Misir: qədim ölkənin çağdaş günləri

Misir Ərəb Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin MDB Ölkələri ilə Texniki Əməkdaşlıq Layihəsi əsasında Azərbaycan jurnalistlərinin bu ölkəyə daha bir səfəri başa çatdı. Azərbaycan KİV-nin müxtəlif sahələrini təmsil edən 17 nəfərlik qrup proqramı həyata keçirən Misir Fondunun Qahirə Universitetinin jurnalistika fakültəsində təşkil etdiyi seminar məşğələlərində iştirak etdi, Misir jurnalistikası ilə ətraflı tanış oldu, qədim ölkənin tarixi yerlərinə səyahət etdi, Misir — Azərbaycan əməkdaşlığı ünvanlarından keçdi. Səfərin iştirakçısı olaraq təəssüratımızı qısa şəkildə oxuculara təqdim edirik.

2. Misir və misirlilər

Azərbaycanın KİV təmsilçiləri üçün “Misirdə jurnalistika” proqramının yekununda Misir Fondunun prezidenti, xarici işlər nazirinin müavini, MDB və İslam ölkələri üzrə səfir Samah Sotohi ilə görüşdən istifadə edib ondan Misir — Azərbaycan münasibətlərinin həssas məqamları ilə bağlı bir neçə sualı cavablandırmasını xahiş etdik.

Yüksək mövqeli diplomat Misirin Azərbaycanı özünə dost ölkə saydığını, lakin hərtərəfli əlaqələrin qurulmadığına təəssüfləndiyini söylədi. O, bildirdi ki, SSRİ dövründə bir çox Azərbaycan mütəxəssisi Misirə qardaşlıq yardımında fəal iştirak etmişdir. Sovet İttifaqı dağılandan sonra Misir keçmiş sovet respublikaları ilə əlaqələri ikitərəfli şəkildə davam etdirmək xətti yeridir. Azərbaycana və Orta Asiyanın müsəlman ölkələrinə isə daha isti münasibət göstərilir.

Nazir müavini Qahirədəki Azərbaycan səfirliyinin öz ölkəsini tanıtmaq yönündə fəaliyyətini təqdir etdi. O, iki ölkə arasında ticarət-iqtisadi, turizm, təhsil, elmi-mədəni sahələrdə əlaqələrin daha da genişləndirilməsinin xalqlarımızın maraqlarına uyğun olduğunu söylədi. S.Sotohi Qahirə və Bakı opera teatrlarının, İsgəndəriyyə və Azərbaycan Milli kitabxanalarının əməkdaşlığını, Misirin Qəlyubiyyə vilayətinin Qanatır və respublikamızın Xırdalan şəhərlərinin dostluq əlaqələrini, tələbə mübadiləsini, turist səfərlərini, mütəxəssislər üçün tanışlıq proqramlarını gələcək çoxtərəfli münasibətlərin sağlam özülü kimi dəyərləndirdi. Müsahibimiz vaxtilə Prezident Heydər Əliyevin və indiki dövlət rəhbərimiz İlham Əliyevin Misir Prezidenti Hüsnü Mübarəklə görüşlərinin diplomatik dairələrdə daim ehtiramla xatırlandığını da vurğuladı.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin BMT-də müzakirəyə çıxarılarkən Misir dövlətinin bitərəf qalması ilə bağlı sualımız nazir müavini üçün gözlənilməz olsa da o, səmimi cavab verməyə çalışdı. Diplomat bildirdi ki, Misir Azərbaycanla İslam Konfransında bir yerdədir, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır, lakin Ermənistanla da normal münasibətlər qurmağa çalışır. Əgər BMT-də müzakirə zamanı Misir Azərbaycanı dəstəkləsəydi, Ermənistanı itirə bilərdi. Misir dövləti bu fikirdədir ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsini Azərbaycanla Ermənistan öz aralarında razılığa gələrək həll etməlidir.

Bu cavab bizi qane etmədiyindən cənab səfirə Misirin Fələstin - İsrail münaqişəsində dost ölkələrdən, eləcə də digər dövlətlərdən birmənalı mövqe, dəstək gözlədiyini xatırlatdıq. O bildirdi ki, Azərbaycan – Misir əlaqələri elə yüksək səviyyəyə qalxmalı, ölkənizin dostları o qədər çoxalmalıdır ki, ermənilərin diplomatik dairələrdə, lobbiçilik sahəsində fəallığını üstələsin. Misir Azərbaycanın umacağını və incikliyini başa düşür. Şübhəsiz, onun ölkəsinin Azərbaycana İslam Konfransındakı dəstəyini beynəlxalq qurumlarda da genişləndirməsi qarşılıqlı maraqlarımıza cavab olardı.

Ermənilərin Misirdə lobbiçilik fəaliyyəti barədə sualımızın cavabında S.Sotohi dedi ki, bu Afrika ölkəsində uzun zamandır ki, xeyli erməni yaşayır. Misir dini-etnik baxımdan tolerant ölkə olduğundan ermənilər yerli xalqla qaynayıb-qarışmışlar. Onlar ticarətdə, mədəniyyət qurumlarında, KİV-də yaxşı tanınırlar. Bütün bunlar ermənilərin misirlilərə hansısa təsiri göstərməsi üçün üstün imkanlar yaradır. Arzu edərdik ki, Misirdə azərbaycanlıların sayı daha çox olsun, onlar öz mövqeləri ilə erməniləri neytrallaşdıra bilsinlər.

Misir — İsrail münasibətlərinin məzmunu və perspektivi ilə bağlı sualımızın cavabında fond rəhbəri bildirdi ki, Misir dövləti Kemp-Devid sazişinə sadiqdir. Lakin Fələstin məsələsi həll edilmədiyindən, İsrail öz öhdəliklərini yerinə yetirmədiyindən diplomatik əlaqə formal xarakter daşıyır. Misirlilər İsraildən Sinay yarımadasını tərk etdiyi kimi, digər ərəb torpaqlarından da geri çəkilməsini, ərəb dövlətləri ilə sülh şəraitində yaşamasını tələb edir. Təəssüf ki, beynəlxalq birlik bu dondurulmuş münaqişənin ədalətli həllində İsraildən qətiyyət tələb etmir.

Cənab səfir istər-istəməz bir az əvvəl Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qrupumuzun səsləndirdiyi tələbi Fələstin probleminin həlli ilə əlaqədar eyni ilə ifadə etdi və bu bizə də xoş gəldi. Görünür, beynəlxalq güc mərkəzlərinin “ikili standartları”na qarşı birgə səylər artırılmalıdır.

Səfər günlərində təmasda olduğumuz insanların xalqımız barədə, demək olar ki, məlumatsız olduğunu görür və buna təəssüflənirdik. Azərbaycan hələ də “rusdilli məkan” kimi qəbul olunur. Bakıda və Qahirədə ərəb dilini yaxşı bilən kifayət qədər mütəxəssis olsa da, ölkəmizdən gedən mütəxəssis və turist qrupları ilə ünsiyyət rus dilində təşkil olunur. Elə bizim qrupda təmsil olunan ərəbşünas yazarlar Əmir Qasımlı və Cəmaləddin Quliyev yeri gəldikcə ünsiyyətimizi Azərbaycan-ərəb dillərində qura bilirdilər. Qahirənin müxtəlif ünvanlarına gedərkən əzəmətli tikililərə, yaraşıqlı xiyabanlara, saysız-hesabsız çoxmərtəbəli və uzun körpülərə nə qədər heyranlıqla baxırdıqsa, şəhərətrafı məhəllələrdəki tikintisi yarımçıq qalmış evlərə, səliqəsizliyə və qarşılıqlığa da o qədər təəssüflənirdik. Şübhəsiz, bunlar imperiya əsarətinə yaxın keçmişdə son qoyan sivil həyata doğru inamlı addımlar atan qədim dünyanın həmişə cavan ölkəsi üçün təbiidir. Əsası odur ki, Misir qədim tarixin əzəmət və təntənəsini müasir dövrdə də nümayiş etdirə bilir. Nil üstündəki 10-dək nəhəng körpü, mərkəzdəki göydələnlər, müasir mühəndis qurğuları, dünənin piramidaları qədər heyranedicidir.

Qahirədə olduğumuz günlərdə ölkə və Qahirə şəhəri ilə ətraflı tanışlığımıza da kifayət qədər imkan tapdıq, lazımi məlumat toplaya bildik. Yer üzündə və altında ən azı 5 minlik tarixi yaşadan bu qədim ölkə çağdaş siyasi sistemin əsası olan respublika quruluşuna görə 56 yaşlı gənc bir dövlətdir. Misirin ayağı qədimdə, başı yüksəlişdədir. Respublika illərində ölkə və onun paytaxtı sürətlə inkişaf edib, müasirləşib. Təbii sərvətlərinə, iqtisadi imkanlarına, insan ehtiyatlarına görə Misir dünyanın orta böyüklükdə və gücdə olan ölkələrindəndir.

Müstəmləkə və şahlıq rejimlərindən çıxdığına görə Misirdə demokratiya və yüksək həyat tərzi hələ arzu olunan səviyyəyə qalxa bilməyib. Lakin hamı etiraf edir ki, cəmiyyətin daha yaxşı təşkili, nöqsanların və problemlərin aradan qaldırılması ilə bu qədim ölkənin cəfakeş və açıqürəkli xalqı yüksək rifaha qovuşa bilər. İnkişaf edən sənaye, məhsuldar kənd təsərrüfatı, ölkənin tələbatından artıq neft-qaz hasilatı, geniş xidmət sferası, Süveyş kanalının və turizmin böyük gəliri sosial ədaləti yüksəltməklə Misir xalqına xoş güzəran vəd edir.

Misirdə qadın azadlığı, əhali artımı, işsizlik və ekoloji durumun ağırlığı ciddi problemlər sayılır və həllini gözləyir. 1973-cü il Misir-İsrail müharibəsindən sonra ölkə əhalisi 2 dəfə artaraq 80 milyon nəfərə çatıb. Əhalinin 90 faizi ümumi ərazinin 4 faizini təşkil edən Nilboyu münbit ərazilərdə və vahələrdə yaşayır. Nilin hər iki tərəfində eni 40, uzunluğu 60 kilometr ərazidə uzanıb gedən paytaxt Qahirədə əhalinin beşdə biri qədər — 16 milyon əhali yaşayır. Gündəlik gəliş-gediş isə 2 milyon nəfərdir. Şəhərdə gecə-gündüz 6-7 milyon avtomobil tüstü püskürür, mərkəzi küçələr, sanki, dumana bürünür. İkinci böyük şəhər İsgəndəriyyənin əhalisi 6 milyon nəfərə çatır. Port-Səid və digər əyalət mərkəzləri də daxil olmaqla sakinlərin təxminən yarısı şəhərlərdə yaşayır. Misirlilərin 96 faizi müsəlman ərəblər, 4 faizi xristianlardır.

Qahirədə olduğumuz günlərdə Azərbaycan səfirliyində də olduq. Şəhərin yaraşıqlı, yaşıl rayonlarından birində yerləşən səfirliyimiz Vətənimizin bir parçası kimi bizi doğmalıqla qoynuna aldı. Təmir olunmuş, orijinal tərtibat verilmiş bu ünvanda hər şey Azərbaycanla bağlıdır, onu nişan verir: qapıdakı üçrəngli bayrağımız da, içəridəki əşyalar da, etnoqrafik Qarabağ evi də, yurdsevər səfirlik əməkdaşları da. Səfir Faiq Bağırov təşəbbüskarlıqla çalışır, Misir—Azərbaycan münasibətlərinə dinamizm, yeni məzmun vermək üçün müxtəlif tədbirlər, görüşlər keçirir. Qahirədə olduğumuz günlərdə səfirliyin “Eyn üş-şəms” Universitetində təşkil etdiyi Azərbaycan diplomatiyasının 90 illiyinə həsr olunmuş konfransa biz də dəvət olunduq. Qahirədəki diplomatik korpusun, Misirin məsul şəxslərinin iştirak etdiyi məclisdə iki ölkə arasında dostluq münasibətləri, Azərbaycan həqiqətləri barədə geniş söhbət getdi.

Səfir ayrıca bir görüşdə qrupumuzu mehribanlıqla qəbul etdi, görülmüş işlərdən, yeni planlardan danışdı. Qahirədə təhsil alan 200-dək tələbə qayğı ilə əhatə olunub. Faiq müəllim təəssüflə bildirdi ki, soydaşlarımızın bir çoxu təhsil almağa geniş perspektivi olmayan dini “əl-Əzğər” universitetinə gəlirlər. Səfir onların daha gərəkli ixtisaslar üzrə nüfuzlu “Eyn üş-Şəms” universitetinə keçmələrinə yardımçı olur. O, Azərbaycanın mədəniyyət ocaqlarının Misirdəki analoji qurumlarla əlaqələrinin qurulmasına və genişlənməsinə də önəm verildiyini vurğuladı. Bu yöndə artıq uğurlu addımlar atılmaqdadır. F. Bağırov azərbaycanlı mütəxəssislərin Misirə dəvət olunmasının müqabilində dost ölkə təmsilçilərinin də respublikamızda olmasının gərəkliyini də qeyd etdi. Səfirliyin əməkdaşları ilə birlikdə Qəlyubiyyə vilayətinə gedib ulu öndər Heydər Əliyevin abidəsini də ziyarət etdik.

Səfər proqramında gəzinti və istirahət məsələləri də məzmunlu qurulmuşdu. Bakıdan çıxmamışdan hamımızın əsas istəyi olan Cizə piramidalarını görmək arzumuz yüksək səviyyədə baş tutdu. Bir axşam şəhərdəki turistlər üçün 6 dildə hazırlanmış piramidalar qarşısındakı işıq-musiqi kompozisiyasına tamaşa etdik. Simfonik musiqinin və lazer işıqlandırmasının əfsanəvi mənzərəsi fonunda Xeops (ata), Hefren (oğul), Mikerin (nəvə) firon-ehramların əbədi keşikçisi Sfinksin hekayətini dinlədik. Səhərisi tikintisi eramızdan əvvəl 2590-cı ildə başa çatmış, eni 230, hündürlüyü 147+9 metr olan, təxminən 3 tonluq 2,3 milyon qranit blokdan ucaldılmış Xeopsun, 40 il sonra tikilmiş, eni 215, hündürlüyü 136 metr olan Hefrenin, e.ə.2505-ci ildə başa çatmış, eni 108, hündürlüyü 66 metr olan Mikerinin düz qarşısına gəldik. Bu əfsanənin irili-xırdalı elementlərinə gözdolusu baxdıq, çoxillik qiyabi heyrətimizə əyanilik gətirdik.

Misir Muzeyi ilə tanışlıq da səfərimizin misilsiz mənəvi qazanclarından biri oldu. Mumiyaları, sarkofaqları, firon heykəllərini, Tutanxamon sərdabəsinin misilsiz eksponatlarını görməyimizdən də taleyin bəxşişi kimi feyz aldıq, bu təsvirləri hafizəmizə acgözlüklə həkk etdik. Nəhəng Məhəmmədəli məscidi, erkən xristianlıq məbədi Müqəddəs Qriqori kilsəsi ilə tanışlıq, “Xurustal-Nil” restoran-gəmisi ilə Nildə axşam gəzintisi Qahirənin dünəni ilə bugünü arasında təsəvvürlərimizi dolğunlaşdırdı. Başdan-başa əzəmət və tarix olan Qahirə küçələrində, Nil bulvarında və körpülərində sərbəst gəzinti, şən-çevik misirlilərlə birtəhər dil tapmağımız, hətta qırsaqqız olub yaxamızdan əl çəkməyən küçə satıcıları ilə təmaslar ömrümüzün Misir kitabının unudulmaz səhifələrinə, foto və video xatirələrə çevrildi.

Səfərin ortasına düşən istirahət günlərində beynəlxalq turizmin füsunkar, ilboyu çimərlik mövsümü yaşayan, çal-çağırlı ünvanlarından birində — Sinay yarımadasının “min bir gecə” əhvallı Şarm əl-Şeyx şəhərinə getdik. Süveyş kanalının altındakı uzun tuneldən keçib, yarımadanın o başınadək səhra ilə 500 kilometr yol gedib yorulsaq da, bu nağıllar aləmində, Qırmızı dənizin sahilində 2 gün yaxşıca dincəldik. Ara günlərdə axşamlar turistlərin alış-veriş etdikləri nəhəng və məşhur “Xan əl-Xəlil” bazarının ənginliyinə də baş vurduq, səfərdən yadigar qalan xırdavat, həmişə Misiri xatırladacaq suvenirlər aldıq.

Sonuncu gün qədim, əfsanəvi sahil şəhəri - dünya fatehinin zəfərlərinə layiq İsgəndəriyyədə olduq. Qahirədən bu şəhərə çəkilmiş 220 kilometrlik çoxcərgəli yol boyu səhrada insan hünərinin bir çox izlərini gördük. Qədim Roma amfiteatrı qalıqları, Misirin milli azadlıq qəhrəmanı Sədi Zəğlul meydanı, Məmluk Qaitbəyqalası (1477), İsgəndəriyyə kitabxanasının dünya memarlığı incilərindən olan, günəş şüasından enerji alan müasir binası Misir səfərimizdə, necə deyərlər, yağ üstündən çəkilmiş bal kimi şirin və dadlı oldu. Misirdə ağzımızı açıb danışmasaydıq, hamı bizi özününkü sayırdı. Ünsiyyət qurub Azərbaycandan gəldiyimizi biləndə isə yad hesab etmirdilər. Səsimizi eşidib tanış türk sözlərini eşidən kimi: “Türkiş, Həsən Şaş, yavaş-yavaş” – deyib ürəkdən gülürdülər. Məşhur türk futbolçusuna olan bu məhəbbətdən bir məhrəmlik duyur, öyünürdük.

Misirə getdik, gəzdik, gördük. Misir bizə əvvəl də bir çox bilgilərimizlə tanış idi. Bu səfərimizlə qədim sivilizasiya ölkəsinin havasını udduq, suyunu içdik, çörəyini yedik, adamlarına əziyyət verdik. İki həftəliyə misirli olduq. Bu iki həftənin ömrü görüb-duyduqlarımızla 5 min il qədər uzun olsa da, qəlbimizin xatirə guşəsinə doğmalıqla sığındı. Gecə təyyarədən son dəfə Nil boyunca alışıb-yanan nəhəng ocaq yerinə – Qahirəyə baxdıq və dedik: “Salamat qal, əfsanələr şəhəri, Afrika azmanı. Azərbaycanın jurnalist qrupu sənin unudulmaz əksini və əzəmətini qəlbində aparır. Aparır ki, bütün Azərbaycana göstərsin”.

Tahir AYDINOĞLU,

Bakı-Qahirə-Bakı

Xalq qəzeti.- 2009.- 15 noyabr.- S. 6.