Professor Rovsən Mustafayev haqqında xatirələr

Rövşən Mustafayev hələ SSRİ məkanında yazıb - yaradan, tanınmış jurnalist Faiq Mustafayevin övladıdır. Deyirlər: “Ot kökü üstə bitər”. Bununla yanaşı, bir fikir də var: Oğul atadan da çox nailiyyətlər əldə edərsə, bu proses millətin inkişafını göstərir. Qısa bir dövrdə Rövşən müəllim, sözün əsl mənasında, vətəndaşlıq borcunu yerinə yetirdi. O, yüksək intellektə və zəngin ideyalara malik, hər bir prosesdə mütləq təkmilləşməni görmək istəyən alim idi.

Rövşən müəllim Siyəzən orta məktəbində adi müəllim vəzifəsindən başlayıb, AMEA-nın İnsan Hüquqları İnstitutuna rəhbərlik etmək səviyyəsinə kimi yüksəldi. O, “Dirçəliş - XXI əsr” jurnalının baş redaktoru, Beynəlxalq İnsan Hüquqları Elmi Şurasının sədri idi. Vətənpərvərlər onu sevir, düşmənlərin isə gözü götürmürdü.

O, 90-cı illərin əvvəlində ölkədə ilk dəfə olaraq Müstəqil Analitik Mərkəz yaratdı. Bu mərkəzin adı “Azərbaycan Beynəlxalq Əlaqələri və Dövlət Quruculuğu İnstitutu” idi. Onun rəhbərlik etdiyi qurumların mahiyyət etibarilə çox dərin, Rövşən müəllimə xas olan fəlsəfəsi vardı və o bu fəlsəfəni nəinki Azərbaycana, Qafqaz regionu və onun sərhədlərindən çox-çox uzaqlara yaya bildi: “Allaha inama gəldikdə, birincisi, mən müsəlmanam, ikincisi, mən müsəlmanam və ən nəhayət, müsəlmandan qeyri- kimsə deyiləm. Türk olmağımı mən özümə böyük şərəf bilirəm və bütün türk məkanını özümə doğma yurd sayıram. Azərbaycan Respublikasının tam müstəqil, azad və demokratik ölkə olmağına gəldikdə isə, birincisi, mən Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıyam, ikincisi, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıyam və ən nəhayət, qeyri- kimsə deyiləm."

Rövşən Mustafayev öz əsərlərində erməni şovinizminin mahiyyətini açaraq ifşa etdi. Və faktlara istinad edərək Cənubi Qafqazda bu “xəstəliyin” bəlalarını söylədi. İlk dəfə professor Mustafayev ermənilərin millət yox, etnokorporasiya olduğunu öz əsərlərində sübut etdi. Bu fikir onun “Strasti po virtuali” əsərində öz əksini tapdı. O, öz elmi əsərlərində erməni etnokorporasiya cərəyanının formatını müəyyən edərək bununla Cənubi Qafqazda sabitliyə təhlükə olan meyarın prinsipini formalaşdırdı.

Professor Mustafayevin ideyası əsasında Beynəlxalq Analitik Şəbəkə yaradıldı. Yüksək intellektə malik analitiklər, politoloqlar, geosiyasətçilər bir yerə yığılıb bu qurumu təşkilatlandırdı. Buraya müxtəlif ölkələrdən 1128 ekspert cəlb olunaraq Bakıda, Tiflisdə, Budapeştdə, Təl- Əvivdə və Haaqada nümayəndəliklər yaradıldı.

Professor Mustafayevin orijinal fikirlərindən birində belə deyilir: “Taleyimizə görə heç kimi təqsirləndirmək fikrində deyilik. İş elə gətirib ki, həyatımız, yaşadığımız dövr özümüzdən asılı olmayaraq İkinci minilliyin sonuna, XXI əsrin əvvəllərinə və Üçüncü dünya demokratiya dalğasının zirvəzinə təsadüf etmişdir. Gəlin hər birimizə açıq olan rəqəmlər üzərində düşünək (doğrudur, Şərq dünyaduyumunda rəqəm sistemi ənənəvi olaraq mistik idrak səciyyəsi daşıyır). Lakin bunların arxasında çoxlarının bilmədiyi Xüsusi Məna durur. Üçüncü minillik İnsanın ulduzlar sistemi, ən azı Günəş qalaktikasını tədqiq edəcəyi və mənimsəyəcəyi kimi proqnozlaşdırılır."

Rövşən Mustafayevin “Fikir azadlığı” əsərindən gətirilən bu sitat bir daha onun qlobal düşüncə tərzinə malik olmasını göstərir. Həddindən artıq maraq kəsb edən fəlsəfi fikir – “dərketmə=mən+yeni mühit” formulunu o, “azəlbaycançılıq ideyası” adlandırıbdır. Bu bərabərliyə nəzər salsaq görərik ki, “mən” yəni şəxsiyyət yeni mühitdə dərketmə səviyyəsini müəyyənləşdirir. İnsanın öz-özünü dərk etməsi bu lakonik və məntiqi fikirlə təkmilləşmə prosesinə təkan verir. Bu, bütün dövrlər üçün, xüsusilə də müasir dövr üçün çox vacibdir və böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Professor Mustafayev “MDB-90-cı illər: Keçmişə nəzər” əsərində böhranın fəlsəfəsini açıqlayır. Adı çəkilən bu əsər 2000-cı ildə çap olunmuşdur. Sanki, o, bu günü — 2008– 2009-cu illərdə baş verəcək böhranı görürmüş kimi çox qiymətli fikirlər söyləmişdi.

Rövşən Mustafayev ömrünün son illərində “Ölüm marşı: ermənilərin yəhudi xalqına qarşı cinayətləri”, “Marşi smerti: Prestupleniya armyanstva protiv yevreyskoqo naroda” kitabını yazaraq ivrit, ingilis və rus dillərində nəşr elətdirdi. Bu, cəmiyyətdə böyük rezonans verdi. Rövşən müəllim bu kitabda tarixi sənədlərə istinad edərək erməni vəhşiliyini sübuta yetirdi.

Onun əsərləri Azərbaycan və dünya siyasətində hüquq elmində reformaların aparılmasına və təkmilləşməsinə yönəlmişdi. Hərdən özünə qapanan Rövşən deyərdi: “Biz samballı kitablar yazıb, xarici dillərdə çap elətdirib dünyaya yaymalıyıq. Əks təqdirdə dünyanın erməniləri eşitməsində biz özümüz təqsirkarıq. Mənim atdığım addımlar bu sahədə ilk addımlardır.”

Mən ürək ağrısı ilə demək istərdim ki, Rövşən bu sahədə böyük fəlsəfi düşüncələrə malik çox kitablar yaza, çox həqiqətləri üzə çıxara bilərdi. Amansız ölüm onu soyuq məzara apardı. O deyərdi: “Mən inanıram ki, biz qalib gələcəyik, çünki həqiqət bizim tərəfimizdədir.” Mən onun yaxın bir dostu kimi, tez-tez bu və digər səpkilərdə onunla fikir mübadiləsi edərdim. Onu dinləməkdən doymurdum, çünki hər bir cümləsi məni düşündürür və yeni- yeni tədqiqatların istiqamətini mənə göstərirdi. Bəli, ictimai elmlərdən savayı, onun düşüncə dairəsi çox geniş idi. O, sözün əsl mənasında, fenomen idi. Mən ümidvaram ki, onun əsərləri əsasında tədqiqat işləri aparılacaq, davamçıları isə dissertasiyalar yazacaqlar.

Bir gün XX əsrin dahi alimi akademik Azad Mirzəcanzadə onu yanına dəvət etdi. Azad müəllimlə istənilən problemi 10–15 dəqiqə ərzində müzakirə edib məntiqi nəticəyə gəlmək mümkün idi. Bu dahi şəxsiyyət yüksək erudit idi. Rövşən onunla ən uzağı yarım saatlıq görüş planlaşdırırdı. Ancaq bu görüş 9 saat davam etdi. Sonralar Azad müəllim onun haqqında belə deyərdi: “Rövşən, həqiqətən, parlaq şəxsiyyətdir.” O zaman Azad müəllim Ali Attestasiya Komissiyasının sədri idi. O, Rövşənə dedi ki, sən müstəqil Azərbaycanın politologiya elmləri üzrə ilk elmlər doktoru olmağa layiqsən. Qısa müddətdə Rövşən doktorluq dissertasiyasını müdafiə etdi. Onun 1993– 1995-ci illərdə “Azərbaycan və dünyanın yeni qaydaları”, “Azerbaydcan i novıy mirovoy poryadok” mövzusunda elmi işi, “İnkişafın Azərbaycan təcrübəsi”, “Azerbaydcanskiy opıt razvitiya” və nəhayət, “Azərbaycan dövlətçiliyi özünü və dünyanı dərk etmək yolunda”, “Azerbaydcanskaya qosudarstvennosti na puti poznaniya sebya i mira” elmi əsərləri, zənnimcə, hələ ekspertlər tərəfindən dərin tədqiqat obyekti kimi öyrəniləcəkdir. Professor Mustafayevin elmi məqaləsi “Rusiya Rusiyadan xəstədir” (“Rossiya bolna Rossii”) Rusiya ictimaiyyəti tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. O, 60 elmi məqalənin, kitab və monoqrafiyanın müəllifi idi.

Son illərdə onun rəhbərlik etdiyi institutda Avropa İttifaqı və Avropa Şurasının aparıcı ekspertlərinin iştirakı ilə 90 seminar və konfrans keçirilib. O, Gürcüstan Milli Elmlər Akademiyasının, Gelat Akademiyasının (ilk müsəlman) həqiqi üzvü, Avstriya Beynəlxalq Akademiyasının üzvü idi. Türkiyə, Fransa, İsveçrə, Praqa, Almaniya, Ukraynada dərc olunmuş saysız elmi məqalələri ona politologiya elmi sahəsində dünya şöhrəti qazandırdı.

Deyirlər: “Allah-taala çox istədiyi adamı tez aparır.” 20 fevral 2009-cu ildə Rövşən Mustafayevin yaratdığı institutdan onun cənazəsi son mənzilə yola salındı. Foyedə onun əsərlər külliyatına gözüm sataşdı. Öz- özümə sual verdim: “Bu, bir ömrə necə sığarmış?” O, tez parladı, tez də söndü. Bu institutu o yaratdı, 10 ilə yaxın rəhbərlik etdi. Onun rəhbərliyi altında onlarca namizədlik və doktorluq dissertasiyaları müdafiə olundu. O, cismən bu dünyadan getsə də bu institutda onun ruhu gəzir. O, daim onu sevərlərin ürəyində yaşayacaqdır.

Allah sənə rəhmət eləsin!

ŞAHBAZOV, Eldar

Xalq qəzeti.-2009.-5 mart.-S.7.