Türk dünyasının Bəxtiyarı

Ustad şairin son günləri və son şeirləri

Hər cür bəxtiyarlığa layiq olan ulu bir xalq Bəxtiyarını itirdi. Azərbaycanlıların, dünya türklərinin bəxtiyarlığını çox istəyirdi. Xalq şairi ömrünü şam kimi əridirdi, Nazim Hikmətin “Sən yanmasan, mən yanmasam, biz yanmasaq, Necə çıxar qaranlıqlar aydınlığa?” çağırışına qoşulub insanları el yolunda oda, alova atılmağa səsləyirdi. “Yaşamaq yanmaqdır, yanasan gərək” — deyirdi. Bəxtiyar Vahabzadənin əsas ədəbi missiyası sözün qüdrətini, gücünü insanlara çatdırmaq idi. Yorulmadan yazıb-yaradırdı. Türkün dilinə, tarixinə qəsd edənlərlə açıq döyüşməkdən çəkinmirdi. Hələ 2001-ci ilin sentyabrında “Tanrı türkü qorusun” alqışından, duasından təşvişə düşənlərə üzünü tutub deyirdi:

“Tanrı türkü qorusun”

Atılan daşmı sənə?

Bizim bu alqışımız

Söylə, qarğışmı sənə?

Həmişə türklüyündən fəxrlə danışan üsyankar söz ustadı ömrünün son üç ilini əsərlərinin sistemli şəkildə, külliyyat halında nəşrinə çalışıb. Bu işdə məni özünə yardımçı seçməsi ilə həyatımın ən şərəfli anlarını yaşadım onunla. Bu günlərdə mən də Bəxtiyarsız qaldım... Narahatlığını içimə çəkdim, dürüstlüyünü, vətənsevərliyini miras götürdüm. Bəxtiyar müəllimsiz yazıb-yaratmaq, zamanla ayaqlaşmaq çətin olsa da, tövsiyələri qulaqlarımda sırğalandığından qələmimi işlətmək üçün özümdə güc tapdım.

Hər səhər zəng edirdi, gecələr əlyazmalarının arasından tapdığı şeirinin cildlərə salınmasını istəyirdi. Ya da bildirirdi ki, “Yeni yazılarım var, gəl götür”. Deyirdim: “Bir azdan yanınızdayam”. İşlərim başımdan aşsa da, onun “Mümkünsə, saat ikidən sonra gəl, bir yerdə nahar edərik, təkbaşına adamın iştahı olmur” — təklifindən boyun qaçırmağa cəsarətim çatmırdı. Beləcə istəyirdi ki, günortalar onunla nahar edim. Əslində yaşantılarını bölüşməyə məsləkdaş arayırdı. Hər adamla qaynayıb-qarışmazdı. Xudu Məmmədovdan, Şahmar Əkbərzadədən sonra təkliyə alışmaq çətin idi. Ətrafında ürək qızdırdığı dostlar çox az idi. Professor Şirməmməd Hüseynovu, Vəkil müəllimi, İkramı da hər an yanında görmək istəyirdi.

Son zamanlar iki məsələyə sevinmişdi. Türkiyənin Elağız şəhərində adına küçə vermişdilər. “Hələ unudulmamışam, — deyirdi, — ömrümü faydasız keçirməmişəm.” “Özümüzü kəsən qılınc” dramının Ankara və İstanbul teatrlarında tamaşaya qoyulmasını arzulayırdı. Qardaş ölkənin Bakı böyük elçisi Hülusi Kılıca məktubla müraciət etmişdi. Türkiyənin mədəniyyət bakanlığından xoş xəbəri yenicə almışdıq: tamaşa baş tutacaqdı. “Birlikdə gedib baxarıq!” – deyə sevincini gizlətməmişdi şair. Bir də həyatının son günlərində iki əsərinin -akademik Zərifə Əliyevanın itkisindən təsirlənərək yazdığı “Mərsiyə-rekviyem” və Türkiyədə Süleyman Dəmirələ həsr etdiyi “Süleyman” şeirlərinin külliyyata salınmasını istəyirdi.

Birincini Moskvada, 1985-ci il aprelin 15-də Zərifə xanım dünyasını dəyişən gün yazıb əlyazmasını ulu öndər Heydər Əliyevə vermişdi. Həmin hüznlü vaxtlarda millət atasının dost, ağsaqqal təsəllisinə ehtiyac duyduğu anlarda Bəxtiyar Vahabzadə də sarsılmış halda onun yanında dayanmış, duyğularını “Mərsiyə — rekviyem” adlı əsərdə misralara çevirmişdi:

“Gəlmişəm!” — səsləndi ölüm bir anda,

Gözəl bir insana necə qıydı o?

Sən bir ağrıya bax!

Böyük bir xalqa

Arxa olan kəsin arxasıydı o.

“Mərsiyə—rekviyem” şeirini tapıb külliyatının 9-cu cildinə saldığımı bildirəndə sevinmişdi. İkinci şeiri isə Süleyman Dəmirəlin özündən alacağıma söz vermişəm.

İstəməyənlər, türk dünyasındakı şöhrətinə paxıllıqla yanaşanlar B.Vahabzadəni hörmətdən salmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxır, qəzetlərdə böhtanlı yazılar dərc etdirir, qərəzli şayiələr yayırdılar. Təəssüflənirdi. Belələrinə baş qoşmasa da, rastlaşdığı pisliklər içərisini didib-parçalayırdı. Özü hamının uğurunu böyük fərəhlə qarşılayırdı. Tərifdən xoşu gəlmirdi.

Tez-tez ötənləri xatırlayırdı. Mehdi Hüseyndən danışanda isə kövrəlirdi.

Heç nədə gözü yox idi.Yeganə istəyi əsərlərini külliyyat halına salıb çap etdirmək idi. Bu, böyük vəsait tələb edirdi. O zamanlar gözəl ziyalımız Cavanşir Feyziyevlə birlikdə “Qafqaz” jurnalını nəşr edirdik. Bəxtiyar Vahabzadə dərgimizin redaksiya şurasının sədri idi. Hər buraxılışı diqqətlə izləyir və xeyirxah iş gördüyümüzü alqışlayırdı, redaksiyaya məktub da yazmışdı: “Mən ”Qafqaz" jurnalını oxuyanda qürurlanıram. İtirilən, unudulan keçmişimizə ayna tutulduğunu görürəm..."

Cavanşir müəllim istəyirdi ki, Şəkidə Bəxtiyar müəllimin abidəsini qoydursun. “Şairlə danış, razılığını al” —dedi. Lakin Bəxtiyar müəllim bildirdi ki, mənim heykəlim əsərlərimdir, onları insanlar oxuyub faydalanırlarsa, xoşbəxtəm. Axı, quru daş parçası onlara nə verəcək? Bilirdim ki, şair indiyədək çap olunan kitablarındakı nöqsanlardan narahatdır. Sağlığında külliyatının yetkin halda nəşrini arzulayır.Cavanşir müəllimə şairin heykəlinin qoyulması ilə razılaşmadığını dedim. O: “Əsərlərini nəşr edək” - qərarını verdi.

B.Vahabzadə əsərlərinin çapı üçün heç kimin yardımını qəbul etmirdi. Uzun söhbətlərdən sonra onu yumşaltdım.

Cavanşir müəllimlə görüşə razılıq verdi. Onunla bir saatlıq söhbətdən sonra səmimiyyətinə inandı və külliyatının nəşrinə başladıq.

Sonsuz həyat eşqi onun yaratdıqlarından süzülüb gəlirdi. Əsərlərinin hər birini nəzərdən keçirir, bəzi misralarının yanında xətlər çəkirdi. Soruşurdum: “Onları çıxardımmı?” “Yox, — deyirdi, — şeirlərimi oxudum, inana bilmədim ki, bunları mən yazmışam. İlahidən gəlib o misralar.” Bəxtiyar Vahabzadə əsərlərinə qarşı çox tələbkar idi. Bəzilərinin külliyatına salınmasını istəmirdi. “Onlardan tər iyi gəlir, istedaddan yaranmayıb”, — deyirdi. Əvvəllər böyük rəğbət bəsləyərək şeir həsr etdiyi insanların ikiüzlülüyünü görüb ithafı götürməyi xahiş edirdi. Yeni cildlərini əlinə alanda uşaq kimi sevinirdi. İki il ərzində onu 8 dəfə sevindirə bildim. Dözmədi. Qalan 4 cildin bütün materiallarını mənə təhvil verib haqqa qovuşdu...

Yanvarın 27-də Türkiyə Cümhuriyyətinin Bakı Böyük Elçisi Hülusi Kılınc və “Qafqaz Plyus” jurnalının Türkiyə təmsilçisi Mehmet Hatiboğlu ilə birlikdə B.Vahabzadənin qonağı olduq. Orada şairin son şəkillərini çəkdim. Əhval-ruhiyyəsi normal idi. Dostumuz İkramın oxuduğu şeirlərə kövrəlsə də, ürəyi həyat eşqi ilə döyünürdü, İstanbulu, Ankaranı bir də görmək, türk xalqı ilə görüşmək arzusundaydı. Hülusi Kılınc şairin külliyyatının tezliklə Türkiyədə də basılacağını vəd etdi.

Fevralın 11-də “Qafqaz” universitetinin rektoru, professor Əhməd Saniç və xarici əlaqələr üzrə prorektor Murad Ərgüvən “Qafqaz” jurnalı redaksiyasında qonaq oldular. B.Vahabzadənin külliyyatının çapdan çıxan 8 cildini onlara hədiyyə etdim. Yaxın günlərdə şairə baş çəkəcəklərini bildirdilər. Sonra Bəxtiyar müəllim zəng edib məni yanına çağırdı. Günorta üstü onun iş otağında görüşdük. Son qeydlərini mənə verdi, istəklərini bildirdi. Növbəti cildlərdəki əsərlərin tərtibi ilə maraqlandı. Bütün məsələləri müzakirə edib razılaşdıq. Gözləmədiyim halda:

— Hər şey bitdi. — dedi. — Sənə öz atama arxayın olduğum qədər arxayınam. İşi başa çatdıracaqsan. Daha gücüm qalmayıb. Gedirəm. — Kövrəldiyimi görüb sözünü dəyişdi, — Sən yayda Şəkiyə gələcəksən? Dedim: — Bəli.

— Məni Gavur qalasına apararsan... Fevralın 13-də saat 16.30-da məni Türkiyə Cumhuriyyətinin Bakı böyük elçiliyinə çağırdılar, mədəniyyət və turizim nazirinin şəxsi məktubunu Bəxtiyar Vahabzadəyə verməyimi xahiş etdilər. Lakin bu məktubu ünvanına çatdıra bilmədim.

İki saatdan sonra şair “Qafqaz” universitetinin rektoru ilə görüşür, 5-10 dəqiqəlik çay süfrəsindən sonra qonaqları ötürüb iş otağına keçir... Saat 18.24 dəqiqədə telefonumun zəngi çalınır. Ekranda “Bəxtiyar Vahabzadə” sözlərini oxuyuram. Lakin ilk dəfə onunla danışmağa imkan tapmıram. Xətt kəsilir. Demə, bu an şair İlahinin çağırışını eşidir. Həyat yoldaşı Dilarə xanıma: “Mən gedirəm” — deyib əbədiyyətə qovuşur... Bir neçə dəqiqədən sonra mobil telefonum təkrar səslənir. Ekranda son dəfə “Bəxtiyar Vahabzadə” sözlərini oxuyuram və həmişəki kimi Tengiz xanımın səsini eşidirəm. Ancaq bu dəfə “Ramazan müəllim, Bəxtiyar müəllim sizinlə danışmaq istəyir” əvəzinə ağlamsınaraq “Bəxtiyar müəllim dünyasını dəyişdi” — deyir...

Xudu müəllimdən sonra Bəxtiyar müəllimin dostu olmaq, ömrün ön beş ildən çoxunu onunla qəlbən birləşmək xoşbəxtlik idi. O mənim mənəvi atama çevrilmişdi.

Bəxtiyar Vahabzadə həm də insaniyyətin atası idi.

Şair 2005-ci ilin avqust—sentyabr aylarında “Ölümlə üz-üzə” şeirini qələmə almışdı. Bu hələ onda onun həyatla vidalaşmağa hazırlaşdığından xəbər verirdi. Lakin gücünü itirdikcə deyirdi ki:

İstək çox, arzu çox, ürək gen, vaxt dar.

Hələ gileyliyəm özüm özümdən.

İnsandan ağırdır onun istəyi,

Həmişə təşnədir insan ürəyi.

Külliyyatının nəşri məsələsi ortaya çıxanda Bəxtiyar müəllim yenidən qələmini əlinə aldı və iki ildən artıq yaşamağa özündə güc tapdı, yazıb-yaratdı da... Şairin ölümündən bir neçə gün qabaq dediyinə görə, son şeiri “Çətin addım”dır. 2008-ci ilin aprel ayında qələmə alınıb (Əslində sonrakı 10 ay ərzində də bir neçə kiçik şeir yazıb). Ömrü boyu Vətən sevgisi ilə ürəyi döyünən Bəxtiyar Vahabzadə məhəbbət mövzusuna həsr etdiyi son misraları ilə yaradıcılığına nöqtə qoyub. Bu müdrik insana ahıl yaşında da üzüntülər çəkdirən sevgili kimdir? Bu sevgili onun Vətəni və xalqıdır. O, ancaq əbədiyyətə qovuşmaq üçün Vətənindən ayrılarkən haqqa əyilər, bir gilə istəyinin ürəyində qalmaması ilə barışardı. Və anlayırdı yaxınlarda bu çətin addımı atmaq məcburiyyətindədir:

Qəlbimi gəmirən tərəddüdləri

Sənə birər-birər açandan bəri

Hər gün öz-özümü danlayıram mən.

Amma çox şadam ki, qurtara bildim,

Nəhayət, çəkdiyim üzüntülərdən...

Gerçəyə əyildim, haqqa əyildim.

Bir yolluq qurtarsın o şirin nağıl.

Yaşasın hissimin od-alovunu

Söndürən ağıl!

Qəribədir, 2008-ci ilin 20 iyulunda Bəxtiyar Vahabzadə yenə naməlum sevgilini xatırlayır, onun özü ilə vuruşduğunu, tərəddüdlərinin arxada qaldığını, qəlbinin ağlı, kamalı ilə barışdığını və sabahını şairdən soruşduğunu bildirir. Bu, ancaq onun xalqı ola bilərdi. Şair ömrünün son aylarında qələmə aldığı “Tapınmaq” (avqust, 2008) şeirində “gülüm” deyə müraciət etdiyi həmin sevgilisinin ruhani kamilliyinə tapındığını etiraf edir.

“Demə, könlümdəymiş” (avqust, 2008) şeirində doğruya çatıb Allahdan əfv diləyir, könül həmdəminin yerini arayır:

Budaqdan budağa qonub mən yazıq

Bir həmdəm axtardım özümə, yarəb.

Gecikmiş olsam da, mən indi artıq

Çatmışam doğruma, düzümə, yarəb.

İndi Allahımdan əfv dilərəm,

Qibləmi sözlərə çevirir qələm.

Arzuma, eşqimə Allahdan kərəm!

Demə könlümdəymiş könül həmdəmim.

O, həm sevincimdir, həm də dərd-qəmim...

Şəkidə qələmə aldığı dörd misralıq şeirindən (iyul, 2008) hiss olunur ki, o, olaylardan baş çıxarmağa can atır, ağlının qüdrətilə dolaşıq məsələləri çözə bilməyəndə fəhminə, hissinə arxalanır. Çünki xalqın iki əkiz qardaş kimi təqdim etdiyi Xeyir də, Şər də haqdan gəlir. Bu, mübariz insanın zaman qarşısında təslimçiliyi deyil, taleyin hökmü ilə barışmasıdır:

Taleyin hökmüdür Xeyir də, Şər də,

Onu da, bunu da haqdan sanmışam.

Ağlımın qüdrəti çatmayan yerdə

Fəhmimə, hissimə arxalanmışam.

“Əyribel suallar”ına (21 iyul, 2008) cavab axtaran B.Vahabzadə yenə İlahidən güc alıb gözə görünməzləri görür:

İçimdə baş qaldıran

Əyribel suallarım

Bir-bir dönür nidaya,

Şükür olsun Xudaya.

İçimdə çarpazlaşan

Toqquşmalardan bəri

Fəhmimin gözlərilə

Anlayıram, görürəm

Gözə görünməzləri.

Ruhun şad olsun, ustad!

Ramazan QAFARLI,

Bəxtiyar Vahabzadənin

12 cildlik külliyyatının

tərtibçisi və redaktoru

Xalq qəzeti.-2009.-19 fevral.-S.7.