Lerik: uğurların arxasında böyük zəhmət dayanır

Dünyanın gərdişi ilə tanışlığımın, nağıla dönmüş şıltaq uşaqlıq və yeniyetməlik çağlarımın izi qalan Lerikdən məni elə böyük bir zaman ayırmırdı. Beş-altı il əvvəl eyvanda durub səhərin təmiz, saf havasını ciyərlərimə çəkəndə, bacalardan çıxıb şəhərin üstünə yatan acı tüstü də burnumu göynətmişdi. Onda düşünmüşdüm ki, aman Tanrım, bu yurdun bir təmiz havası qalmışdı, deyəsən, ona da tamarzı qalacağıq...

O vaxt pessimizmə qapılmağımın səbəbi təkcə havanın acı tüstü qoxuması yox, rayonda sosial “ab-havanın”, yaşam tərzinin, əhalinin güzəranının elə də ürəkaçan olmaması idi. Paytaxt Bakıda yenicə start götürmüş tikinti-quruculuq və abadlıq işlərinin əks-sədası hələ bu yerlərə gəlib çatmamışdı. Hər yerdə olduğu kimi əhali, xüsusilə də gənclər boya-başa çatdıqları dağlar qoynundakı bu qəsəbə və kəndləri bəlkə də geriyə boylanmadan tərk edirdilər. Kəndlərdə yüzlərlə ev boşalır, bağ-bağat müəyyən bir müddətdən sonra kiçik bir “cərgəlliyə” çevrilirdi.

Sərt relyefi və sərt təbiəti olan bu yerlərdə şad-xürrəm yaşayıb ömür sürmək, mənə elə gəlirdi ki, bu nəslin boyuna biçilməyib. Əslində Şirəli Müslümov, Mahmud Eyvazov kimi yüzü haqlayıb, ikinci yüzilliyi yaşamaq üçün ən azından səbrin, gücün, dözümün və işgüzarlığınla bu təbiətin sərtliklərini gərək ram etməyi bacarasan. Yox, qorxdunsa, onda payız aylarının şaqqıldayan ildırımları, soyuq, amma bəmbəyaz şıdırğı yağışlar, böyük çillənin şaxtası və boranı səni bu dağların qoynundan perik salacaq. “Dağlar qorxaqları sevməz”, deyərdi babam...

Eynən belə düşüncələrlə ayrıldığım Lerikə bir də 2005-ci ildə gəlmişdim. Gəlmişdim bu rayonun torpağına ilk dəfə ayağı toxunacaq dövlət başçımızı mən də görəm. Bax, o anları görmək və yaşamağa dəyərdi. Mən çoxdan özümün lerikli olmağımla bu qədər qürur duymamışdım. Küçələr, mərkəzi meydan, hələ Prezident İlham Əliyevin, Lerikə ilk səfərə gələcək dövlət başçısının gəlişinə 5 saat qalmış insanlarla dolu idi. Hamı rayon üçün bu tarixi anı görmək istəyirdi. Bu insan selinin içində intizardan daha çox, bir səksəkə duyulurdu, “birdən gəlmədi”, “işi çıxdı”, “zarafat deyil, bu boyda ölkənin məsuliyyəti onun çiynindədi”. Dövlət başçılarının səfərlərində iştirak etməmiş olsaydım, bəlkə bu sadəlövh insanların qənaətlərini mən də bölüşərdim. Amma mən yəqin bilirdim ki, gələcək. Həm də öz sərəncamı ilə yenidən tikilən, rahat və müasir standartlara cavab verən yolla gələcək...

... Bu gəlişi sadəcə görmək və onu görənlərin sevincini duymaq lazım idi. Bu gün bir anlıq Lerik Azərbaycanın mərkəzinə çevrilmişdi, çünki Azərbaycanın prezidenti bu anda Lerikdə idi.

Həmin anları xatırayan Lerikin qocaman ziyalılarından biri, rayon Veteranlar Şurasının sədri Hidayət Bəşirov deyir:

— Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı, bütün respublikada olduğu kimi, Lerikdə də xoş cələcəyə, sosial rifahın yüksəlişinə, iqtisadi tərəqqiyə olan ümidlərimizə bir yəqinlik, əminlik gətirmişdi. Bizim ona olan məhəbbətimizin özəl bir səbəbi də onda idi ki, ulu öndər biz dağ adamlarına yüksək qiymət verir, hörmət və qayğı göstərirdi. O, vəd vermişdi ki, heç bir dövlət rəhbərinin ayağı dəyməyən Lerikə şəxsən özü təşrif gətirəcək. Biz leriklilər yaxşı bilirdik ki, onun gəlişi bu yerlərə yeni həyat gətirəcək, arzularımızı və istəklərimizi çin edəcək.

Çox təəssüf ki, bu böyük dahiyə Lerikə gəlib lerikliləri sevindirmək nəsib olmadı. Lakin tale üzümüzə onda güldü ki, ata Əliyevin yarımçıq qalmış müqəddəs işlərini oğul Əliyev çox böyük uğurlar və nailiyyətlərlə həyata keçirməyə başladı. Bu nailiyyətlərin sevincini ilk dadanlardan biri də 2005-ci ilin sentyabrında Lerik əhalisi oldu. Lerikin tərəqqisinin təməl daşı onda atıldı.

...Bəli, məhz təməl daşı atıldı. Amma işlər çox ağır və ləng gedirdi. Hətta dövlət başçısı ilk gəlişi zamanı verdiyi vədi yerinə yetirib bir il sonra Lerikə mavi yanacağın gəlişini bildirən məşəli yandıranda belə, rayonun sərhədləri çərçivəsində işlər çox da ürəkaçan deyildi. Baxmayaraq ki, dövlət başçısı Lerikə ikinci səfəri zamanı söylədiyi nitqdə “Lerikin böyük iqtisadi paotensialı” olduğunu vurğulamış, konkret istiqamətlər göstərmişdi. Prezidentin “Azərbaycan Respubdikası regionlrının, o cümlədən Lənkəran şəhəri, Astara, Lerik, Masallı və Yardımlı rayonlarının sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə dair əlavə tədbirlər haqqında” sərəncamından sonra belə, çox az şey dəyişdi.. Yenə mexanizm tam gücü ilə işə düşmədi.

İki il əvvələ təsadüf edən bu jurnalist müşahidələrimin sonuna çıxmaq və bəlkə də bir qədər sərt analitik material hazırlamaq düşüncəsi, bir də qaz çəkilişindən sonra daha acı tüstü qoxumayan dağ havası udmaq üçün Lerikə yollandım. Açığı az qala bir il əvvəl şəhər statusu almış rayon mərkəzinin qısa vaxtda belə dəyişəcəyini və düşündüklərimi alt-üst edəcəyini ağlıma da gətirmirdim. Lerik, lap sovet dönəmində işlətdiyimiz bir ifadədə olduğu kimi, zərbəçi tikinti meydanını xatırladırdı.

Artıq tikintisi başa çatdırılmış, istifadəyə verilmiş yaraşıqlı binalar, abadlaşdırılmış yollar, yeni salınmış xiyaban və bağlar iki-üç il əvvəl gördüklərimin tam əksi idi.

Hidayət müəllimlə ilk təəssüratlarımı bölüşəndə hansı dönəmdən danışdığımı həmən tutdu və dedi:

— Açığı, son 15 ildə və mən deyərdim ondan da əvvəl Lerikdə belə inkişaf tempi olmayıb. İstər tikinti-abadlıq işlərində, istərsə də sosial-iqtisadi sahədə.

Ağsaqqalın bu rayonda hansı məsul vəzifələrdə çalışdığını bildiyim və rayonun keçmişinə yaxşı bələd olduğum üçün dedikləri ilə razılaşmaya bilməzdim. Bəs iki ildə birdən-birə belə sıçrayış və inkişafa səbəb nə oldu?

Bu sual Hidayət müəllimin göstərdiyi səbəbkarlardan birinə, Lerik Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Rövşən Bağırova ünvanlamışdı.

— Təyin olunduğum gün möhtərəm Prezidentimizin respublikanın bütün regionları kimi, Lerikə də xüsusi diqqət yetirdiyini qarşımda qoyduğu tapşırıq və vəzifələrdən aydın görürdüm. Amma dövlət başçımız təkcə tapşırıq və vəzifələri deyil, eyni zamanda, onun həlli yollarını da göstərir. Bizim öhdəmizə isə sadəcə, onları yerinə yetirmək qalırdı.

Göstərilən yolların başlıcası və deyərdim ki, əsası rayonun iqtisadi potensialını hərəkətə gətirmək idi. Bunu təkbaşına həyata keçirmək təbii ki, olmazdı və ona görə rayonun təşəbbüskar, işgüzar kadr potensialını, işçi qüvvəsini bu prosesə cəlb etmək, gərgin işləmək, səyləri əsirgəməmək lazım gəlirdi. Rayona hamilik edən, təşəbbüskarlıqda bəzən bizi də qabaqlayan Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti, onun prezidenti millət vəkili Rövnəq Abdullayev bu potensialın işə düşməsində əvəzsiz rol oynadılar.

Lerik üçün vacib olan iki böyük iş artıq görülmüşdü. Dövlət başçısı cənab İlham Əliyev verdiyi vədlərin vaxtını qabaqlayaraq bu ucqara çox vacib olan infrastrukturu — Lənkəran—Lerik magistralını əsaslı şəkildə yenidən qurmuş və leriklilərə buranın saf havası, suyu qədər zəruri olan, illərlə həsrətlə gözlədikləri qazı çəkmişdi. İndi buraların “yaşıl donu” olan meşələr rahat nəfəs dərə bilərdilər. Lakin Lerikdə daha vacib olan iş yerlərinin açılması idi. Göstərilən rəqəmlərdən görünür ki, son dörd ildə 4557 nəfər işlə təmin olunmuşdur ki, bunun da 1291 nəfəri 2008-ci ilin payına düşür.

Qazlaşdırmanın sürətlə aparılmasının mahiyyətini çox gözəl başa düşən rayon rəhbərliyi və rayon qaz təsərrüfatının işçiləri şəhərin özündə demək olar ki, qazlaşdırmanı başa çatdırmışlar. 2008-ci ildə rayon əhalisinə 1 milyon 767 min kubmetr qaz satılmışdır. Maraqlı cəhətlərdən biri ondan ibarətdir ki, Lerik respublikada satılan qazın pulunun ödənişində bütün rayonları qabaqlayır. Bu günə olan ödənişin 101,2 faizə çatmasının özü bünü əyani şəkildə göstərir.

R.Bağırov bildirdi ki, rayonun digər yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılması da bu gün sürətlə davam etdirilir. Artıq Ordahal kəndindəki bütün evlərə qaz xətti çəkilmiş, kəndin qazpaylayıcı məntəqəsinin tikintisində son tamamlama işləri gedir.

Diqqət çəkən reallıqlardan biri də ondan ibarətdir ki, əhalinin mənzil probleminin yaxşılaşdırılması üçün uzun illər heç bir işin görülmədiyi rayonda respublika Prezidentinin göstərişi ilə əvvəlcə Qarabağ müharibəsi əlilləri və şəhid ailələri üçün 4 mərtəbəli 16 mənzilli yaşayış evi tikilib istifadəyə verildi. Daha sonra Dövlət Neft Şirkətinin dəstəyi ilə 18 mənzilli bina istifadəyə verildi. Bu gün isə dövlət vəsaiti hesabına daha bir 16 mənzilli yaşayış binasının tikintisi sürətlə aparılır.

Söhbət əsnasında rayon icra hakimiyyətinin başçısı Lerik iqtisadiyyatının əsasını təşkil edən kənd təsərrüfatı sektorunun inkişafının xüsusi diqqətdə saxlanıldığını qeyd edərək bildirdi ki, təkcə 2008-ci il ərzində taxıl əkini və biçininə görə kənd təsərrüfatının bu sahəsi ilə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslərə üst-üstə 169 min manat dövlət vəsaiti ödənilmiş və 1930 nəfərə payızlıq buğda əkininə görə daha 113 min manat vəsaitin ödənilməsi üçün sifariş verilmişdir. Təbii ki, bu, möhtərəm Prezidentimizin “Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına dövlət dəstəyi haqqında” 23 yanvar 2007-ci il tarixli sərəncamından sonra mümkün olmuşdur. Ölkə başçısının bu sərəncamı aqrar sektorda işlərin gedişinə böyük təkan verdi və ona görə də əhali dövlət başçısının bu qayğısını minnətdarlıqla xatırlayır.

Rayonda sahibkarlığın inkişafı da icra strukturlarının xüsusi diqqətində olan məsələlərdəndir. Bunun nəticəsidir ki, rayon ərazisində qeydə alınmış 884 sahibkarlıq subyektindən 546-sı tam fəaliyyət göstərir. Kənd təsərrüfatı rayonda üstünlük təşkil etdiyi üçün sahibkarların bu sahəyə marağı daha böyükdür. Bu sahənin inkişafı faktların və rəqəmlərin müqayisəsində daha qabarıq görünür. Məsələn, 2008-ci ildə ət istehsalı 2007-ci ildəkindən 5 ton artaraq 4664 tona, süd istehsalı 8 ton artaraq 13768 tona, yun istehsalı 1 ton artaraq 222 tona, yumurta istehsalı 13 min ədəd artaraq 4 milyon 398 min ədədə çatmışdır. Taxıl istehsalında hər hektarın məhsuldarlığı 2007-ci ilə nisbətən 2,1 sentner artaraq 18,2 sentner olmuşdur. Heyvandarlığın inkişafında da artım tendensiyası özünü aydın göstərir. Məsələn, bu günə rayonda qaramalın sayı 2007-ci ilə nisbətən 158 baş artaraq 36846 başa, qoyun və keçilərin sayı 133 baş artaraq 130 min 666 başa çatmışdır.

Bütün bunlar son nəticədə əhalinin gəlirlərinin artmasına, onların sosial rifah halının yaxşılaşdırılmasına səbəb olmuşdur. Sevindirici haldır ki, Lerikdə adambaşına düşən gəlir 2007-ci ilə nisbətən 186 manat artaraq 736 manata çatmışdır. Ümumi daxili məhsul buraxılışının həcmi 2007-ci ilə nisbətən 2008-ci ildə 13,8 faiz, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı 26,8 faiz, nəqliyyat daşımalarının gəlirləri 27,2 faiz, rabitə xidməti 67,9 faiz, pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 23,8 faiz, pullu xidmət 15,8 faiz və təmir-tikinti işləri 5,1 faiz artmışdır.

Bütün maliyyə mənbələri hesabına rayonda 2008-ci ildə 2007-ci ildəkindən 4 milyon 16 min manat çox, yəni 11 milyon 7 min manatlıq təmir tikinti işləri aparılmışdır. Bu da onu göstərir ki, cəmi iki ildə Lerikdə 18 milyon manata yaxın təmir-tikinti işi görülmüşdür. Ola bilsin, hər hansı bir rayon üçün bu elə də böyük göstərici olmasın. Amma uzun illər xırda, kosmetik işlərin görüldüyü, əslində heç gözə belə görünməyən, ümumi mənzərəsini qətiyyən dəyişməyən ucqar dağ rayonu olan Lerik üçün bu böyük rəqəmdir.

Rayonun Heydər Əliyev meydanı boyu yerləşən ikimərtəbəli kommunal binaların, N.Nərimanov küçəsindəki fərdi yaşayış evlərinin dam örtüklərinin dəyişdirilməsi, fasadların rənglənməsi, şəhərin meydan və küçələrinin işıqlandırma sistemlərinin bərpası, səkilərə üzlük daşların döşənməsi, küçələrdə istinad divarlarının milli üslubda yenidən inşası, H.Aslanov küçəsində 1 kilometrlik yolun genişləndirilməsi abadlaşdırmanın payına düşür. Ancaq Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun rayon şöbəsinin və Əhalinin Sosial Müdafiə Mərkəzinin yeni inzibati idarə binalarının istifadəyə verilməsi, rayon icra hakimiyyəti, baytarlıq idarəsi üçün inzibati binaların tikintisində son tamamlama işlərinin aparılması, daxili imkanlar hesabına Niso-Murya, Osnağaküçə kəndlərində ahıllar üçün istirahət evlərinin tikilməsi artıq müasirləşmədən soraq verir.

Lerik ziyalıları üçün xüsusi önəm daşıyan əhəmiyyətli məsələlərdən biri 80-ci illərdən sonra rayonda yada belə düşməyən məktəb tikintisinin son iki-üç ildə böyük vüsət almasıdır. Açığını deyək ki, bu məsələdə Heydər Əliyev Fondu həmişə və hər yerdə olduğu kimi, Lerikdə də birinci olmuş və rayon mərkəzində hələ tikintisi 2007-ci ildə tamamlanmış ən müasir standartlara cavab verən məktəb binasını məktəblilərin ixtiyarına vermişdir.

Heydər Əliyev Fondunun bu təşəbbüsü o qədər düşərli olmuşdur ki, təkcə 2008-ci ildə rayonda müasir standartlara cavab verən 12 məktəb binası tikilmiş və 4 məktəb əsaslı təmirdən sonra istifadəyə verilmişdir. Lerikin sərt relyefi ilə az-çox tanış olanlar bunun nə demək olduğunu yəqin ki, təsəvvürlərində canlandıra bilərlər. Şübhəsiz, öz vətəndaşlarına, ölkəsinin gələcəyi olan uşaqların təhsilinə xüsusi önəm verən dövlət başçısına göstərdiyi bu qayğıya leriklilər çox qısa bir zamanda, prezident seçkilərində cənab İlham Əliyevə hamılıqla səs verməklə münasibətlərini, sevgilərini bildirdilər.

Lerikdə əhalinin sağlamlığının qorunması da günün aktual məsələlərindən birinə çevrilmişdir. Rayonda fəaliyyət göstərən 12 xəstəxana, 17 həkim ambulatoriyası, 44 feldşer-mama məntəqəsində 62 həkim, 233 tibb işçisi 75 min əhaliyə xidmət göstərir. Şübhəsiz, kontingentin əhalinin sayı ilə müqayisədə azlığı müəyyən çətinliklər yaradır. Lerik Rayon Mərkəzi Xəstəxanasına yeni təyin olunmuş baş həkim Mübariz Ağayev söhbət əsnasında bildirdi ki, bu sahə uzun müddət diqqətdən kənarda qalmışdı. Yəni ümumilikdə respublikada 2005-ci ilə qədər səhiyyənin bərbad vəziyyəti bu rayonun səhiyyə xidmətinə də təsirsiz ötüşməyib.

Lakin Mübariz Ağayev keçmişi bəhanə etmək fikrindən tam uzaqdır. Bu gün onu daha çox görülməsi zəruri olan işlər düşündürür. Rayonun səhiyyəsinə ilkin yardım kimi ağır xəstələrə diqqəti daha vacib sayır. Ona görə də 427 şəkərli və şəkərsiz xəstəyə 306 şəkər ölçən aparat, 21,2 min manatlıq dərman pereparatlarının verilməsini, 288 vərəmli, 161 onkoloji xəstəyə dərman pereparatlarının çatdırılmasını ön plana çəkib. Rayonda uşaq ölümünün səviyyəsini azaltmaq, epidemioloji vəziyyətə nəzarət etmək, xüsusi xəstəliklərin vaxtında müəyyənləşdirib qarşısını almaq günün ən aktual tədbirləri kimi qarşıya qoyulub.

Baş həkim söhbət zamanı vurğuladı ki, başqa sahələrdə olduğu kimi, səhiyyə sahəsində də rayon icra hakimiyyəti geniş tədbirlər planını reallaşdırmaqdadır. Dövlət Neft Şirkətinin vəsaiti hesabına rayon mərkəzi xəstəxanasında həyata keçirilən əsaslı təmir və tikinti işləri başa çatdıqdan sonra bura ən müasir tibbi avadanlıqlar və müayinə qurğuları ilə təmin olunacaq. Rayonun Cərgəmiran, Bırkandül, Barzavu və Cəngənəvid kəndlərində feldşer-mama məntəqələrinin tikintisi, rayon uşaq və Çayrud kənd xəstəxanalarında təmirin aparılması məhz ötən il başa çatdırılan işlərdəndir. Hazırda isə dövlət vəsaiti hesabına Piran və Biləband kəndlərində tikilən həkim məntəqələrində son tamamlama işləri gedir. Bütün bunlarla yanaşı, icra hakimiyyətinin başçısı da, rayonun baş həkimi də səhiyyədə hələ çox problemlərin həllini gözlədiklərini söylədilər.

Müşahidələrimizdən yayınmayan gerçəkliklərdən biri də tariximizi, mədəniyyətimizin yaşını, ulularımızın yaşam tərzini, izini göstərən abidələrə qayğıkeş münasibətdir. Bu günə rayonda ölkə əhəmiyyətli 42 tarixi abidə qeydə alınmışdır. Rövşən müəllim səmimi etiraf edir ki, imkanlar geniş olmasa da, qayğımızı əsirgəmirik. Hazırda XIX əsrin tarixi abidəsi olan Lüləkəran məscidində təmir bərpa işləri aparılır. Amma XIII-XIV əsrlərə aid olan “Qız qalası”, “Oğlan qalası”, XIV əsrə aid “Xoca Seyid”, “Kəla”, XVI əsrə aid “Cabir” türbələrinin ciddi təmirə ehtiyacı var və biz muvafiq təşkilatlara bu barədə sözümüzü demişik.

Əslində möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin dediyi kimi, Lerikin gözəl təbiəti turizm üçün gözəl imkanlar açır. Tarixi abidələr də bu sahənin inkişafına, mənə elə gəlir ki, az töhfə verməz. Lerikin axarlı-baxarlı bir guşəsində salınmış, rayonda ilk turizm və istirahət mərkəzi olan “Təbəssüm”ün direktoru Akif Əliyevlə bu barədə fikirlərimi bölüşəndə, “çox yaxşı olar” — dedi. Sonra əlavə etdi ki, son iki ildə rayon rəhbərliyi bu sahəyə xüsusi önəm verir. İndi “Təbəssüm” artıq tək deyil və Lerikin müxtəlif ərazilərində fəaliyyət göstərən turizm və istirahət mərkəzləri ona iqtisadi baxımdan rəqibdirlər. “Relax”, “Meşəbəyi”, “Altun”, “Xəyal” və sair istirahət-turizm mərkəzləri gündən-günə yüksək xidmətləri ilə diqqət çəkirlər. Mənə elə gəlir ki, bizim bu turizm-istirahət mərkəzləri özləri də rayonun tarixi abidələrini qonaqlarına göstərməkdə maraqlı olmalı, eyni zamanda, onların qorunması və bərpasında yaxından iştirak etməlidirlər.

...Lerik haqqında, burada görülən abadlıq və quruculuq işlərindən, əhalinin sosial rifahının yaxşılaşmasından bu yazıda çox şey yazmaq olardı, əlbəttə, əgər qəzetçiliyin prinsipləri buna imkan versəydi. Çünki öyrəndiyim faktlar, götürdüyüm rəqəmlər az qala bir kitabın materialı ola bilərdi. Amma son fakta özəl münasibətimi qeyd etməklə yazımı tamamlamaq istəyirəm.

Mən Lerikin 60-70-ci illərini xatırladım. O vaxt çox nadir hallarda, qarda, boranda işıq kəsilərdi. Sonra həyat dəyişdi. Azərbaycan müstəqilləşdi. Bu müstəqilliyin ilk illərində yolum rayona düşəndə qaş qaralmamış kerosin lampasını doldurub stolun üstünə qoyardıq və heç bir neçə dəqiqə keçməmiş işıqlar sönərdi. İşığa alışan insanlar bu illəri çox çətin yaşadılar və hətta min əziyyətlə, qan-qada ilə qazanılan müstəqillik haqqında bədgüman da oldular. Bu təkcə işıq məsələsi deyil, həm də ümid bəslədikləri gələcək işıqlı sabah arzuları idi. ... İndi Lerikdə daha işıqlar demək olar ki, sönmür...

İlqar RÜSTƏMOV

Xalq qəzeti.-2009.-19 fevral.-S.6.