Azərbaycanın neft strategiyası davamlı iqtisadi inkişafın qarantıdır

Müasir dövr dünyada daha çox qloballaşma proseslərinin sürətlənməsi, inteqrativ əlaqələrin daha da güclənməsi ilə xarakterizə olunur. Eyni zamanda, XXI əsr həm də davamlı inkişaf əsri kimi qəbul edilir. Məhz bu baxımdan bir çox elm adamları, müxtəlif ölkələrin alimləri davamlı inkışafa keçid məsələsinin tamamilə qlobal xarakter daşıdığını vurğulayırlar.

Qloballaşan dünyada isə davamlı inkişafın təmin edilməsi daxili və xarici amillərin qarşılıqlı əlaqəsindən asılıdır. Müasir dövrdə bu meyl ÜDM artımının xarici iqtisadi amillərlə şərtlənməsini tələb edir. Davamlı inkişafın nəzəri-praktiki əhəmiyyəti iqtisadi səmərəliliyin təmin edilməsi, sosial müdafiə və ekoloji təhlükəsizlik kimi məsələlərinə kompleks şəkildə yanaşılması, eləcə də bütün bunların vahid prinsiplər sistemində birləşdirilməsidir. İstər davamlı iqtisadi inkişafın təmin edilməsi və iqtisadiyyatın qloballaşması, istərsə də milli iqtisadiyyatda müşahidə edilən inkişaf proseslərinin tarazlaşdırılması hazırda iqtisad elmindən və iqtisadçılardan təcili həllini tələb edən aktual problemlərdən biri hesab olunur. Bu baxımdan da milli iqtisadiyyatın qloballaşması, davamlı iqtisadi artım və tarazlı inkişaf problemlərinin qarşılıqlı təhlili daha məqsədəuyğun hesab edilir. Təbii ki, söhbət qloballaşmadan və dövlətlərin bir-birinə inteqrasiyasından gedirsə, bu prosesləri nəqliyyat əlaqələri, tranzit xidmətləri olmadan təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Başqa sözlə desək, aparıcı inteqrativ əlaqələrdən olan nəqliyyat əlaqələri həm də davamlı iqtisadi inkişafın mühüm amili kimi qəbul edilə bilər. Ümumiyyətlə, hər bir ölkənin nəqliyyat sisteminin vəziyyəti, coğrafi mövqeyi və tranzit imkanları onun dünyaya inteqrasiyasında və iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayır. Bu baxımdan ölkəmizin əlverişli coğrafi mövqeyi onu Avropa və Asiya dövlətləri arasında obyektiv olaraq iqtisadi və geosiyasi körpü rolunu oynamağa vadar edir və respublikamızın beynəlxalq tranzitdə yaxından iştirakına şərait yaradır. Hal-hazırda isə TRASEKA, TACİS, İNOQEYT və s. iri regional layihələrin reallaşması ölkəmizin gələcəkdə tranzit xidmətlərindən daha çox faydalanmasına səbəb ola bilər. Bunun üçün Azərbaycanda beynəlxalq standartlara uyğun tranzit xidmətləri potensialının formalaşdırılması zəruridir.

Öz mahiyyətinə görə tranzit – nəqliyyat vasitəsi və yükün ölkə ərazisindən keçdiyi yol boyunca yük sahibi və daşıyıcısına milli daşıyıcı, ekspeditor, rabitə şirkətləri tərəfindən göstərilən nəqliyyat xidmətlərinin məcmusudur. Bu xidmətlərin çeşidi yerli nəqliyyat müəssisələrinin inkişaf səviyyəsındən və göstərilən xidmətlərin keyfiyyətindən asılıdır. Bundan başqa, tranzit ölkə nəqliyyat sisteminin infrastruktur sahələrinin də inkişafına böyük təkan verməklə nəqliyyat vasitələrini yanacaqla təmin edən məntəqələrin, iaşə və ticarət xidmətlərinin, nəqliyyat vasitələrinin təmiri və onlara servis xidmətlərinin göstərilməsi kimi müvafiq sahələrin də geniş inkişafına şərait yaradır. Doğrudur, tranzit imkanlarının artırılmasına və beynəlxalq tələblərə uyğun potensialın yaradılmasına yönəldilmiş tədbirlər böyük kapital qoyuluşu tələb edir.

Tədqiqatlardan məlum olur ki, dünya təcrübəsində tranzit yalnız iqtisadi deyil, həm də dövlətin beynəlxalq aləmdə yerini müəyyənləşdirən siyasi amil kimi də qiymətləndirilir. Eyni zamanda, keyfiyyətli tranzit xidmətləri dövlət büdcəsinin formalaşmasında da mühüm rol oynayır. Araşdırmalar göstərir ki, dünyanın Avstriya, Almaniya, Səudiyyə Ərəbistanı, Baltikyanı dövlətlər və s. kimi bir sıra ölkələri öz əlverişli coğrafi mövqelərindən istifadə edərək tranziti milli büdcələrinin əhəmiyyətli gəlir mənbəyinə çevirə bilmişlər. Ümumiyyətlə, tranzit potensialına malik olmaq və bu potensialdan yararlanmaq istəyi müasir dünyada demək olar ki, dinamik inkişaf edən hər bir dövlətin strateji məqsədlərinə aiddir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, bu məqsədə çatmaq üçün ölkənin malik olduğu təbii potensial, onun coğrafi mövqeyi və s. kimi amillər mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Bu gün milli iqtisadiyyatın təşəkkülündə və formalaşmasında respublikamızın vahid nəqliyyat sisteminin bir qolu olan boru kəməri nəqliyyatı prioritet əhəmiyyət kəsb edir. Təbii ki, burada əsas səbəb ölkəmizin ixrac potensialının əsasını neft və neft məhsullarının təşkil etməsidir. Neft respublikamızın ən zəngin təbii sərvətidir və onun ölkə iqtisadiyyatının inkişafında əvəzsiz rolu vardır. Bünövrəsi ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan böyük neft strategiyası 1994-cü ilin sentyabrında 15 dövlətdən 33 şirkətin iştirakı ilə imzalanan “Əsrin müqaviləsi”nin reallaşması üçün labüd şərait yaratdı. Sonra bu çoxlarının inanmadığı, dövlətimizin siyasi, iqtisadi və s. cəhətdən inkişafına önəmli təkan verəcək, ümummilli lider Heydər Əliyevin adını daşıyan Bakı-Tbilisi-Ceyhan ixrac neft boru kəməri istismara verildi. Tezliklə bu əsas ixrac kəməri özünün yüksək rəqabətqabiliyyətliliyi, səmərəliliyi, təhlükəsizliyi və s. kimi cəlbedici xüsusiyyətləri ilə neft ixrac edən digər dövlətlərin də diqqətini cəlb etdi və Qazaxıstan dövləti də öz neftinin bu kəmərlə nəql edilməsi barədə müqavilə imzaladı. Bu isə bir daha sübut edir ki, Azərbaycan Respublikası BTC əsas ixrac neft kəmərindən həm hasil edilən neftin dünya bazarlarına çıxarılması ilə, həm də tranzit xidmətləri göstərməklə bəhrələnəcəkdir.

Təbii ki, “Əsrin müqaviləsi” adı ilə bütün dünyada tanınmış bu müqavilənin imzalanması, eləcə də onun gerçəkləşməsi müstəqil Azərbaycanın iqtisadi inkışaf konsepsiyasını təşkil edən və böyük siyasətçi olan ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən işlənib hazırlanan neft strategiyasının həyata keçirilməsinin parlaq təzahürüdür. Azərbaycanın “Əsrin müqaviləsi”ndən başlanan yolu haqqında ümummilli lider Heydər Əliyev demişdir: “1994-cü ildən Azərbaycan dövləti özünün yeni neft strategiyasını həyata keçirir və bu strategiyanın da əsas mənası, əsas prinsipləri Azərbaycanın zəngin təbii sərvətlərindən, o cümlədən neft və qaz sərvətlərindən Azərbaycan xalqının rifahı naminə daha da səmərəli istifadə etməkdən ibarətdir”.

Ötən dövrdə Heydər Əliyevin bilavasitə iştirakı ilə Bakıda, həmçinin dünyanın ən iri paytaxtları olan Vaşinqton, Moskva, London, Parisin möhtəşəm saraylarında xarici ölkələrin neft şirkətləri ilə 21 neft sazişi imzalanmışdır. Bu gün həmin sazişlərin həyata keçirilməsində dünyanın 14 ölkəsinin 30 neft şirkəti iştirak edir. Bu sazişlərdə Azərbaycanın neft-qaz sənayesinə təxminən 60 milyard ABŞ dolları həcmində sərmayə qoyuluşu nəzərdə tutulmuşdur ki, bunun da əksər hissəsi artıq ölkəmizə investisiya şəklində qoyulmuşdur. Hazırda Azərbaycan Respublikasının karbohidrogen ehtiyatları, bütün kateqoriyaları üzrə 4 milyard tondan çoxdur ki, bu da ölkəmizin dünyanın ən iri neft regionları sırasında olduğunu göstərir.

1999-cu il aprelin 17-də müstəqil Azərbaycanın tarixində fövqəladə əhəmiyyətli daha bir hadisə baş vermişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev, Gürcüstan Prezidenti Eduard Şevardnadze və Ukrayna Prezidenti Leonid Kuçmanın iştırakı ilə Bakı-Supsa neft kəməri və Gürcüstanın Qara dəniz sahilindəki Supsa ixrac terminalı istismara verilmişdir.

“Çıraq” yatağından hasil olunan neftin Supsa limanından dünya bazarlarına ixracına başlanmış və beləliklə, bir əsrə yaxın fasilədən sonra ilk dəfə olaraq Azərbaycan nefti şimala yox, qərbə istiqamət götürmüşdür. O dövrdən keçən müddət ərzində Azərbaycan Respublikasının siyasi, iqtisadi, sosial və digər sahələrində müşahidə edilən inkişaf prosesi növbəti dəfə ümummilli lider Heydər Əliyevin uzaqgörənliyini, onun siyasi, iqtisadi, kommersiya və s. göstəricilərin dəqiq hesablanmış balanslı və Azərbaycanın uzunmüddətli strateji maraqları üzərində qurduğu çoxvariantlı ixrac strategiyasının əsaslı və ən optimal olduğunu bir daha sübut etdi.

Bu gün “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından 15 ilə yaxın vaxt ötür. Bu, tarix üçün çox kiçik zaman kəsiyi olsa da, Azərbaycan dövlətinin iqtisadi inkişafı və beynəlxalq nüfuzunun artırılması baxımından mühüm hadisələrlə yaddaşlara həkk olunmuşdur. Azərbaycanın müstəqillik salnaməsinə qızıl hərflərlə həkk olunan və xəyalları gerçəkləşdirən bu illər Heydər Əliyevin neft strategiyasının təntənəsıni bütün dünyaya nümayiş etdirdi. 1994-cü il sentyabrın 20-də Bakının “Gülüstan” sarayında “Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqlarının dərinlikdə yerləşən hissəsinin birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında” Azərbaycan Respublikasının Dövlət Neft Şirkəti ilə dünyanın tanınmış neft şirkətləri arasında tarixi sənəd imzalandı. Bu, Azərbaycan Respublikasının imza atdığı ilk beynəlxalq neft anlaşması idi və ilk gündən adı, tarixi önəmi və gələcəyə hesablanmış strateji mahiyyəti ilə müstəqillik salnaməmizdə ən layiqli yerini tutdu. Bu müqavilə ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycanın nurlu sabahına işıq saçan neft strategiyasının əzəmətli səhifəsi idi. Təəssüf ki, bu layihəni əfsanə, xəyal adlandıranlar, reallaşacağına inanmayanlar, onu əngəlləmək üçün dəridən-qabıqdan çıxanlar da yetərincə idi. Amma layihənin müəllifi ümummilli lider Heydər Əliyev hər şeyə rəğmən özünün qətiyyətli, uzaqgörən siyasətini addım-addım həyata keçirməyə başladı.

Hazırda Azərbaycan iqtisadiyyatı ümummilli lider Heydər Əliyevin yaratdığı təməl üzərində hərtərəfli və dinamik inkişaf edir. Bu gün ölkədə mühüm qlobal proqramlar, irimiqyaslı layihələr, müxtəlif sahələri əhatə edən çoxsaylı dövlət proqramları həyata keçirilməkdədir ki, bütün bunlar da ən ümdə məqsədə - Azərbaycan dövlətinin iqtisadi qüdrətinin, nüfuzunun artmasına, beynəlxalq aləmdə ədalətli mövqeyinin təmin olunmasına, eləcə də ölkədə davamlı iqtisadi inkişafın bərqərar edilməsinə xidmət edir.

Artıq Azərbaycan Respublikası beynəlxalq aləmdə zəngin neft-qaz ölkəsi olmaqla yanaşı, həm də güclü tranzit potensialına malik bir ölkə kimi də bölgədə liderliyini inamla davam etdirir. Ölkə iqtisadiyyatındakı dinamik proseslər daha da güclənir, güclü sənaye potensialı yaranır, sosial problemlərin həlli istiqamətində görülən tədbirlər öz bəhrəsini verir. Dövlətimizin BTC, Şərq-Qərb, Şimal-Cənub, Bakı-Tbilisi-Qars və digər iri layihələrdəki iştirakdan əldə etdiyi uğurları artıq iqtisadi durumda aydın hiss etməkdəyik.

Ulu öndər Heydər Əliyevin adını daşıyan BTC təkcə Azərbaycan üçün deyil, ümumilikdə beynəlxalq aləmdə enerji təhlükəsizliyi sistemi və neft ixracı sahəsində ölkəmizlə uğurlu tərəfdaşlıq edən dövlətlər üçün də müstəsna əhəmiyyət kəsb edən bir layihədir. Məhz belə layihələrin həyata keçirilməsi, ölkə daxilində də infrastruktur sahələrin təkmilləşdirilməsi zərurəti yaratmışdır. Bu gün infrastruktur layihələrinə dövlət büdcəsindən ayırmaların ilbəil yüksək templə artması Heydər Əliyev iqtisadi strategiyasının uğurla davam etdirilməsini və dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin bu məsələyə necə böyük həssaslıqla yanaşdığını sübut edən bir göstəricidir. Əgər 2006-cı ilin dövlət büdcəsində investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinə 600 milyon manat ayrılmışdırsa, 2007-ci ildə bu rəqəm 1,5 milyard manat, 2008-ci ildə isə infrastruktur layihələrin həyata keçirilməsi 3 milyard manat təşkil etmişdir ki, bu da Azərbaycan hökumətinin bu sahədə yeniləşməyə xüsusi diqqət yetirdiyini sübut edir. Ötən il üçün ayrılmış vəsait regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramında nəzərdə tutulmuş məqsədlərin gerçəkləşdirilməsınə, ilk növbədə, infrastrukturun yeniləşdirilməsinə yönəldilmişdir.

Ölkədə genişmiqyaslı tikinti-abadlıq, sosial-mədəni quruculuq işlərinin həyata keçirilməsi, yolların abadlaşdırılması, eyni zamanda, Bakı şəhərində nəqliyyat sisteminin təkmilləşdirilməsi məqsədilə yeni körpülərin, yolayrıcılarının, yeraltı keçidlərin tıkintısi, mədəniyyət və incəsənət abidələrınin bərpası, yeni məktəblərin, səhiyyə ocaqlarının inşası və dıgər mühüm tədbirlər məhz investisiya xərclərinin artırılması sayəsində mümkün olmuşdur. Bütün bunlar da, ilk növbədə, ölkə vətəndaşlarının firavan yaşayışına xidmət edir. Təbii ki, əldə edilən nailiyyətlərin başlıca səbəblərindən biri də Azərbaycanın tranzit potensialının artırılması və bundan səmərəli istifadə edilməsidir.

Ölkədə müşahidə edilən sürətli iqtisadi inkişaf nəqliyyat sektorunda daha qabarıq şəkildə nəzərə çarpır. Dövlət başçısının rəhbərliyi ilə nəqliyyat sektorunda aparılan quruculuq işlərinin və infrastruktur layihələrin nəticəsidir ki, hazırda Azərbaycan Respublikasında nəqliyyat sektorunun müasir səviyyədə qurulması, infrastruktur sahələrin təkmilləşdirilməsi, yeni yolların və yol ötürücülərinin tıkintisi istiqamətində iri beynəlxalq, regional və yerli layihələr həyata keçirilməkdədir. Respublikamızda magistral avtomobil yollarının beynəlxalq standartlara uyğun yenidən qurulması, qədim İpək Yolunun bərpası, regionlarda beynəlxalq səviyyəli hava limanlarının inşası, Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin çəkilişi, Bakı-Tbilisi-Axalkalaki-Qars dəmir yolunun tikintisinə başlanılması, paytaxt Bakı şəhərində bir-birindən yaraşıqlı, möhtəşəm körpülərin və digər yol ötürücülərinin istifadəyə verilməsi nəqliyyat sektorunun imkanlarını xeyli genişləndirmişdir. Nəqliyyat sektorunda əldə edilmiş uğurlar digər iqtisadi göstəricilərdə də öz əksini tapır. Başqa sözlə desək, nəqliyyat sektorunda qazanılmış uğurlar ümumi iqtisadi göstəricilərin artımına da şərait yaratmışdır. Son dövrlər ölkəmizin sosial və iqtisadi sahədə əldə etdiyi uğurlar bunun bariz nümunəsidir. İndi hamı aydın görür ki, Azərbaycanda özəl sektor sürətlə inkişaf edir, ölkədə yeni iş yerləri açılır. Azərbaycan hakimiyyəti son illər ixracyönümlü sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi istiqamətində ardıcıl tədbirlərini davam etdirir. Ona görə ki, istehsal sahələrinin artımı yeni iş yerləri yaratmaqla yanaşı, həm də məhsul təklifini artırmaqla rəqabətin güclənməsinə, keyfiyyət artımına və nəhayət yeni bazarların axtarışına təkan verir, bu da öz növbəsində, ixrac potensialını yüksəldən amildir. Ölkəmizin davamlı iqtisadi inkişafını xarakterizə edən göstəricilərin siyahısını genişləndirmək olar. Ancaq tam əminliklə qeyd etmək lazımdır ki, minbir zəhmətlə başa gələn və əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən “Əsrin müqaviləsi” ilə qoyulmuş neft strategiyası Azərbaycanın ümumi iqtisadi strategiyasının formalaşmasına və bu strategiyanın uğurla həyata keçirilməsinə zəmin yaratmışdır. Statistik araşdırmalar və müşahidələr sübut edir ki, Azərbaycanın Şərq-Qərb, Şimal-Cənub və s. iri layihələrdə iştirakı bölgədə təhlükəsizliyin və sülhün qarantı, davamlı iqtisadi inkişafın təmınatçısı kimi həyati əhəmiyyət kəsb edir. İldə 50 milyon ton Azərbaycan nefti nəql edəcək BTC dünyanın enerji layihələri arasında çox mühüm yer tutur və XXI əsrin ilk nəhəng enerji layihəsidir. Son illər həyata keçirilən davamlı uğurlu iqtisadi islahatlar və düşünülmüş xarici siyasət bu nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, “Üç dənizin əfsanəsi” adlanan BTC neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz ixrac kəmərləri kimi, Qars-Tbilisi-Bakı dəmir yolu və digər layihələr də tezliklə reallaşaraq Azərbaycanın daha da qüdrətli dövlət olmasını təmin edəcək və ölkənin davamlı iqtisadi inkişafının qarantına çevriləcəkdir.

Aqil Əsədov

Xalq qəzeti.- 2009.- 25 avqust.- S. 1; 2.