Laçın ürəklərdə
və əməllərdə yaşayır
Laçın rayonu Azərbaycan
Respublikasının cənub-qərbində yerləşir. Şimaldan
Kəlbəcər rayonu, şərqdən Xocalı,
Şuşa və Xocavənd rayonları, cənubdan Qubadlı
rayonu, qərbdən isə Ermənistan Respublikası ilə həmsərhəddir.
Ərazisi 1835 kvadratmetrdir. Rayonda 1 şəhər, 1 qəsəbə,
125 kənd vardır.
Azərbaycan tarixinə
qara səhifə kimi daxil olmuş Laçının
işğalı bütün laçınlıların qəlbində
acı xatirəyə çevrilmişdir. Düz 17 ildir ki,
respublikamızın 59 şəhər və rayonuna səpələnmiş
laçınlılar yurd həsrəti, Vətən niskili ilə
yaşayırlar. Dostlar üçün gözəlliklər
diyarı, düşmənlər üçün
açıla bilməyən “qara qapı” adlandırılan
Laçın indi yadlara, yağılara yaylaq olub.
Laçın rayonu
tarixinə, təbiətinə, qəhrəmanlıq ənənəsinə
görə həmişə respublikamızda sayılan,
seçilən bölgə kimi tanınıb. Lakin iş elə
gətirib ki, biz bugünkü acı həqiqəti
yaşamağa məhkum olmuşuq. Aydındır ki, Azərbaycan
torpaqlarının 20 faizini, habelə, keçən əsrlərdə
itirilən torpaqları ermənilər himayədarlarının
köməyi ilə ələ keçirmişlər.
Həmişə tarixi
çevrilişlərdən, siyasi dəyişiklikdən məharətlə
faydalanan ermənilər SSRİ-nin zəifləməsindən
də istifadə edərək, 1988-ci ilin fevralında daha bir ədalətsiz
iddia qaldırdılar. Bu zəmində Ermənistanın
Dağlıq Qarabağı Azərbaycandan zorla qoparmaq
üçün Azərbaycana qarşı
başladığı müharibə ölkəmizdə
ictimai-siyasi vəziyyəti daha da
ağırlaşdırdı. Dağlıq Qarabağda Ermənistandan,
Livandan, Suriyadan və digər ölkələrdən erməni
diasporunun maliyyə yardımı ilə gətirilmiş
silahlı dəstələr Şuşa rayonunun ermənilər
yaşayan Qvaladərəsi, Böyükkənd, Onverst kəndlərində
yerləşdirildi. 1991-ci ilin noyabrında
Laçın–Şuşa yolunun Qaladərəsi ərazisində
jurnalist Salatın Əsgərova və iki nəfər hərbçi
məhz həmin silahlı dəstələr tərəfindən
vəhşicəsinə qətlə yetirildi.
Laçın rayonunun
Ermənistanla sərhəd kəndləri vaxtaşırı
erməni silahlılarının hücumuna məruz qalsa da, əhali
öz doğma torpağını mərdliklə müdafiə
edirdi. Coğrafi mövqeyinə görə Dağlıq
Qarabağla Ermənistan arasında yerləşən
Laçın ölkədə yaranmış bu mürəkkəb
ictimai-siyasi prosesin ən qaynar nöqtəsinə
çevrildi. Şanlı qəhrəmanlıq tarixinə
söykənən laçınlılar 2 cəbhədə –
həm Ermənistanla, həm də Dağlıq
Qarabağdakı erməni silahlı qüvvələri ilə
mübarizə aparmaq məcburiyyətində qaldılar.
Azərbaycan xalqı
dövlət müstəqilliyimizi 20 Yanvar şəhidlərinin,
Qarabağ müharibəsində itirdiyimiz 20 min
soydaşımızın qanı ilə almışdır. Biz
laçınlılar isə müstəqilliyimiz və ərazi
bütövlüyümüz yolunda 300 nəfərdən
çox qardaş və bacımızı, müqəddəs
torpağımızı itirmişik.
İllər keçsə
də hər kəsi belə bir sual
düşündürür: Laçın nə
üçün müdafiə oluna bilmədi? 1905-ci və
1918-ci illərdə Laçın ermənilərə məğlub
olmamışdı. Bəs 1992-ci ildə niyə ulu yurd yerlərimizi
qoruya bilmədik?
1918–1920-ci illərdə
də ermənilər Bakıdan Naxçıvana qədər
Azərbaycan torpaqlarında “Dənizdən dənizə
Böyük Ermənistan” yaratmaq istəyirdilər. Lakin o vaxt
mərkəzi Şuşa şəhəri olmaqla Qarabağ
qubernatorluğuna rəhbərlik edən Azərbaycan Demokratik
Cümhuriyyətinin ilk nazirlərindən biri həmyerlimiz
Xosrov bəy Sultanovun rəhbərliyi ilə igid
babalarımız Qarabağda ermənilərə layiqli cavab
vermişdilər. Azərbaycan milli ordusunun 40 minlik ordusunun
Qarabağa göndərilməsi, Laçında isə Sultan
bəyin rəhbərliyi ilə xalqın möhkəm
birliyinin olması 1918–1920-ci illərdə
torpaqlarımızı erməni təcavüzündən
qorumuşdu. Ermənilər Zabux dərəsində
laçınlılardan aldığı ağır zərbədən
məğlub olmuş, “Qanlı dərə” və “Tat dərəsi”
əməliyyatını nəsil-nəsil xatırlayaraq azərbaycanlılardan
çəkinmişdilər. Biz bu gün ulu
babalarımızın bu qəhrəmanlığı
qarşısında baş əyməklə, tarixdən dərs
almalıyıq.
Qarabağ müharibəsində
267 nəfər övladı şəhidlik zirvəsinə
yüksələn, 5 nəfəri Milli Qəhrəman
adına, 4 nəfəri isə “Azərbaycan bayrağı”
ordeninə layiq görülən Laçın düşmən
qarşısında alınmaz qalaya çevrilmişdi.
Lakin tarix göstərir
ki, Şuşanın, Qarabağın müdafiəsi olmadan
Laçını ikitərəfli hücumdan qorumaq
olmazdı. Laçın Azərbaycanda siyasi böhranın,
hakimiyyətsizliyin, AXC – Müsavat cütlüyünün
hakimiyyət hərisliyinin qurbanı oldu. Laçını
azad etmək üçün 1992-1993-cü illərdə
ikinci dəfə cəhd edilsə də 1993-cü il aprelin 3-də
Kəlbəcərin süqutu bu işi çətinləşdirdi.
O vaxtkı hakimiyyət hərislərinin xəyanəti
Laçını azad etmək imkanlarından məhrum etdi.
Laçının
süqutu doğma Azərbaycanımızın 1835 kvadratmetr ərazisinin
13745 fərdi yaşayış evinin, 48 sənaye, 63 kənd təsərrüfatı
obyektinin, 101 məktəbin, 5 məktəbdənkənar, 2 məktəbəqədər
müəssisənin, 142 səhiyyə, 217 mədəni-maarif,
460 ticarət obyektinin, 30 rabitə qovşağı, peşə
məktəbi, xalq teatrı, tarix-diyarşünaslıq
muzeyinin itirilməsi, on minlərlə ailənin faciəsi ilə
nəticələndi. Ümumi ziyan 7,1 milyard ABŞ
dollarına bərabərdir. Rayonda 1992-ci ildə olan 58227 nəfər
əhali respublikanın 59 rayon və şəhərində məskunlaşmışdır.
Qarabağ müharibəsində 66 nəfər girov
düşmüş, 105 nəfər əlil olmuşdur. 1500 nəfərdən
çox laçınlı müharibədə hərbçi
kimi döyüşmüşdür.
Torpaq, müqəddəs
ata-baba yurdlarının itkisi ilə üzləşən
laçınlılar AXC – Müsavat cütlüyünün
hakimiyyəti dövründə xaos, qarşıdurma,
özbaşınalıq, aclıq və səfalətdən əziyyət
çəkirdilər. Məcburi köçkünlər
yaşamaq ümidini itirmişdilər. Şükürlər
olsun ki, 1993-cü ildə ulu öndər Heydər Əliyevin
yenidən siyasi hakimiyyətə qayıdışından
sonra bütün bu bəlalara son qoyuldu. Ölkə
parçalanmaq təhlükəsindən xilas oldu, vətəndaş
müharibəsi qorxusu aradan qaldırıldı. Qanunsuz
silahlı qüvvələr ləğv edildi, ölkəmizdə
ictimai-siyasi sabitlik bərqərar oldu.
1994-cü ildə
ölkədə çörək
qıtlığının olduğu bir vaxtda ümummilli lider
Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə
Taxtakörpü ərazisində məskunlaşmış məcburi
köçkünlər üçün 800 ton əvəzsiz
buğda toxumu verilməsi bu gün də rayon sakinləri tərəfindən
böyük minnətdarlıqla xatırlanır.
Torpaqlarından didərgin
düşmüş vətəndaşların güzəranının
yaxşılaşdırılması ümummilli lider Heydər
Əliyevin hakimiyyəti dövründə bir nömrəli
problem kimi diqqət mərkəzində olmuşdur. Həmin
kurs bu gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham
Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Ölkə
Prezidentinin laçınlılara göstərdiyi yüksək
diqqət və qayğının nəticəsi olaraq,
Taxtakörpü qəsəbəsində və məcburi
köçkünlərimizin sıx məskunlaşdığı
digər ərazilərdə genişmiqyaslı
tikinti-quraşdırma, abadlıq işləri
görülmüşdür.
Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 1 iyul 2004-cü il tarixli 298 nömrəli
sərəncamı ilə “Qaçqınların və məcburi
köçkünlərin yaşayış şəraitinin
yaxşılaşdırılması üzrə Dövlət
Proqramı” təsdiq edilmişdir. Bu proqrama uyğun olaraq,
Ağcabədi, Bərdə, Saatlı və Sabirabad
rayonlarında çadır şəhərciklərində məskunlaşmış
58 laçınlı məcburi köçkün ailəsi
üçün Taxtakörpü ərazisində bütün
sosial infrastruktura malik iki qəsəbə
salınmışdır. Bundan başqa, Bakı, Sumqayıt
şəhərlərində və respublikanın müxtəlif
rayonlarında laçınlı məcburi
köçkünlərin məskunlaşdığı 50- dək
yataqxana, sanatoriya, pansionat və digər ictimai binalarda əsaslı
və cari təmir işləri aparılmışdır.
“Qaçqınların
və məcburi köçkünlərin yaşayış
şəraitinin yaxşılaşdırılması üzrə
Dövlət Proqramı”na edilmiş əlavələrdə
laçınlı məcburi köçkünlərin həyat
şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə
bir sıra əsaslı tədbirlərin həyata
keçirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. 2009–2011-ci
illərdə Taxtakörpüdə və respublikanın digər
ərazilərində fin tipli quraşdırma evlərdə məskunlaşmış
880, məktəb binalarında məskunlaşmış 87, həmçinin
Taxtakörpü ərazisindəki qamış-daxal evlərdə
və yeraltı qazmalarda məskunlaşmış 3400
laçınlı məcburi köçkün ailəsi
üçün yeni qəsəbələrin salınması
nəzərdə tutulmuşdur. Proqramın müvafiq bəndinə
uyğun olaraq, “Kapital Bank” ASC-nin Laçın
filialının fəaliyyətinin bərpa olunması məqsədilə
Taxtakörpü qəsəbəsində yeni inzibati bina
tikilmişdir.
Rayonun bütün icra
strukturlarının fəaliyyət göstərdiyi
Taxtakörpü qəsəbəsində son bir neçə
il ərzində Rayon icra hakimiyyəti, Yeni Azərbaycan
Partiyasının Laçın rayon təşkilatı,
Suvarma Sistemləri İdarəsi, 121 saylı Laçın
dairə seçki komissiyası, rabitə qovşağı
üçün yeni inzibati binalar, 350 yerlik mədəniyyət
sarayı tikilmişdir. 256 nömrə tutumlu EATS
quraşdırılaraq məcburi köçkünlərin
istifadəsinə verilmişdir. Taxtakörpü ərazisindəki
Hacılar, Ərdəşəvi, Alxaslı,
Qarıqışlaq və Malıbəy obalarında 4 nömrə
tutumlu peyk telefon rabitəsi stansiyası
quraşdırılmışdır. Bu obalarda icra nümayəndəliyi,
xəstəxana və məktəb binalarına telefon xətti
çəkilmişdir.
Hazırda
Taxtakörpü qəsəbəsində sosial müdafiə və
məşğulluq mərkəzləri, Dövlət Sosial
Müdafiə Fondunun Laçın rayon şöbəsi
üçün yeni inzibati binaların, kiçik idman
meydançasının tikintisinə başlanılmışdır.
Taxtakörpü qəsəbəsində
2 hektar ərazidə park salınmış, burada 1600-dən
çox ağac və gül kolları əkilmişdir. Rayon
icra hakimiyyəti başçısının sərəncamı
ilə həmin parka “Heydər parkı” adı verilmişdir. Bundan
əlavə rayon icra hakimiyyətinin inzibati binası
qarşısında ümummilli lider Heydər Əliyevin
büstü qoyulmuş, Azərbaycan Respublikasının
dövlət bayrağı üçün 21 metr
hündürlüyündə qüllə
quraşdırılmışdır.
2008-ci ildə Əzizbəyov
rayonunun Binə qəsəbəsində fəaliyyət
göstərən 46 saylı orta məktəb
üçün yeni bina tikilmiş, 1 saylı Vağazin orta məktəbi
üçün tikilən yeni binanın isə bu günlərdə
açılışı olmuşdur. 17 il məcburi
köçkünlük həyatı yaşamalarına
baxmayaraq laçınlı qürurunu hər kəs şərəflə
qoruyub saxlayır, dövlətə, dövlətçiliyə,
Heydər Əliyev siyasi xəttinə, bu xətti uğurla
davam etdirən Prezident İlham Əliyevə sadiqliyini əməli
işlərlə sübuta yetirir. Məcburi
köçkünlük şəraitinə baxmayaraq,
Laçın rayonu yaşayır, əhali ən yaxşı ənənələrini
yaşadır. Ölkə rəhbərliyinin hər bir
insanın problemlərinə həssas münasibəti,
onların həllinə ardıcıl köməklik etməsi
adamların gələcəyə olan inamını
artırır. Rayon əhalisinin məskunlaşdığı
84 obada, eləcə də respublikanın 59 rayon və şəhərində
məskunlaşmış köçkünlərlə
mütəmadi görüşlər keçirilir, onların
sosial-iqtisadi problemləri yerindəcə həll edilir.
Laçınlıların
yaddaşına həkk olan tarixi günlərdən biri də
21 fevral 2009-cu ildir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin həmin tarixli sərəncamı ilə
Laçın şəhərinin 85 illiyinin dövlət səviyyəsində
qeyd edilməsi biz laçınlıları bir daha əmin
etdi ki, torpaqlarımız tezliklə
işğalçılardan azad olunacaq. Bu sərəncama
uyğun olaraq, müxtəlif tədbirlər
keçirilmiş, yubiley əsl vətənpərvərlik,
yurdsevərlik bayramına çevrilmirşdir. Laçın
haqqında sənədli film çəkilmiş, fotoalbom
hazırlanaraq vətən həsrətli
laçınlılara hədiyyə edilmişdir.
Məcburi
köçkünlərin tezliklə öz doğma
yurdlarına dönəcəklərinə inam hissini
bütün dünyaya bəyan etmək baxımından bu
yubileyin təntənə irlə keçirilməsi ciddi bir
aksiya oldu, yüksək əhval-ruhiyyə yaratdı. Bu tədbir
Laçında erməniləri zorla məskunlaşdıran
erməni separatçılarına da sərt bir xəbərdarlıq
oldu.
Bütün Azərbaycan
xalqı kimi laçınlılar da inanır ki, Prezident
İlham Əliyevin uzaqgörən siyasəti və səmərəli
fəaliyyəti nəticəsində bir nömrəli
problemimiz olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Azərbaycanın
milli mənafeyinə uyğun həll olunacaq, doğma
torpaqlarımız erməni işğalçılarından
azad ediləcəkdir.
Ramiz CƏBRAYILOV,
Laçın Rayon İcra Hakimiyyətinin
başçısı
Xalq qəzeti.- 2009.- 17 may.- S. 7.