Pensiya islahatları müsbət nəticə verir

“Azərbaycan Respublikasında Pensiya İslahatı Konsepsiyası»nın reallaşdırılmağa başlanması və 2006-cı ilin əvvəlindən ölkəmizdə tətbiq olunan yeni əmək pensiyaları sistemi ölkədə sığorta öhdəliklərinin fərdi uçotunun qurulması və yığım pensiya sisteminin tətbiqinə nail olmaqla, sosial müdafiə sisteminin uzunmüddətli maliyyə təminatının əsasını qoymuş oldu. Pensiya islahatlarının əsas mahiyyəti işçi və işəgötürən arasında münasibətlərin köklü dəyişilməsinə nail olmaq, işçilərin öz pensiya təminatlarına marağını artırmaq, işəgötürənin hər bir işçi üçün ödədiyi sığorta haqları üzrə məsuliyyətini artırmaqdan ibarətdir.

Yeni model daha çox sığorta istiqamətli modeldir və vətəndaşların əldə etdikləri gəlirdən və sığorta ödənişlərindən asılı olaraq, onların pensiya hüquqlarını tanıyır. Fərdi uçot prinsipinin əsas xüsusiyyəti bundadır ki, indi pensiyanın yığım hissəsi mövcuddur. Yeni pensiya modelində pensiyanın həcmi işçinin təkcə iş stajından deyil, onun real gəlirlərinin həcmi və işəgötürənin Sosial Müdafiə Fonduna ödədiyi sığorta ödəmələrindən asılıdır.

Fərdi uçot sisteminin tətbiqində əsas məqsəd ödənilən məcburi dövlət sosial sığorta haqqı ilə pensiya məbləği arasında birbaşa qarşılıqlı əlaqənin təmin edilməsidir. Bu isə, bir tərəfdən, gələcəkdə pensiya təminatında etibarlı maliyyə mənbəyinin yaranması, digər tərəfdən isə, sığortaolunanların pensiya təminatının ədalətli həlli deməkdir.

Yeni pensiya sistemində əmək pensiyaları 3 pillədən - baza, sığorta və yığım hissələrindən ibarətdir. Əmək pensiyalarının baza hissəsi birinci pillə olmaqla, əmək pensiyaçılarının sosial müdafiəsinin dövlət təminatıdır. Pensiyanın sığorta hissəsi fərdi hesabda şərti olaraq uçota alınan pensiya kapitalının gözlənilən pensiya ödənişi müddətinin aylarının sayına nisbəti şəklində hesablanan məbləğdir. Yığım hissəsi isə fərdi hesabda real olaraq toplanan pensiya kapitalına görə təyin olunur.

Burada daha maraqlı məqam pensiyaların artımı mexanizmi ilə bağlıdır. Belə ki, artımların bazar iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun şəkildə yeni sistemlə həyata keçirilməsi mövcud maliyyə imkanlarının bütün pensiyaçılar arasında ədalətli bölgüsü prinsipinin reallaşdırılmasına şərait yaradır.

Digər tərəfdən, əsas üstünlüklərdən biri də ondadır ki, pensiya sistemi ümumilikdə neqativ demoqrafik dəyişikliklərdən sığortalanmış olur. Bu islahat öz növbəsində, iqtisadi sistemə də müsbət təsir göstərir, ölkənin maliyyə bazarına əhəmiyyətli kapital cəlb edir. Nəticədə, cəlb olunmuş maliyyə axınlarının gələcək pensiya kapitalını artırmaq məqsədilə investisiya oluna bilmə imkanı yaranır.

Yeni pensiya modeli pensiyaların hesablanması sistemində şəffaflıq məsələsini də həll etmiş olur. Belə ki, fərdi uçot sistemində qeydə alınmış vətəndaş öz sosial sığorta şəhadətnaməsini təqdim edərək, DSMF-də özü haqqında məlumatın dəqiqliyini, cari sosial statusu haqqında məlumatı, fərdi sığorta hesabında toplanmış vəsaitin həcmini və sair məlumatları əldə edə bilər.

Eyni zamanda, dövlət də öz məqsədlərinə çatır - vətəndaşlar özlərinin sosial müdafiəsini təmin etmək üçün bu prosesdə yaxından iştirak etmiş olurlar. Belə ki, vətəndaş fərdi uçot sistemində qeydə alınmaqda, əmək müqaviləsi bağlamaqda, əmək haqqının tam məbləğdə əmək haqqı cədvəlində göstərilməsində maraqlı olur, sosial müdafiə haqlarının vaxtında və tam həcmdə fərdi sığorta hesablarına köçürülməsində maraqlı tərəf kimi bu işə nəzarət edir.

Bundan başqa, yeni sistemin tətbiqilə pensiyaların maksimum həddindəki məhdudiyyət də aradan qaldırılıb, pensiyanın təyin olunması prosesi tamamilə sadələşib, pensiyaların baza hissəsinin ildə 1 dəfədən və inflyasiya tempindən az olmamaqla bütün pensiyaçılar üzrə bərabər həcmdə artırılması, sığorta hissəsinin isə hər il inflyasiya tempinə uyğun indeksləşdirilməsi üçün şərait yaradılıb.

Yeri gəlmişkən, məhz səmərəli nəzarət mexanizminə əsaslanan belə bir sistemin qurulması gələcəkdə sığorta öhdəliklərinin işçi və işəgötürən arasında ədalətli bölgüsü üçün də zəmin yaradır.

Qabil YUSİFOĞLU

Xalq qəzeti.-2008.-16 dekabr.- S.7.