“Uşaq ili” hər uşağa ailə verəcək

2009-cu il Azərbaycanda “Uşaq ili” elan olunub. Bu, ölkədə uşaqlara verilən dəyərin, aparılan uşaq siyasətinin bariz nümunəsidir. Uşaq siyasəti dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir və bu, Prezident İlham Əliyevin verdiyi qərarların hər birində özünü göstərib. Ekspertlər hesab edir ki, 2009-cu il “Uşaq ili” kimi uşaqların həyatında özünəməxsus rol oynayacaq. İl ərzində ölkəmizdə həyata keçirilən bütün proqramlar, layihələr uşaqların inkişafına uğurlu töhfə verəcək.

Statistikaya görə, Azərbaycanda 2.800.000-dən çox uşaq var. Onların 20136 nəfəri valideyn himayəsindən məhrum olanlardır. Dövlətin qayğısına daha çox ehtiyac duyan bu uşaqların 16992 nəfəri normal, 3144-ü əlil olanlardır. Dövlətin uşaqlarla bağlı yürütdüyü siyasətin əsasında ailə amili dayandığı üçün ayrı-ayrı müəssisələrdəki uşaqların ailələrə verilməsi məqsədi ilə bir sıra addımlar atılıb. Nəticədə artıq valideyn himayəsindən məhrum uşaqların 6670 nəfəri himayədarlıq əsasında ailələrdə tərbiyə alır.

Azərbaycan dövlətçiliyi və uşaq siyasəti

Azərbaycanda uşaqlarla bağlı siyasətin əsası Ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. Məhz həmin illərdə ən məhsuldar və uşaqlarla bağlı problemlərin həllini özündə əks etdirən qanunlar, dövlət proqramları və tədbirlər planı qəbul edilib. Ulu öndərin təşəbbüsü ilə önəmli beynəlxalq konvensiya və protokollar ratifikasiya edilərək qüvvəyə minib.

Ölkəmiz müstəqilliyini əldə edəndən sonra ilk qoşulduğu beynəlxalq sənədlər arasında uşaqlarla bağlı olanları da var. Məsələn, Azərbaycan 1992-ci ildə BMT-nin “Uşaq Hüquqları haqqında” Konvensiyasına, 2002-ci ildə Konvensiyanın iki əlavə protokoluna qoşulub.1999-cu ildə ölkəmizdə BMT-nin “Uşaq Hüquqları haqqında” Konvensiyasının müddəalarını özündə əks etdirən “Uşaq Hüquqları haqqında” Qanun qəbul edilib. Bu illər ərzində mütəmadi olaraq milli qanunvericilik və normativ hüquqi aktlar təkmilləşdirilib. Uşaq hüquqlarının müdafiəsi, uşaqların normal formalaşmasına, sağlam böyüməsinə yönələn bir çox dövlət proqramları qəbul edilib və onların həyata keçirilməsi məqsədi ilə tədbirlər planı müəyyənləşdirilib. Hər bir dövlət proqramı uşaqların hüquq və maraqlarının müdafiəsi, vahid dövlət uşaq siyasətinin formalaşdırılması, tənzimlənməsi və həyata keçirilməsi, uşaqların fiziki, əqli, mənəvi, əxlaqi və sosial inkişafı üçün lazımi həyat səviyyəsinin təmin olunması sahəsində milli konsepsiyanı inkişaf etdirməyə yönəlib.

Uşaq hüquqları beynəlxalq qanunlarla qorunur

Ölkə daxilində həyata keçirilən tədbirlərin nəticələri beynəlxalq müzakirəyə çıxarılır. Azərbaycan dövləti imza atdığı beynəlxalq sənədlərin, müdafiə etdiyi konvensiyaların tələblərinə tam əməl edir. Məsələn, uşaqlarn hərtərəfli qorunması və müdafiəsini əks etdirən “Uşaq Hüquqları haqqında” Konvensiyanın əsas tələblərindən biri bu beynəlxalq sənədə qoşulan ölkələrdən mütəmadi hesabat tələb edilməsidir. Bu tələbə uyğun olaraq, uşaqların müdafiəsi istiqamətində mütəmadi tədbirlər həyata keçirən Azərbaycan BMT-nin Uşaq Hüquqları Komitəsinə artıq 3 hesabat təqdim edib. Növbəti hesabat BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasının 20-ci ildönümünə təsadüf edəcək. Ölkədə uşaq siyasətini həyata keçirən Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri Dövlət Komitəsinin sədri Hicran Hüsenyova məhz 2009-cu ilin ölkədə “Uşaq ili” elan edilməsinin bu əlamətdar hadisə ilə eyni vaxta düşməsini uğurlu təsadüf kimi dəyərləndirir.

Uşaq hüquqları xüsusi formada qorunması tələb edilən məsələdir

H.Hüseynovanın sözlərinə görə, uşaq hüquqları ümumi insan hüquqlarının bir hissəsi kimi xüsusi formada qorunması tələb olunan məsələdir. Uşaq hüquqlarını ailə və qadın problemləri kontekstində araşdıran və həll etməyə çalışan AQUPDK sədrinin fikrincə, bu, bütün dünyada belə qəbul olnunub və “Uşaq Hüquqları haqqında” Konvensiyada da öz əksini tapıb. Uşaqların hüquq və azadlıqlarının qorunması, onların keyfiyyətli təhsil və yüksək standartlara cavab verən tibbi xidmətlərlə təmin edilməsi, qayğı ilə əhatə olunması, yüksək mənəvi və sosial mühitdə böyüməsi üçün zəruri şəraitin yaradılması, hərtərəfli şəxsiyyət və layiqli vətəndaş kimi formalaşması dövlət uşaq siyasətinin prioritet istiqamətlərini təşkil edir: “Əsası Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan, bu gün isə Prezident İlham Əliyevin davam etdirdiyi dövlət uşaq siyasəti artıq milli strategiya kimi formalaşmaqdadır. Xüsusilə, son illər uşaqların sağlamlığının möhkəmləndirilməsi, onların tələbatının müasir tələblər səviyyəsində təmin olunması və təlim-tərbiyəsi məqsədi ilə mühüm tədbirlər həyata keçirilib”.

Ana və uşaq sağlamlığına nail olunması “Uşaq ili”nin əsas prioritetlərindəndir

Dövlətin nail olmaq istədiyi ən böyük nəticə ilk növbədə ana və uşaqların sağlamlığının qorunmasıdır. Bu məqsədlə 2006-2010-cu illəri əhatə edən “Ana və Uşaqların Sağlamlığının Qorunması üzrə Tədbirlər Planı” da qəbul olunub. Bu plan çərçivəsində səhiyyə sahəsində islahatlar, klinikaların yaradılması və yeni avadanlıqlarla təchizatı, uşaqlara göstərilən tibbi yardımın keyfiyyətinin artırılması, uşaq ölümü hallarının azaldılması, uşaqlar arasında xəstəliklərin profilaktikası həyata keçirilir.

Sağlam uşaq və sağlam nəsil sağlam ailədən başlayır. Lakin buna həmişə nail olmaq mümkün olmur. Əlillik uşaq və ailələrin üzləşdiyi ən ağır mənəvi və fiziki problemlərdən biridir. Tədqiqatlar göstərir ki, bu problem ailələrin dağılması və uşaqların internat müəssisələrinə düşməsinin əsas səbəblərindəndir. Ölkəmizdə rəsmi qeydiyyatda olan 47 min uşaq müxtəlif formalı xəstəlik və onların ağır nəticələri üzündən əlilliyə məruz qalıb.

H.Hüseynovanın sözlərinə görə, BMT-nin “Əlilliyi olan İnsanların Hüquqları haqqında Konvensiya”sı 2008-ci ildə ratifikasiya olunub və bu, əlilliyi olan insanlar üçün daha geniş imkanların yaranmasına, bərabər imkanların təmin olunmasına təkan verəcək.

Uşaqlar və ədliyyə sistemi

Uşaq hüquqları sahəsində böyük dəyişikliklərə nail olmağın yollarından biri də Azərbaycanda Yuvenal Ədliyyə sisteminin BMT standartlarına uyğunlaşdırılmasıdır. Bu, həm də BMT-nin Uşaq Hüquqları Komitəsinin tövsiyələrindən biridir. Azərbaycan hökuməti yeniyetmə ədliyyəsində islahatların keçirilməsini qəbul edib. Bu məqsədlə əsas diqqət məhkəmə və hüquq-mühafizə sistemi işçilərinin bacarıqlarının artırılmasına yönəldilib. Eyni zamanda, cinayət törədən yeniyetmələrə qarşı həbs cəzasına alternativ cəzaların tətbiq edilməsi üzrə modellərin tərtibi, cinayət qurbanları və şahidləri olan yeniyetmələrin müdafiəsi üçün xüsusi tədbirlərin görülməsi, Yuvenal Ədliyyə sisteminin yaradılması üçün tələb olunan struktur təşkilatlanması və hüquqi dəyişikliklərin müəyyən edilməsi məqsədi ilə hazırlıqlar başlanıb.

“Uşaq ili” uşaqların həyatını dəyişəcək

“Uşaq ili” nəyə xidmət edəcək? Uşaqlara həsr olunan, onlarla bağlı olan bu bir il nəyi dəyişəcək? H.Hüseynovanın fikrincə, Prezident İlham Əliyevin 2009-cu ilin “Uşaq ili” elan olunması ilə bağlı Sərəncamında nəzərdə tutulanlar bir çox sahələrdə uşaqların həyatını köklü şəkildə dəyişəcək. “Tədbirlər Planı” çərçivəsində nəzərdə tutulan tədbirlər yalnız uşaq hüquqlarının etibarlı təmin edilməsi istiqamətində deyil, həm də onların sağlam mühitdə tərbiyə olunması üçün zəruri şəraitin yaradılmasına hesablanıb. Xüsusən, valideyn himayəsindən məhrum olan və həssas qruplardan olan uşaqlara dövlət qayğısının artırılması bu ilin əsas hədəflərindən olacaq. H.Hüseynovanın sözlərinə görə, 2009-cu ilin “uşaq ili” elan olunması uşaq baxımsızlığının, uşaq alverinin, uşaq əməyinin istismarının, uşaqlara qarşı zorakılığın qarşısının alınmasına yönəldilib və bu problemə öz töhfəsini verəcək.

Uşaqlara ailə lazımdır

“Uşaq ili” hər uşağa ailə verəcək. Bu, uşaqların həyatını dəyişmək üçün dövlətin nəzərdə tutduğu əsas tədbirlərdəndir. Hər bir uşaq üçün ailədə yaşamaq ən ümdə arzu, cəmiyyət üçün isə məqbul variant hesab edilir. Bu məqsədlə praktik tədbirlərin həyata keçirilməsinə artıq bir neçə il əvvəl başlanıb. “Dövlət Uşaq Müəssisələrindən Uşaqların Ailələrə verilməsi (De-institusionalizasiya) və Alternativ Qayğı Dövlət Proqramı” (2006-2015-ci illər) təsdiq edilib. H.Hüseynova “Uşaqlara göstərilən qulluğun bütün növləri haqqında dəqiq statistik məlumatlar əldə edilməsinin çətin olmasına baxmayaraq, uşaqların dövlət müəssisələrinə yerləşdirilməsi əsas uşaq müdafiəsi tədbiri olaraq qalır. 2007-ci ilin sonunda bütün uşaqların təqribən 0,7 faizi, yəni 16 992 nəfəri dövlət uşaq müəssisələrində saxlanılırdı. Lakin bu müddət ərzində dövlət uşaq müəssisələrində saxlanılan uşaqların yalnız az bir hissəsi tam valideynsiz, atılmış və ya valideynləri məhkəmə tərəfindən valideynlik hüququndan məhrum edilən uşaqlar olub. Bundan əlavə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində və digər ölkələrdən Azərbaycana qaçqın kimi gələnlər arasında da uşaqlar 35 faiz təşkil edib” deyib.

H.Hüseynovanın fikrincə, Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi istiqamətində uşaqların müəssisələrə düşmə səbəbləri də araşdırılır: “Bunların qarşısının alınması və valideyn məsuliyyətinin artırılması məqsədi ilə müvafiq qanunlara əlavə və dəyişikliklər üçün təkliflər hazırlanır. Sosial işçinin Etika Kodeksi, alternativ xidmətlərin yaradılması, uğursuz ailələrin hüquqlarının müdafiəsi, foster, qəyyum, himayədar ailə modellərinin yaradılması prosesi gedir. Sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqların maksimum müstəqilliyi və sosial inteqrasiyasının təmin edilməsi və bunun üçün əlverişli şəraitin yaradılması Azərbaycan dövləti və cəmiyyət qarşısında duran mühüm məsələlərdəndir”.

De-institutionalizasiya Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi istiqamətində alternativ qayğının təşkili ilə bağlı dövlət qurumları tərəfindən Uşaq və Ailələrə Dəstək mərkəzləri və günərzi qayğı mərkəzlərinin yaradılması prosesinə başlanıb. Artıq alternativ qayğı müəssisələri kimi fəaliyyət göstərən 16 reabilitasiya mərkəzinin 3-ü dövlət qurumunun tərkibindədir. Bunlardan 2-si (Şüvəlan və Goranboy Uşaq və Ailələrə Dəstək mərkəzləri) AQUPDK-nın, 1-i isə (Mingəçevir şəhərində) Təhsil Nazirliyinin balansında fəaliyyət göstərir.Təhsil Nazirliyi bu il daha bir günərzi qayğı mərkəzi açıb. Dövlət Komiəsində də bu şəbəkənin bir neçə bölgədə genişləndirilməsi istiqamətində iş gedir. Komitənin nəzdində fəaliyyət göstərən 2 mərkəzdə həyata keçirilən xidmətlər risk qrupundan olan ailə və uşaqları əhatə edir.

RUHİYYƏ

Yeni Azərbaycan.- 2009.- 11 iyun.- S.6.