Aqrar sahə üzrə mütəxəssislərin hazırlanması günün vacib tələbidir

Ölkəmiz əlverişli torpaq-iqlim şəraitinə malik olsa da, 1969-cu ilə, ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilənə qədər aqrar sahədə ağır vəziyyət hökm sürürdü. Lakin dahi şəxsiyyətin kənd təsərrüfatına ciddi diqqət yetirməsi sayəsində məhsul istehsalı ildən-ilə artmağa başladı. Təbii ki, bu da respublikamızın sosial-iqtisadi durumuna, əhalinin rifahının yaxşılaşmasına öz müsbət təsirini göstərdi. Lakin müstəqilliyimizin ilk illərində aqrar bölmədə məlum səbəblər üzündən kəskin tənəzzül baş verdi, kənd təsərrüfatı məhsullarının illik həcmi kəskin surətdə aşağı düşdü. Bütün bunları aradan qaldırmaq üçün kənd təsərrüfatında köklü iqtisadi islahatların aparılması zəruri idi.

Ümummilli liderimiz xalqın təkidli tələbi ilə ikinci dəfə rəhbərliyə qayıtdıqdan sonra ölkədə aqrar islahatlar dönməz xarakter aldı və 1995-ci ildən başlayaraq bu proses daha da sürətləndi. İqtisadiyyatın bazar münasibətləri əsasında qurulması, kənddə aqrar islahatların həyata keçirilməsi, xüsusilə sovxoz və kolxozların ləğv olunması, onlara məxsus mal-qaranın və əmlakın paylanması, məhsulun qiymətinin sərbəstləşdirilməsi, ərzaq və yeyinti məhsulları emal edən sənaye müəssisələrinin özəlləşdirilməsi kimi tədbirlər aqrar bölmənin sosial və sahə strukturuna ciddi təsir göstərdi.

İslahatların ardıcıl və düzgün aparılması məqsədilə respublikada mükəmməl hüquqi-normativ baza yaradıldı. 70-dən artıq qanun, normativ hüquqi akt və digər mühüm sənədlər qəbul olundu. Aqrar islahatların birinci mərhələsində 2239 kolxoz, sovxoz və digər kənd təsərrüfatı müəssisəsi ləğv edildi. Torpaq islahatı nəticəsində 3,3 milyon nəfəri əhatə edən, 874,5 min ailəyə verilməsi nəzərdə tutulan 1395 min hektar torpaq sahəsinin 1375 min hektarı (98,6 faizi) əhaliyə paylandı.

Ölkəmizdə aparılan uğurlu aqrar islahatlar dövrün tələblərinə cavab verən yeni təsərrüfat formaları yaratmaq, kənd təsərrüfatının dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiyasını təmin etmək zərurətini qarşıya qoydu. Aqrar islahatlar Azərbaycan kəndlisinin çoxəsrlik arzusunu gerçəkləşdirdi, onları torpağın həqiqi sahibinə çevirdi. Yalnız MDB məkanında deyil, şərq aləmində analoqu olmayan torpaq islahatı kənd təsərrüfatını böhranlı vəziyyətdən çıxardı və onun inkişafına böyük təkan verdi.

Ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə aqrar sahədə sahibkarlığın, özəl bölmənin inkişafına xüsusi diqqət yetirildi. Fermerlərin problemlərinə həssaslıqla yanaşıldı, qarşıya çıxan hər hansı bir çətinliyin qısa müddətdə aradan qaldırılması üçün operativ tədbirlər həyata keçirildi.

Ümummilli liderimizin 22 mart 1999-cu il tarixli fərmanı ilə sahibkarlığın, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının torpaq vergisi istisna olmaqla, digər vergilərdən beş il müddətinə azad edilməsi, neft məhsullarının pərakəndə satışında müəyyən güzəştlər nəzərdə tutulması torpaq mülkiyyətçilərinin daha səmərəli fəaliyyət göstərmələrinə şərait yaratdı.

Yuxarıda sadalanan tədbirlər nəticəsində respublika əhalisinin ərzaqla təminatında müsbət dəyişikliklər baş verdi. Taxılla yanaşı, digər kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı getdikcə yüksəldi. Bitkiçilik məhsulları, süd istehsalı və mal-qaranın baş sayı üzrə Azərbaycan tarixində ən yüksək göstəricilər əldə edildi. Belə ki, 2002-ci ildə dənlik qarğıdalı da daxil olmaqla 820,8 min hektar sahədən 2 milyon 193,8 min ton taxıl, 694,4 min ton kartof, 973,4 min ton tərəvəz istehsal olunmuşdur. Həmin dövrdə ölkədə 2 milyon 152 min iribuynuzlu, 6 milyon 849 min xırdabuynuzlu mal-qara saxlanılmışdır ki, bu da respublikada rekord göstərici sayılırdı.

Ulu öndərin rəhbərliyi ilə aqrar sahədə 1995-ci ildən başlanan islahatlar ötən müddətdə möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilmişdir. Aqrar islahatların uğurla davam etdirilməsi bu gün kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında qeyri-dövlət bölməsinin həlledici rol oynamasına səbəb olmuşdur.

Yeri gəlmişkən, bir məqama da diqqət yetirmək istərdik. Azərbaycanda hələ lap qədim zamanlardan mədəni əkinçilik inkişaf etmiş, milli əkinçilik xüsusiyyətləri qazanılmışdır. Torpaq-insan münasibətləri ən yüksək səviyyəyə çatmış, torpağa müqəddəs bir varlıq kimi baxmaq ənənəsi formalaşmışdır. Mədəni əkinçilik inkişaf etdikcə torpağa bağlılıq artmış, xalq seleksiyası yolu ilə Azərbaycanda dünyada analoqu olmayan xəstəliyə davamlı, məhsuldar, yüksək keyfiyyət göstəricilərinə malik bitki sortları və heyvan cinsləri alınmışdır. Bu sahə ilə məşğul olan insanların yaşadığı əraziyə “quşçular”, “bağbanlar”, “cütçülər” və s. əkinçilik sənətinə məxsus adlar da verilmişdir. Azərbaycan əkinçisi zəhmət və halallıqla torpaq becərmiş, müharibənin ən ağır günlərində belə aclıqdan xilas olmuşdur.

Əgər insanlar 100 il bundan öncə daima zülal, karbohidrat aclığı çəkirdilərsə və qidalanma birtipli olmaqla məhdud formada qəbul edilirdisə, kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı nəticəsində bu problem nisbətən aradan qaldırılmışdır. İndi kənd təsərrüfatı məhsulları, hətta, sənaye yolu ilə də istehsal olunur. Alimlər qida çatışmazlığı probleminin həlli məqsədilə kimyəvi, radiobioloji, biotexnoloji və s. üsullardan yararlanaraq daha məhsuldar sort və cinslər əldə etməyə başladılar. Ancaq sonralar dərk edildi ki, bu “məhsuldar” sort və cinslər ekoloji cəhətdən təmiz olmayan, xəstəlik törədən məhsullardır.

Qloballaşma dövründə insanların ekoloji təmiz və keyfiyyətli qida məhsullarına tələbatı durmadan artır. Belə bir şəraitdə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edən mütəxəssis hazırlanması da yüksək dəqiqlik və fundamental tədris metodikası tələb edir.

İndi aqrar sahədə əsas rol oynayan aqronom müasir əkinçilik metodikalarına, fundamental biliklərə, bazar iqtisadiyyatına yiyələnməklə həm də yuxarıda göstərilən milli xüsusiyyətlərə malik olmalıdır.

Müasir aqronom hazırlanması çətin və maraqlı bir prosesdir. Bu barədə düşünərkən biz həm də gələcəyi fikirləşməliyik. Çünki sürətlə inkişaf edən texnokratiya, ətraf mühitə təsir, demoqrafik artım, bioloji baryerin zəifləməsi, ən başlıcası isə urbanizasiya nəticəsində kənddə əhalinin azalması məhsul istehsalını durmadan zəiflədir.

Bütün bunlarla yanaşı, Qafqazda və planetimizin digər yararlı torpaq sahələrində separatizm nəticəsində milyon hektarlarla münbit ərazi hərbi poliqona çevrilmişdir. Apardığımız hesablamalar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, təkcə Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərinin ermənilər tərəfindən anaeksiyası nəticəsində ölkəmizdə 1 milyon ton taxıl, 2 milyon ton ət və süd məhsulları, meyvə-tərəvəz və xeyli yem bitkiləri istehsal edilmir.

Müasir kənd təsərrüfatı mütəxəssisinin hazırlanması üçün proqramlaşdırılmış kompyuter texnologiyası, biotexnologiya, gen mühəndisliyi, toxuma kulturası, sitogenetika, toksikologiya, radiobiologiya, aerokosmik metrologiya və s. fənlərin mənimsənilməsi çox vacibdir. Artıq bütün dünyada növbəli əkin sisteminin yaradılması, ziyanvericilərə və xəstəliklərə qarşı mübarizə üsulları, aqrokimyəvi xidmət, bioloji preparatların istifadəsi proqramlaşdırılmış kompyuter texnologiyası və testləşdirmə yolu ilə həyata keçirilir.

İnkişaf etmiş Avropa ölkələrində artıq müasir kənd təsərrüfatı mütəxəssisini nootbuksuz və mobil test laboratoriyasız təsəvvür etmək olmaz. Becərilən sort və ya bəslənilən cinsin bioloji xarakteristikası, qida maddələrinə tələbatı, aqrotexniki qulluq əvvəlcə yerli şərait və iqtisadi göstəricilər əsasında virtual olaraq analiz edilməlidir. Məhsul istehsalı üçün alınan nəticələr proqramlaşdırılmış və proqnozlaşdırılmış formada reallaşdırılmalıdır ki, bu da ölkənin kənd təsərrüfatı məhsullarına ehtiyacını davamlı şəkildə təmin etsin.

Kənd təsərrüfatı mütəxəssisinin becərmə və istehsal üçün bitki sortu və ya heyvan cinsi seçməsi də çox vacib məsələdir. Çünki gələcəkdə istehsal edilən məhsulun keyfiyyət və miqdarı bu amildən asılıdır. Belə halda təhsil ocağında müasir laboratoriyalarla yanaşı, teoretik kursla təcrübə işlərinin vəhdətinə üstünlük verilməlidir.

Kənd təsərrüfatı üzrə təhsil müəssisələrində təcrübə sahələrinin tədris korpusları ilə birgə yerləşməsi vacibdir. Tələbələrin laboratoriyadan birbaşa açıq sahəyə keçərək təcrübəni sərbəst surətdə aparıb nəticə alması gələcəkdə yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanmasında əsas şərtdir. Laboratoriya avadanlığının iş prinsipini tam mənimsəmək üçün texniki fənlərin öyrənilməsi də vacib məsələdir. Təcrübə göstərir ki, ixtisas fənlərinin tədrisində üstünlük teoretik tədris formasından çox laborator, təcrübə və çöl tədris təcrübəsinin aparılmasına verilməlidir. Belə tədris formasında ixtisas fənlərinin mənimsənilməsi və mütəxəssis hazırlığı daha keyfiyyətli olur.

Hazırlanan mütəxəssislər istehsalat təcrübəsini ən qabaqcıl və inkişaf etmiş təsərrüfatlarda keçməlidirlər. Onu da qeyd edək ki, istehsalat təcrübəsi keçilərkən fəhlə + mütəxəssis prinsipi götürülməlidir.

Ümumiyyətlə, istər bitkiçilik, heyvandarlıq, istərsə də iqtisadiyyat sahəsi ilə bağlı hazırlanan kənd təsərrüfatı mütəxəssisi bioloji qanunauyğunluqları dərindən bilmək üçün ümumi və ali biologiya, təkamül təlimi kimi bioloji kursları tam öyrənməlidir. Bu baxımdan Almaniyanın Vaynşteyn Universitetində aqrobiologiya fənninin, hətta, menecment ixtisasının da tədris olunması hazırlanan mütəxəssisin hərtərəfli yetişməsinə kömək edir.

Bildiyimiz kimi, hər bir ölkənin milli xüsusiyyətləri əsasında formalaşan kənd təsərrüfatı sahəsi mövcuddur. Sahəyə etnobiologiya adı verilmişdir və burada son illər dinamik inkişaf nəzərə çarpır. Azərbaycanın Naxçıvan, Talış, Kəlbəcər, Şəki, Zaqatala və Qarabağ ərazilərində kənd təsərrüfatı yerli xüsusiyyətlər əsasında inkişaf edərək bu günə qədər öz dəyərliliyini saxlaya bilmişdir. Ancaq təəssüf ki, ulu babalarımızın əsrlərin sınağından çıxan əkinçilik mədəniyyəti, becərmə və istehsal texnologiyası, qədim Ordubadda meyvə və tərəvəzin istehsal və saxlanılma texnologiyası və s. unudulub gedir. Bu məqsədlə kənd təsərrüfatı mütəxəssislərinin etnobiologiya fənnini öyrənmələrinə vacib bir məsələ kimi baxılmalıdır.

Dağ regionlarında kənd təsərrüfatı zəif inkişaf edir. Uzun sürən qış dövrü, yararlı və münbit əkin sahələrinin az olması, kommunikasiya xətlərinin çatışmaması, iqlim amilləri və s. bu ərazilərdə kənd təsərrüfatının spesifik sahələri (arıçılıq, tütünçülük, kartofçuluq və s.) inkişaf etdirilməlidir. Kənd təsərrüfatının zəif inkişaf etdiyi dağlıq ərazilərdə etnobioloji metodlardan istifadə edilməsi aqrar sahənin davamlı inkişafını təmin edə bilər.

Dünyada kənd təsərrüfatının intensiv inkişafına baxmayaraq, məhsulun dəyəri ilbəil artır. Buna əsas səbəb məhsul istehsalına çəkilən xərclərin yüksək, ən əsaslı yeni məhsuldar sortların az olmasıdır. Belə hal həm bitkiçilikdə, həm də heyvandarlıq sahəsində müşahidə edilir. Bura gübrə, herbisidlər, yeni bioloji preparatlardan istifadə, amortizasiya xərcləri və s. daxildir.

İndiki bazar iqtisadiyyatı dövründə bioloji mübarizə üsullarından yararlanmaqla yüksək keyfiyyətli və ekoloji təmiz məhsul almaq, onun maya dəyərini nisbətən aşağı salmaq mümkündür. Kənd təsərrüfatı üçün hazırlanan ixtisaslardan biri də Biologiya və kənd təsərrüfatının əsaslarıdır. Bu ixtisasa dərindən yiyələnməklə – bioloji prosesləri bilməklə yüksək məhsul əldə etmək mümkündür. Onu da xatırladaq ki, Azərbaycanda zəngin bitki ehtiyatları var. Yeni bitki ehtiyatlarının öyrənilərək becərilməsi, mədəni formaya keçirilməsi məhz belə mütəxəssislər – bioloq-aqronomlar tərəfindən həyata keçirilməlidir. Belə iş prosesi bütün dünyada mövcuddur və hazırda da davam etdirilir.

İndi kənd təsərrüfatını dərindən bilməyən, hətta, başqa ixtisas (həkim, müəllim, mühəndis, hüquqşünas və s.) sahibləri də fermer təsərrüfatları yaradaraq əkinçilik mədəniyyətinə yiyələnmədən keyfiyyətsiz, ekoloji baxımdan təmiz olmayan, maya dəyəri baha başa gələn məhsul istehsal edirlər. Bu hal nəzərə alınaraq həvəskar fermerlər kənd təsərrüfatı üzrə mütəxəssis hazırlığına cəlb olunmalıdırlar. Burada optimal variant kimi bütün dünyada müsbət yanaşılan distant təhsil daha önəmlidir.

Ən vacib məsələlərdən biri də kənd təsərrüfatı mütəxəssislərinin seçilməsi və Aqrar Universitetə qəbuludur. Test imtahanı verərək aşağı bal toplayıb digər universitetlərə qəbul ola bilməyən, şəhərdə yaşayan abituriyentlərin çoxu ya hərbi xidmətə getməmək, ya da sadəcə ali təhsil almaq naminə II turda Aqrar Universitetə müsabiqədən keçir. Şəhərdə yaşayıb böyüyən gənc qeyd olunan səbəbdən kənd təsərrüfatı üzrə təhsil alırsa, o kəndə işləməyə getməyəcək. Təcrübə göstərir ki, belələrinin ali təhsil haqda sənədi olsa da bilik səviyyəsi aşağıdır... Ona görə də aqrar təhsilə qəbul kənd rayonlarından güzəştli, bəzən isə sadələşdirilmiş müsabiqə yolu ilə aparılmalıdır.

Ölkəmizdə kənd təsərrüfatının davamlı inkişafı naminə aqrar sahə üzrə kadrların xarici ölkələrdə hazırlanmasına da ciddi diqqət yetirilməlidir. Əgər belə olmazsa, yaxın gələcəkdə yüksək ixtisaslı və günün tələbinə cavab verə bilən kənd təsərrüfatı üzrə mütəxəssislərin hazırlanması problemi ilə üzləşəcəyik.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyev aqrar təhsil sisteminin davamlı inkişafı üçün həmişə bu sahəyə xüsusi fikir vermişdir. Prezident İlham Əliyev də bu məsələni daim diqqətdə saxlayır. Dövlət başçımızın 23 noyabr 2008-ci il tarixli fərmanı ilə universitetimizə yeni rəhbər təyin edilmiş və rektora bu qocaman təhsil ocağının inkişafı üçün xüsusi tapşırıqlar verilmişdir.

Qısa müddətdə universitetdə əsaslı təmir işləri aparılmış, yeni laboratoriyalar və tədris standartları hazırlanmış, aqrar təhsil üzrə beynəlxalq elmi konfrans keçirilmiş, ən əsası isə tədrisdə neqativ hallara tamamilə son qoyulmuşdur. Aqrar Universitetin inkişaf proqramı hazırlanmış, onun Qafqazda lider bir təhsil ocağına çevrilməsi üçün tədbirlər həyata keçirilmiş və bu, hazırda da davam etdirilir. Bütün bunlarla yanaşı, çox vacib bir məsələyə — universitetə yeni avadanlıq və laboratoriyaların alınması, laboratoriyalarda işləmək üçün xarici ölkələrdə mütəxəssis hazırlanmasına diqqət artırılmalıdır.

Zaur HÜMBƏTOV,

Vahid QULİYEV,

Cəmil HACIYEV,

Azərbaycan Dövlət Aqrar

Universitetinin kafedra müdirləri

Xalq qəzeti.- 2009.- 12 iyun.- S. 4.