Azərbaycanda neft layihələri uğurla reallaşdırılır

Bu ilin sentyabr ayında Azərbaycanın yeni neft strategiyasının reallaşdırılması istiqamətində ilk addım sayılan “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasının 15-ci ili tamam olur. Məlum olduğu kimi, 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakıda dünyanın yeddi ölkəsini təmsil edən on bir iri neft şirkəti ilə Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti arasında Xəzərin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsünə dair saziş imzalandı. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin iştirakı və xeyir-duası ilə imzalanan həmin neft sazişi sonradan “Əsrin müqaviləsi” adı ilə tanındı. Bu tarixi saziş ölkəmizin neft sənayesini bütün xarici şirkətlər üçün açıq elan etdi, Azərbaycanda əlverişli investisiya mühiti üçün şərait yaratdı. Bununla da Azərbaycanın neft sənayesi yeni inkişaf dövrünə qədəm qoydu.

Ötən dövrdə Azərbaycanın neft sənayesinin infrastruktur imkanları xeyli yaxşılaşdırılmış, Xəzər dənizinin dərinliklərində kəşfiyyat işləri aparmağa qadir olan üzən qazma qurğuları, ən müasir, dünya standartlarına cavab verən platformalar quraşdırılmış, sualtı neft kəmərləri çəkilmiş, xam nefti qəbul edib texnoloji emal prosesindən sonra ixrac sisteminə vurmaq üçün nəhəng terminal, alternativ nəql marşrutları yaradılmışdır. Bütün bunlar Azərbaycanda rekord miqdarda neft və qaz hasilatına imkan yaratmış, ölkəmizin ixrac potensialının xeyli artmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə Azərbaycan özünün enerji təhlükəsizliyini tam təmin etmiş, ölkəmizin iqtisadi qüdrəti xeyli artmışdır. Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə işlənib hazırlanmış yeni neft strategiyası hazırda uğurla reallaşdırılır. “Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsi çərçivəsində neft və səmt qazı hasilatı getdikcə artır. Ölkəmizin ixrac imkanları genişlənir. Bu tendensiya 2009-cu ilin ötən dövründə də davam etmiş, Azərbaycanın yeni neft strategiyasının reallaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır. Bu və digər məsələlər barəsində bp — Azərbaycan şirkətinin 2009-cu ilin birinci yarısının nəticələri ilə bağlı hesabatında geniş məlumat verilmişdir.

Hesabatda bildirilir ki, cari ilin ilk yarısında “Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsinə xərclənmiş əməliyyat məsrəfləri 348 milyon dollar, əsaslı məsrəflər isə 488 milyon dollar təşkil etmişdir. Hesabat dövründə bp “Əsrin müqaviləsi”ndəki tərəfdaşları ilə birlikdə “Çıraq”, “Mərkəzi Azəri”, “Qərbi Azəri” və “Şərqi Azəri”, eləcə də “Dərinsulu Günəşli” platformaları vasitəsilə 146 milyon barel (təqribən 20 milyon ton) neft hasil etmişdir ki, bu da gündə orta hesabla 806 min bareldən çoxdur. Gündəlik hasilatın 111,7 min bareli “Çıraq”, 173,2 min bareli “Mərkəzi Azəri”, 266,8 min bareli “Qərbi Azəri”, 142,8 min bareli “Şərqi Azəri” və 111,6 min bareli “Dərinsulu Günəşli” platformalarının payına düşür.

Yeri gəlmişkən, hazırda “Çıraq” yatağında 13, “Azəri” yatağında 34, “Dərinsulu Günəşli”də isə 9 quyudan neft çıxarılır. Bundan əlavə, həmin yataqlarda hasilatın artırılması üçün 28 texniki quyunun (suvurma və qaz injektor quyuları) imkanlarından istifadə olunur.

“Əsrin müqaviləsi”nin şərtlərinə əsasən xam neftlə bərabər çıxarılan səmt qazı təmənnasız olaraq Azərbaycana təhvil verilməlidir. 2009-cu ilin birinci yarısında “Mərkəzi Azəri”, “Qərbi Azəri” və “Şərqi Azəri” platformalarından səmt qazının 28 düyməlik sualtı boru kəməri vasitəsilə Səngəçal terminalına nəqli, oradan da Azərbaycanın qazpaylayıcı şəbəkəsinə təhvil verilməsi davam etdirilmişdir. Bundan əlavə, “Çıraq” platformasından hasil edilmiş səmt qazının bir hissəsi mövcud 16 düyməlik sualtı boru kəməri vasitəsilə ARDNŞ-in “Neft Daşları”ndakı kompressor stansiyasına göndərilmişdir. Dənizdəki beş hasilat platformasından hasil edən səmt qazının qalan hissəsinin isə təzyiqi sabit saxlamaq məqsədilə yenidən kollektora vurulması üçün yataqdaxili sualtı kəmərlər vasitəsilə “Azəri” yatağının mərkəzi hissəsində quraşdırılmış kompressor və suvurma platformasına göndərilməsi davam etmişdir. Xatırladaq ki, hazırda “Mərkəzi Azəri” platformasında üç quyudan laya qazvurma əməliyyatları davam edir. Bu ilin əvvəlindən Dövlət Neft Şirkətinə gündə təqribən 406 milyon standart kub fut (11,5 milyard kubmetr) səmt qazı təhvil verilmişdir. 2009-cu ildə Azərbaycana 1,45 milyard kubmetr səmt qazı verilməsi nəzərdə tutulsa da, 6 ay ərzində bu rəqəm 2,1 milyard kubmetri ötüb keçmişdir.

“Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsi çərçivəsində qazma işləri və digər bərpa əməliyyatları da uğurla davam etdirilmişdir. 2009-cu ilin aprel ayında “Çıraq” yatağında bir hasilat quyusunun qazıntısı tamamlanmışdır. Hazırda kollektorun şimal ərazisi istiqamətində bir maili quyu tamamlanmaq üzrədir. Bundan əlavə, “Çıraq” platformasında digər qazma əməliyyatları da uğurla davam etdirilir. May ayında “Qərbi Azəri” platformasından bir suvurma quyusunun qazıntısı başa çatdırılmış, hazırda isə buradan yeni bir hasilat quyusu qazılır. İlin sonunadək isə platformadan bir hasilat və bir suvurma quyusunun qazıntısı nəzərdə tutulur. “Şərqi Azəri” platformasında qazma əməliyyatları, bir suvurma quyusunun istismara verilməsi və bir quyuda müəyyən bərpa işlərinin aparılması da davam etdirilmişdir. Gələn ay burada yeni bir hasilat quyusunun tamamlanması və ilin sonunadək əlavə bir suvurma quyusunun qazıntısının sona çatdırılması planlaşdırılır.

Qazma əməliyyatları “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsində isə 10 qabaqlayıcı quyunun hamısının istismara verilməsi öncə qazma quyuları proqramının tamamlanması ilə davam etdirilmişdir. Hazırda “Dərinsulu Günəşli” platformasından birinci quyunun qazıntısı başa çatmaq üzrədir. İlin sonunadək isə buradan daha bir hasilat quyusunun tamamlanması nəzərdə tutulur.

Cari ilin birinci yarısında “Azəri-Çıraq-Günəşli” və “Şahdəniz” yataqlarından neft və qazın sualtı boru kəmərləri vasitəsilə Səngəçal terminalına nəqli davam etmişdir. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, hazırda Səngəçal terminalının bütün texniki emal sisteminin gücü gündə 1,2 milyon barel neft və 39, 5 milyon kubmetr qaz təşkil edir. Cari ilin birinci yarısında terminaldan gündə orta hesabla 806 min bareldən artıq neft və 665,5 milyon standart kub futdan artıq qaz ixrac edilmişdir. Səngəçal terminalından dünya bazarlarına neft əsasən Bakı-Tbilisi-Ceyhan, qaz isə Cənubi Qafqaz boru kəməri vasitəsilə nəql edilir. Bundan əlavə, Azərbaycan neftinin nəqli üçün 1999-cu ilin aprel ayında istismara verilmiş Bakı-Supsa kəməri ilə cari ilin 6 ayında gündəlik 91 min bareldən artıq neft daşınmışdır.

Bir maraqlı faktı da qeyd etməyə dəyər. Səngəçal terminalının 2009- cu ildə ən yüksək gündəlik ixrac göstəricisi may ayının 1-də qeydə alınmışdır. Belə ki, həmin gün terminal 1.001.270 barel nefti texniki emaldan keçirərək ixrac etmişdir. Həmin neftin isə 846 min 340 bareli Bakı-Tbilisi-Ceyhan, 88 min 674 bareli Bakı-Supsa kəmərləri ilə ötürülmüş, 66 min 256 bareli isə dəmir yolu ilə daşınmışdır.

“Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsi çərçivəsində nəzərdə tutulmuş tikinti işləri də plana uyğun davam etdirilmişdir. Tikinti işləri, əsasən “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsində aparılır. Xatırladaq ki, ötən ilin yayında suvurma işlərinə başlamağa imkan verən cənub və şimal manifoldların suvurma sistemlərinin quraşdırılması və istismara verilməsi tamamlanmışdır. İndiyədək ümumilikdə 8 quyu üçün suvurma sistemləri quraşdırılaraq istismara verilmişdir. Qalan 5 quyu üçün bu sistemlərin quraşdırılması və istismara verilməsi gələn ilin ikinci rübünə planlaşdırılır. Bu sistemlər “Dərinsulu Günəşli” platformasından 3,2 kilometr və 5,2 kilometr arasında bir məsafədə yerləşən üç sualtı qazma mərkəzindən qazılan 13 quyu vasitəsilə kollektora gündə 530 min barel su vurmağa imkan verəcəkdir. Xatırladaq ki, bu sualtı qurğular Xəzər dənizində ilk dəfə tətbiq olunur.

2009-cu ilin birinci yarısında Səngəçal terminalının genişləndirilməsi proqramı çərçivəsində də bir sıra vacib işlər görülmüşdür. Bu dövrdə proqramın bir hissəsi kimi lay suyu qurğuları tamamlanaraq istismara verilmişdir. Artıq həmin qurğular vasitəsilə lay suları yenidən dənizdəki quyulara vurulur. Sentyabrda isə digər analoji qurğular da istismara daxil ediləcək. Bundan əlavə, terminalda səmt qazı üçün yeni qaz kondensasiya temperaturuna nəzarət qurğusunun tikintisi tamamlanmış, hazırda burada istismar sınaqları keçirilir. Qurğunun gələn ay istismara verilməsi nəzərdə tutulur.

Cari ilin yanvar-iyun aylarında Bakı-Tbilisi-Ceyhan layihəsi üzrə 38 milyon dollar xərclənmişdir. Bu da əsasən adı çəkilən kəmərin ötürmə gücünün artırılmasına və digər zəruri işlərə sərf olunmuşdur. Yeri gəlmişkən, 2006-cı il iyun ayının 4-də ilk tankerin Ceyhan limanında yüklənməsindən cari ilin iyul ayının 1-dək Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəməri ilə nəql olunmuş 87 milyon tondan artıq neft 824 tankerə yüklənərək dünya bazarına göndərilmişdir.

Yaqubzadə M.

Xalq qəzeti .-2009.- 22 avqust.- S. 1.