilli yaşayış binaları xidməti istifadəyə verilmiş, daha 145 binanın, o cümlədən Bakı şəhərində bir ədəd 88 mənzilli yaşayış binasının, “Sərhədçi” Olimpiya İdman kompleksinin, xidməti heyvan təlimatçılarının hazırlanması mərkəzində üstüörtülü atçılıq manejinin, 11 sərhəd zastavası kompleksinin, bir sərhəd komendantlığının tikinti-inşaat işləri yekunlaşmışdır. Şəxsi heyətin sosial məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün inşa edilmiş binalarda 606 hazır mənzil istifadəyə verilmiş, cənub sərhədlərində 8 sərhəd zastavası əsaslı təmir olunmuş və 23,6 km məsafədə sərhəd yolları salınmışdır.

DSX əməliyyat-axtarış və istintaq orqanlarının fəaliyyəti nəticəsində qanunsuz miqrasiya ilə məşğul olan 3 qaçaqmalçı dəstə, o cümlədən narkotik vasitətələrin qanunsuz dövriyyəsi ilə məşğul olan 10 mütəşəkkil cinayətkar qrup zərərsizləşdirilmişdir.

Dövlət sərhədinin mühafizəsinə təsir göstərən amillər də olmuşdur. Ölkə ərazisinin 20%-ə qədər hissəsinin, o cümlədən Azərbaycan-İran dövlət sərhədinin 132 km-nin və Azərbaycan-Ermənistan dövlət sərhədinin 733 km-nin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunması, müqabil ölkə xüsusi xidmət orqanlarının kəşfiyyat-təxribat fəaliyyətlərinin sərhəddən davam etməsi, 3-cü ölkə vətəndaşlarının ərazimizdən tranzit kimi istifadə etməklə Qərbi Avropa ölkələrinə getmə cəhdləri, ölkə ərazisindən narkotik maddələrin tranziti üçün istifadə cəhdləri, qaçaqmalçılıq və digər məqsədlərlə dövlət sərhədinin pozulması, saxta sənədlərdən istifadə etməklə dövlət sərhədindən keçmə cəhdləri, Şimali Qafqazda əməliyyat şəraitinin gərgin olaraq qalması, Rusiya-Gürcüstan silahlı münaqişəsinin baş verməsi və Gürcüstanın Azərbaycan ilə həmsərhəd rayonlarında əməliyyat şəraitinin qeyri-sabitliyi, dəniz sərhədlərində mövcud gərginlik, xidmətdə olan sərhəd naryadlarına qarşı təzyiqlər, silahlı müqavimət göstərilməsi, müqabil ölkələrin həmsərhəd rayonlarında sərhəd pozucularına köməklik göstərən mütəşəkkil bələdçi qrupların fəaliyyəti və i.a. dövlət sərhədlərimizdə əməliyyat şəraitini bir sıra hallarda çətinləşdirmişdir.

Dövlət sərhədinin mühafizəsinin təkmilləşməsi istiqamətində görülən tədbirlər nəticəsində 2008-ci il ərzində dövlət sərhədi və sərhəd rejimi pozuntularında iştirakı olan 3363 nəfər saxlanılmışdır ki, bunların da 388 nəfəri sərhəd pozucusu olmuşdur. 2008-ci il ərzində tutulan sərhəd pozucularının sayı 2006-cı illə müqayisədə 18,4%, 2007-ci illə müqayisədə 6,1% azalmışdır. Sərhəd pozucularının ümumi sayının, əsasən Azərbaycan vətəndaşlarının, o cümlədən onların sırasında sərhədyanı rayon sakinlərinin sayının azalması ölkəmizdə geniş iqtisadi islahatların və quruculuq işlərinin aparılması, yeni iş yerlərinin açılması sayəsində əhalinin iqtisadi durumunun yaxşılaşması, şəxsi heyətin nizam-intizamının və döyüş hazırlığının möhkəmləndirilməsi, dövlət sərhədinin etibarlı mühafizəsinin təşkili nəticəsində mümkün olmuşdur.

İl ərzində dövlət sərhədində səkkiz halda narkotik maddələrin qanunsuz daşınması ilə məşğul olan silahlı qruplar tərəfindən sərhəd naryadlarına silahlı müqavimət göstərilmişdir. Silahlı müqavimətin qarşısının alınması üçün sərhəd naryadları təlimatlara uyğun hərəkət etmişlər. Sərhəd naryadları tərəfindən dövlət sərhədimizi pozmuş silahlı qruplara qarşı silah tətbiq edilərkən 4 nəfər sərhəd pozucusu öldürülmüş, 3 sərhəd pozucusu yaralanmışdır. Narkotik qaçaqmalçıları ilə atışmada Dövlət Sərhəd Xidmətinin zabiti-leytenant Qorxmaz Həşimov qəhrəmancasına həlak olmuşdur. Zabitin igidliyi yüksək qiymətləndirilmiş, Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən “Azərbaycan Bayrağı” ordeni ilə təltif edilmiş, ailəsi dövlət tərəfindən mənzillə təmin olunmuş və həyat yoldaşı Dövlət Sərhəd Xidmətində işə götürülmüşdür. Əsgər Eltun İsgəndərov 2009-cu il iyun ayının 18-də Cəlilabad rayonunun Əsədli kəndi yaxınlığında dövlət sərhədinin qorunması üzrə döyüş tapşırığını yerinə yetirərkən sərhəd pozucularının atdığı qumbaranın üstünü bədəni ilə örtərək komandirlərinin və əsgər yoldaşlarının həyatını öz həyatı bahasına xilas etmiş və bu fədakarlığına görə Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür.

İl ərzində dövlət sərhədini 73 halda 110 nəfər saxta, 42 halda 47 nəfər özgəsinin sənədi ilə və 23 halda 26 nəfər gizli şəkildə sərhəd nəzarət məntəqələrindən keçməyə cəhd edərkən saxlanılmış, axtarışda olan 874 nəfər tutulmuşdur. Əməliyyat tapşırığına əsasən 255 nəfərin ölkədən çıxışı qadağan olunduğu üçün Azərbaycan Respublikasından çıxmasına icazə verilməmiş, 105 nəfərin ölkəyə girişi qadağan olunduğu üçün Azərbaycan Respublikasına buraxılmamışdır. 140 nəfərin pasportu etibarsız olduğu üçün alınmışdır.

2008-ci il ərzində 529 halda təqribən məbləği 3042,6 min manat dəyərində qaçaqmal tutulmuşdur. İl ərzində 621 kq 200,1 qram narkotik maddənin (2007-ci ildə 309 kq 739,8 qram, 2006-cı ildə 24 kq 601,1 qram, 2005-ci ildə 12 kq 755,9 qram) dövlət sərhədindən keçirilməsinin qarşısı alınmışdır. 9 halda 15,2 hektar sahədən ümumi çəkisi 24,6 ton olan 45,6 min ədəd yabanı halda bitmiş narkotik tərkibli bitki aşkarlanaraq məhv edilmişdir.

23 ədəd odlu silah, 33 ədəd pnevmatik tapança, 569 ədəd patron, 5200 pnevmatik tapança patronu, 2729 ədəd odlu silah gilizi, 123,5 kq barıt, 4 ədəd gecə görmə cihazı, 2 ədəd durbin, 73 194 qutu tütün məmulatı, 4443 ədəd spirtli içki, 7870 ədəd müxtəlif çeşidli geyim əşyaları, 14 598 kq balıq, 128 kq kürü, 2 615 litr benzin, 7 913 litr dizel yanacağı, 25 baş at, 24 baş iribuynuzlu heyvan, 420 baş xırda buynuzlu heyvan, 3 749 qram zinət əşyaları, 24 ədəd qızıl sikkə (10-luq), 23 012 AR manatı, 127 646 ABŞ dolları, 11 736 803 İİR riyalı, 500 000 TR lirəsi, 15 264 ədəd disk, 60 018 ədəd dərman preparatı, 3 ədəd qayıq, 47 756 metr tor, 95 862 ədəd qarmaq, 700 metr iri lövbər və s. qaçaqmalın dövlət sərhədindən keçirilməsinin qarşısı alınmışdır.

Dövlət sərhədini pozduqlarına görə RF-yə məxsus 1 gəmi, İİR-ə məxsus 2 qayıq, AR-ə məxsus 1 gəmi və 27 qayıq saxlanılmış, keçirilmiş rejim tədbirləri nəticəsində dənizdə qanunsuz qurulmuş 47,8 km tor və 90 582 ədəd qarmaq yığılmışdır.

Zahirən, hətta bir qədər darıxdırıcı təsir bağışlayan və görülən işlər barədə ilk baxışda rəqəmlərin dili ilə quru təsəvvür yaratmaqdan başqa bir şey deməyən rəsmi hesabatımızdan verdiyimiz yuxarıdakı misallar əslində dövlət sərhədlərimizin mühafizəsinin yüksək etibarlılığa malik olmasını, sərhədçilərin fasiləsiz xidmət uğurunu və onlar üçün yeni, rahat mənzillərin köks dolusu yaşanan sevincini özündə əks etdirir.

Daim fəxr edirik ki, biz, sadəcə, sərhədçi deyil, ulu öndərin əsasını qoyduğu sərhəd siyasətinin sadiq qoruyucularıyıq.

Asif Cəbrayılov,

Dövlət Sərhəd Xidməti rəisinin müavini, general-mayor

Xalq qəzeti.- 2009.- 18 avqust.- S. 3.