Televiziya rejissoru Vaqif
Ağayevin sənətkarlıq xüsusiyyətləri
haqqında düşüncələr
Peşəkar teatr və
kino xadimləri ilə müqayisədə televiziya rejissoru sənəti
gəncdir. Çünki bütövlükdə milli
televiziyamızın təşəkkül tarixi özü
teatr və kino ilə müqayisədə cavandır və
yaşı yarım əsri üç ildir adlayıb. Tarix
üçün bu qısa müddətdə Azərbaycan
televiziyasında peşəkar teleoperatorlar, telerəssamlar,
telessenariçilər, telemontajçılar... və həm də
telerejissorlar yetişiblər.
Həmin rejissorların
kimisinin yaradıcılığı bədii verilişlər,
kimisininki siyasi-ictimai, kimisininki uşaq, kimisininki
maarifçilik, kimisininki kənd təsərrüfatı...
verilişləri istiqamətində formalaşıb. Elə
rejissorlar da olub və var ki, istedadı bir neçə istiqamətdə
təcəssüm tapıb. Belə yaradıcı şəxslərdən
biri də həyatını və
yaradıcılığını Azərbaycan
Televiziyasına bağlamış, əməkdar incəsənət
xadimi Vaqif Ağayevdir.
Rejissor, o cümlədən
də televiziya rejissoru üçün vacib
yaradıcılıq keyfiyyətlərindən biri dəqiq və
həssas müşahidə qabiliyyətinin
formalaşmasıdır. Vaqif Ağayev hələ Leninqrad
(indiki Sankt-Peterburq) Dövlət Teatr, Musiqi və Kinematoqrafiya
İnstitutunun rejissorluq fakültəsində təhsil alarkən
səriştəli pedaqoqlar onun bu keyfiyyətinə xüsusi
diqqət yetirirdilər və tövsiyə edirdilər ki, məhz
istedadının bu yönümünü daha da
formalaşdırsın. Vaqif Ağayev müşahidə
itiliyini, gözlə baxdıqlarını eyni anda iri, orta və
ümumi planlarda “kadrlarda görmək” vərdişini qətiyyətlə
formalaşdırdı. Bu iş prinsipinin nəzəri əsaslarını
səbr və təmkinlə, qətiyyətli inadkarlıqla
oxuduğu kitablardan, dinlədiyi mühazirələrdən mənimsədi.
Klassik dünya sənətkarlarının iş təcrübələrinin
üslub səciyyələrini, bədii-estetik məziyyətlərini
dərindən öyrəndi. Bununla da özünün fərdi
rejissor üslubunun xarakterik prinsiplərini təkmilləşdirdi.
Azərbaycan Dövlət
Televiziyasında (bugünkü Azərbaycan Televiziya və
Radio Verilişləri QSC) təkmilləşib cilalanan,
cilalanıb formalaşan rejissor dəsti-xətti Vaqif
Ağayevi öz həmkarlarından fərqləndirir. Bu
gün böyük kompozisiyalı bədii verilişlərdə,
əzəmətli dövlət tədbirlərində çəkiliş
aparan Vaqif Ağayev rejissor pultu arxasında 5, 7 bəzən
daha çox kamera ilə eyni anda işləməli olur. Bu
zaman kameradan kameraya keçidləri, kadr əvəzlənmələrini
dəyişməyi həssaslıqla ardıcıllığa
düzür. Həmin ardıcıllıq, həmin nizam ən
azı üç cəhətdən təqdirəlayiqdir.
Birincisi. Tədbirin
siyasi və ya sosial, bədii və ya estetik məziyyətləri,
fəlsəfi dərinliyi, poetik füsunkarlığı
rejissorun seçdiyi kadrların təqdimində həssaslıqla
qorunur. Vaqif Ağayev operatorlara dəqiq əməl-fəaliyyət
xətti müəyyənləşdirir, onlara aydın məram
bəyan edir. Nəticədə çəkilən
kadrların bədii keyfiyyətləri ilə yanaşı,
onun tarixilik səciyyələri, mədəniyyət hadisəsinə
çevrilmə prosesi qabarıq nəzərə
çarpır.
İkincisi. Rejissorun hər
verilişin öz xarakterinə uyğun müəyyənləşdirdiyi
və ona estetik don biçdiyi sürət-ritm ahəngdar
şəkildə əvvəldən sonadək qorunub
saxlanılır. Yenə də verilişin mahiyyətinə, məram
və məqsədinə, forma prinsiplərinə uyğun
olaraq bu sürət-ritm karvan ləngərində əzəmətli
də verilə bilər. Ya da romantik çalarlı həzin
lirizmlə yoğrulan sürət-ritm planların seçimində
həssaslıqla gözlənilir, epizodların ardıcıl
təqdimində ahəngdar parlaqlıqla təcəssüm
tapır. Və yaxud rejissorun seçdiyi sürət-ritmi
şən, dramatik-psixoloji ovqat özü tənzimləyir.
Üçüncüsü.
Vaqif Ağayev kranla, panoram təsvirlərə
üstünlük verən kameralarla, iri və orta planları
çəkən operatorlarla lütfkarlıqla və həssaslıqla
işləyir. Əvvəlcədən hər operatorun məqsəd
və funksiyasını dəqiq müəyyənləşdirməklə
onların yaradıcılıq potensiallarını
verilişin ali məqsədinə kökləyir. Bununla da təcrübəli
rejissor çəkilişlə paralel olaraq montaj prinsiplərini
də həyata keçirir. Bu, həm sonradan montaj
otağında vaxt itkisinin qarşısını alır, həm
də verilişin kompoziya qurumu, hərəkət
dinamikası, janr xarakterinin incəlikləri ilk andan vahid bir
konsepsiyaya, vahid bir poetika estetikasına tabe edilir.
Bütün bu keyfiyyətlər
Vaqif Ağayev rejissurasının fərdi üslub səciyyələridir;
Vaqif Ağayev estetikasının poetika göstəriciləridir;
Vaqif Ağayevin iş prinsipinin fərdi və təbii ki, qiymətli
dəyərləridir.
Vaqif Ağayevin yüksək
sənətkar zövqünü formalaşdıran cəhətlərdən
biri rejissorun həssas rəng duyumu ilə bağlıdır. İstənilən
rəngləri televiziya ekranında almaq üçün isə
tədbirin xarakterini dəqiq müəyynləşdirmək və
çəkiliş aparılan məkanın işıq
qurumuna təsir göstərən texniki prinsiplərinə dərindən
bələd olmaq lazımdır. Bəzən bu məkan bir
neçə saatın içərisində də seçilə
bilər və həmin təqdirdə ətraflı
düşünməyə vaxt qalmır. Çox şeyi
rejissorun çevik düşüncəsi, qətiyyətli qərar
çıxarmaq səriştəsi və bir də
milyonların zövqünü oxşaya bilən həssas duyumu
həll edir. Əlbəttə, ölkə prezidentləri
çərçivəsində olan siyası
görüşlərin, beynəlxalq tədbirlərin peşəkar
təqdiminin nə qədər ciddi olduğunu
xatırlatmağa əlavə ehtiyac yoxdur. Yaxud, YUNESKO iqamətgahında
Azərbaycan mədəniyyətinin səviyyəsini və bəşəri
dəyərlərini özündə ehtiva edən tədbirlərin
çəkilişinin və dünyanın ən inkişaf
etmiş ölkələrinə teleyayımının nə
qədər məsuliyyətli olduğu da hər bir televiziya
işçisinə məlumdur. Həmin məsul verilişlərin
böyük əksəriyyətinin rejissorluğu və ya bədii
rəhbərliyi Vaqif Ağayevə məxsusdur.
Vaqif Ağayevi həmkarlarına
örnək edən cəhətlərdən biri də budur
ki, o, hətta çox ekstremal vəziyyətlərdə belə
sənətkar ciddiyyətini, rejissor məsuliyyətini heyrətamiz
təmkinlə qoruyub saxlamağı bacarır. Məhz Vaqif
Ağayevin sənət sevgisi, peşəkarlıq qüdrəti,
qanadlı istedadı, zəngin təxəyyülü sayəsində
Bakıdan əlavə, Vaşinqtonda, Parisdə, Londonda,
Moskvada, Sankt-Peterburqda, Kiyevdə, Doxada (Qətər
Respublikası), Buxarestdə, Budapeştdə, Sidneydə,
Pekində, Tokioda, Seulda, Helsinkidə, Stokholmda, Kopenhagendə...
və neçə-neçə paytaxt və böyük
şəhərlərdə keçirilmiş siyasi-ictimai,
etno-mədəni sərvətimizlə bağlı beynəlxalq
səviyyəli tədbirlər öz möhtəşəmliyi
və füsunkarlığı ilə lent çəkilişlərində
Ana Televiziyamızın zəngin xəzinəsinə xüsusi
dolğunluq gətirib.
Vaqif Ağayev
kiçik, lakin mənalı və tutumlu işıq, səs,
montaj (kompyuter dizaynı) effektlərindən verilişin
xarakterinə və mövzusuna uyğun şəkildə,
yerli-yerində və bacarıqla istifadə etməyi
xoşlayır. Bu işdə onun başlıca meyarı
peşəkarlıq səriştəsi, ölçü
hissini həssaslıqla gözləməsi və
könüloxşayan incə zövqüdür. Elə
buradaca onu da qeyd edim ki, Vaqif Ağayev gərgin işləmək
vərdişinə də ustalıqla yiyələnib. Bəzən
14 – 16 saat montaj otağından çıxmır. Əlbəttə,
bu da işgüzarlığın, peşə məsuliyyətinin
göstəricisidir. Amma əsas göstərici odur ki, həmin
vaxt ağırlığı müxtəlif məqam və məkanlarda
aparılmış çəkilişlərin yüksək və
bədii televiziya materialına çevrilməsində əriyb
gedir. Vaqif Ağayevin rejissurasının, gördüyü
işin sənətkarlıq dəyərləri də məhz
elə bu göstərici ilə müəyyənləşir.
Vaqif Ağayev adi rejissor
assistentliyindən başlayaraq rejissor, baş rejissor, bədii
rəhbər, sədr müavini pillələrinə yüksəldikcə
sənəti də püxtələşib, kamilləşib. Onda
sənətkarlıqla yanaşı, idarəçilik və rəhbərlik
keyfiyyətləri də formalaşıb. Rəhbər kimi
kollektiv üzvlərinə həssaslığı daha da
artıb. Yaradıcı, texniki, inzibatçı həmkarlarının
həm yaradıcılıq, həm də məişət
qayğılarına çıraq tutmaq onun insani keyfiyyətlərinin
parlaq cəhətlərindən biridir.
Vaqif Ağayev işə
münasibətdə nə qədər tələbkar və
obektivdirsə, işdənkənar yaradıcılq söhbətlərində,
sənət barədə düşüncələrində
bir o qədər səmimi və dərin düşüncəlidir.
Şəxsən mən otuz illik müşahidələrim sayəsində
qəti əmin olmuşam ki, Vaqif Ağayev sənətilə
bağlı həm nəzəri, həm də geniş mənada
bədii mütaliəni çox sevir. Dünya məkanında
gedən televiziya sənəti proseslərini həssaslıqla
izləyir. Eyni zamanda, Azərbaycan teatrını, Azərbaycan
kinosunu, Azərbaycan musiqisini, Azərbaycan təsviri sənətini
dərindən bilir. Vaqif Ağayev hələ texnikanın az
imkanlı vaxtlarında Azərbaycan televiziyasında canlı
telekörpülərin yaradıcılarından biri olub. Respublika
daxilində müxtəlif məkanlardan eyni vaxtda canlı
verilişlər onun rejissorluğu ilə efirə verilib.
Vaqif Ağayev həm də
çoxsaylı filimlər rejissorudur. Onlardan bədii televiziya
filmi, bədii-sənədli televiziya filmi və musiqili
televiziya filmi janrında çəkilmiş “Məhəbbət
mahnıları”, “Dəniz xidməti”, “Kurs okeanadır”,
“Havalansın tarın səsi”, “Azərbaycan üçün
yaşanan tale”, “Abidə insan”, “Ümid yolu”, “Terror”, “Zirvəyə
doğru”, “Sabaha inamla”, “Əsrin müqaviləsi” (3 seriya),
“Ömür. Tale. Epoxa”, “Vətənə, xalqa həsr
edilmiş ömür” əsərlərini xatırlamaq kifayətdir.
Bu filmlərin əksəriyyəti ictimai-siyasi mövzuda olsa
da yüksək bədii məziyyətləri ilə
seçilir. Yeri gələndə janr əlvanlığına
maraq göstərən rejissorun üslubunda bənzərsiz
forma biçimləri xüsusi diqqətçəkəndir. Ən
əsası isə odur ki, rejissorun tapdığı formalar
poetik vüsəti ilə mövzunun fundamental təqdiminə
geniş zəmin yaradır. Vaqif Ağayevin filmlərində
xronotop (zaman-məkan vəhdəti) bütün estetik təravəti
və fəlsəfi dərinliyi ilə möhtəşəmliklə
nəzərə çarpır.
Vaqif Ağayev məntiqli
təfəkkür tərzinə malikdir və həqiqəti
ciddi əxlaq normaları prizmasından dəyərləndirir.
Həm də rejissorda güclü obrazlı təfəkkür
formalaşıb və bu keyfiyyət reallıqları emosional
dərk etməkdə, sənətkar təxəyyülünü
sənət dili ilə realizədə ona
yardımçıdır.
İtalyan filosofu,
şairi və siyasi xadimi Tommazo Kampanella yazır ki,
talantlı adam elmsiz keçinə bilər, lakin alim və sənətkar
talantsız keçinə bilməz. Rəhbər
işçinin talantı həm də tabeçiliyində
olanların yaradıcılıq qabiliyyətlərini üzə
çıxarmaq bacarığında və onu xeyirxahlıqla
istifadə etmək məharətində görünür. Vaqif
Ağayev təcrübi talantı olan və elmi-nəzəri
poetensiala malik rejissordur. İstedadlı gənc
rejissorların, operatorların, jurnalistlərin püxtələşmələrində
və daxili imkan potensiyalarını açmalarında
qayğı və təcrübəsini səxavətlə sərf
edir.
Vaqif Ağayev yaşının
55-i haqladığı ömür çağında daxili “məninə”
yiyələnmiş və bu aləmin incəliklərini
formalaşdırmış insandır. Onun daxili
dünyasının düşüncə layları
çoxqatlıdır və bu mürəkkəblikdə
rejissor təxəyyülünün hüdudları daha
geniş görünür.
Eldar QULİYEV,
kinorejissor, xalq artisti
Xalq qəzeti.- 2009.- 6 may.- S. 7.