Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafının möhkəm bünövrəsi ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur

Ölkə daxilində məhsuldar qüvvələrin məqsədəuyğun və səmərəli yerləşdirilməsi sosial-iqtisadi inkişaf problemlərinin həlli vəzifələri ilə sıx bağlıdır. Bu, hər şeydən əvvəl regionlarda yerli xammaldan və başqa imkanlardan istifadə etməklə, qeyri-neft sektorunun güclü inkişafının təmini əsasında milli sahibkarlığın təşəkküllünü xeyli sürətləndirməyin həlledici amilidir. Digər tərəfdən, respublikada məşğulluq səviyyəsinin artırılmasına və bunun əsasında xalqın maddi rifah halının yaxşılaşdırılmasına, yoxsulluğun aradan qaldırılmasına yönəldilən ciddi tədbirdir. Nəhayət, regionların kompleks inkişafı ölkə sakinlərinin daha münasib məskunlaşmasının əsas tələblərindən biridir.

Tale Azərbaycan xalqına zəngin sərvətlərə malik bir diyar bəxş etmişdir. Lakin uzun müddət bu imkanlardan milli mənafelərimiz naminə istifadə etməkdən məhrum olmuşuq. Rus imperiyası tərəfindən işğal edilmiş Azərbaycan təxminən 2 əsrə qədər bu imperiyanın, daha sonra isə Sovet imperiyasının ucqar əyalətlərindən biri olmuşdur.

Sovet hakimiyyəti illərində başqa respublikalarda olduğu kimi, Azərbaycanda da iqtisadiyyat maksimal dərəcədə ictimailəşdirildiyindən, onun inkişafı dövlətin müəyyən məqsədləri ilə bağlı idi. Ona görə də Azərbaycanın iqtisadi inkişafı əsasən neft sənayesinin üstünlüyü ilə birtərəfli istiqamətə yönəldilmişdi. Sovet İttifaqının xilasına və daha da möhkəmlənməsinə xidmət edən Azərbaycan iqtisadiyyatının bu səpgidə inkişafı ancaq ölkənin ümumi ehtiyaclarını güdürdü və respublikanın milli mənafelərinə cavab vermirdi. Uzun müddət Sovet İttifaqının əsas neft istehsalı mərkəzi olan Azərbaycanda (müxtəlif dövrlərdə o, ölkədə hasil edilən neftin 70-80 faizini verirdi) bu sahənin mütləq hakim yer tutması istehsalın başqa mühüm sahələrininin inkişafına mane olurdu. Çünki bu sənaye sahəsinin başlıca xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, öz inkişafı üçün çoxlu vəsait tələb edir, yüksək gəlir gətirməsinə baxmayaraq əldə edilən qazanc bütünlüklə ölkə büdcəsinə daxil olurdu. Azərbaycana isə çox az miqdarda vəsait ayrılırdı. Respublikanın ümumi xərclərinin əsas hissəsi neft sənayesinin inkişafına sərf edildiyindən, başqa sahələrin yaranması və artımı məhdudlaşdırılırdı.

Ədalət naminə etiraf etmək lazımdır ki, Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafı rus imperiyası dövrünə nisbətən xeyli yüksək olmuşdur. Lakin onun bu inkişafının səviyyəsi respublikanın son dərəcə zəngin sərvətlərinə müvafiq olmamışdır. Digər tərəfdən, hamıya məlum bu həqiqəti də xatırlamaq lazmdır ki, bütün Sovet dövrünün 70 ilində, yalnız keçən əsrin 70-ci illərində və 80-ci illərin birinci yarısında Azərbaycan həyatının bütün sahələrində, o cümlədən sosial-iqtisadi sahədə əldə edilən yüksək artım müdrik, uzaqgörən və çox cəsarətli respublika rəhbəri olan Heydər Əliyevin vaxtında qazanılmışdır. O, Sovet dövlətinin Azərbaycana qarşı tətbiq etdiyi bütün məhdudiyyətlərdən yan keçərək, respublikanı böyük imkanlarına uyğun səviyyədə inkişaf etdirməyə nail oldu.
Beləliklə, Sovet dövlətinin rəhbərləri neft sənayesinin xüsusiyyətini bəlkə də qəsdən nəzərə almayaraq, müxtəlif yanacaq məhsullarına olan əsas tələbatı və neft sənayesindən gələn yüksək mənfəəti mərkəzə ötürmək üçün Azərbaycanda neft istehsalının və onunla əlaqədar digər sahələrin inkişafına xüsusi diqqət yetirirdilər. Nəticədə respublikaya ayrılan vəsaitin əsas hissəsi (70-90 faizi) neft istehsal kompleksinin inkişafına yönəldiyindən, Azərbaycanda iqtisadiyyatın başqa vacib sahələrinin inkişafı unudulurdu. Həm də tikilən yeni müəssisələr neft sənayesi ilə bağlı olduğu üçün onların əksəriyyəti Bakıda və Abşeronun başqa yaşayış məntəqələrində yerləşdirilirdi. Nəticədə Azərbaycanda neft sənayesinin güclü inkişafı hesabına Bakı şəhəri də daxil olmaqla Abşeron iqtisadi rayonu ilə Azərbaycanın başqa iqtisadi rayonları arasında ümumi inkişaf səviyyəsinə görə fərqlər yenə qalırdı. Məsələn, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın sənaye məhsulunun 90 fazidən çoxunu Abşeronda yerləşən müəssisələr verirdisə, sonralar respublikanın başqa rayonları arasında bu fərq çox cüzi şəkildə azalaraq, 1955-ci ildə 80 faizə enmişdi. Sənaye kimi, iqtisadiyyatın bütün başqa sahələrində də vəziyyət belə idi.

Xarici ölkələrdə və keçmiş Sovet İttifaqında tarixi xidmətləri çox yüksək qiymətləndirilən Azərbaycan geoloqları XX əsrin ortalarında Qərbi Sibirdə zəngin neft yataqları aşkar etdilər. Dərhal onların istismarına başlanması və alınan yüksək nəticələr Azərbaycan iqtisadiyyatında son dərəcə gərgin problemlərin yaranmasına səbəb oldu. Çünki ölkə rəhbərliyinin Azərbaycanda çoxdan istismar edilən və nisbətən baha başa gələn neftçıxarma məhsullarına marağının azalması nəticəsində bu sahəyə vəsait qoyuluşunun həcmi xeyli ixtisar edildi. Lakin Azərbaycan mütəxəssisləri isbat etdilər ki, çıxarılması nisbətən baha başa gələn Bakı nefti yüksək keyfiyyətə və daha ucuz emal üstünlüyünə malikdir. Azərbaycan neftinin bu üstün keyfiyyəti ortaya qoyulandan sonra onun çıxarılmasına vəsait ayrılsa da, neft istehsalının həcmi ilbəil aşağı düşürdü. Ümumiyyətlə, o illərdə respublikada qeyri-neft sahələrinin olmaması və ya zəif inkişafı, sənayemizin aparıcı sahəsi olan neft hasilatının tənazzülə uğraması bütövlükdə respublika iqtisadiyyatını hər cəhətdən zəiflətdi. Bu vəziyyət özünü o qədər qabarıq şəkildə büruzə verdi ki, Azərbaycanın Sovet İttifaqının başqa respublikaları arasında iqtisadiyyatın artım sürətinə və ümumi inkişaf səviyyəsinə görə xeyli geri qalması ölkədə rəsmi müzakirə mövzusuna çevrildi.

Belə bir ağır məqamda Azərbaycanın həyatında çox əlamətdar hadisə baş verdi. Cəsarətli, uzaqgörən, son dərəcə müdrük şəxsiyyət olan Heydər Əliyev respublikanın rəhbəri seçildi.

Onun rəhbərliyi altında Azərbaycan Respublikasının görünməmiş inkişaf dövrü başlandı. Heydər Əliyevin böyük vətənpərvərlik amalı, onun bu məqsəd uğrunda dönməz qətiyyəti, sonsuz bacarığı, ümumbəşəri dəyərlərlə xalqın yüksək milli-mənəvi keyfiyyətləri arasında yaratdığı həmahəng vəhdət illərlə həsrətində olduğumuz müstəqillik arzularımızı gerçəkləşdirdi.

Azərbaycan xalqının bəxti onda gətirdi ki, respublikaya yeni rəhbər təyin olunan gənc Heydər Əliyev respublikanın bütün problemlərinə kifayət qədər bələd idi. Ona görə o, fəaliyyətə başlayan kimi əsl həqiqəti xalqa çatdırdı. Digər müttəfiq respublikalar arasında sosial-iqtisadi inkişaf sürətinə görə xeyli geri qalan Azərbaycanı layiq olduğu səviyyəyə qaldırmaq üçün qarşıda çox mühüm vəzifələr durduğunu etiraf etdi. O vaxta qədər həmişə birtərəfli inkişaf meyli xas olan Azərbaycan iqtisadiyyatı Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi və elmi cəhətdən mükəmməl hazırladığı kursa uyğun olaraq istehsalın təşkilinin zəruri tələblərinə cavab verən istiqamətdə inamla irəliləməyə başladı. Tarixdə ilk dəfə respublika iqtisadiyyatı hərtərəfli və kompleks şəkildə böyük yüksəliş yoluna qədəm qoydu, onun hər bir sahəsinin səmərəli və həmahəng inkişaf yolları müəyyənləşdirildi.

İqtisadiyyatda həyata keçirilən köklü dəyişikliklər, ilk növbədə, sənaye sahəsini əhatə edirdi. Məlumdur ki, kifayət qədər müxtəlif təyinatlı təbii sərvətlərin, habelə böyük tələbatın olmasına baxmayaraq, o illərdə Azərbaycan iqtisadiyyatının aparıcı sahəsi olan sənaye son dərəcə məhdud səviyyədə inkişaf etmişdi. Qısa müddət ərzində respublika sənayesində, xüsusən maşınqayırma, kimya, yüngül və yeyinti sənayesi sahələrində yüzlərlə yeni müasir müəssisə tikilib istifadəyə verildi. Bundan başqa, Heydər Əliyev Azərbaycan neft sənayesinin inkişafına biganə münasibət göstərənlərin əksinə olaraq, bu ənənəvi və çox böyük imkanı olan sahənin respublika iqtisadiyyatının gələcək yüksəlişində hələ uzun illər aparıcı yer tutacağı barədə dəlilləri ortaya qoydu. Onun gələcək inkişafına lazımı inamı artırmaq üçün yanacaq sənayesinin hələ tükənməyən imkanlarından böyük uzaqgörənliklə istifadə etdi. O, həmin dövrdə yaranmış vəziyyəti qiymətləndirərək, hələlik neftçıxarma sənayesində istehsalı sabitləşdirməyi lazım bildi. Bakıda ekoloji cəhətdən təmiz və müasir iki neftayırma qurğusunu (hərəsinin gücü 6 milyon ton həcmində) tikdirdi. Nəticədə ilk dəfə Azərbaycanda çıxarılan neftin hamısı, üstəlik də Rusiyadan və Qazaxstandan gətirilən xammalın bir hissəsi bu müəssisələrdə emal olunmağa başlandı. Digər tərəfdən, respublikada qaz istehsalı bir neçə dəfə artırıldı. Nəticədə həmin dövrdə yanacaq sənayesinin gələcəkdə daha böyük inkişafı üçün bir sıra zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsi geniş vüsət aldı.

Kənd təsərrüfatının inkişaf yolları isə tamamilə başqa səpgidə müəyyənləşdirildi. Respublikada kənd təsərrüfatının özünəməxsus inkişafını düzgün qiymətləndirən ulu öndər Heydər Əliyev bu mühüm sahənin daha məhsuldar və faydalı inkişafı yoluna üstünlük verdi. Məsələ onda idi ki, Azərbaycanda müxtəlif səbəblər üzündən kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələri xeyli məhdud olduğundan, respublikanın əlverişli təbii şəraitindən bəhrələnərək kənd təsərrüfatı sahələrinin fərqli təbii-iqtisadi zonalarda düzgün yerləşdirilməsi və səmərəli ixtisaslaşdırılması, habelə əkinçilik, heyvandarlıq sahələrinin təşkili mədəniyyətinin yüksəldilməsi ön plana çəkildi. Nəticədə sənayedə olduğu kimi, kənd təsərrüfatında da əkin sahələri az artsa da məhsul istehsalının həcmi dəfələrlə çoxaldı.

Geniş tikinti meydanına çevrilən Azərbaycan yerli inşaat materialları ilə təmin olundu və müasir dövrün tələblərinə uyğun təşkil edildi. İstehsalın səmərəli təşkili tələblərinə uyğun olaraq Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələri inkişaf etdirildi. Əldə edilmiş uğurlu naliyyətlər təkcə Azərbaycan sakinlərinin yox, eyni zamanda, keçmiş Sovet İttifaqı rəhbərlərinin də diqqətindən yayınmadı. Ən yüksək tribunalardan Azərbaycanın əldə etdiyi uğurlar dəfələrlə təqdir edildi.

Az sonra M.Qorbaçovun bədnam “yenidənqurma” siyasəti, bu xislətli başqa rəhbərlərin milli respublikalara, xüsusən müsəlman respublikalarına ögey, hətta düşmən münasibəti nəticəsində onsuz da kövrək təməllər üzərində qurulmuş “qardaşlıq ittifaqı” dağılmağa başladı. Bu quruma daxil olan xalqlar çoxdan arzuladıqları dövlət müstəqilliyini qazandılar.

Məlum həqiqətdir ki, Azərbaycanın milli istiqlalının əsası hələ keçən əsrin 70-80-ci illərində ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında qoyulmuşdu. Həmin dövrdə Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələrində qazanılan misilsiz nailiyyətlər mətbuat səhifələrində kifayət qədər işıqlandırılmışdır. Onları bir daha təkrar etmədən ancaq toxunduğumuz məsələnin mahiyyətini əks etdirən durumun bəzi xüsusiyyətlərini və yaranma səbəblərini nəzərdən keçirək. İstər rus, istərsə də Sovet imperiyasının tərkibində olduğu dövrdə Bakı-Sumqayıt (Abşeron) iqtisadi rayonu ilə respublikanın başqa əraziləri arasında sosial-iqtisadi, mədəni və digər sahələrdə fərqlər həmişə saxlanılırdı. Səbəbi də o idi ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı təşəkkül tapdığı ilk dövrdən başlayaraq bütün sonrakı yüz il ərzində onun inkişafının imperiyanın xeyrinə, Azərbaycanın isə zərərinə olan həqiqəti qiymətləndirməkdən diqqəti yayındırsın. Sovet dövründə əsas sahələr kimi neft sənayesi də ümumittifaq mülkiyyətində idi və onun inkişafı dövlət idarəetmə orqanları tərəfindən müəyyənləşdirilirdi. Bu müddət ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatının əsasını yüksək gəlirli neft sənayesi və çox aşağı məhsuldarlığa malik kənd təsərrüfatı təşkil edirdi. Neftçıxarma yüksək gəlirli sənaye sahəsi olsa da, bu imkandan Azərbaycan xalqı kifayət qədər bəhrələnə bilmirdi.

Keçən əsrin 70-80-ci illərində isə vəziyyət yaxşılığa doğru dəyişməyə başladı. Həmin illərdə Bakı da daxil olmaqla Abşeronun istehsal potensialının həddən çox artımına baxmayaraq, respublika ümumi sənaye məhsulunun həcmində onun xüsusi çəkisi 60 faizə qədər endi. Az vaxt içərisində məhsuldar qüvvələrin inkişafında ərazi nisbətlərinin belə kəskin dəyişməsi bir zaman zəif istehsal potensialına malik olan respublikanın başqa rayonlarında müxtəlif təyinatlı infrastruktur sisteminin təkmilləşdirilməsi, xüsusən Yevlax- Balakən, Yevlax-Ağdam-Xankəndi dəmir yollarının çəkilməsi, energetika və qaz şəbəkələrinin genişləndirilməsi, çoxsaylı sosialyönümlü tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində iqtisadiyyatın daha üstün inkişafı ilə bağlı idi. Azərbaycan tarixində ilk dəfə onun iqtisadiyyatında belə əzəmətli yüksəliş hesabına respublika ərazisinin müxtəlif hissələrində bir sıra mühüm iri şəhərlərin və sənaye qovşaqlarının formalaşması mümkün oldu.
Azərbaycanın bütün iqtisadi rayonlarının sosial-iqtisadi imkanlarından hərtərəfli istifadə edilməsi məcrasında onların yüksək inkişafı həm də respublikada əhalinin məşğulluğunun yaxşılaşdırılmasında, onun respublika üzrə səmərəli məskunlaşmasında çox əhəmiyyətli rol oynadı. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu istiqamətdə müəyyən edilmiş tədbirlər məlum səbəblər üzündən sonralar təəssüf olsun ki, axıra qədər davam etdirilmədi. Yaradılması nəzərdə tutulan çoxlu müəssisələrin tikintisi yarımçıq qaldı, bəzi müəssisələrin inşasına isə heç başlanılmadı.

Dövlət müstəqilliyi bərpa edildikdən sonra təxminən iki ilyarımı xeyli təlatümlü olan dövrdə Azərbaycan iqtisadiyyatının ən çox tənəzzülə məruz qalan sahəsi regionlar oldu. Neft sənayesi hesabına öz inkişafını müəyyən qədər qoruyub saxlayan Abşeron iqtisadi rayonunun Azərbaycan sənayesinin ümumi həcmində xüsusi çəkisi daha da artdı. O illərin statistik məlumatlarına görə hətta 98 faizə qədər qalxdı.

Hələ keçən əsrin 70-ci və 80-ci illərində Azərbaycan həyatının bütün sahələrində, o cümlədən sosial-iqtisadi inkişafda əvvəllər heç zaman görünməmiş yüksək nailiyyətlərin banisi olan Heydər Əliyevə xalqın inamı və etimadı hədsiz idi. Ona görə də Azərbaycan xalqı böyük təkidlə onu müstəqil Azərbaycan dövlətinə yenidən başçılıq etməyə dəvət etdi. Ən ağır şəraitdə düzgün qərarlar qəbul edən, istedadı və müdrikliyi, habelə zəngin həyat təcrübəsi ilə seçilən Heydər Əliyev tezliklə ölkədə ictimai-siyasi sabitliyə nail oldu. Gənc Azərbaycan dövlətinin beynəlxalq aləmdə etibarlı nüfuzunu qazanmaq, xarici investorları ölkə iqtisadiyyatına cəlb etmək üçün əlverişli mühitin yaradılması istiqamətində böyük işlər gördü. Ən nəhayət, Azərbaycanın taleyində mühüm rol oynayan “Əsrin müqaviləsi” layihəsini hazırlayıb, həyata keçirməsini gerçəkləşdirdi. Bu tarixi müqavilə ölkə həyatının başqa sahələrində olduğu kimi, iqtisadi bölgələrində də məhsuldar qüvvələrin yüksək səviyyədə inkişafına səbəb oldu.

Ulu öndər Heydər Əliyevin uzaqgörən müdrik siyasəti nəticəsində tarixi inkişaf yolu keçən Azərbaycan neft sənayesi 20 sentyabr 1994-cü il müqaviləsindən sonra özünün görünməmiş yüksək inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Bu müqavilədən əldə edilən gəlirlər qeyri-neft sektorunun da genişlənməsinə təkan verdi. Azərbaycan Prezidenti möhtərəm İlham Əliyev Qazax rayonu ictimaiyyəti nümayəndələri ilə 24 sentyabr 2008-ci ildə görüşü zamanı bu böyük hadisənin əhəmiyyətini bir daha vurğulayaraq demişdir: “Əgər vaxtilə ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən neft strategiyası həyata keçirilməyə başlanmasaydı, indi Neft Şirkətinin imkanı olmayacaqdı ki, belə gözəl bina tiksin, avadanlıqla təchiz etsin. Yəni bütün bunlar bir-biri ilə bağlı olan məsələlərdir. Bizim bugünkü uğurlarımızın təməli 10-15 il bundan əvvəl qoyulmuşdur. Biz sadəcə olaraq yeni çağırışlara hazır olmaqla bu siyəsəti davam etdiririk və Azərbaycanın hər bir bölgəsini müasirləşdiririk. İnfrastruktur, sosial, iqtisadi, sənaye və humanitar məsələlərin həlli-bütün bunlar kompleks şəkildə, əlbəttə, ölkənin uğurlu inkişafını təmin edəcəkdir”.

İndi Azərbaycanın bəzi rayonlarında iqtisadiyyatın müxtəlif sahələri güclü inkişaf etməyə başlamışdır. Təsadüfı deyildir ki, artıq 2000-ci ildən başlayaraq regionlarda iqtisadiyyatın sürətli və üstün inkişafı nəticəsində Bakı şəhəri də daxil olmaqla Abşeron iqtisadi rayonunda sənaye məhsulunun xüsusi çəkisi xeyli aşağı düşmüşdür. Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycanın regionlarının inkişafı üçün böyük əhəmiyyət daşıyan bu kursu cənab İlham Əliyev tərəfindən uğurla, yaradıcı şəkildə davam etdirilir. O, 2003-cü ildə Prezident seçildikdən dərhal sonra regionların imkan və tələblərını nəzərə alaraq, onların hərtərəfli inkişafını nəzərdə tutan və 2004-2008-ci illəri əhatə edən “Azərbaycan Respublikası regionların sosial-iqtisadi inkişafının Dövlət Proqramı”nı təsdiq etdi.

“Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində 1997-ci ildə “Çıraq” yatağından ilk mənfəət neftinin çıxarılması və 2006-cı ilin 13 iyununda Bakı- Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin, az sonra isə Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin işə salınması nəticəsində Azərbaycanın maliyyə imkanlarının ildən-ilə artması onun iqtisadiyyatının sürətli inkişafının möhkəm əsasını qoydu. Ölkə başçısı bu böyük imkanlardan istifadə edərək qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində tədbirlərin reallaşdırılmasına başladı. Bu sektorun sürətli inkişafı isə sahibkarlıq fəaliyyətinin genişləndirilməsini, ölkə ərazisinin bütün bölgələrində müxtəlif təbii sərvətlərindən səmərəli istifadə olunmasını tələb edir. Bu məqsədlə möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev məhz regionların sosial-iqtisadi inkişafı vəzifəsini ön plana çəkdi.

Əvvəllər, xüsusilə Sovet İttifaqının süqutu ərəfəsində bütün ölkə və müttəfiq respublikaların ərazisi daxilində məhsuldar qüvvələrin yerləşdirilməsi sxemi tərtib edilirdi və müəyyən şərtlər daxilində həmin sxem qismən həyata keçirilirdi. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu sxemdə ilk növbədə, hər müttəfiq respublikada əvvəl istehsalın müxtəlif sahələrinin inkişafı istiqamətləri müəyyən edilirdi (burda isə bəzi respublikalar, xüsusən Azərbaycan öz imkanlarına görə daha məhdud iqtisadi inkişaf seçiminə malik idi), sonra isə Sovet rəhbərlərinin subyektiv mülahizələri əsasında bu və ya digər müəssisənin harada yerləşdirilməsi məsələsi həll olunurdu. Müstəqillik dövründə isə regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramında hər regionun, bütövlükdə isəAzərbaycanın həmahəng və tarazlı inkişafı üçün yerli imkanlar müəyyənləşdirilmişdir.

Bundan başqa, cənab İlham Əliyev birinci prezidentlik fəaliyyəti dövründə ölkənin 60-dan artıq rayonunda olmuş və əlavə olaraq 20-dən artıq sərəncam imzalamışdır. Bu dövlət tədbirlərinin əsasında, ilk növbədə, regionlarda iqtisadiyyatın inkişafı üçün zəruri olan müxtəlif təyinatlı sosial və istehsal infrastruktur şəbəkələrinin yaranması və yenidən qurulması işləri həyata keçirilir. O cümlədən regionlarda 14 olimpiya və idman qurğuları, müasir diaqnostika mərkəzləri, yeni məktəblər (son 5 ildə 1600-dan artıq yeni məktəb tikilib) inşa edilib, energetika və qaz təsərrüfatı təzələnib. İndi Azərbaycanda qazlaşdırmanın səviyyəsi 84 faizdir, növbəti illərdə bu daha da artacaqdır. Energetika sahəsinin əhatə dairəsi daha genişlənir. Artıq Gəncə, Naxçıvan, Lənkəran və Zaqatala şəhərlərində beynəlxalq standartlara cavab verən təyyarə limanları istifadəyə verilmişdir. Bu işlərin görülməsində, xüsusən məktəblərin və uşaq evləri şəbəkəsinin yeniləşdirilməsində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət vəkili, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın çox böyük əməyi vardır.

Bütün rayonlarda müxtəlif təyinatlı infrastruktur sisteminin müasir tələblər səviyyəsində təşkili, müxtəlif istehsal sahələrinin yaradılması istiqamətində geniş fəaliyyətə başlanılmışdır. Astarada, Naxçıvanda, Şəkidə, Şirvanda, Bakıda yeni modul elektrik stansiyaları, Xaçmazda, Lənkəranda, Biləsuvarda və başqa yerlərdə müxtəlif emal müəssisələri tikilmişdir. Daşkəsən filiz saflaşdırma kombinatı yenidən qurularaq istismara verilmişdir, bu yaxınlarda Gədəbəy rayonunda qızıl emalına başlanılacaq. Gəncədə iri polad boru kompleksi və alüminium zavodunun tikintisi davam edir, əksər regionlarda sovet dövründə yaranmış bir sıra müəssisələrin yenidən qurulması həyata keçirilir və s. Bu sahədə görülən işlər öz müsbət nəticələrini verməyə başlayıb. Ümumi məhsul istehsalında Bakı da daxil olmaqla Abşeronun xüsusi çəkisi, sənaye istehsalında 92 faizə, sənayedə işləyənlərin orta illik sayında 70 faizə enmişdir.

Möhtərəm İlham Əliyev birinci prezident seçkisi ərəfəsində söz vermişdi ki, qarşıdakı 5 ildə ölkədə 600 min yeni iş yeri yaradılmasını təmin edəcəkdir. Artıq bu ilin doqquz ayının göstəricilərinə görə ölkədə 741 mindən çox iş yeri yaradılmışdır. Yoxsulluğun səviyyəsi əvvəlki 49 faizdən 16 faizə enmişdir.

Regionların iqtisadi inkişaf məsələlərini həmişə diqqət mərkəzində saxlayan və bu sahədə çox qısa vaxtda əldə edilən uğurları yüksək qiymətləndirən möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyev Milli Məclisin Azərbaycan Parlamentinin 90 illiyinə həsr olunmuş təntənəli yığıncaqdakı nitqində demişdir: “Regionlarda gedən abadlıq-quruculuq işləri, yeni iş yerlərinin açılması və regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair beşillik Dövlət Proqramının uğurla icra edilməsi bizim böyük nailiyyətimizdir. Bu gün artıq bölgələrdən mərkəzə miqrasiya meyilləri, demək olar ki, son dərəcə azalıbdır. Bu gün ən müasir infrastruktur yaradılır — istər səhiyyə, istər təhsil, istər nəqliyyat və sair sahələrdə. Biz öz təbii sərvətimizdən çox böyük səmərə ilə istifadə edirik, təbii resurslarımızı insan kapitalına çeviririk”. Göstərilən böyük uğurlar regionların inkişafında hələ ancaq başlanğıcdır və gələcək böyük müvəffəqiyyətə əsaslı hazırlıqdır. Dövlət başçısı bu sahədə əldə edilən nailiyyətləri daha da möhkəmləndirmək üçün göstəriş vermişdir ki, 2009-2013-cü illərdə regionların böyük imkanlarından daha səmərəli istifadə olunması istiqamətində layihə hazırlansın. Burada onu da diqqətdə saxlamaq lazımdır ki, regionların inkişafı sahəsində görülməsi tələb olan işlərin miqyası çox möhtəşəm olacaqdır və əslində regionların yüksək iqtisadi inkişaf məsələsi dövlətin güclü iqtisadiyyatı yaratmaq vəzifəsinin tərkib hissəsi olmaqla ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafını sürətləndirəcəkdir.

Ona görə də gələcəkdə görüləcək işlərin miqyasını və səmərəliliyini artırmaq məqsədilə, bəzi mülahizələrimizi söyləməyi lazım bilirik. İlk növbədə, regionların inkişafı kimi taleyüklü məsələdə ayrı-ayrı təşkilatlar tərəfindən məsələyə elmi cəhətdən əsası olmayan yanlış münasibətə son qoyulmalıdır. Söhbət son dərəcə prinsipial mahiyyət daşıyan bir məsələdən — Bakı şəhərinin Abşeron iqtisadi rayonu tərkibindən ayrı götürülməsindən gedir. Bütün dövrlərdə istər yerli elmi ədəbiyyatda, istər də respublikadan kənar elmi dairələrdə Bakı şəhəri həmişə Abşeron iqtisadi rayonunun ayrılmaz hissəsi kimi qəbul edilib. Çünki Bakı şəhərində işləyənlər ya Abşeron yarmadasının başqa yaşayış məntəqələrinin sakinləridir, ya da paytaxtda yaşayanların iş və istirahət yerləri Abşeronun həmin yaşayış məntəqələridir. Bir sözlə, Abşeron iqtisadi rayonu və onun tərkibinə daxil olan Bakı şəhəri vahid aqlomeratsiya ərazisidir və bu fakt elmi ictimaiyyət tərəfindən çoxdan qəbul edilmiş həqiqətdir. Təsadüfi deyildir ki, bu rayon bəzən elmi ədəbiyyatda Abşeron və ya Bakı-Sumqayıt iqtisadi rayonu kimi hallanır. Bakı şəhərinin süni olaraq Abşeron iqtisadi rayonu tərkibindən çıxarılması regionların sosial-iqtisadi inkişaf vəzifələrinin həllində yanlış addımlar atılmasına gətirib çıxara bilər.

Asəf NADİROV.

akademik, əməkdar elm xadimi

Xalq qəzeti.-2008.-27 noyabr.-S.4.