Göyləri əfsanə ulduzlu Daşkənd

Səfər düşüncələri

Qalın buludların arasından sıyrılıb çıxanda artıq Daşkənd səmasındaydıq. Göyüzü apaydın idi. Yerə enəndə bəlli oldu ki, axşamdan başlayan güclü yağış yenicə kəsilibmiş. Topa və sıx buludlar selə-suya dönüb Daşkəndin küçələrinə səpələnmişdi.

Bizi qarşılamağa gələn səfirlik əməkdaşlarını görəndə sevindim. Sanki, Bakıdan bura təyyarə ilə yox, arzularımın qanadında uçub gəlmişdik.

Daşkəndə olan bu ikinci gəlişim, əslində, birinci səfərimin davamı idi. İlk dəfə ötən ilin 20-24 noyabrında olmuşdum. Özbəkistan Prezidentinin qərarı ilə keçirilən “Maqsud Şeyxzadə – 100” yubiley tədbirlərinin iştirakçısı idim. Həmin vaxtlar Özbəkistan Elmlər Akademiyası Əlişir Nəvai adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda, Nizami adına Daşkənd Pedaqoji İnstitutunda, Beynəlmiləl Mədəniyyət Mərkəzində və s. yerlərdə keçirilən yubiley məclislərində Azərbaycan nümayəndəsi, Azərbaycan – özbək ədəbi əlaqələrinin tədqiqatçısı kimi məruzə və çıxışlar etmişdim (bu barədə qəzetimizin 4 dekabr nömrəsində məlumat xarakterli məqalə dərc etdirmişəm).

Elə həmin zaman qərarlaşdırıldı ki, paytaxtda başqa bir ədəbi hadisə qeyd olunduğundan vaxt məhdudluğundan “Azərbaycan–özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri (dövrlər, simalar, janrlar, təmayüllər)” monoqrafiyamın təqdimatı ayrıca bir gedişimdə gerçəkləşdirilsin. Onda, söhbət əsnasında “Əlişir Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında” kitabımın da nəşrə hazır olduğunu bildirdim. Kitabın mətbəə xərclərini tərəddüdsüz olaraq öz üzərilərinə götürdülər. Mən isə qısa müddətə həmin kitabı nəşr etdirib bir nüsxəsini poçtla Daşkəndə göndərdim.

Budur, zaman yetişdi. Yaz gəldi, hər yan gülə-çiçəyə qərq olanda Daşkəndə ikinci dəvəti aldım. “Azərbaycan–özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri (dövrlər, simalar, janrlar, təmayüllər)” və “Əlişir Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında” kitablarımın təqdimetmə məclisinə dəvət olunmuşdum.

Xəyalıma belə gətirmədiyim bu olayları gerçəkləşdirən isə Azərbaycanın Özbəkistandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Namiq Abbasov idi. Onun yüksək intellekti,səmimi ünsiyyəti, saf münasibəti məni çox həyəcanlandırmışdır. Tanımadığı, görmədiyi, bilmədiyi, ancaq qələminə, elminə güvəndiyi bir tədqiqatçıya göstərdiyi diqqət, sözün düzü, mənim üçün lap gözlənilməz olmuşdu. “Azərbaycan – özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri (dövrlər, simalar, janrlar, təmayüllər)” monoqrafiyamı nəşr etdirəndən sonra uyğun mütəxəssis alimlərə, elm xadimlərinə, dostlara, kitabxanalara, Azərbaycandakı Özbəkistan Səfirlyinə bir neçə nüsxə hədiyyə etmişdim, o cümlədən, bir nüsxə də poçtla Özbəkistandakı Azərbaycan səfirliyinə göndərmişdim.

Əsər ilk gündən maraqla qarşılandı. Haqqında bir çox mətbuat orqanlarında, o cümlədən 2008-ci il sentyabrın 12-də Özbəkistan Prezidenti Bakıya gələndə, Əlişir Nəvainin heykəlinin açılışı günü rəsmi qəzetlərdə yüksək məzmunda rəylər dərc olundu.

Aradan bir neçə gün keçmişdi ki, Özbəkistandan telefon zəngi aldım:

– Sizi Özbəkistandakı Azərbaycan səfirliyininin III katibi narahat edir. Cənab səfir sizi Daşkənddə keçirilən “Maqsud Şeyxzadə – 100” yubiley tədbirlərinə dəvət edir. Məruzə də hazırlayın, Azərbaycandan gələn elm nümayəndəsi kimi sizin və məruzənizin adı dəvətnamələrdə qeyd olunacaq”. İnanmadığımdan bir az tərəddüd etdim. Lakin gün ərzində 4-5 dəfə təkrarlanan zənglərdən sonra deyilən vaxt üçün bilet almağa getdim. Qəlbim oraları istəyirdi, çünki könlümün həmdəmi, illərlə içimdə baş-başa qaldığım diyar idi. Eyni zamanda, Daşkəndə ilk səfərim olduğundan həyəcanlı idim. Heç kimi və heç kəsi tanımadığımdan qərib bir ölkədə nə edəcəyimi bilmirdim. Amma təyyarə Daşkənd səmasında yerə enməyə hazırlaşan vaxt elan olundu ki, “Binnətova, sizi qonaq zalında gözləyirlər”. Hər şey mənə yuxu kimi gəlirdi.

Bütün bunlar, əlbəttə, cənab səfirin birbaşa diqqəti idi. O, mənim ağır zəhmətimi, elmə məhəbbətimi dəyərləndirmiş və bunun müqabilində öz ziyalılığını, böyüklüyünü, alicənablılığını əsirgəməmişdi. Görüşəndə heç minnətdarlıq etməyə söz də tapmadım. İki-üç kəlmə söz dedim. O da elə təsir bağışladı ki, sanki, axşamdan bu kəlmələri dönə-dönə əzbərləmişəm.

Bütün səfirlik əməkdaşlarının sonsuz qayğı və hörməti, sanki, məni məndən almışdı. Heç nə yox, elə bil illərdir ki, xoş ünsiyyətin, diqqətcilliyin, səmimi xeyirxahlığın aclığını yaşamışdım. Bunları görəndə insan dünyanın yaxşılardan xali olmadığını və yaşamağın qədrini, dəyərini bir daha anlayır, ömür, zəhmət, həyat məmnunluğunun şirinliyini dadır.

Növbəti səfərimdə–aprelin 27-si günorta saat 3-də artıq Daşkəndə çatmışdıq. Bu dəfə 10 yaşlı oğlum Atilla da mənimlə idi. Bu işlərdə onun da haqqı olduğunu düşünmüşdüm və ya ürəyimi rahatlamaq, mənəvi borcdan çıxmaq üçün onu özümə səfər yoldaşı etmişdim. Adətən, hər axşam onu yatırandan sonra yazı-pozumla məşğul oluram. Kitablar üzərində işlərkən isə onu tez yatırdır və işimə başlayırdım. Atilla isə sən demə, hərdən yatmayıb xəlvətcə məni gözləyirmiş. Bir dəfə Əlişir Nəvainin şəklini göstərib əsəbi şəkildə məndən soruşdu ki, bu kimdir? Onun bu barədə kifayət qədər məlumatı olsa da, yenidən Nəvai haqqında xeyli danışdım. O isə sakitcə qulaq asdı və incikliklə dedi:

– Elə bilirsən, gecələr gedəndə bilmirəm. Sən gedən kimi mən xəlvətcə ağlayıram və sən qayıdanacan yuxuya getmirəm. Sonra da bir az ötkəmliklə qayıtdı ki, ana, sən niyə mənim yanımdan Əlişirin (hirsindən Nəvainin ancaq adını dedi) yanına tələsirsən, amma oradan mənim yanıma yox?

Sözün düzü, onun sözləri məni ağrıtmışdı, ürəyimdən çıxara bilmirdim. İndi Daşkənddə olduğumuz 4-5 gündə –“ana, burada çox mutlu günlər yaşadım” - deməsi ürəyimi ovutmuşdu.

Bir saat oteldə (səfirlik əvvəlcədən bizim üçün ayarlamışdı) dincəlib, sonra səfirliyə getdik. Fövqəladə və səlahiyyətli səfir Namiq Abbasov bizi çox səmimi, istiqanlıqla qarşıladı, “xoş gəldiniz” – dedi. Əvvəlki həyəcan məni yenə də öz məngənəsində sıxırdı. Ayın 29-da keçiriləcək tədbir barədə fikirlər dinlənildi. Onsuz da Namiq müəllim hər şeyi yüksək səviyyədə düşünmüş və tapşırıqlarını vermişdi, görülən bütün işləri isə nəzarətində saxlayırdı. Nə isə diqqətə yetirəcək söz də yox idi. Əlbəttə, maliyyə böhranı zamanında irimiqyaslı iş görmək çətindir. Belə olan vəziyyətdə fövqəladə və səlahiyyətli səfir Daşkənd şəhərində fəaliyyət göstərən “Qardaşlıq” Azərbaycan mədəniyyət mərkəzinin sədri Mobil Məmmədova müraciət etmişdir. “Maqsud Şeyxzadə – 100” yubileyi günlərində də köməkliyini əsirgəməyən “Qardaşlıq” Azərbaycan mədəniyyət mərkəzinin sədri görkəmli ədibin “Maksud Şayxzoda. Şair gəlbi duneni tinqlər” adlı şeirlər kitabını 1000 nüsxə nəşr etdirib paylamışdı. Bu dəfə də o, səfirliyin həmkarlıq müraciətinə tərəddüdsüz və ehtiramla, canyananlıqla qoşulmuşdu.

Biz oraya gedəndə artıq “Azərbaycan – özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri (dövrlər, simalar, janrlar, təmayüllər)” və “Əlişir Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında” kitablarımın təqdimat məclisinin vaxtı və qonaqlar müəyyənləşmiş, dəvətnamələr paylanmışdı. Şəhərin ən gözəl və yeni bir binasında – Daşkənd Milli Sənət Mərkəzində saat 2-də keçiriləcək məclisə Özbəkistan rəsmiləri və deputatları, diplomatik korpus nümayəndələri, elm, sənət xadimləri, yaradıcı ziyalıları, Azərbaycan diasporu fəalları və KİV nümayəndələri, o cümlədən Özbəkistan, Azərbaycan və bir neçə Türkiyə TV-ləri dəvət olunmuşdu.

Tədbir iştirakçılarına paylamaq üçün “Əlişir Nəvainin ədəbi irsinin Azərbaycanda öyrənilməsi tarixindən” adlı vərəqlər də hazırlanmışdı. Heydər Əliyev Fondunun göndərdiyi jurnal və bukletlər xüsusi olaraq səliqəylə stollara düzülmüşdü. Zal olduqca gözəl və zövqlə bəzədilmişdi. Mənim kitablarım və Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Özbəkistan Milli kitabxanasına göndərdiyi kitablar iki ayrı-ayrı yerdə – stollarda nümayiş olunurmuş kimi sərgilənmişdi. Səfirliyin bütün əməkdaşları o gün daha artıq məsuliyyətlə iş başında idilər. Bu bayrama ailələri ilə qatılmışdılar.

Tədbiri giriş sözü ilə Azərbaycanın Özbəkistandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Namiq Abbasov açdı. O, çıxışında bildirdi: “Ötən il Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimovun Azərbaycana rəsmi səfəri zamanı humanitar əməkdaşlıq çərçivəsində imzalanan bəyannamə tarixən dost olan iki xalqın ədəbi, mədəni, tarixi əlaqələrinin təsdiqidir. Bu səfər zamanı böyük özbək şairi Əlişir Nəvainin abidəsinin açılışı oldu. Uzun illərdir ki, Daşkəndin mərkəzi küçələrindən birində isə Nizami Gəncəvinin heykəli ucalır. YUNESKO-nun qərarı ilə azərbaycanlı fırça ustası, ölməz sənətkar Səttar Bəhlulzadənin və Üzeyir Hacıbəyovun ”Leyli və Məcnun” əsərinin 100 illiyi tədbirləri qardaş və doğma Özbəkistanda da Azərbaycan Səfirliyinin köməkliyi ilə keçiriləcək. “Azərbaycan–özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri” və “Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında” kitablarının ədəbi əlaqələrimizin inkişafında əhəmiyyəti böyükdür. Bu gün mənə hörmətli qonaqlarımız qarşısında filologiya elmləri namizədi olan Azərbaycan aliminin özbək xalqının böyük oğlu Əlişir Nəvainin Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında öyrənilməsi məsələlərinə həsr olunmuş kitablarının təqdimat məclisini açmaq şərəfi nəsib olmuşdur. Azərbaycanda Nəvai yaradıcılığını çox sevir və yüksək dəyərləndirirlər. Onun poetik yaradıcılığı onlarla Azərbaycan aliminin tədqiqat mövzusu olmuşdur. Bu günkü təqdimat məhz həmin səhifələrdən biridir ... “.

Daşkənd Dövlət Şərqşünaslıq Universitetinin professoru, filologiya elmləri doktoru Suyimə xanım Qəniyeva sözünə belə başladı: “İlk əvvəl özbək mətbuatından, sonra isə Azərbaycan–özbək (cığatay) ədəbi əlaqələrinə dair monoqrafiyası ilə tanıdığım qonağımız tədqiqatçı alimin imzası diqqətimi çoxdan cəlb etmişdi. Çünki illərdən bəri çox yaxından əməkdaşlıq və dostluq etdiyim akademik Həmid Araslıdan, Xəlil Rza Ulutürkdən, Pənah Xəlilovdan, Azad Nəbiyevdən, Cənnət Nağıyevadan sonra onun böyük cəsarətlə elm aləminə gəlməsi məndə qürur doğurmuşdu. XXI əsrin ilk onilliyində iki qardaş xalqın arasında yeni bir epoxanın başlandığına və bu əməkdaşlığın möhkəm bünövrə üzərində qurulmasına inandım. Nəhayət, bu xanımı 2008-ci ilin noyabrında Daşkənddə keçirilən “Maqsud Şeyxzadə – 100” yubiley tədbirlərində gördüm. O, elmi sanbalı, sadə və şirin yazı dili ilə ilk gündən hamının diqqətini çəkən məruzə və çıxışlar edirdi, istedadı, işlədiyi mövzuya dərin bağlılığı ilə bizim elm adamlarının rəğbətini qazandı. Budur, o, dəvət olunduğu doğma Daşkəndə daha bir kitabı – “Əlişir Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında” elmi toplusu ilə gəlmişdir. Özbəkistan ziyalılarının, elm və sənət xadimlərinin, xarici ölkə diplomatlarının iştirak etdiyi bu böyük təqdimat məclisi ona, gördüyü işlərə daha da gözəl yaraşıq verir. Biz elm adamları bu gün böyük sevinc içindəyik. Bu gün Nəvai bayramıdır, el bayramıdır, iki xalqın dostluq bayramıdır.

Müəllifin gərgin əməyi, elmə bağlılığı, zəhmətsevərliliyi, istedadı, xüsusən də Azərbaycan–özbək ədəbiyyatlarını, elmi-nəzəri ədəbiyyatşünaslıq məsələlərini gözəl bilməsi, özbək dilli materiallara orijinaldan müraciəti və s. bu kimi xarakterik cəhətlər diqqətdən qaçmır ...“.

Mənim çıxışım isə paralel olaraq rus dilinə də tərcümə olunurdu: “Bu gün sizlərə təqdim etdiyim monoqrafiyada Azərbaycan–özbək ədəbi əlaqələrinin 600 illik dövrü tədqiq olunmuşdur. “Biri-birinə şagird, biri-birinə ustad” sayılan iki qandaş və iki qardaş xalqın əlaqələrinin ən qədim dövrlərdən bu günə qədər keçdiyi yolun xüsusiyyətləri, ümumi cəhətləri və uğurları bu əsərin beş fəslində ayrı-ayrılıqda deyil, daha çox bir-biri ilə vəhdətdə nəzərə çarpan ədəbi dövr, ədəbi sima, ədəbi janr, ədəbi təmayul kimi bir neçə amil ətrafında araşdırılır. Təqdim etdiyim hər iki kitabın ayrı-ayrılıqda bir məziyyətini diqqətinizə çatdirmaq istərdim. “Azərbaycan–özbək (cığatay) ədəbi əlaqələri” monoqrafiyası yüz illiklərlə dolu tarixi əlaqələrimizin elmi hesabatı, “Əlişir Nəvai Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında” elmi toplusu isə təkçə XX əsrə aid olaraq Nəvai irsinə dair tam yüzillik bir ədəbi tarixi salnamədir. Azərbaycanın bütün klassik ədəbiyyatşünasları Nəvai yaradıcılığından yazıb. Kitabda Nəvainin həyat və yaradıcılığı haqqındakı faktlar ayrı-ayrı məqalələr, müəllif baxışı, tədqiqatçı düşüncəsi və şərhi ilə fərqlənir. Və eyni zamanda hər məqalədə yeni faktlar, yeni qeydlər hökmən nəzər - diqqəti cəlb edir. Bəkir Çobanzadə, Əli Nazim, İsmayıl Hikmət, Səməd Vurğun, Həmid Araslı, Məmməd Arif və bu kimi digər görkəmli ədəbiyyatşünasların vaxtilə müxtəlif dövrü mətbuat orqanlarında dərc olunmuş məqalələri öz aktuallığını hələ də saxlamaqdadır. Məqalə müəllifləri müxtəlif görkəmli tədqiqatçılar olsalar da, zaman məsafəsinin də fərqli olduğunu unutmamalıyıq. Bu məsafələr 20, 30, bəzən də 40 illik tarixi əhatə edir. Təbii ki, hər dövrün öz oxucusu, öz elmi auditoriyası olmuşdur. Üstəlik, həmin zamanlar içərisində 3 - 4 dəfə əlifba dəyişikliyi olmuşdur. XX əsrin ilk onilliyində əski qrafika ilə yazılan tədqiqatlar 30-cu illərin latın qrafikası ilə oxuyan oxucusu üçün çətin olmuşdur. Eləcə də artıq 40-cı illərin kiril qrafikası ilə yazıb - oxuyan oxucular, tədqiqatçılar üçün. Özbəkistan şairlərinin böyük dostu, Azərbaycan xalq şairi Səməd Vurğunun 1940-cı ildə Nəvainin 500 illik yubileyi ərəfəsində Özbəkistandan Bakıya gəlmiş komissiya üzvləri qarşısındakı çıxışı indi hər iki ölkədə zərbi-məsələ dönmüşdür. O demişdir ki, mən və mənim yoldaşlarım indiyəcən bilmirdik ki, Nəvai özbək şairi olmuşdur. Biz onu Azərbaycan şairi kimi bilirdik. Əslində, Səməd Vurğunun dediyi bu hikmətin arxasinda böyük fəlsəfə dayanmışdır. Buradakı fikir milliyyət anlamına yox, eyni ruhlu və eyni mənbəli, eyni dilli iki qandaş və iki qardaş ədəbiyyatların tarixinə söykənirdi. Səməd Vurğun sovet imperiyası zamanında bu tarixi və gerçək anlamı ancaq sətiraltı belə deyə bilərdi... . Sağ olun”.

Azərbaycanın və Özbəkistanın xalq artisti, Ə.Nəvai adına Özbəkistan Opera və Balet Teatrının baş rejissoru Firudin Səfərov çıxışında qeyd etdi: “Bu gün ictimaiyyətə və elmi auditoriyaya təqdim olunan kitablar təkcə şair və yazıçılar, tədqiqatçılar və ədəbiyyatşünaslar üçün yox, eyni zamanda, iki xalqın dostluğu arasında böyük hadisədir. Bu kitablar ədəbi-mədəni əlaqələrimiz üçün nə qədər dəyərlidirsə, siyasi həyatımız üçün də o qədər əhəmiyyətlidir. Xoşbəxtəm ki, bu əsərin teatr-dramaturgiya səhifəsində mənim də yaradıcı fəaliyyətim qeyd olunub. Mənim üçün bu böyük hadisədir.... Sağ olun”.

Ə.Nəvai adına Milli Kitabxananın müdir müavini İrina Maminovanın Azərbaycan– Özbəkistan ədəbi əlaqələri, Nizami Gəncəvi və Əlişir Nəvai yaradıcılığı haqqındakı çıxışı alqışlarla qarşılandı.

Tədbirdə iştirak edən bir neçə özbək şairləri, ədəbiyyatşünas alimləri isə fikirlərini poetik ifaları ilə bildirdilər.

Bu ilin mart ayında Bakıda keçirilən Beynəlxalq Muğam festivalının 1-ci qalibi Ulduz Turdıyevanın və Daşkənddə yaşayan həmyerlimiz, U. Turdıyevanın ustadı Yusif Əliyevin oxuduğu özbək və Azərbaycan xalq mahnıları, “Qarabağ şikəstəsi” məclisimizin bayram ovqatını daha da coşdurdu.

Olduqca zəngin və maraqlı, şirin və ruh oxşayan bir məclis alınmışdı. Sərgilənmiş kitablar sonda avtoqraf yazılaraq paylandı. Sonra hamı əvvəlcədən hazırlanmış süfrələrə yaxınlaşdı. Hər kəs xalqın ənənəvi dostlugunun XXI əsrdəki yeni görüşünə sevinirdi.

Bütün gecəni yata bilmədim – bu dəfə sevinc həyəcanından. İllərlə çəkdiyim zəhmətimin əzab-əziyyətinə həmin günümün qürurverici anları, təntənəli görüşü qalib gəlmişdi. Otuz il əvvəl Kəsəməndən Bakıya yol alarkən qəlbimdə dolandırdığım xəyal-arzularımdan biri idi.

Azərbaycanın elmə-sənətə yüksək dəyər verən ziyalısı, halal zəhmətin nə olduğunu gözəl bilən, insanların saf arzularını gözlərindən duyan, təmənnasız elmi-ictimai xidmətlərini səsinin ahəngindən duyan cənab səfir uzaq Daşkənddə belə bir uca arzumu gerçəkləşdirmişdi. Bu gerçəklik daha ciddi, daha böyük elmi-ictimai məna kəsb edən istəklərə - arzulara işıq salırdı. Artıq yeni arzular çələnginə naxışlar arayırdım. Üst-üstə yığılmış illərimin yorğunluqlarını, ağrılarını elə bil bu gecənin yuxusuzluğu ilə canımdan qoparmağa çalışırdım. Sübhə yaxın mürgüləmək istəyirdim ki, günəşin qızıl telləri düzə-dünyaya, otağıma səpələndi, gözlərimi ovuşdurdu. Səhər yeməyimizi yeyib, işlərimizin başına yollandıq.

O gün Özbəkistan Yazıçılar İttifaqında böyük bir canlanma var idi. Bir gün əvvəl ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə İttifaq sədri vəzifəsindən azad olunan xalq şairi, Özbəkistan Qəhrəmanı Abdulla Aripovu qələm dostları, iş yoldaşları təqaüdə yola salırdılar (bizim tədbirdə - proqramda çıxışçılar sırasında nəzərdə tutulan Abdulla Aripovu məhz bu səbəbə görə professor Suyimə xanım Qəniyeva əvəz etmişdi). Bütün qələm əhli həyəcanlı idi. Bu həyəcanı doğuran səbəblər də hər kəsin qəlbində idi. Tədqiqat işlərimlə bağlı olaraq bütün özbək ədiblərini qiyabi olaraq tanıyıram, yaradıcılıqları ilə qismən də olsa tanışam. O gün hamını bu yerdə görəndə daha bir xoş ovqat yaşadım. Sanki, doğma el içinə düşmüşdüm. Əvvəlki səfərdən tanış olduğum görkəmli yazıçılarla görüşdüm.

“Cahan ədəbiyyatı”, “Şərq ulduzu”, “Dil və ədəbiyyat təlimi”, “Özbək dili və ədəbiyyatı” kimi nüfuzlu ədəbi-ictimai və elmi dərgilərin redaksiyalarında oldum. Həmin dərgilərin son nömrələrində - “Nəvai irsi Azərbaycanda”, “Ədəbi cərəyanların yeni təmayülləri”, “Maqsud Şeyxzadə şəxsiyyəti və irsi ədəbi əlaqələr müstəvisində”, “Xəlil Rza Ulutürk və özbək ədəbiyyatı”, “Özbək poeziyasında Səməd Vurğun mövzusu” adlı irihəcmli məqalələrimin dərc olunmuş nüsxələrindən mənə verdilər. Məqalələrimi özbəkcəyə çevirən türkoloq - alimlərə minnətdarlığımı bildirdim. Elə bu sıradan da böyük hörmətlə yeni məqalələrimi qəbul etdilər.

Günortadan az ötmüş Daşkənd Dövlət Şərqşünaslıq Universitetinin professoru, nəvaişünas Suyimə xanım Qəniyevanın evinə getdik. Hələ bir gün əvvəl otelə zəng edib bizi evinə dəvət etmişdi. Evindəki sadə zənginliyə – kitablarla dolu iş otağına heyran qalmışdım. Hələ 4-cü mərtəbədəki mənzilinəcən qalxan pilləkən boyu divarlara asdığı klassik şərq poeziya nümunələri – gözəl ornamentlərlə bəzədilmiş vərəqlər adamda məsuliyyət yaradırdı ki, kimin evinin qonağı olacaqsan. Bütün şərq klassiklərinin əsərləri, dünya ədəbiyyatının nadir inciləri bu səliqəli otaqda bəlkə də yüz dəfələrlə vərəqlənib, açılıb örtülüb, yenidən rəflərə düzülüb. Çünki bu kitabların yiyəsi – professor Suyimə xanım gecə-gündüz yorulmaq bilmədən yazıb – yaradan, üzü- könlü nurlu, ağbirçək təqiqatçıdır. Elə bu günlərdə ölkə Prezidentinin fərmanı ilə “Böyük ximətlərinə görə” Ali orden ilə mükafatlandırılmışdı. O, nəvaişünas, şərqşünas alim kimi çox məşhurdur.

Azərbaycanı çox sevir. Şirin ləhcə ilə azərbaycanca gözəl danışır. İllərlə dostluq etdiyi Azərbaycan alimlərindən söz açdı: “Həmid Araslı, Azad Nəbiyev, Pənah Xəlilov, Xəlil Rza Ulutürk, Cənnət Nağıyeva XX əsr dostluğumuzun möhkəm sütunları oldular. Biri-birimizi həmişə çox sevdik, fikirlərimizə hörmətlə, qayğıyla yanaşdıq. Ötən həftə ”Özbəkistan ədəbiyyatı və sənəti” qəzetində Həmid Araslının 100 illiyinə məqalə yazıb dərc etdirdim. Bir nüsxə verərəm, qızı Nüşabə xanıma verərsən. O da çox gözəl alimdir. Hər kəsə salamlarımı deyərsən. Sənin yazıb çap etdirdiyin kitablarla həvəslə, maraqla tanış olmuşam. Çox böyük işlər görmüsən. Fikirlərimdən bir neçəsini elmi işinə yazdığım rəydə bildirmişəm. Zəhmətin, qabiliyyətin, məhəbbətin, qəlbindəki Azərbaycan – özbək eşqin məni inandırdı ki, bu iki xalq arasında XXI əsrin qızıl körpüsü olacaqsan. Bu fikir Özbəkistanda səni tanıyan, əsərlərinlə tanış olan alimlərimizin qeydidir”.

Suyimə xanım həm sevinirdi, həm də kövrəlmişdi. Övladlarından, nəvələrindən danışdı. Sonra mənə qızılı rəngli iri kəlağayi-şal bağışladı. Mən isə Bakının simvolu “Qız qalası” suvenirini ona hədiyyə etdim.

Bu evdə sanki nağıllar aləmində idim. Heç ayrılmaq istəmirdim.

Axşamüstü saat 5-ə “Şərq qadını” – “Sharq Ayolı” Beynəlxalq Qadınlar İctimai Fonduna dəvət olunmuşdum. Deyilən vaxtdan az ötmüş ora çatdıq. Hamı böyük səbirsizliklə bizi gözləyirdi. Köhnə dostlar kimi görüşdük və tanış olduq: Fondun sədri, akademik Səadət xanım Tursunbayeva Daşkənd Dövlət Politexnik İnstitutunda elektrik mühəndisi ixtisasına yiyələnib. Elmi-Tədqiqat İnstitutunda, hərbi-istehsalat birliyində yüksək vəzifələrdə çalışıb. Bir çox dövlət təltifləri var, adı-soyadı YUNESKO-nun “Orta Asiyanın tanınmış qadınları” siyahısındadır.

Ailəlidir, oğlu, qızı və yeddi nəvəsi var. 1999-cu ildə dövlət rəhbərinin sərəncamı ilə Özbəkistanda “Qadın ili” elan olunarkən hazırda rəhbərlik etdiyi “Sharq Ayolı” Beynəlxalq Qadınlar İctimai Fondunu yaratmışdır. Almaz xanım Məcidova – professor, Daşkənd Dövlət Aviasiya İnstitutunun kafedra müdiri, maraqlı elmi layihələr müəllifi, Türküstanda doğulub böyüsə də, qəlbi Azərbaycanla bağlıdır. Şairə xanım Aripova – xalq şairi Abdulla Aripovun qızıdır. Tibb elmləri namizədidir. Elmi-tədqiqat işi “Prezident təqaüdün”ə layiq görülüb. “Şərq qadını” - “Sharq Ayolı” Beynəlxalq Qadınlar İctimai Fondu yanında “Savab” Elmi-Tədqiqat Mərkəzinin rəhbəridir. Gənc həkim-alim 4 övlad anasıdır. Gözəl şeir duyumu vardır. Atasının lirik səpgili şeirləri ilə məclisimizə sanki çiçək ələdi. Həkim – allerqoloq Dilara Tursunova, fondun təsisçisi və icraçı direktoru Səyyarə Atabayeva və s. elmi mərkəz rəhbərləri, dünyəvi əhəmiyyət daşıyan layihə müəllifləri bu Fond ətrafında birləşib ölkənin ictimai-siyasi həyatında böyük işlər görürlər. Əksər ölkələrin ictimai qadın qurumları, o cümlədən siyasi elmlər doktoru, Özbəkistan Respublikasının BMT-nin Cenevredəki bölməsi və digər beynəlxalq təşkilatlar yanında daimi nümayəndəsi, fövqəladə və səlahiyyətli səfir Gülnara xanım Kərimovanın rəhbərlik etdiyi “Ayollar kenqaşlı” - “Qadınlar Məclisi” İctimai Birliyi ilə uğurlu əməkdaşlıq əlaqələri qura biliblər.

Burada çay süfrəsi arxasında biri-birimizin söhbətlərini maraqla dinlədik. XXI əsrdə, daha doğrusu, müstəqillik əldə edəndən sonra Azərbaycan və özbək qadınlarının cəmiyyətdəki rolundan, elmi uğurlarından, xoş məramlarından, xeyirxah niyyətlərindən danışdıq. Azərbaycan qadınları timsalında Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın xidmətlərini sadaladıqca onlar heyrətlərini gizləyə bilmirdilər. Qürur hissi yaşadılar. Böyük türk qızının cəsarəti, hünəri onları da duyğulandırmışdı. Şirin söhbətlərimizdən, bölüşdüyümüz poetik duyğulardan, mənə təqdim etdikləri hədiyyələrdən – milli özbək geyimləri şal, gözəl gül buketləri və “Əsil Şərq qızı” diplomundan hiss olundu ki, biri-birimizə lap könüldən vurulmuşuq. Onlara təqdim etdiyim “Qız qalası” suvenirini və kitablarımı isə tutiyə kimi qəbul etdilər. Görüşümüz saat 8-də xatirə şəkilləri çəkdirməklə başa çatdı.

Xoş yorğunluqla səfirliyə qayıtdıq. Qələm dostum Qulu Kəngərli (AzərTAc-ın Orta Asiya üzrə müxbiri) həyətdə bizi gözləyirdi. Razılaşdığımıza görə, o axşamı ailəliklə – həyat yoldaşı Təranə xanım, çiçək qızları Zəhra və Nərgizlə şam süfrəsi arxasında keçirdik.

Bakıya qayıtmağa yarım günümüz qalmışdı. Narahat qaldığım bircə məsələ qalmışdı. Özbəkistan Elmlər Akademiyası Əlişir Nəvai adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutuna təqdim etdiyim elmi işimlə bağlı müzakirənin nəticəsini bilmək istəyirdim. Uyğun mütəxəssislər neçə vaxt idi ki, əsərlə tanış olurdular. Yekun müzakirə üçün rəylərlə tanış deyildim. Həyəcanlı olsam da arxayın idim. Çünki işimlə bağlı nəşr etdirdiyim monoqrafiyam haqqında özbək mətbuatında kifayət qədər məqalə və rəylər dərc olunmuşdu. Bu sahədə diqqətini əsirgəməyən ailə və tələbə dostlarımız Qulu Kəngərliyə və Təranə xanıma minnətdaram.

Səhər otelə zəng vurdular ki, saat 10-da Akademiyada sizi gözləyirlər. Türkologiya şöbəsində oxunub müzakirəyə çıxarılan elmi işim haqqında söylənən xoş fikirlər, mülahizələr qəlbimi riqqətləndirmişdi. Şöbənin hörmətli alimləri ilə yanaşı Özbəkistan Elmlər Akademiyası Əlişir Nəvai adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, əməkdar elm xadimi, Dövlət mükafatı laureatı, professor Tura Mirzəyev, İnstitutun klassik özbək ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, filologiya elmləri doktoru İbrahim Hakkulov, filologiya elmləri doktoru, professor Suyimə xanım Qəniyeva ayrı-ayrılıqda yazıb imzaladıqları elmi rəylərilə məni qəlbən təbrik etdilər, xeyir-dua verib yenidən görüşmək ümidi ilə yola saldılar.

Səfirliyə tələsirdik. Vaxta az qalmışdı. İndi də dost-tanışa, sevincimə sevinənlərə kiçik də olsa bir hədiyyə almağa imkan tapa bilmədiyim üçün narahat oldum. Amma neynim, macal edə bilmədim. İki dəfə Daşkənddə olsam da, şəhərin gəzməli yerləri, ümumi vəziyyəti, ab-havası ilə tanış olmağa vaxt tapa bilmədim (ulu Mirzə Uluğbəy, Əmir Teymur məqbərəsini, qədim Səmərqəndi, Buxaranı görmək, gəzmək uca arzularımdan olub. İnanıram ki, belə bir səadəti də Allah xoş niyyətli insanların köməyi ilə mənə qismət edəcəkdir). Çünki Bakıdan böyük bir iş proqramı ilə getdiyimdən, gəzib-dolanmaga vaxt qalmırdı. Bir belə işləri isə səfirliyin, şəxsən Namiq müəllimin diqqəti ilə mənim üçün ayırdığı maşınla gedib-gəlib həll edirdim. Yoxsa şəhər o qədər böyük, baş çəkəcəyim yerlər isə şəhərin müxtəlif tərəflərində yerləşdiyindən nəzərdə tutduğum işin bir-ikisini ancaq görə bilərdim.

Axşamüstü təyyarəmiz Bakıya yetişdi. Daşkəndə getməmişdən iki həftə əvvəl Kərbəla ziyarətinə yola saldığımız Nazim müəllim – Kərbəlayi Nazim qardaşım Hacı Raufla bizi qarşılamağa gəlmişdi. Narın- narın yağış çisələnirdi.

Almaz ÜLVİ,

filologiya elmləri namizədi,

Xalq qəzeti.- 2009.- 17 may.- S. 6.