Azərbaycanın xarici siyasətində Avrasiyaya inteqrasiyanın əsas istiqamətləri

Bizim xarici ölkələrlə münasibətlərimiz yalnız qarşılıqlı maraqlar və qarşılıqlı hörmət əsasında qurulur. Siyasi gücündən, yaxud da ki, böyüklüyündən, ərazilərindən asılı olmayaraq, bütün ölkələrlə bərabər hüquqlu münasibətlər qura bilmişik.

İlham ƏLİYEV,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bu sitat dövlət başçımızın hələ 2007-ci ilin oktyabrında Naxçıvan Dövlət Universitetinin konservatoriyasının açılış mərasimində söylədiyi nitqdən seçilmişdir. Həmin tədbirdən beş ay sonra – 2008-ci ilin Novruz bayramı münasibətilə Bakıda keçirilən ümumxalq şənliyində isə Azərbaycan Prezidenti daha da qətiyyətli idi: “Bizim xarici siyasətimiz sabitliyin möhkəmlənməsinə, bölgədə əməkdaşlığın dərinləşməsinə, sülhün bərqərar olunmasına yönəldilibdir”. Yəqin ki, əsas məqsədimiz diqqətli oxuculara aydın oldu. Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı daha böyük vüsət aldıqca, dövlətimiz daha da qüdrətləndikcə xarici siyasətimizin qarşısında duran vəzifələr də getdikcə konkretləşir. Cəmi beş ay fərqlə söylənilən bəyanatların birincisində biz öz siyasətimizi qarşılıqlı maraqlar və qarşılıqlı hörmət əsasında qurduğumuzdan danışırdıq. İkinci bəyanatda isə artıq sabitliyin möhkəmlənməsi, sülhün bərqərar olunması əsas məqsəd kimi irəli sürülür. Bunun isə bircə adı var: inkişaf dinamikasının diplomatiyadakı əks-sədası.

Azərbaycan ikinci dəfə dövlət müstəqilliyini əldə edəndən dərhal sonra öz xarici siyasət kursunu müəyyənləşdirməli idi. Çox təəssüf ki, bu, mümkün olmadı. Çünki müstəqilliyin ilk ilində ölkəyə rəhbərlik edən Ayaz Mütəllibov rəsmi Bakının müəyyən edəcəyi xarici siyasətin konturlarını hazır şəkildə Moskvadan gözləyirdi. Onu tankla-topla devirib hakimiyyətə gələn AXC-Müsavat iqtidarının rəhbərləri isə heç bir ölkədən heç bir formula gözləmir, özləri də bu istiqamətdə heç nə barədə düşünmürdülər. Nəticədə gənc, müstəqil Azərbaycan dövləti beynəlxalq aləmdən təcrid olunmuş vəziyyətə düşmüşdü. Bir-birinə diş qıcardan güc mərkəzlərinin göz ağartması olmasaydı, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bircə günün içərisində yox olar, ölkə parçalanıb gedərdi. Bu dəhşətli tarixçə ulu öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışına qədər davam etdi.

1993-cü ilin yayından sonra müstəqil Azərbaycanda cəmiyyət həyatının digər sahələri kimi xarici siyasət kursunda da bir durulma, saflaşma yarandı. Azərbaycan diplomatiyası elmi əsaslara, dünya təcrübəsinə və milli-mənəvi dəyərlərə istinadən formalaşdırıldı. İlk növbədə, isə xarici siyasət kursu müəyyən edildi. Rəsmi Bakının dünyanın aparıcı dövlətləri və mühüm güc mərkəzləri ilə əməkdaşlığının yaradılması (daha sonra inkişaf etdirilməsi), region dövlətləri ilə münasibətlərin nizama salınması (AXC-Müsavat iqtidarı bütün region ölkələrini Azərbaycanın düşməni elan etmişdi), nəhayət, beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrin qarşılıqlı maraqlar əsasında müəyyənləşdirilməsi əsas məsələlər kimi dərhal gündəliyə gətirildi. Bu kursun hazırlanmasını bilavasitə özü başlayıb özü başa çatdıran ulu öndər mükəmməl bir xarici siyasət strategiyası ərsəyə gətirmiş oldu.

Biz ötən yazıda Azərbaycanın xarici siyasət kursunda Avropaya inteqrasiya məsələlərindən söz açmışdıq. Bu yazıda isə artıq obyekt bir az da böyüyür, rəsmi Bakının Avrasiyaya inteqrasiyası əsas məsələ kimi götürülür. Bu məkanda Azərbaycanın Müstəqil Dövlətlər Birliyi, GUAM, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Türkdilli Dövlətlər Birliyi kimi mühüm tərəfdaşları vardır. Qeyd edilən müstəvidə Rusiya, Çin, İran, Türkiyə, Yaponiya kimi böyük dövlətlər, Orta Asiya, Cənubi Qafqaz regionları və digər postsovet ölkələri birləşiblər. Avrasiya bölgəsi, sözün həqiqi mənasında, dünyanın gələcək perspektivlərinin müəyyən edilməsində, beynəlxalq münasibətlərin formalaşdırılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yeni əsrin ilk illərində (dünya terminologiyasına qloballaşma ifadəsi də daxil olandan bəri) Avrasiyada çox maraqlı meyillər yaranır. Bu mürəkkəb regionda bütün dövlətlər öz maraq və mənafelərini yüksək səviyyədə qorumağa çalışdıqlarına görə burada çox müxtəlif siyasi gəzişmələr icra edilir. Bütün bu prosesləri böyük uzaqgörənliklə duyan və hiss edən ulu öndər Heydər Əliyev öz ölkəsinin xarici siyasətini məhz bugünkü Avrasiyada baş verən proseslərə cavab verə biləcək səviyyədə qurmuşdur.

Avrasiya məkanında, Azərbaycanın ən geniş əməkdaşlıq etdiyi təşkilatlardan biri də Müstəqil Dövlətlər Birliyidir.

Əvvəlki iqtidar Azərbaycanın MDB-yə üzv olmasını qəbuledilməz sayır, bu qurumu SSRİ-nin başqa variantı kimi qəbul edirdi. Heydər Əliyev isə Azərbaycanın bu quruma qəbul edilməsini mümkün saydı – amma bir şərtlə – MDB-nin nizamnaməsinə belə bir müddəa salınsın ki, bu qurum hökumətlərarası təşkilatdır, üzv ölkələrin daxili və xarici siyasətinə müdaxilə etmək səlahiyyətinə malik deyil və sair. Belə olduğu halda Azərbaycan MDB-yə üzv oldu və SSRİ-nin çökməsindən sonra dağılmış iqtisadi əlaqələrin bərpası nəticəsində ölkəmiz iqtisadi dirçəliş imkanı əldə etdi. MDB-nin bir dövlət deyil (Əbülfəz Elçibəy və İsa Qəmbər bu qənaətdə idilər), hökumətlərarası təşkilat olduğunu sübut edən bir məqamı xatırlatmaq yerinə düşər. Məsələn, Azərbaycan, Gürcüstan və Türkmənistan MDB-nin Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsində iştirak etmirlər.

Azərbaycanın xarici siyasətində əsas istiqamətlərdən biri də Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (QİƏT) ilə əlaqələrin qurulmasıdır. 1992-ci ildə İstanbulda yaranmış bu təşkilatın əvvəlcə 11 üzvü var idi. 2004-cü ildə Serbiya və Çernoqoriya dövləti də QİƏTƏ üzv olmuşdur. Azərbaycanın bu quruma üzv olmaqda əsas marağı region dövlətləri ilə çoxtərəfli əməkdaşlığı daha da dərinləşdirmək, özünün əlverişli coğrafi mövqeyindən istifadə edərək tranzit imkanlarını daha dolğun şəkildə genişləndirməkdir. Eyni zamanda, ölkəmiz Rusiya, Ukrayna, Rumıniya, Türkiyə, Yunanıstan, Moldova, Bolqarıstan, Albaniya və digər dövlətlərin də üzv olduğu bu qurumun potensialından istifadə edərək özünün enerji resurslarının dünya bazarına çıxarılması yollarını genişləndirir. Bu isə ixracın şaxələndirilməsinə mühüm zəmin yaradır.

Rəsmi Bakının Avrasiya məkanında daha çox əməkdaşlıq etdiyi təşkilatlardan biri də 1997-ci ildə məhz MDB-nin üzvü olan ölkələrin yaratdığı GUAM (Gürcüstan – Ukrayna – Azərbaycan – Moldova) təşkilatıdır. 1998-ci ildə Özbəkistan da bu təşkilata üzv olmuş, 7 ildən sonra oradan çıxdığını bildirmişdir. GUAM-ın Azərbaycan üçün əhəmiyyəti nədir? Bu qurum Qərb istiqamətli siyasət yeridən, Qərbi Avropa nümunəsində hərtərəfli inteqrasiyaya nail olmağa çalışan, ən başlıcası, bütün bu proseslərdə bərabərhüquqlu qarşılıqlı faydalı əlaqələr yaratmaq istəyən dövlətlərin birliyidir. Təsadüfi deyil ki, ABŞ və Avropa Birliyində GUAM-ın gələcəyinə ümidlə baxanlar ildən-ilə çoxalır. Türkiyə, Rumıniya, Bolqarıstan, Litva və Polşa GUAM-ın son sammitlərində iştirak etməklə bu quruma maraq göstərirlər. GUAM Xəzərin karbohidrogen ehtiyatlarının Qərb şirkətləri ilə birlikdə işlənilməsi və hasil olunan neftin Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft ixrac kəməri ilə Qərb bazarına çıxarılması, Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizinin yaradılması, ölkələr arasında azad ticarət əlaqələrinin qurulması kimi məsələlərdə fikir yekdilliyi nümayiş etdirir. Ən başlıcası, GUAM üzvü olan ölkələrdəki dondurulmuş münaqişələrin həllinin tezləşdirilməsi də bu qurumun gündəliyində daimi yer tutan məsələlərdəndir.

Bir sözlə, bu gün Azərbaycanın Avrasiya məkanındakı ölkələr və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı xalqımızın və dövlətimizin milli maraqlarına yüksək səviyyədə xidmət edir. Bu isə ulu öndər Heydər Əliyevin işləyib hazırladığı xarici siyasət kursunun mükəmməlliyindən, elmiliyindən, reallığa söykənməsindən xəbər verir.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ,

“Xalq qəzeti”

Xalq qəzeti.- 2009.- 17 iyun.- S. 1.