Qələbədən 64 il sonra ... yeni qələbə həsrətində

Böyük Vətən müharibəsinin veteranları... Onların sayı gündən-günə azalır. Adları bu qəhrəmanlarla bir sırada çəkilən, 1941-1945-ci illərin müharibəsi zamanı arxa cəbhədə fədakar əməyinə görə orden və medallarla təltif edilmiş şəxslərin də sıraları getdikcə seyrəlir. Ən ülvi, ən böyük ehtirama və hörmətə layiq bu fədakar insanlar artıq ömürlərinin elə çağındadırlar ki, bizlərdən umduqları ancaq diqqət və qayğıdır. Əlimizdən başqa nə gəlir ki? ... Qələmə aldığımız bir yazı ilə onlardan heç olmasa bir nəfərinin könlünü sevindirə bilmək bizim üçün əsl səadətdir.

Müharibənin ilk günündən başlayaraq neft Bakısı ön cəbhədən geri qalmırdı. Çünki döyüşən ordunun yanacaq-sürtkü materiallarının 75 faizi Bakıdan gedirdi. Mədənlərlə yanaşı fabrik və zavodlar, neft laboratoriyaları, neft-kimya və neft emal edən sənaye müəssisələri cəbhəyə işləyirdi, onların istehsal etdikləri məhsullar tankların, təyyarələrin, avtomobil və digər texnikanın işində həlledici rol oynayırdı. Zavod və fabriklərdə çalışan kişilər müharibəyə yollandığından onları əmək cəbhəsində yeni nəsil əvəz edirdi. Gənc oğlan və qızlar vətənin ağır günündə özlərini əmək meydanında— arxa cəbhədə sınadılar. Belə gənclərdən biri də Sara Vəlixanova idi.

O, Sara Vəlixanova ki, indiki gənclərə örnək, şərəfli bir həyat və əmək yolu keçmişdir. Haqqında qələbə günü münasibətilə bir yazı hazırlayacağımı bildirdim. Razılığını alıb ünvanını soruşdum. “Özüm gələcəyəm” — dedi və Sara xanımın böyük şövq və şuxluqla redaksiyada etdiyi söhbəti, haqqında məqalələr dərc olunmuş qəzet nümunələrindəki yazıları dinləyib oxuduqca Azərbaycan qadınının necə fədakar, mərd, güclü və zəhmətkeş olduğuna bir daha heyran qalmamaq olmur.

O,1924-cü ildə Azərbaycanın “mirvarisi”, indi yağı tapdağı altında qalan Şuşada dünyaya göz açıb. “Atam İbrahim Vəlixanov görkəmli dövlət xadimi Hüsü Hacıyevin xalası oğlu, anam Fizzə xanım isə Süleyman Sani Axundovun bacısı qızı idi. Qardaşım Nadirlə erkən uşaqlığım səfalı bulaqlar qoynunda keçsə də, 10 yaşım olanda Bakıya köçdük. Atam Hacı Zeynalabdin Tağıyevin dəniz sahilindəki malikanəsində işə başladı. Mən 3 saylı məktəbdə təhsilimə davam etdim”.

Sara xanım orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirdi və M.Əzizbəyov adına Sənaye İnstitutunun neftin işlənilməsi texnologiyası fakültəsinə daxil oldu. Böyük Vətən müharibəsinin sərt küləkləri onların ailəsinə də çatdı. Atası kəskin ürək çatışmazlığından dünyasını dəyişdi və ailənin yükü 1941-ci ildən Saranın üstünə düşdü. Bir müddət Ağdama qayıdıb güzəranlarını düzəltmək istədilər. Dayısı Vəli Axundovun tövsiyəsi ilə Sara yenidən Bakıya gəldi və təhsilinə davam etdi.

“Azərneftzavodlar” idarəsinin rəisi Əliş Ləmbəranski həmin il məzunları qəbul etdi və söhbətdən sonra Sara 229 saylı gizli müəssisəyə göndərildi. “Mən sonradan öyrəndim ki, bu zavod Vano Strua adına neftayırma zavodudur. Könüllü olaraq isə qurğuda operator köməkçiliyindən başladım. Qurğudakı aparatlar böyük təzyiq və yüksək temperatur altında işləyirdi. Üç illik müharibənin, gecə növbəsinin əziyyəti insanların xarakterinə təsir etməmişdi. Böyük həvəslə, çox çətin şəraitdə işləyirdik. Üç növbəli iş rejimində işləyən hər bir işçi çalışırdı ki, daha çox əmək sərf etsin. Çünki cəbhə neft məhsulları gözləyirdi. Ordunun ağır texnikası, raket qurğuları, hava donanması Bakının neft məhsulları ilə işləyirdi. Yüksək oktanlı benzin ancaq Azərbaycanın paytaxtında istehsal olunurdu. Solyarka, kerosin, benzin, aviabensin istehsal prosesindən birbaşa sisternlərə doldurulub cəbhəyə göndərilirdi. 6 aydan sonra məni operator keçirdilər. İşimin məsuliyyəti birə beş artdı. Xatırlayıram ki, gecə növbəsində heç vaxt bir dəqiqə belə gözümü yummazdım, çünki böyük operator Serqey Petroviç çox yaşlı idi və mən onun istirahət etməsini daha vacib bildirdim”. Zavodun baş mühəndisi Vahab Əliyev səhər yoxlamalarından birində Saranın qurğusundakı göstəriciləri görüb, “baxın, Vəlixanovanın rejimi necə dəqiq işləyir” demiş və onun şəklinin “Şərəf lövhəsi”nə vurulmasını tapşırmışdı. O gündən Sara xanımın şəkli “Şərəf lövhəsi”ndən düşmədi.

“Bilirsiniz, necə ağır şəraitdə işləyirdik. Avtomat sistem yox idi. Belə bir zavodda, yüksək temperatur və təzyiq altında ani bir səhvin güclü partlayış, yanğın və qəza ilə nəticələnəciyini düşünərək, gərgin vəziyyətdə, yüksək məsuliyyətlə işləmək, aparatlarda rejimi düzgün saxlamaq üçün, eyni zamanda on düyməli kranı ani müddətdə açıb – bağlamaq heç də asan deyildi. Amma gənc idim, işimə can yandırırdım, yüksək məsuliyyətlə çalışırdım. Hər gün haqqımda yeni-yeni təriflərin rəhbərliyə deyildiyini eşidirdim.

Zavodda müharibədən ardıcıl olaraq isti xəbərlər eşidirdik. Ümidimiz qələbəyə köklənmişdi və bu düyünün tezliklə açılacağına əmin idik".

1945-ci ilin 9 mayındakı cahanşümul qələbə xəbəri radioda Levitanın təkrarolunmaz səsi ilə SSRİ-nin hər nöqtəsinə yayılanda Sara Vəlixanova zavodda növbədə idi. Gözləri yaşarmış halda “ura” deyənlərə qoşulmuşdu. Sevincdən bir-birini qucaqlayıb bağrına basan kim, öpüşən kim, qışqıran kim, ... Aləm bir-birinə qarışmışdı. Onun bu illərdə çəkdiyi əziyyət hədər getmədi. Sara Vəlixanovanı arxa cəbhədə göstərdiyi fədakar əməyə görə qiymətləndirdilər. “Şərəfli əməyə görə” medalı ilə təltif etdilər.

1946-cı ildə artıq Sara xanım qurğu rəisi idi. Qəzetlər onun haqqında yazır, radioya çıxış etməyə dəvət edirdilər, onu neft sənayesi işçiləri çox yaxşı tanıyırdı.

1947-ci ildə ilk dəfə olaraq onu Moskvaya SSRİ Neft sənayesi Nazirliyinin nəzdindəki 6 aylıq təkmilləşdirmə kursuna göndərdilər.

O, 1950-ci ildə SSRİ Ali Sovetinə deputat seçilir. Sara xanım Neft sənayesi sahəsindən o vaxtın ən ali orqanına nümayəndə seçilən ilk qadın idi. “Zavodda böyük və zəngin həyat məktəbi keçmişdim. Orta məktəbdə və institutda bir yerdə oxuduğum rəfiqəm Yaqut Bağırzadə ilə həm də qonşu qurğuları paylaşırdıq. Hər ikimiz qurğu rəisi idik və haqqımızda ”İki rəfiqənin yarışı" sənədli filmi çəkildi. Daha sonra “Sovet Azərbaycanı” filmində mənim haqqımda süjet verildi. 1952-ci ildə tanınmış tarixçi arxeoloq, sonralar AMEA-nın müxbir üzvü İdeal Nərimanovla ailə qurdum və əsl xoşbəxtlik yaşadım..."

1953-cü ildə Əliş Ləmbəranski L.Şmidt (indiki R.Behbudov) küçəsində neftçilər üçün tikilən binadan üçotaqlı mənzilin orderini ona hədiyyə edir. Tezliklə Nazirlər Sovetində neft, neft emalı, neft kimyası və kimya sənayesi şöbəsinə əvvəl məsləhətçi, sonra referent təyin edilir. S.Vəlixanova düz 33 il neft emalı müəssisələrinin və neft məhsullarının təyinatı üzrə paylanması məsələlərinin kuratoru olur.

“Əməyimin hər zaman dövlət tərəfindən qiymətləndirilməsi məni sevindirib. Zəhmətimin bəhrəsini görmüşəm. Bu günlərə şükür etmək və onun hər anının qədrini bilmək lazımdır. O vaxt mənim evim köhnə Sovet məhəllələrinin birində, A.Şaiq küçəsində idi. İşlədiyim zavod isə Qara şəhərdə idi. Saat 8-də işdə olmaq üçün o başdan saat 6-da evdən tramvayla Bakı Sovetinə gəlir, oradan 2-ci tramvayla dəmiryolu vağzalına, 3-cü marşrutla isə işə gedirdim. Avtomatlaşmanın olmadığı bir şəraitdə üçnövbəli iş rejimində mənim gücümə, qüvvəmə və işə olan sönməz həvəsimə hamı həsəd aparırdı”.

SSRİ Ali Sovetinin sessiyasında iştirak etmək üçün Moskvaya getdiyi günü xatırlayır. Xalq şairi Səməd Vurğunla yol yoldaşlığını, söhbətlərini danışır. Stalinin təşəbbüsü ilə M.C.Bağırovun təşkil etdiyi Azərbaycan fəallarından ibarət qrupun tərkibində Bolqarıstanda iki ay qalaraq Sovet dövlətinin xeyrinə təbliğat apardığı günləri göz önünə gətirir. O vaxtın Sosialist Əməyi qəhrəmanları, dövlət xadimləri ilə birlikdə təntənəli, möhtəşəm tədbirlərdə çəkdirdiyi şəkilləri həyatının ən əziz yadigarı kimi qoruyub saxlayır. 85 yaşlı Sara xanım bu gün də şuxdur, təravətlidir və ən başlıcası həyatı, insanları, yaşamağı sevir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin veteranlara daimi göstərdiyi mənəvi və maddi dəstəyindən söz açır, “Azərneftyağ” neft emalı zavodunun rəhbərliyindən razılıq edir. “Uzun illərdir ki, qələbə günündə məni zavoda dəvət edir, müharibə veteranları ilə bir yerdə məni də təbrik edir, hədiyyələr verirlər. Nazirlər Kabineti də məni unutmur 80 illiyimdə şöbə müdirləri evimə gəlib ad günümü təbrik etdilər. Məni yaşadan da bu diqqət və qayğıdır”.

Sara xanımın bir qızı, 2 nəvəsi var. Özünü xoşbəxt hesab edir. Ən böyük arzusu doğma Şuşanı azad görməkdir, onun Cıdır düzündə gəzmək, Xarı bülbüldən dəstə bağlayıb, İsa bulağından su içməkdir. Alman faşizmi üzərindəki qələbə sevincini doya-doya yaşayan Sara Vəlixanova erməni faşizminin süqutunu, bədnam işğalçıların geri çəkiləcəyi günü səbirsizliklə gözləyir.

— Qadir Allah sizin bu arzunuzu tezliklə yerinə yetirsin, Sara xanım! O gün uzaqda deyil!

Zərifə BƏŞİRQIZI

Xalq qəzeti.- 2009.- 9 may.- S. 12.