Azərbaycan regionlarının sosial-iqtisadi
inkişafında yeni mərhələ
AMEA-nın
İqtisadiyyat İnstitutunda “Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət Proqramı”nın müzakirəsinə
həsr olunmuş “dəyirmi masa” ətrafında söhbət
Azərbaycan
Respublikasının regionları yeni inkişaf mərhələsinə
qədəm qoyur. Ölkənin regional baxımdan tarazlı və
davamlı inkişafı üçün bu cür imkanı
isə heç şübhəsiz, dövlət
başçısı cənab İlham Əliyevin 2009-cu il
aprelin 14-də təsdiq etdiyi “Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət Proqramı” yaradır. Belə ki,
adı çəkilən sənəddə ölkə
regionlarının mövcud potensialından daha səmərəli
istifadə etməklə yerlərdə sənaye sahələrinin
və kənd təsərrüfatının
inkişafını sürətləndirmək, bu işdə
sahibkarlara hərtərəfli dəstək olmaq, əhalinin
yaşayış səviyyəsini daha da
yaxşılaşdırmaqla yoxsulluq probleminin həllinə nail
olmaq və respublikamızı iqtisadi cəhətdən hərtərəfli
inkişaf etdirmək dövlətin qarşısında əsas
vəzifə kimi qoyulmuşdur.
Ölkənin növbəti
beş ildə davamlı və tarazlı inkişafını
nəzərdə tutan yeni Dövlət Proqramı
iqtisadiyyatı şaxələndirmək yolu ilə onun dünya
təsərrüfat sisteminə səmərəli
inteqrasiyasına, infrastruktur və kommunal xidmətlərin səviyyəsinin
daha da yaxşılaşdırılmasına, əhalinin həyat
səviyyəsinin davamlı şəkildə yüksəldilməsinə
nail olmaq məqsədi daşıyır. Bütün bu məqsədlərə
çatmaq, gözlənilən nəticələri əldə
etmək üçün, ilk növbədə, hansı
işlər görülməlidir?
Ümumiyyətlə,
yeni regional inkişaf proqramının
reallaşdırılması Azərbaycanın sosial-iqtisadi tərəqqisinə
nə kimi töhfələr verə bilər, adı çəkilən
sənədin ölkənin qeyri-neft sektorunun inkişafına
təsiri hansı səviyyədə olacaq? Bu və digər
suallara “dəyirmi masa” zamanı aydınlıq gətirildi. “Dəyirmi
masa” ətrafında söhbətdə AMEA-nın
İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru, iqtisad elmləri doktoru
İsa Alıyev, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi İqtisadi İslahatlar
Elmi-Tədqiqat İnstitutunun direktoru vəzifəsini icra edən,
iqtisad elmləri doktoru Vilayət Vəliyev, İqtisadiyyat
İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini,
iqtisad elmləri namizədi Allahyar Muradov, institutun elmi katibi,
iqtisad elmləri namizədi Rəsmiyyə Abdullayeva,
şöbə müdiri, iqtisad elmləri doktoru Rəna
Sultanova, institutun baş elmi işçisi, iqtisad elmləri
doktoru Gülşən Yüzbaşıyeva, böyük elmi
işçi Qurban Qurbanov, aparıcı elmi işçi,
iqtisad elmləri namizədi Aqil Əsədov, iqtisad elmləri
namizədi Tofiq Hüseynov və institutun əməkdaşı
İlkin Sultanlı iştirak edirdilər.
İsa ALIYEV, AMEA-nın
İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru, iqtisad elmləri doktoru:
– Hörmətli “dəyirmi
masa” iştirakçıları, hər birimizə məlumdur
ki, bu gün inamla həyata keçirilən Heydər Əliyev
strategiyasının nəticəsi olaraq Azərbaycan dövləti
müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi, ölkədə
tarazlı inkişafın təmin edilməsi istiqamətində
atdığı addımları və inanılmaz iqtisadi
uğurları ilə beynəlxalq aləmdə nüfuzlu
söz sahibinə çevrilmişdir. Artıq dünya birliyinə
yaxından inteqrasiya olunan müstəqil Azərbaycan
Respublikasında bütün proseslər xalqımızın
milli mentalitetinə və dövlətçilik prinsiplərinə
uyğun olaraq beynəlxalq birliyin, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların
rəyləri nəzərə alınmaqla qloballaşma
dövrünün tələbləri səviyyəsində
qurulur. Ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin
təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə
reallaşan iri yerli və regional layihələr sayəsində
Azərbaycan dövləti uğurlu iqtisadi nailiyyətləri
ilə aparıcı dövlətlər sırasında öz
mövqeyini möhkəmlətmişdir.
Yada salmaq istərdim ki,
hələ 2003-cü ildə prezident seçkiləri
zamanı cənab İlham Əliyev Azərbaycanın gələcək
inkişafını regionların müəyyən edəcəyini,
bölgələrdə güclü insan potensialının
olduğunu və iqtisadi potensialın da
yaradılacağını bəyan edərək,
regionların inkişafının sürətləndirilməsini
özünün sosial-iqtisadi platformasının
başlıca hədəflərdən biri kimi müəyyənləşdirmişdi.
Ölkə başçısı regionlarda mövcud olan əmək
ehtiyatlarından, təbii və iqtisadi potensialdan səmərəli
istifadəni təmin etmək, iqtisadiyyatın qeyri-neft
sektorunun inkişafı və aqrar sektorda islahatları sürətləndirmək,
yeni iş yerləri yaratmaq, məşğulluq səviyyəsini
və insanların yaşayış şəraitini yüksəltməklə
yoxsulluğu azaltmaq, infrastruktur sahələrini təkmilləşdirmək
və yeniləşdirmək, əlverişli investisiya şəraiti
formalaşdırmaqla ölkənin, xüsusilə,
regionların investisiya cəlbediciliyinə nail olmaq, mövcud
potensiala və yerli şəraitə uyğun müasir müəssisələr
yaratmaq və beləliklə də, tarazlı regional
inkişafa nail olmaq istiqamətində sistemli tədbirlərin
həyata keçirilməsi məqsədilə 2004-cü il 11
fevral tarixli fərmanı ilə “Azərbaycan Respublikası
regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər)
üzrə Dövlət Proqramı”nı təsdiq etmişdir.
Eyni zamanda, ölkə başçısı son beş ildə
Quba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Lənkəran, Aran, Gəncə-Qazax
və digər iqtisadi rayonlara daxil olan şəhər və
rayonların sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndırilməsinə
dair əlavə sərəncamlar da imzalamışdır.
Bütün bunlarla
yanaşı, təbii ki, “Azərbaycan Respublikası
regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər)
Dövlət Proqramı”nın icrasının yekunlarına
dair konfransda da vurğulandığı kimi, 2004-cü ildə
qəbul edilən regional inkişaf proqramına hər şeyi
daxil etmək mümkün deyildi. Bu gün isə məhz
regional proqramın uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində
ciddi regional iqtisadi potensial formalaşmış və artıq
Azərbaycanda əksər sahələrin, bir çox bölgələrin
konkret inkişaf proqramları işlənib
hazırlanmış, eləcə də müvəffəqiyyətlə
icra olunmaqdadır. Bu proqramların üstün cəhətləri
ondan ibarətdir ki, burada bütün qarşıya qoyulmuş
vəzifələr, onların icra dövrü, maliyyələşmə
mənbələri və s. daha konkret xarakter
daşıyır. Bütün bunlar isə əminliklə deməyə
əsas verir ki, artıq Azərbaycan iqtisadiyyatı dinamik
inkişaf edən vahid bir sistem kimi formalaşaraq, beynəlxalq
iqtisadi arenada baş verən yenilikləri sürətlə mənimsəməkdədir.
Bu mənimsəmə istər yeni texnika və texnologiyanın
tətbiq edilməsi, istərsə də idarəetmə qərarlarının
qəbulu, struktur yeniləşdirmələri və s. formada
özünü büruzə verməkdədir.
Beş il ərzində
dövlət büdcəsindən sahibkarlığın
inkişafına ayrılan vəsaitin həcmi ilbəil
artırılmışdır. Təkcə Sahibkarlığa
Kömək Milli Fondu vasitəsilə 7 min investisiya layihəsinə
324 milyon manat kredit verilmişdir ki, bunun da 87 faizi, kreditlərin
isə 70 faizi məhz regionların payına düşür. Regional
inkişaf proqramının icrası ilə bağlı
regionlarda həyata keçirilən layihələrin maliyyələşdirilməsinə
beynəlxalq maliyyə qurumlarından 2,2 milyard dollar məbləğində
kredit cəlb edilmişdir.
Hər birimizə məlumdur
ki, regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət
Proqramının ən ümdə məqsədi məhz
regionların mövcud potensialından maksimum qənaətlə
və səmərəli istifadəni təmin etməklə
dinamik regional inkişafa nail olmaqdan ibarətdir. Bu gün
regionların sosial vəziyyətinə, iqtisadi durumuna, eləcə
də bu mənzərəni daha əyani şəkildə
canlandıran statistik rəqəmlərə nəzər
saldıqda bir daha şahidi oluruq ki, 2003-2008-ci illəri əhatə
edən proqram nə dərəcədə zəngin potensial
formalaşdırmışdır. Belə ki, son beş ildə
Azərbaycanda 2,6 dəfə iqtisadi artıma nail olunmuş,
adambaşına düşən gəlir 5500 dollara
çatmış və sənaye istehsalı 2,5 dəfə
artmışdır. Bu dövrdə ölkə ərazisində
yüzlərlə yeni müəssisə
açılmış, SSRİ-nin süqutundan sonra fəaliyyətini
dayandırmış və ya məhdudlaşdırmış
bir çox müəssisənin tam fəaliyyəti bərpa
edilmişdir. Bütün bunların nəticəsində isə
ölkə üzrə 547 mini daimi olmaqla 766 min yeni iş yeri
açılmış, yoxsulluq səviyyəsi 49 faizdən
13,2 faizə qədər azalmışdır. Bu müddətdə
Azərbaycan Respublikasının dünya iqtisadi sisteminə
inteqrasiyası daha da sürətlənmiş, ticarət əlaqələri
genişlənmişdir ki, bunun da nəticəsində xarici
ticarət dövriyyəsi 9,9 dəfə, o cümlədən
ixrac 17,5 dəfə artmışdır. Əlbəttə,
bütün bunlar gələcəkdə daha inamlı və
genişmiqyaslı regional proqram və layihələrin
icrasına imkan yaradır.
Bugünkü “dəyirmi
masa”nın keçirilməsində də məqsəd ölkə
başçısının 14 aprel 2009-cu il tarixli fərmanı
ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət Proqramı”nda qarşıya
qoyulmuş vəzifələrin aktuallığının elmi
cəhətdən əsaslandırılması və vəzifələrin
uğurla icra edilməsində iqtisadçı alimlərin
rolunun, eləcə də bu istiqamətdə İqtisadiyyat
İnstitutunun qarşısında duran vəzifələrin
müəyyənləşdırilməsidir.
Vilayət VƏLİYEV,
İqtisadi İnkişaf Nazirliyi İqtisadi İslahatlar Elmi-Tədqiqat
İnstitutunun direktoru əvəzi, iqtisad elmləri doktoru:
– Hazırda Azərbaycan
dövlətinin sosial-iqtisadi siyasətinin başlıca məqsədi
orta və uzunmüddətli inkişaf prioritetlərinə
uyğun olaraq ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin
davamlı şəkildə yüksəldilməsindən,
yoxsulluğun daha da azaldılmasından, əldə edilmiş
iqtisadi artım tempinin dayanıqlığını saxlamaqla
respublikamızın dünyanın inkişaf etmiş ölkələri
ilə bir sırada yer almasının təmin olunmasından
ibarətdir. Bu məqsədlərdən irəli gələrək
qarşıda duran və dinamik inkişafın əldə
edilməsinə xidmət edən vəzifələr ciddi əsaslandırılmış,
müəyyən mərhələni əhatə edən,
icrası daimi olaraq ölkə rəhbərliyinin nəzarəti
ilə müşayiət olunan, zamanın tələbləri
nəzərə alınmaqla müntəzəm yeniləşən,
geniş əhatəli dövlət proqramları əsasında
həyata keçirilir. Bu baxımdan ötən dövr ərzində
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev
tərəfindən bir çox dövlət proqramları təsdiq
edilmişdir ki, bunların içərisində “Azərbaycan
Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi
inkışafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər)”
xüsusi yer tutur. Əldə edilmiş neft gəlirlərindən
səmərəli istifadə etməklə proqramda nəzərdə
tutulmuş tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində
son beş ildə büdcə xərcləri 12 dəfə,
minimum əmək haqqı 8,3 dəfə, minimum pensiyalar 4 dəfə
artırılmış, yoxsulluğun səviyyəsi isə
35,8 faiz aşağı düşmüşdür. Ölkəyə
investisiya qoyuluşlarının cəlb olunması və
işgüzar fəallığın yüksəldilməsində
başlıca şərtlərdən biri kimi ictimai xidmətlər
sektorunda müasir infrastruktur
formalaşdırılmışdır. Belə ki,
dövrün tələblərinə cavab verən yollar
çəkilmiş, kommunal xidmətlərin əhatə
şəbəkəsi genişləndirilmiş, xidmətlərin
keyfiyyəti artırılmış, eləcə də bank,
rabitə, nəqliyyat və digər sosial obyektlər beynəlxalq
standartlara cavab verə biləcək səviyyədə yeniləşdirilmişdir.
2009-cu il aprelin 14-də
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən
təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi
inkişafı Dövlət Proqramı” ötən illər ərzində
qazanılmış təcrübədən bəhrələnməklə
ölkənin iqtisadi inkişafının struktur baxımından
yeni bir mərhələsini əhatə edən kompleks məsələlərin
həll edilməsini qarşıya qoyur. Dövlət
Proqramında ümumilikdə 1066 tədbirin həyata
keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur ki, bunun da
58-i ölkə əhəmiyyətlidir. 968-i iqtisadi
rayonları, 40-ı isə Bakı şəhərinin qəsəbələrini
əhatə edən tədbirlərdən ibarətdir.
Göründüyü
kimi, qəbul edilmiş Dövlət Proqramının əsas
prioritetlərini iqtisadiyyatın diversifikasiyası fonunda
qeyri-neft sektorunun inkişafı və sosial məsələlərin
həlli təşkil edir. Bu isə bir daha təsdiq edir ki,
artıq icra edilməsinə başlanılmış Dövlət
Proqramında əhatə olunan məsələlər
kompleksliliyi ilə səciyyələnir və ölkənin
sosial-iqtisadi həyatının bütün sahələrinin
kifayət qədər mürəkkəb problemlərini
özündə ehtiva edir.
Qeyd etmək
lazımdır ki, Azərbaycanın sürətli sosial-iqtisadi
tərəqqisi aparılan elmi tədqiqatların
qarşısında mövcud inkişafın xarakterindən irəli
gələn və kifayət qədər mürəkkəbliyi
ilə fərqlənən problemlərin həll edilməsi zərurətini
qoyur. Lakin aparılan elmi-tədqiqatlar istər kadr
potensialı, istər tədqiqat mövzularının
seçilməsi və yerinə yetirilməsi, istərsə də
elmi-tədqiqatların əlaqələndirilməsi və
sahibkarlığın inkişafına istiqamətlənmiş
maarifləndirmə işlərinin təşkili
baxımından mövcud iqtisadi inkişaf tempi ilə
heç də həmişə uzlaşmır. Vacib bir məqam
xüsusi qeyd olunmalıdır ki, davamlı və dinamik
iqtisadi inkişaf elmi-tədqiqat işlərinin tamamilə yeni
keyfiyyət standartlarına
uyğunlaşdırılmasını tələb edir. Elmi tədqiqatlar
məhz Dövlət Proqramında nəzərdə
tutulmuş imkanlardan yararlanmalı, tədqiqat işləri
proqramda nəzərdə tutulmuş məsələlərlə
sıx bağlı olmalı, proqramın icrası gedişində
əldə edilən məlumatlar təhlil edilməli,
inkişafa yönəldilmiş, elmi cəhətdən əsaslandırılmış
təklif və tövsiyələr hazırlanmalıdır.
Regionların
inkişafı baxımından yerlərdə sahibkarların
maarifləndirilməsi işinin təşkili də
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu məqsədlə
İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin tədris mərkəzinin
regionlarda yaradılmış filialları müntəzəm
olaraq investisiya layihələrinin tərtib edilməsi və
Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun vəsaitlərindən
istifadə qaydalarına dair təlimlər keçirir. Bununla
yanaşı, sahibkarların sorğularının
cavablandırılması üzrə telefon-məlumat mərkəzinin
yaradılması istiqamətində də intensiv işlər
aparılır. Bütün bu tədbirlər bir tərəfdən
sahibkarların maarifləndirilməsini təmin edən məlumat
bazasının formalaşdırılmasına, digər tərəfdən
isə bu məlumat bazasından istifadə etməklə
sahibkarlığın inkişafı istiqamətində
mövcud problemlərin həllinə xidmət edən empirik tədqiqatların
aparılmasına imkan verəcəkdir.
Tofiq HÜSEYNOV, iqtisad
elmləri namizədi, dosent:
– Respublikamızda tətbiq
edilən regional inkişaf dövlət proqramları iqtisadi
idarəetmədə dövlət tənzimləməsinin bir
forması olmaqla, ölkə iqtisadiyyatının diversifikasiyasını,
sahəvi və regional strukturunun təkmilləşdirilməsini,
əhalinin məşğulluq səviyyəsinin və
regionların investisiya cəlbediciliyinin yüksəldilməsini
təmin edir. İsa müəllimin qeyd etdiyi kimi, 2004-2008-ci
illəri əhatə edən birinci regional Dövlət
Proqramı uğurla yerinə yetirilmişdir. Bu uğuru təmin
edən əsas amillərdən biri investisiya qoyuluşunun
artması olmuşdur. Belə ki, 2003-2007-ci illərdə neft
sektoru çıxılmaqla, ölkə üzrə əsas
kapitala investisiyaların 42,3 faizi və ya 4 milyard 654 milyon
manatı regionlarda istifadə edilmişdir. 2003-cü illə
müqayisədə 2007-ci ildə belə investisiyalar 5 dəfə
artmışdır. Bu dövrdə təkcə xalq
istehlakı malları istehsal edən 42 yeni müəssisə
və sex tikilib istifadəyə verilmişdir ki, onların da
39-u regionlarda yaradılmışdır. Nəticədə
regionların sənayeləşdirilməsi istiqamətində
irəliyə doğru ciddi addımlar
atılmışdır. Neft sektorunu nəzərə almasaq,
2007-ci ildə ölkənin sənaye məhsulunun 53 faizi
regionlarda istehsal edilmişdir. Bu müddətdə Şəki-Zaqatala,
Dağlıq Şirvan və Naxçıvan iqtisadi
rayonlarında sənaye məhsulu istehsalı 16 dəfədən
çox artmışdır.
2003-cü ildən
sonrakı dövrdə baş vermiş çox mühüm,
prinsipial əhəmiyyətli dəyişikliklərdən biri
də ondan ibarətdir ki, daxili investisiyalar həm ümumi həcminə,
həm də xüsusi çəkisinə görə xarici
investisiyaları üstələmişdir. Onların xüsusi
çəkisi 2003-cü ildəki 25 faizdən 2008-ci ildə
75 faizə qədər artmışdır. Son iki ildə
daxili investisiyaların 80 faizə qədəri dövlət vəsaiti
hesabına maliyyələşdirilmişdir.
Ölkə Prezidentinin
14 aprel 2009-cu il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş
“Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü
illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət
Proqramı” yaxın beş ildə respublikanın
bütünlükdə iqtisadi inkişaf strategiyasını
müəyyən etmişdir. Bu strategiya qeyri-neft sektorunun
inkişafının sürətləndirilməsini,
iqtisadiyyatın diversifikasiyasını, tarazlı regional və
davamlı sosial-iqtisadi inkişafını, əhalinin həyat
səviyyəsinin daha da
yaxşılaşdırılmasını nəzərdə
tutur.
Proqramda iqtisadi siyasətin
tərkib hissəsi kimi ixracyönümlü məhsul
istehsalının stimullaşdırılması, monetar və
büdcə-vergi siyasətinin koordinasiyasının gücləndirilməsi,
daxili bazarın haqsız rəqabətdən qorunması,
iqtisadiyyatın səmərəli tənzimlənməsi,
daxili investisiya resurslarının payının
artırılması, qeyri-neft, qeyri-xammal sahələrinin,
turizmin inkişafının prioritetliyi öz əksini
tapmışdır. Proqramda həmçinin sənayenin, aqrar
sektorun, elmin, təhsilin və digər iqtisadi fəaliyyət
sahələrinin inkişafını təmin edə bilən
vəzifələr müəyyən edilmişdir. Ümumilikdə,
bu proqramın yerinə yetirilməsi cəmiyyətdə orta təbəqənin
payının çoxalmasını, əhalinin həyat səviyyəsinin
yaxşılaşdırılmasını və iqtisadi
inkişafın davamlı artımını təmin edəcəkdir.
Allahyar MURADOV, iqtisad elmləri
namizədi:
– Məndən öncə
çıxış edən həmkarlarım proqramın əhəmiyyəti,
nəzərdə tutulmuş tədbirlərin ölkənin
sosial-iqtisadi inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələnin
başlanğıcını qoyması, qeyri-neft sektorunun
davamlı inkişafı, yeni iş yerlərinin və müəssisələrin
yaradılması, regionlarda kommunal xidmət və sosial
infrastruktur təminatının həcminin və keyfiyyətinin
yüksəlməsinə təkan verəcəyi,
sahibkarlıq mühitinin daha da yaxşılaşması,
iqtisadiyyata investisiya qoyuluşlarının
artırılması, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin
yüksəlməsi və yoxsulluğun azalmasında
mühüm rol oynayacağı ilə bağlı öz
fikirlərini bildirdilər. Mən isə bu mühüm sənəddə
elmin inkişafı istiqamətində görüləcək
tədbirlər haqqında danışmaq istəyirəm.
Ölkə Prezidentinin fərmanı
ilə təsdiq edilən “Azərbaycan Respublikası
regionlarının 2009-2013-cü illərdə
sosial-iqtısadi inkişafı Dövlət Proqramı” da
regionlarda elmi-texniki potensialın inkişaf etdirilməsi istiqamətində
nəzərdə tutulan aqrar elmin maddi-texniki bazasının
möhkəmləndirilməsi və aqrar sahənin
inkişafı üçün müasir tələblər səviyyəsində
kadrların hazırlanmasının dəstəklənməsi,
təhlükəli hidrometeoroloji hadisələrin erkən xəbərdarlıq
sisteminin inkişaf etdirilməsi, meliorasiya və su təsərrüfatı
sahəsi üzrə elmi-tədqiqat və layihə institutlarının
strukturunun təkmilləşdirilməsi, vahid institutun
yaradılması və maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi,
kənd təsərrüfatı üzrə elmi-tədqiqat
institutlarının maddi-texniki bazalarının möhkəmləndirilməsi,
kənd təsərrüfatı üzrə elmi-tədqiqat institutlarının,
Şəki dayaq məntəqələrinin maddi-texniki
bazalarının möhkəmləndirilməsi və s. tədbirlər
əvvəlki proqramın davamı olaraq regionların hərtərəfli
inkişafında əhəmiyyətli rol oynayacaqdır.
Bilirsiniz ki, Azərbaycanın elmi potensialının təqribən 90 faizi Bakıda və onun ətraf rayonlarında cəmləşib. Belə ki, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən 146 elmi-tədqiqat müəssisəsindən 116-sı, təqribən 80 faizi, tədqiqat və işləmələri yerinə yetirən işçilərin təqribən 84 faizi Bakı şəhərində yerləşir, 705 elmlər doktorunun 692-si (98 faizi), 3377 elmlər namizədinin 2915-i (təqribən 86 faizi) paytaxtda fəaliyyət göstərir. Bu da bir çox hallarda regionlarda elmi potensialın formalaşmasını və inkişafını ləngidirdi. “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda isə artıq təkcə sənayenin, təhsilin deyil, eyni zamanda, elmi-texniki potensialın da regionlarda inkişaf etdirilməsi, elmi-tədqiqat müəssisələrinin maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması, kadrların hazırlanması tədbirləri elmin inkişafına müsbət təsir göstərəcəkdir. Təcrübə göstərir ki, elm, təhsil və istehsalat sferalarını birgə inkişaf etdirmədən gözlənilən iqtisadi nəticəni əldə etmək mümkün olmur.
Yeni Dövlət Proqramında da elm, təhsil və istehsal komplekslərinin birgə inkişafı nəzərdə tutulur. Bu mənada Dövlət Proqramını regionların kompleks sosial-iqtisadi inkişafına yönəldilmiş mühüm əhəmiyyətli sənəd kimi qiymətləndirmək lazımdır. Çünki elmi-tədqiqat müəssisələrinin, laboratoriyaların maddi-texniki bazasının möhkəmlənməsi fermerlərin, sahibkarların işinin yaxşılaşdırılmasına, meydana çıxan problemlərin qarşısının vaxtında alınmasına və kənd təsərrüfatında, ümumilikdə aqrar sektorda məhsuldarlığın artmasına müsbət təsir göstərə bilər.
Rəna SULTANOVA, iqtisad
elmləri doktoru:
– Hazırda qəbul olunmuş “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nda əsas məqsəd ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafının sürətləndirilməsi, iqtisadiyyatın diversifikasiyası, tarazlı regional inkişafın təmin olunması və əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasıdır. Bunun isə yerinə yetirilməsi bir sıra kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə bilavasitə bağlıdır. Əsasən ölkənin təbii və əmək potensialından səmərəli istifadə edilməsi, infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, əlverişli sahibkarlıq mühitinin yaradılması, iqtisadiyyata investisiyaların cəlb olunması, ixracyönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılması, əhalinin məşğulluq səviyyəsinin artırılması və yoxsulluğun azaldılmasıdır.
Ölkədə makroiqtisadi sabitliyi nəzərə alaraq qarşıdakı illərdə bütövlükdə iqtisadiyyatın, o cümlədən regionlarda ayrı-ayrı sahələrin inkişafının təmin edilməsində orta illik inflyasiya tempinin və milli valyutanın məzənnəsinin məqbul səviyyədə saxlanılması, vergi və gömrük dərəcələrinin optimal həddə müəyyənləşdirilməsi, xarici borcların səmərəli idarə olunması siyasəti davam etdiriləcəkdir. Belə ki, büdcə-vergi siyasətində əsas məqsədlərdən biri ölkənin makroiqtisadi sabitliyinin təmin edilməsi, iqtisadiyyatın səmərəli tənzimlənməsi və onun dinamik inkişafının stimullaşdırılmasıdır. Bu istiqamətdə vergi güzəştlərinin həyata keçirilməsinin labüdlüyü ortaya çıxır. Pul-kredit siyasətində isə manatın rəqabət qabiliyyətinin əlverişli səviyyədə saxlanılması mühüm sərvətlərdən biridir.
Ölkənin uzunmüddətli iqtisadi və sosial inkişafında investisiyanın rolu böyükdür. Bu sahədə iqtisadiyyatın bütün sahələrinə investisiya qoyuluşu imkanlarının genişləndirilməsi, investorlar üçün əlverişli investisiya və azad rəqabət mühitinin yaradılması, mövcud normativ-hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi mühüm rol oynayır. Dövlətin investisiya siyasətinin isə ölkə regionlarında aparılması, öz növbəsində, yeni iş yerlərinin yaradılmasına, infrastruktur obyektlərinin istismarının təmin edilməsinə, insan kapitalının inkişafına və əhalinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə təkan verəcəkdir.
Proqramda məşğulluq siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri yeni iş yerlərinin yaradılmasını məhdudlaşdıran amillərin aradan qaldırılması və məşğulluq səviyyəsinin artırılmasını stimullaşdıran şəraitin yaradılmasıdır. Bu baxımdan sahibkarlığın, əsasən, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafına yönəldilmiş tədbirlər xüsusi yer tutur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi aparılan dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri hesab olunur. Bu siyasət ölkə iqtisadiyyatının bütün sahələrində işgüzar fəaliyyətin normativ-hüquqi, təşkilati və maliyyə təminatının yüksəldilməsinə yönəldilibdir. Eyni zamanda, davamlı iqtisadi inkişafın təmin edilməsi baxımından bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur.
Hazırda ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəldilən kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi ixracyönümlü məhsulların istehsalının sürətləndirilməsinə təkan verir. Respublikanın ixrac potensialının inkişaf etdirilməsi, onun mallarının xarici bazarlara çıxarılması, ölkə iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatına səmərəli inteqrasiya edilməsi prioritet istiqamətlərdən biri hesab olunur. Azərbaycanın ixrac potensialının səmərəli reallaşması, daxili bazarda sağlam rəqabət mühitinin formalaşması, istehlakçıların hüquqlarının qorunmasının təmin edilməsi, standartlaşma və metrologiya sahələrinin beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırılması istiqamətində müvafiq tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Beləliklə, qeyd olunan bu kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi Azərbaycanda sosial-iqtisadi inkişafın təmin edilməsinə zəmin yaradacaqdır.
Əlipənah Bayramov,
Vaqif Bayramov,
Mirbağır Yaqubzadə,
Xalq qəzeti.- 2009.- 6 may.- S. 4-5.