Kinooperator Xan Babayevin xatirəsi anıldı

Azərbaycan Dövlət Film Fondu yeni binaya köçürüldükdən sonra kino sənətkarlarımızın yubileylərinin keçirilməsi, müxtəlif film müzakirələrinin, dəyirmi masaların təşkil olunmasına diqqət artırılıb. Elə kinooperator Xan Babayevin 90 illik yubileyi də fondun təşkilatçılığı ilə Muzey Mərkəzində yüksək səviyyədə keçirildi.

Tədbiri giriş sözü ilə açan Film Fondunun direktoru, kinorejissor Cəmil Quliyev bildirdi ki, Xan Babayev milli kino sənətimizin inkişafında xüsusi xidməti olan sənətkarlardandır. Bu gün onun operatoru olduğu filmlər kino tariximizdə əhəmiyyətli yer tutur. Onun xatirəsinin yad edilməsi bizim mənəvi borcumuzdur.

Sonra Xan Babayevin yaradıcılığı haqqında kinoşünas, əməkdar incəsənət xadimi Aydın Kazımzadə məruzə ilə çıxış etdi. O bildirdi ki, Xan Yusif oğlu Babayev Lənkəran rayonunun Seydəkaran kəndində həkim ailəsində dünyaya göz açmış, ibtidai təhsilini Bakının 48 saylı məktəbində almış, 1931-1937-ci illərdə N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Politexnikumunun elektronika fakültəsində oxumuşdu. 1938-ci il Xanın həyatında dönüş ili oldu. X.Babayev Moskvaya gedib, Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun operatorluq fakültəsinə daxil olmuşdu. Lakin II Dünya müharibəsinin başlanması ilə bu sevinc çox uzun sürmədi.

Leytenant X. Babayev müharibənin ilk günündən qələbə gününədək döyüşən ordu sıralarında olmuş, bir kinooperator kimi Sovet İttifaqı marşalı Konevin komandanlıq etdiyi qoşunların tərkibində həm vuruşmuş, həm də ümumittifaq kino jurnalları üçün çoxlu süjetlər çəkmişdi. Onun döyüş yolları Polşadan, Macarıstandan, Çexoslovakiyadan, Rumıniyadan, Almaniyadan keçmişdi. Cəbhələrdə göstərdiyi igidliklərə görə “I dərəcəli Vətən müharibəsi” (1943), “Qırmızı ulduz” (1944), “Qırmızı bayraq” (1945) ordenləri, “Stalinqradın müdafiəsinə görə” (1942), iki dəfə “İgidliyə görə” (1943), “Berlinin alınmasına görə” (1945) və “Praqanın azad olunmasına görə” (1946) medalları ilə təltif olunmuşdu.

Ordudan tərxis olunan kimi gənc zabit təhsilini görkəmli rus kinooperatoru, professor Boris Volçekin emalatxanasında davam etdirmişdir. X.Babayev 1950-ci ildə institutu bitirib yenidən Bakıya, doğma kinostudiyaya – bu dəfə professional kinooperator kimi qayıtmışdır.

Xan hələ Kinematoqrafiya İnstitutunun tələbəsiykən 1947-ci ildə dostu, kinooperator T.Axundovla birgə iki sənədli film – məşhur pambıq ustası Sürəyya Kərimovadan, Ağdam bölgəsində pambıqçılığın inkişaf etdirilməsi üzrə görülən tədbirlərdən bəhs edən “Çağırışa cavab”, 1949-cu ildə Azərbaycanın Ağstafa rayonundakı “İskra” kolxozunun əldə etdiyi nailiyyətlərə həsr olunmuş “Yeni həyat qurucuları” kinolentlərini çəkmişdir. Həmin il istehsala buraxılan “Bakının işıqları” tammetrajlı bədii filmində II operator işləmişdir.

1953-cü ildə “Doğma xalqımıza” bədii-sənədli filmi istehsala buraxılarkən Xan Babayev və Teyyub Axundov filmə operator təyin olunurlar.

Xan Babayevi kinematoqrafda “təbiətin tərənnümçüsü” adlandırmaq olar. Onun çəkdiyi “Ögey ana”, “Böyük dayaq”, “Yenilməz batalyon” və s. filmlər bu gün də sevilə-sevilə baxılır. “Yenilməz batalyon” operator X. Babayevin son filmi olur.

X.Babayev heç vaxt özünü işsiz, hərəkətsiz təsəvvür etmirdi. Kinokameradan ayrı düşmək onun üçün həyatdan, cəmiyyətdən ayrı düşmək demək idi. Ancaq xəstəlik bu gözəl insana aman vermədi. O, 1967-ci il mayın 29-da vəfat etdi.

Təsadüfi deyil ki, tanınmış özbək kinooperatoru Əhməd Şəmiyev azərbaycanlı həmkarına fotoşəklini bağışlarkən onun arxasında bu sözləri yazmışdı: “Hörmətli Xan! Sən operatorların Xanısan!” Həmin fotoşəkil bu gün də X.Babayevin şəxsi arxivində saxlanılır.

X.Babayev Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi olarkən kinomuzun gələcəyi ilə bağlı məsələlərin həllində həmişə prinsipial mövqe tutardı. Nə sənətdə, nə də həyatda güzəştə getməyi sevməzdi.

Tədbirdə Xan Babayevin tələbəsi əməkdar incəsənət xadimi Kənan Məmmədov öz müəllimi haqqında xatirələrini danışdı.

Tədbirin sonunda çıxış edən kinorejissor Cəmil Quliyev bildirdi ki, Xan Babayevin xatirəsi xalqımızın yaddaşından heç zaman silinməyəcək. Çünki onun filmləri əbədiyaşar ekran əsərləridir.

M.MÜKƏRRƏMOĞLU

Xalq qəzeti.- 2009.- 6 noyabr.- S. 8.