Səninlə görüşü həsrətlə gözləyirəm, Laçınım mənim

Proloq əvəzi

...Şuşanı keçən kimi dolama yollar səni qoynuna alırdı. İsa bulağı, Saxsıbulaq, Turşsu, Zarıslı, Qaladərəsi arxada qalırdı. Sonuncu döngəni burulanda yolun sağ tərəfində dağların üstündə iri hərflərlə yazılmış bu sözlər hələ uzaqdan diqqəti cəlb edirdi: Laçın. Və bu söz hər birimizin qəlbində təkcə coğrafi məkan kimi səslənmirdi. Laçın həm də qürur və güvənc yeri, yüksəklik və gözəllik rəmzi kimi səslənirdi.

Bilmirəm, bəlkə də, bu söz bir az aşağıda, düzən yerlərdə yazılsaydı belə qürurlu və əzəmətli görünməzdi. Axı, Laçın dağlara, ucalığa, gözəlliyə yaraşır. Bəli, Laçın deyəndə gözlərimiz önündə qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar, sıx meşələr, buz bulaqlar canlanır. Bu dağlar diyarı bir də igidlər məskəni, ərənlər oylağı, qəhrəmanlar yurdu olub. Uzun illər, əsrlər bu əzəli, əbədi türk yurdu, başı qarlı bu dağlar gecə-gündüz at belində olan igidlərə, igidlərsə bu dağlara arxa-dayaq olub.
Aradan gör neçə illər keçib... Dağlar gözəlindən ayrı düşmüşük. Ancaq hər dəfə Laçın deyəndə şəxsən mənim gözlərim önündən şəhərə lap çataçatda, yolun sağ tərəfində, başı az qala buludlara çatan dağların üstündə yazılmış həmin söz keçir. Laçın bu dağların, bu elin-elatın, bu yurdun əsl simvolu idi...

Tarixə bir nəzər

Laçın şəhəri 1924-cü ildə, Laçın rayonu isə 1930-cu ildə yaradılmışdı. Ərazisi 1835 kvadratmetrdir. Ermənistanla keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti arasında, coğrafi cəhətdən olduqca strateji nöqtədə yerləşirdi. Şəhərin adı 1924-cü ilin əvvəllərində Azərbaycan İctimai Şura Cümhuriyyəti Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin katibi, yazıçı Tağı Şahbazinin təklifi əsasında Laçın dağının adı ilə Laçın adlandırılmışdır. 1930-cu ildə Laçın inzibati rayonu təşkil olunarkən Laçın şəhəri onun mərkəzi seçilmişdir.

Laçın rayonu respublikanın dilbər guşələrindən biri olmaqla yanaşı, müxtəlif yeraltı və yerüstü sərvətləri ilə zəngin idi. Bu dağlar diyarının az qala hər qarışında nazran tipli bulaqlar çağlayırdı, civə, polimetal, tikinti materialları yataqları məşhur idi. Rayon ərazisinin böyük bir hissəsini meşəlik təşkil edirdi. Burada əsasən palıd, vələs, fıstıq kimi nadir ağaclar bitirdi.

1992-ci il may ayının 18-i bu dağlar diyarının taleyinə qara hərflərlə yazıldı. Məhz həmin gün o zamankı respublika rəhbərliyinin səbatsız, xəyanətkar və qətiyyətsiz mövqeyi nəticəsində qüdrətdən səngərli, qalalı dağlar erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edildi.

Qarabağ müharibəsinin sonrakı gedişi, rayonlarımızın, şəhər və kəndlərimizin bir-birinin ardınca düşmən tapdağına keçməsi göstərdi ki, Laçın dəhlizinin açılması görünməmiş xəyanət idi. Ona görə ki, məhz Laçın dəhlizinin alınmasından sonra Ermənistanla Dağlıq Qarabağ arasında hava və quru yol açılmış oldu.
İşğal nəticəsində rayonun 1 şəhərində, 1 qəsəbəsində, 125 kəndində olan 13745 fərdi yaşayış evi, 48 sənaye, 63 kənd təsərrüfatı obyekti, 217 mədəni-maarif, 101 məktəb, 5 məktəbdənkənar, 2 məktəbəqədər müəssisə, 142 səhiyyə, 460 ticarət obyekti itirilmiş, ümumilikdə rayona 7,1 milyard ABŞ dolları həcmində ziyan dəymişdir.

Hazırda rayonda 50 inzibati-ərazi vahidi üzrə nümayəndəlik fəaliyyət göstərir. 1992-ci ildə Ermənistan silahlı qüvvələri Laçını işğal etdikdən sonra rayon əhalisi respublikanın 59 rayon və şəhərində müvəqqəti məskunlaşmışdır. 1 yanvar 2008-ci il tarixinə olan məlumata görə rayon əhalisinin sayı 68303 nəfərdir. Rayonda 328 nəfər şəhid ailəsi, 5 nəfər Milli Qəhrəman, 225 nəfər əlil, 33 nəfər hər iki valideynini itirmiş uşaq var.

Laçının inkişafı ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır

Hələ 1970-ci illərdə xalqımızın böyük oğlu, ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdə Laçın rayonu öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Azərbaycan KP MK və Azərbaycan hökumətinin 18 noyabr 1971-ci il tarixli “Dağ rayonlarının iqtisadiyyatını daha da yüksəltmək tədbirləri haqqında” qərarı, Azərbaycan KP MK burosunun 16 noyabr 1971-ci il tarixli qərarı və digər tədbirlər Laçın rayonunun, eləcə də onun mərkəzi olan Laçın şəhərinin daha sürətli inkişafına səbəb olmuşdur. Bundan başqa, ucqar və dağlıq rayonlardan olan abituriyentlərin ali məktəblərə qəbulu zamanı bir sıra güzəştlərin tətbiq edilməsi rayonun kadr potensialının artırılmasında, ixtisaslı kadrların hazırlanmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır.

“Laçın şəhərinin 50 illiyi haqqında” Azərbaycan KP MK bürosunun 6 avqust 1974-cü il tarixli qərarından sonra böyük yubiley tədbirləri keçirilmişdir. Yuxarıda adı çəkilən qərara müvafiq olaraq Laçın şəhərinin 50 illiyinin respublika səviyyəsində qeyd olunması bu gün də laçınlılar tərəfindən böyük minnətdarlıq və xoş duyğularla xatırlanır. Həyata keçirilən genişmiqyaslı tədbirlərin nəticəsi olaraq qısa müddət ərzində Laçın şəhərində müxtəlif təyinatlı iri emal müəssisələri tikilib istifadəyə verilmiş, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət və digər sahələrdə əsaslı işlər görülmüşdür. Laçın şəhərində böyük infrastruktur layihələri həyata keçirilmiş, dağ rayonu olmasına baxmayaraq əhali fasiləsiz işıq, təbii qaz, rabitə və digər xidmətlərlə təmin edilmişdir. Şəhərdə 2 orta ümumtəhsil məktəbi, bir orta internat məktəb, bir texniki-peşə məktəbi, 2 məktəbəqədər, 5 məktəbdənkənar müəssisə, 5 səhiyyə, 40 ticarət obyekti, o cümlədən Bakı Maşınqayırma və Sumqayıt Alüminium zavodlarının filialları, yüngül və yerli sənaye kombinatları, asfalt zavodu və başqa obyektlər fəaliyyət göstərirdi.

Laçın şəhəri həm füsunkar təbiətə, həm də strateji əhəmiyyətə malik bir şəhərdir. Ermənistanla Dağlıq Qarabağ arasında ən qısa və əlverişli yol buradan keçirdi. Ona görə də ermənilər həmişə Laçını ələ keçirmək arzusunda olmuşlar. Heç də təsadüfi deyildir ki, 1992-ci ilin may ayının 18-də Laçının işğal olunması ilə öz arzularına çatan ermənilər Gorus-Laçın-Xankəndi dəhlizinin açılmasını bayram etmişlər. Ancaq nahaq yerə. Qoy, yağı düşmən öz havadarlarına arxayın olub çox da sevinməsin. Azərbaycan xalqı, o cümlədən laçınlılar möhkəm əmindirlər ki, işğal olunmuş bütün yurd yerlərimiz öz əbədi və əzəli sahiblərinə qaytarılacaq, tarixi ədalətsizlik, nəhayət, bərpa olunacaqdır.

Yeri gəlmişkən, belə bir tarixi həqiqəti də yada salmağa ehtiyac var ki, hələ XX əsrin əvvəllərində Zəngəzur, İrəvan və Arazboyu ərazilərdə at oynadan erməni silahlı dəstələrinə də həlledici zərbəni xalq qəhrəmanı Sultan bəyin rəhbərliyi altında Laçının igid övladları vurmuşlar. Belə ki, məhz Laçının qəhrəman oğulları Andranikin rəhbərliyi altında Qarabağda hərbi yürüşə başlayan erməni silahlı birləşmələrini Zabux dərəsində mühasirəyə alaraq sarsıdıcı zərbələr endirmiş, onların az bir qismi qaçaraq canlarını qurtara bilmişlər. Beləliklə də, Qarabağ əhalisini gözləyən böyük bir təhlükə aradan qaldırılmışdır.

Doğma torpaqlarımıza qayıdacağımız günə az qalıb1

993-cü ildə ulu öndər Heydər Əliyevin ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə qayıdışı xalqımızı, millətimizi məhv olmaq təhlükəsindən, Vətənimizi parçalanmaqdan, dağılmaqdan, erməni silahlı qüvvələrinin növbəti hücumlarından xilas etdi. Dünya şöhrətli siyasətçinin həyata keçirdiyi ardıcıl və qətiyyətli siyasət nəticəsində qısa müddət ərzində dağıntı və özbaşınalığın qarşısı alındı, cəbhə xəttində atəşkəs elan olundu, iqtisadi, sosial və mədəni sahədə inkişaf və irəliləyiş başlandı. Doğma yurd-yuvalarından didərgin düşmüş qaçqın və məcburi köçkünlərə diqqət və qayğı ön plana çəkildi, onların həyat şəraitini və məşğulluğunu yaxşılaşdırmaq sahəsində bir sıra fərman və sərəncamlar imzalandı.

Olduqca xoş və fərəhlidir ki, bu siyasət indi də böyük uğurla davam etdirilməkdədir. Ölkə Prezidenti İlham Əliyevin qaçqın və məcburi köçkün ailələrinə göstərdiyi gündəlik diqqət, həssas və qayğıkeş münasibəti haqlı olaraq hər bir insanın qəlbində sonsuz təşəkkür və minnətdarlıq duyğuları yaradır. Təkcə belə bir faktı göstərmək kifayətdir ki, hazırda ölkəmizdə bir dənə də olsun çadır şəhərciyi yoxdur. Onlar hər cür şəraiti olan müasir evlərə köçürülmüş, abad və yaraşıqlı qəsəbələr salınmışdır. Bunu Laçın rayonunun timsalında daha aydın görmək mümkündür.

Rayonun bütün icra strukturlarının fəaliyyət göstərdiyi Taxtakörpü qəsəbəsində son vaxtlar əsaslı işlər görülmüş, məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Belə ki, 2005-ci ildə ölkə Prezidentinin tapşırığı əsasında Qarqar çayından Laçının qış yataqlarına öz axını ilə 8,1 kilometr uzunluğunda beton örtüklü kanal çəkilmiş, bununla da 30 obanın suvarma suyuna olan tələbatı ödənilmişdir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 iyul 2004-cü il tarixli 298 nömrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq Ağcabədi, Bərdə, Saatlı, Sabirabad rayonlarında çadır şəhərciklərində məskunlaşmış 58 məcburi köçkün ailəsi üçün bütün infrastruktura malik 2 qəsəbə salınmış, Taxtakörpü qəsəbəsində rayon icra hakimiyyəti, 121 saylı Laçın Dairə Seçki Komissiyası, Yeni Azərbaycan Partiyası rayon təşkilatı, 55 saylı yol istismar, su-kanal, suvarma sistemləri idarələri, rayon rabitə qovşağı, rayon mədəniyyət şöbəsi üçün inzibati binalar tikilmiş, 256 nömrəlik ATS quraşdırılmış, 350 yerlik rayon mədəniyyət evi inşa olunaraq istifadəyə verilmişdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 saylı sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı”na 2007-ci il 31 noyabr tarixli əlavələrdə məcburi köçkünlərin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində Taxtakörpü ərazisində və digər yerlərdə əsaslı işlərin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur. Taxtakörpü qəsəbəsində istismar müddəti başa çatmış evlərdə məskunlaşmış 3800 məcburi köçkünə yeni evlərin tikilməsi bu diqqət və qayğının əyani təzahürüdür.

Son söz əvəzi

Salam, Laçınım mənim. Sənsiz sənin yubileyini keçiririk. Bilirəm, nigaransan, narahatsan, əsəbisən. Günün-güzəranın yoxdur. Yağı düşmən əlindəsən. Bizi — övladlarını səsləyirsən, haraylayırsan, yanına, qoynuna çağırırsan.

Səni unutmaq olarmı, Laçınım mənim. Qoynunda keçirdiyimiz xoşbəxt günlər yaddaşımızdan, qəlbimizdən bir an belə çəkilmir. Hər dağın, hər daşın, hər bulağın, hər qarışın gözlərimiz önündən çəkilmir. Gözümüzdə, könlümüzdə yaşayırsan, arzularımızda, əməllərimizdə yaşayırsan.
Görüşəcəyimiz günə, sənə çatacağımız, yetişəcəyimiz ana az, lap az qalıb. Bizi yaşadan da elə bu inam və ümiddir. Yoxsa, bu qədər illərin həsrətinə, möhnətinə, nisgilinə çətin ki, dözə biləydik.

Ona görə də hələlik deyirik, görüşənədək deyirik, Laçınım mənim. Ad günün mübarək, dağlar gözəli.

Ziyəddin SULTANOV.

Xalq qəzeti.-2008.-25 noyabr.-S.4.