Şərəfli ömür yolu

Sabir Həbib oğlu Babayev 1929-cu ilin oktyabrında Bakı şəhərində anadan olmuş, 1947-ci ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra Moskva Avtomexanika İnstitutuna göndərilmişdir. O, 1952-ci ildə həmin ali təhsil ocağını bitirdikdən sonra təyinatla Minsk traktor zavodunda əmək fəaliyyətinə başlamışdır. 1955-ci ildə Belarusiya Elmlər Akademiyasının aspirantirasına qəbul olunmuş və 1959-cu ildə namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. Sonradan təyinat üzrə Mərkəzi Kənd Təsərrüfatının Mexanikləşdirmə Elmi-Tədqiqat İnstitutunda (Minsk şəhəri) əmək fəaliyyətini davam etdirmişdir.

Sabir Babayev 1962- ci ildə Bakıya qayıdaraq 1976-cı ilədək Ümumittifaq Neft Maşınqayırma Elmi-Tədqiqat və Layihə-Texnologiya İnstitutunda (ÜETLTİNEFTEMAŞ) laboratoriya və şöbə müdiri işləmiş, sonradan isə institutun direktoru vəzifəsinə irəli çəkilmişdir. Bu dövr ərzində professor Sabir Babayevin elmi fəaliyyətinin əsasını maşınqayırma texnologiyası, neftqazmədən avadanlıqlarının keyfiyyətinin və etibarlılığının yüksəldilməsi problemləri təşkil etmişdir.

O, gənc alim və mühəndisləri öz ətrafına tolayaraq ilk dəfə neftmədən maşınqayırmasında etibarlılıq nəzəriyyəsi məktəbini yaratmış və ona rəhbərlik etmişdir. Bu istiqamətdə Sabir müəllim tərəfindən bir sıra nəzəri müddəalar irəli sürülmüş, tezliklə orijinal tədqiqatlar aparılmış, standartlar tərtib olunmuş, çoxlu sayda kitablar, monoqrafityalar və elmi məqalələr yazılmışdır. Böyük bir tsikli əhatə edən tədqiqat işlərinin nəticələri 1987-ci ildə “Nedra” nəşriyyatı tərəfindən “Neftmədən avadanlıqlarının etibarlığı” adlı monoqrafiyada nəşr olunmuşdur. Bu əsər müasir dövrdə də neft maşınqayırması sahəsində fundamental elmi işlərdən hesab edilir.

Professor Sabir Babayevin elmi işlərində etibarlığın optimal göstəricilərinin müəyyən edilməsi, avadanlıqlarda baş verən imtinaların fiziki mahiyyətinin tədqiqi, keyfiyyətin və etibarlığın yüksəldilməsi istiqamətində konstruktor-texnoloji tədbirlərin işlənməsi öz geniş əksini tapmışdır. Onun tərəfindən işlənilən “Keyfiyyətə kompleks nəzarətin hipotikloidal modeli” mövcud xarici analoqlardan fərqli olaraq daha geniş tətbiqini tapmış və bir çox ali məktəblərdə, o cümlədən İ.M.Qubkin adına Moskva Neft və Qaz Akademiyasında tədris olunan dərsliklərin tərkibinə daxil edilmişdir.

Sabir müəllimin elmi işlərinin əsas istiqamətlərindən biri maşın və mexanizmlərdə sürtünmə və yeyilmə prosesləri, onların mühitin təsirindən və mexaniki amillərdən asılılığı məsələləri ilə bağlıdır. İlk dəfə olaraq neft və neft məhsulları mühitində metallarda yeyilmə prosesinin geniş tədqiqi məhz professor Sabir Babayev tərəfindən aparılmışdır.

O, ÜETLTİNEFTEMAŞ-da işlədiyi müddətdə doktorluq dissertasiyasını hazırlamış və 1970-ci ildə onu müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir.

ÜETLTİNEFTEMAŞ-ın direktoru işlədiyi illərdə Sabir müəllim Azərbaycan Respublikasının rəhbəri Heydər Əliyevlə görüşmüş, ümummilli liderimiz tərəfindən xalq təssərrüfatının inkişafı ilə bağlı irəli sürülən vəzifələr onun gələcək işlərində mühüm rol oynamışdır.

Ümumittifaq əhəmiyyətli, neft maşınqayırma texnologiyası üzrə bu baş institutda işlədiyi müddətdə (1972-1976) professor S.Babayevin rəhbərliyi altında aparılan elmi- tədqiqat işlərinin nəticələri kitab və monoqrafiya şəklində nəşr edilmiş və ölkənin əksər maşınqayırma müəssisələrində geniş istifadə olunmuşdur. Fərəhlidir ki, həmin tədqiqatlar bu gün də öz aktuallığını saxlamaqdadır.

Sabir müəllim, eyni zamanda, respublikada fəaliyyət göstərən neft maşınqayırma zavodlarında istehsal texnologiyalarının texniki səviyyəsinin yüksəldilməsinə, mütərrəqi metodların tətbiqinə, müəssisələr üçün xüsusiləşmiş istehsal planlarının tərtibinə, tərtibat və mexanikləşdirmə vasitələrinin işlənməsi proseslərinə, eləcə də avtomatlaşdırılmış istehsal müəssisələrinin və sahələrinin yaradılması işlərinə ümumi rəhbərlik etmişdir.

Onun rəhbərlik etdiyi kollektiv tərəfindən neft sənayesi üçün yeni quruluşlu elevatorun istehsalı məqsədilə tam kompleks texnoloji sənədlər hazırlanmış, pəncəli baltaların istehsalının təşkili üçün xüsusi sahənin yaradılmasıyla bağlı bütün tədbirlər planı işlənilmiş və tətbiq olunmuşdur.

ÜETLTİNEFTEMAŞ-ın tematik planında keçmiş “İttifaqneftemaş” Birliyinin zavodları tərəfindən yerinə yetirilən işlərin xüsusi çəkisi ciddi şəkildə artaraq 1974-cü ildə 64 faiz, 1973-cü illə müqayisədə iki dəfədən çox olmuşdur. Eyni zamanda, elmi-tədqiqat işlərinin tətbiq planı artaraq 1973-cü ildə 49 faiz, 1975- ci ildə isə 70 faiz olmuşdur.

1976-cı ildən professor Sabir Babayevin elmi-pedaqoji fəaliyyəti Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası ilə bağlıdır. Ali məktəbin professor-müəllim heyəti arasında dərin hörmət və böyük ehtiram sahibi olan Sabir müəllim 1971-1981-ci illərdə “Maşın hissələri texnologiyası” kafedrasının müdiri, 2004-cü ildən isə həmin kafedranın professorudur. O bir neçə il neft-mexanika fakültəsinin dekanı vəzifəsində çalışmışdır.

Professor Sabir Babayevin ümumi iş stajı 57 il, elmi-pedaqoji fəaliyyəti isə 50 ildir. Onun rəhbərliyi altında 3 doktorluq və 44 namizədlik dissertasiyaları hazırlanmış və müdafiə edilmişdir. S.Babayevin hazırladığı elmi kadrların arasında xarici ölkə, o cümlədən Polşa, Suriya, İordaniya və Rusiya vətəndaşları vardır.

Professor S.Babayev “Neftin, qazın geotexnoloji prosesləri və kimya” ETİ- də “Quruda və dənizdə neft avadanlığının səmərəli və etibarlı işlənməsinin problemləri” laboratoiyasının yaradıcısı və rəhbəridir. O, maşınqayırma texnologiyası və neftmədən avadanlıqlarının etibarlığı istiqamətində 400-dən artıq elmi əsərin, o cümlədən bir neçə kitab və monoqrafiyanın və 45 müəlliflik şəhadətnaməsi və patentin müəllifidir.

Professor Sabir Babayev yüksək ixtisaslı pedaqoq kimi hər zaman tələbələrinin seçdikləri peşəyə olan maraqlarını artırmağa, bu istiqamətdə biliklərini genişləndirməyə xüsusi önəm verir. O, çox sayda dərslik və dərs vəsaitlərinin müəllifidir. “Nefmədən avadanlıqlarında etibarlıq nəzəriyyəsinin əsasları” dərsliyi akademiyanın professor-müəllim və tələbə heyəti tərəfindən böyük maraqla qəbul olunmuşdur. 1994-cü ildə Azərbaycan Respublikası üçün olduqca vacib olan - “Maşın və aparat hissələrinin bərpası və möhkəmliyinin yüksəldilməsi texnologiyası və avadanlıqları” ixtisasının bakalavr və magistr pillələrinin açılması professor Sabir Babayevin böyük səyi nəticəsində baş tutmuşdur.

Sabir müəllimin fundamental elmi- tədqiqat işlərinin nəticələri ölkənin maşınqayırma və neft sənayesində geniş tətbiqini tapmışdır. O, elmi dairələrdə böyük nüfuza malikdir, geniş elmi və pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı, böyük elmi təşkilati işlər də aparır. Sabir müəllim müxtəlif illərdə SSRİ Kimya və Neft Maşınqayırma Nazirliyinin elmi - texniki şurasının üzvü, Azərbaycan Dövlət Elm və Texnika Komitəsinin maşınqayırma üzrə şuranın üzvü, Azərbaycan maşınqayıranlar Elmi-Texniki Cəmiyyətinin üzvü, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının redaksiya heyətinin üzvü, Azərbaycan Respublikası AAK-ın ekspert şurasının üzvü, AzTU-nun nəznində İxtisaslaşdırılmış şuranın sədr müavini, “Azərbaycan neft təsərrüfatı” jurnalının redaksiya heyətinin üzvü, rayon “Bilik” təşkilatının sədr müavini və s. olmuşdur. Hazırda “Mexanika. Maşınqayırma” jurnalının redaksiya heyətinin üzvü kimi onun inkişaf perspektivləri və istiqamətinin müəyyən olunmasına, yüksək ixtisaslı müəlliflərin cəlb olunmasına böyük köməklik göstərir.

“Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi” olan Sabir müəllimin elmi fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilmiş, o, “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni və “Rəşadətli əməyə görə” medalı ilə təltif edilmişdir. Sabir müəllim xalq təsərrüfatının inkişafındakı uğurlara görə Xalq Təssərüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin bürünc medalına və “SSRİ ixtiraçısı” fəxri adına layiq görülmüşdür.

Eldar Şahbazov

Xalq qəzeti.- 2009.- 3 noyabr.- S.7.