Baş qəzet həmişə xalqın önündə olub

Nəhəng ağacların rişələri özündən on dəfələrlə uzun məsafəyə — dərinliyə baş vuraraq, yerin üst və şor süxurlarını dəlib keçir, saf-şirin su mənbələrini taparaq onlardan həmişəyaşarlıq şirəsi çəkir. O səbəbdən də belə nəhənglər uzunömürlü, təzə-tər, barlı-bəhrəli olur. Onların əzəməti göz oxşayır, kölgəsindən neçə-neçə insan faydalanır...

Haqqında söhbət açdığım mətbuat ağsaqqalımız da belə nəhənglərdəndir. Onun kökləri azadlıq və müstəqillik beşiyimizdən, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründən su içməyə başlayıb. Bəlkə də ona görə həmişə xalqa yaxın olub, Azərbaycanın mənafeyini və yüksəlişini heç nəyin, heç kimin ayağına verməyib. Yaxşı deyiblər ki, ot kökü üstə bitər...

“Xalq qəzeti” (keçmiş “Kommunist” qəzeti) ötən doxsan ildə enişli – yoxuşlu yol keçmişdir. Bu da onun müxtəlif siyasi burulğanlara məruz qalması ilə əlaqədardır. Bolşevik-kommunist ideologiyasının tüğyan etdiyi dövrlərdə belə o, xalqın ehtiyacını, dərd-sərini unutmamışdır. Bir də ki, qəzet xüsusi proqramla hərəkət edən “robot” deyil, onu insanlar hasilə gətirir və fəaliyyətini də insanlar müəyyənləşdirirlər. Doxsan yaşlı bu “ixtiyarın” da ömür yoluna möhür qoyan insanlar olublar. Ayrı-ayrı xasiyyətli, fərqli əqidəli, müxtəlif qabiliyyət sahibləri olan insanlar. Jurnalistika aləmində belə bir zərb-məsəl var: “Hər bir qəzet öz redaktoruna oxşayır”. Yaxud bu fikri başqa deyimlə ifadə edirlər: “Qəzetin sifəti redaktorun sifətidir”. Bu cür ağız deyimlərinin yaranması təsadüfi deyil. Doğrudan da, redaktor uzaq səfərlər gəmisini okean sularında mənzil başına çatdıran kapitana, yaxud uzun yol qət edən karvanın baş bələdçisi sarvana bənzəyir. Hər iki halda uzun və çətin yola çıxanların taleyi bu kapitan-bələdçilərin təcrübəsindən, səriştəsindən, hətta şəxsi keyfiyyətlərindən asılıdır. Qəzet də müəyyən bir yolun yolçusu olduğundan bu səfərin taleyi onu istiqamətləndirən redaktorun kimliyindən çox asılı olur.

Bunları ona görə deyirəm ki, doxsan yaşlı mətbuat orqanının fəaliyyətini istiqamətləndirən neçə-neçə redaktor olub. Onların arasında yuxarıların əmrlərini kor-koranə yerinə yetirənlər də olub, bütün çətinliklərə, sıxıntılara baxmayaraq, xalqının, respublikasının təəssübünü üstün tutanlar da. Hər halda “yaxşıların” sayı çox olub. İlk redaktorlardan olan Həbib Cəbiyev, deyilənə görə, məhz “yaxşılığının” güdazına gedib, “xalqpərəstliyinə” görə repressiya qurbanı olub.

Mənim qocaman qəzetlə ünsiyyətim 60-cı illərin əvvəlinə təsadüf etdiyindən ondan əvvəlki illərdə redaktor olmuş şəxslər haqqında yalnız ağızlardan eşitmiş, yazılardan oxumuşam. “Qəzeti qəzet eləyən redaktordur” deyiminə sadiq olan cəmiyyət nümayəndələri 72 il “Kommunist” adı ilə nəşr olunan bu qəzetin sovet dövrü redaktorlarını özlərinə məxsus şəkildə səciyyələndirdilər. Söhbətlərdə, yazılarda daha çox yaxşılar və yaxşılıqlar haqqında fikirlər əksini tapırdı. Böyük bəstəkar və publisist, bütün Şərq aləmində ilk baletin (“Qız qalası”) yaradıcısı Əfrasiyab Bədəlbəyli bir vaxtlar əməkdaşı olduğu qəzetin ilk redaktorlarından Ruhulla Axundov, Böyükağa Talıblı, Mustafa Quliyev haqqında xoş sözlər söyləyərdi. Qəzeti isə bütövlükdə özünün müəllimi adlandırardı. Məqalələrinin birində bəstəkar yazırdı : “Mən böyük dramaturq Cəfər Cabbarlı ilə çiyin-çiyinə üç il (1927-1930) ”Kommunist" qəzetində tərcüməçi vəzifəsində çalışmışam... Bu qəzet daim yeni fikirlər, sağlam təşəbbüslər, qabaqcıl düşüncələr carçısı olduğundan... mənim də tərbiyəçim olub".

İstedadlı aktyor, rejissor, ictimai xadim, SSRİ-nin xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı Adil İsgəndərov respublikanın “baş qəzeti” haqqında söhbət düşəndə belə deyərdi : “Qəzetin necəliyi redaktorun necəliyindən asılıdır... Əli Qara oğlunun (Əli Vəliyev - Y.K.) redaktorluğu dövründə insanlar bir ədalətsizlik görəndə raykoma, məhkəməyə yox, ”Kommunist” qəzetinə şikayət edərdilər...” Əsasən, Böyük Vətən müharibəsi illərində qəzetin “sükanı” arxasında dayanan xalq yazıçısı Əli Vəliyevi və rəhbərlik etdiyi qəzeti “xalqın inam yeri”, yaxud “kasıbların pənah yeri” hesab edənlər az deyildi.

Tanınmış jurnalist, pedaqoq və alim Nəsir İmanquliyev “Xalq qəzeti”ndə işlədiyi dövrü belə xatırlayırdı : “50-ci illərin ikinci yarısında mən redaktorun birinci müavini işləyirdim... Redaktor Xasay Vəzirov olduqca səriştəli, savadlı və təvazökar adam idi. İş elə gətirdi ki, mən onunla çox işləyə bilmədim. Məni Azərbaycan KP MK-da ideoloji şöbənin müdir müavini vəzifəsinə təyin etdilər. Sonra da ki...”

“Sonra da ki...” Nəsir İmanquliyev “ömürlük” iş yerini tapdı. Respublikanın populyar qəzetlərindən olan “Bakı” – “Baku” axşam qəzetlərinə redaktorluq etdi. Özü də düz 30 il! Yeri gəlmişkən deyim ki, mən də bu redaksiyada 10 il çalışmışam...

“Xalq qəzeti” haqqında sənət və mətbuat xadimlərinin dedikləri xoş sözlərlə fikrimi tamamlaya bilərdim. Lakin bu mövzuda deyilmiş ən sərrast tərifi xatırlatmamaq mümkün deyil. Həmin kəlmələrin müəllifi ulu öndərimiz Heydər Əliyev 40 il öncə yubilyar qəzetin 50 illiyində demişdi : “Bu qəzet həmişə yeni həyat uğrunda çarpışmaların ilk sıralarında getmişdir”.

Əvvəldə dediyim kimi, mənim “Xalq qəzeti” ilə ünsiyyətim 60-cı illərin əvvəlindən başlamışdır. Ümumiyyətlə, bütün SSRİ məkanında, o cümlədən Azərbaycanda 60-cı illəri “intibah dövrü” adlandıranlar səhv etmirlər. Bu illər çox sahədə, o cümlədən mətbuatda əlləri və dilləri buxovlayan zəncirlərin qırılmağa başladığı dövr kimi yaddaşlarda qalıb. Məhz həmin illərdə bir sıra qəzetlər “mühafizəkar” siqlətini dəyişərək, demokratiya yolunu seçir, fəaliyyətlərini bütünlüklə xalqın xidmətinə yönəldirdilər. Belə mətbuat orqanlarından biri və qabaqda gedəni “Kommunist” qəzeti idi...

1962-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin jurnalistika şöbəsini bitirər-bitirməz məni respublikanın “baş qəzetinə” işə dəvət etdilər. O vaxtkı mətbuat “qanunlarına” görə bu, əsl “möcüzə” sayılırdı. Çünki hələ “tələbə iyi” çəkilməmiş, mətbuat aləmində lazımi təcrübəsi olmayan bir gənci universitet partasından birbaşa mərkəzi qəzetə işə götürmək inandırıcı görünmürdü. Lakin mənim jurnalistlik taleyimdə böyük rolu olan belə bir “möcüzə” baş vermişdi. Özü də yaxşını görməyi bacaran mətbuat “nəhənglərinin” yüksək keyfiyyətləri sayəsində.

Yuxarı kurslarda oxuyarkən “Kommunist” qəzetinin şöbə müdiri Nəriman Zeynalov bizə təcrübə dərsi keçirdi. O, istedadlı qələm sahibi olmaqla yanaşı, yaxşı müəllim, qayğıkeş insan idi. Öz peşəsinin “sirlərini” biz tələbələrə səxavətlə öyrədirdi. Onun rəhbərliyi ilə paytaxtın iri müəssisələrindən, “Neft Daşlarından”, bir sıra rayonların təsərrüfatlarından səhifə yazmış, “podborkalar” hazırlamışdıq. Bu yazıların əksəriyyəti Nəriman müəllimin qələm süzgəcindən keçərək mərkəzi qəzetdə dərc olunmuşdu. Təcrübə müəllimimiz “kollektiv” yazılarla kifayətlənmir, yazı qabiliyyəti ilə seçilən tələbələrə fərdi tapşırıqlar da verirdi.

Dördüncü kursu bitirib, yay tətilinə çıxanda mən də “çətin tapşırıq” aldım : ...ilk növbədə taxıl biçininin gedişindən, sonra pambıq yığımına hazırlıqdan, MTS-lərin təchizat vəziyyətindən, ən çox da təsərrüfatların məruz qaldıqları çətinliklərdən operativ yazılar hazırlayıb, dərhal redaksiyaya göndərməliydim. Beləliklə, həmin yay tətili mənim üçün istirahət yox, əsl sınaq oldu. Uşaqlığımın beşiyi olan Bərdənin və ətraf rayonların təsərrüfatlarından, məhsul yığımının vəziyyətindən, texniki təchizatın problemlərindən bəhs edən bir neçə yazı hazırlayıb, təcili inandığım adamlarla redaksiyaya çatdırdım. Demək olar ki, hamısı dərc olundu. Özü də öz dəst-xəttim, yazı üslubum saxlanmaqla.

Bunları deməkdə məqsədim odur ki, mən universiteti bitirəndə artıq mərkəzi qəzetin “daimi yazarlarından” hesab olunurdum. Bəlkə də o səbəbdən idi ki, Nəriman müəllim mənim bu qəzetə işə götürülməyim barədə təklif irəli sürərkən “bütün dövrlərin ən qaraqabaq redaktoru” adını qazanmış İsrafil Nəzərov etiraz etməmişdi. Amma çox az zaman içərisində şahidi olacaqdım ki, bu “qaraqabaq” insanın çox incə zövqü, zərif ürəyi varmış.

“Kommunist” qəzetinin redaksiya divarları arasında çox qalmadım. Bir neçə aydan sonra başqa bir “yaxşı adamın” sayəsində qarşımda əsl yaradıcılıq üfüqləri açıldı. Qəzetin bölgə müxbiri, kəsərli qələmi ilə ictimaiyyətin hörmətini qazanmış istedadlı jurnalist Qubad Süleymanovu Mərkəzi Komitənin rayonlararası “Yüksəliş” qəzetinə redaktor təsdiq etmişdilər. O da məni özü ilə aparmaq “tələbini” redaksiya rəhbərliyi qarşısında qoymuşdu. Burada haşiyə çıxaraq demək istəyirəm ki, 60-cı illərin ən mühüm yeniliklərindən olan bu cür “rayonlararası qəzetlər” (raykomlara tabe olmayan, senzuradan uzaq) ölkənin demokratik yola çıxmasında, millətlərin azadlıq və müstəqillik hisslərinin güclənməsində böyük rol oynadı. “Yüksəliş” qəzeti də böyük ərazidə, Azərbaycanın cənub bölgəsində yerləşən İmişli, Beyləqan, Füzuli rayonlarının çoxsahəli həyatından bəhs edirdi. Redaktor İsrafil Nəzərov bizi yola salarkən tərəddüd etdiyimi gözlərimdən oxuyurmuş kimi, özünəməxsus qaşqabaqla dedi:

— Buradakı iş yerin saxlanılacaq, istədiyin vaxt qayıda bilərsən... Bir də ki, sən o bölgədə qəzetimizin xüsusi müxbiri olacaqsan, səndən kəsərli və yeni ruhlu yazılar gözləyəcəyik.

Məhz həmin kəlmələrin işığında böyük həvəslə rayona yollandım, 2 il “Yüksəliş” qəzetində məsul katib işlədim. Bu müddət ərzində xüsusi müxbiri” olduğum mərkəzi qəzetdə onlarca yazım (xəbər, zarisovka, oçerk, felyeton) dərc olundu. “Son qozanın qiyməti...” adlı analitik yazım yuxarı dairələrdə mübahisəyə və müzakirəyə səbəb oldu. Yazıda dövrün ən populyar şüarlarından olan “Pambığı son qozasınadək yığaq!” çağırışına faktların və mütəxəssislərin dili ilə “yox!” deyilirdi. Əvəzində “Pambığı tez və itkisiz yığaq!” şüarı təklif olunurdu. Həmin yazım KP MK-nın bürosunda müzakirə olundu və müsbət rəy aldı. Bununla belə, mərkəzi qəzetin təklif etdiyi yeni şüar yalnız 70-ci illərdə, Heydər Əliyevin respublika rəhbərliyinə gəlişindən sonra həyata vəsiqə aldı.

1964-cü ildə yenidən Bakıya qayıtdım. Doğrudan da qəzetdə “iş yerim” saxlanılmışdı. Ancaq bu zaman İsrafil Nəzərov Dövlət Poliqrafiya və Mətbuat Komitəsinə sədr təyin olunmuşdu, redaktorluq vəzifəsini Ağababa Rzayevə “təhvil vermişdi”. Mən bu dəfə də qəzetdə çox bənd ala bilmədim. İş elə gətirdi ki, keçmiş müəllimim Nəsir İmanquliyev məni “Bakı”–“Baku” axşam qəzetlərinin redaksiyasında “məskunlaşmağa” sövq etdi...

İş yerim vaxtaşırı dəyişsə də “Xalq qəzeti” ilə ünsiyyətim heç zaman dəyişməyib. Onun necə sürətlə yeniləşdiyini, sözün əsl mənasında, xalqın qəzetinə çevrildiyini həmişə fərəhlə izləmişəm. Bir daha əmin olmuşam ki, yaxşı redaktor təkcə qəzetin siması deyil, həm də güclü, yenilikçi kollektivin yaradıcısıdır. 60-cı illərin əvvəllərində daha sıx təmasda olduğum qəzetin redaksiya kollektivini çox gözəl xatırlayıram. Redaktor müavinləri İdris Qasımov, Manaf Süleymanov, şöbə müdirləri Nəriman Zeynalov, Rəşid Mahmudov, Hidayət Zeynalov, Telman Heydərov, Tamara Əliyeva, Cahangir Gözəlov, ədəbi işçilər Məryəm Həsənzadə, Füruzə Nağıyeva, Cahan Vəzirova, Sadıq Qarayev, bölgə müxbirləri Əli İldırımoğlu, Hacı Həsənov, Tofiq Həsənov, İlyas Allahverdiyev və başqaları. Adlarını çəkdiyim (və çəkə bilmədiyim) bu insanların peşə yaradıcılığında və insanlığında qüsur tapmaq çətin idi.

Zaman dəyişdikcə “Xalq qəzeti” də dəyişir, gənc istedadlar hesabına daha da “xalqlaşırdı”. Respublikanın müsibətli günlərində, “Qara Yanvar” hadisələrində qəzet əsl sifətini açıqladı. Qəzetin əlavəsi “Səhər” həftəliyi (redaktoru istedadlı qələm sahibi Məzahir Süleymanzadə idi) 20 Yanvar gecəsində ermənipərəst rəhbərliyin əmri ilə sovet qoşunlarının Bakıya soxulmasını, dinc əhaliyə divan tutmasını, şəhəri xarabazara çevirməsini və onlarca şəhid meyitinin küçə və meydanlara sərildiyini fotoşəkillərin müşayiəti ilə dərc etdi. Şəhərdə komendant saatı elan edildiyi, mətbuatın bütünlüklə hərbi senzuranın nəzarətində olduğu bir şəraitdə belə qəzet buraxmaq qəhrəmanlıq idi, örnək olan bir şücaət idi.

Mən bu yazımı əsasən “redaktor faktoru” üzərində qurmuşam. Özüm uzun müddət qəzet redaktoru olmuşam. 15 il (1980-1995) respublikanın tanınıb-sevilən nəşrlərindən olan “Azərbaycan gəncləri” qəzetinə redaktorluq etmişəm. “Yaxşılardan” öyrənməyə, “pisləri” təkrar etməməyə çalışmışam. Nəhayət, “Xalq qəzeti”nin indiki redaktoru barədə bir neçə söz deməyi borc bilirəm. Həsən Həsənovu çoxdan, hələ Azərbaycan Televiziyasında xəbərlər baş redaksiyasına rəhbərlik etdiyi vaxtlardan tanıyıram. “Xalq qəzeti”nə baş redaktor keçəndən sonra ünsiyyətimiz bir qədər də artıb. Bu qəzetlə daimi əməkdaşlığımdan və müşahidələrimdən belə qənaətə gəlmişəm ki, Həsən müəllim yetkin qələm sahibi, peşəkar təşkilatçı olmaqla yanaşı, tariximizə həssaslıqla yanaşan insandır. O, yaxşı ənənələrə söykənərək, zamanın nəbzinə uyğun yenilik yaratmağı da bacarır. Belə hesab edirəm ki, 90 yaşlı “Xalq qəzeti”nin ömür salnaməsində Həsən Həsənovun adı həmişə “yaxşı redaktorlar” cərgəsində çəkiləcək.

Yubilyar qəzetin baş redaktorunu və bütün əməkdaşlarını ürəkdən təbrik edirəm.

Yusif KƏRİMOV,

yazıçı-publisist

Xalq qəzeti.- 2009.- 2 oktyabr.- S. 4.