Mütərəqqi hüquq islahatlarının uğurlu davamı

Siyasi seçim hər zaman taleyüklü hadisə olmaqla, hər bir dövlətin və xalqın gələcək taleyini, konkret zaman çərçivəsindəki inkişaf strategiyasını, tərəqqi yolunu müəyyənləşdirir. Tarixi təcrübə göstərir ki, konkret həlledici məqamda mürəkkəb siyasi reallıqları düzgün dəyərləndirərək doğru seçim etməyi bacaran xalqlar istənilən çətin sınaqlardan, mürəkkəb vəziyyətlərdən üzüağ çıxmış, gələcəyə inamla irəliləmiş, bəşəri miqyasda özünütəsdiq imkanı qazanmışlar. Taleyini hər zaman qəlbən inandığı, etimad bəslədiyi liderə etibar etmiş müdrik və uzaqgörən xalqımızın 2008-ci il 15 oktyabr tarixli seçimi də məhz bu reallıqla şərtlənmiş, ulu öndər Heydər Əliyevin müəyyənləşdirdiyi alternativsiz siyasi kursun daha bir möhtəşəm zəfərinə çevrilən bu əlamətdar hadisə ümumilikdə Azərbaycanın keyfiyyətcə yeni mərhələdə hərtərəfli inkişafı üçün yeni imkanlar açmışdır.

Azərbaycanı davamlı inkişaf və tərəqqi yoluna çıxararaq hər bir vətəndaşın mənafeyinə cavab verən, təminatlı gələcəyə etibarlı zəmin yaradan təkmil siyasi kursun davam etdirilməsi zərurəti cəmiyyətin həlledici çoxluğunun iradəsi ilə şərtlənmiş, xalqımız tərəddüdsüz olaraq öz taleyini növbəti beşillikdə də məhz cənab İlham Əliyevə etibar etmişdir. Respublikamızın ötən illərdə ictimai həyatın bütün sahələrində qazandığı nailiyyətlər xalqın seçkilərlə bağlı qəti və prinsipial mövqeyinə təsir göstərmiş, ölkə vətəndaşları Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitliyin, davamlı sosial-iqtisadi inkişafın, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunmasına etibarlı təminat yaratmış demokratikləşmə xəttini birmənalı şəkildə dəstəkləmişlər. Xalqımız eyni zamanda alternativi olmayan siyasi strategiyanın son beş ildə həyatımıza gətirdiyi nailiyyətlərə, dövlətçilik əsasları bu uğurlarla möhkəmlənən, özünün xoşbəxt sabahına doğru inamla irəliləyən, inkişaf edən Azərbaycana səs vermişlər.

Siyasətə ideyaların reallaşdırılması vasitəsi kimi yanaşan və “Əsl siyasət konkret, real iş görməkdən ibarətdir” – deyən dövlət başçısı son bir ildə də hakimiyyətə xalqa təmənnasız xidmət vasitəsi kimi yanaşmış, hər bir fərdin maraq və mənafeyini uca tutmuşdur. Cənab İlham Əliyev bu qısa zamandakı fəaliyyəti ilə xalqın seçimini doğrultmağa qadir, qətiyyətli, peşəkar və milli maraqlara bağlı rəhbər olduğunu nümayiş etdirmişdir. 2003-cü illə müqayisədə 2008-ci ildə daha da möhkəmlənmiş iqtisadi, siyasi, hüquqi, mədəni, humanitar və digər sahələrdə həlledici uğurlar qazanmış müstəqil respublikamızı inamla irəliyə aparması, qazanılmış nailiyyətlərin ardıcıllığını, sabitliyini inamla təmin etməsi cənab İlham Əliyevin dövlətə rəhbərlik məharətini, yeni dünya nizamının incəliklərinə dərindən bələd olmasını bir daha sübut edir.

Azərbaycanın son beş ildəki büdcəsinə nəzər saldıqda, həyata keçirilən iqtisadi strategiyanın milli maraq və mənafe baxımından səmərəliliyi bir daha təsdiqini tapır. MDB dövlətlərinin büdcə vəsaitləri 2003-2008-ci illərdə 15-20 faiz artdığı halda, respublikamızda bu göstərici üzrə fərq 8 dəfədən çoxdur. Azərbaycanın büdcə gəlirlərinin illik artım tempi ötən dövrdə orta hesabla 30-40 faiz artımla müşayiət olunmuşdur. Məsələn, əgər 2003-cü ildə büdcə gəlirləri 1 milyard 200 milyon manat təşkil edirdisə, 2004-cü ildə bu rəqəm 1 milyard 500 milyon manat, 2005-ci ildə 2 milyard 100 milyon manat, 2006-cı ildə 3 milyard 800 milyon manat olmuş, 2007-ci ildə 50 faizdən də çox yüksələrək 6 milyard manatı ötmüşdür. Qlobal böhranla müşayiət olunan 2008-2009-cu illərdə dövlət büdcəsinin 10 milyard manatı ötməsinin özü də kifayət qədər yüksək göstəricidir.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin son bir ildə xalqın mənafeyini uca tutmaqla həyata keçirdiyi iqtisadi siyasətin uğurları, ilk növbədə, respublikamızın cari ildə qazandığı makroiqtisadi göstəricilərdə bir daha əksini tapır. Qlobal maliyyə böhranı şəraitində 2009-cu ildə respublikada ümumi daxili məhsulun 3,6 faiz artması, eləcə də qeyri-neft sektorunda artımın 4,1 faiz təşkil etməsi respublikanın iqtisadi siyasətinin qlobal miqyasda cərəyan edən neqativ təsirlərə müqavimət gücünü nümayiş etdirir. Ötən müddətdə respublikada inflyasiyanın səviyyəsi 3,7 faiz təşkil etdiyi halda, əhalinin gəlirlərinin 19 faiz artması da ölkənin iqtisadi siyasətində sosial məsələlərin prioritetliyinə dəlalət edir.

İlin əvvəllərində maliyyə böhranının Azərbaycana guya ciddi təsir göstərəcəyi ilə bağlı səslənən bəzi əsassız fikirlərə baxmayaraq, ötən dövrdə respublika iqtisadiyyatı normal məcrada inkişaf etmişdir. Proseslərin gedişi “böhran ajiotajı”nın respublikamız üçün geridə qaldığını, bank və maliyyə sektoru üçün real təhdid sayıla biləcək ictimai narahatlığın tamamilə aradan qalxdığını əminliklə söyləməyə ciddi əsaslar verir. Əhalinin banklara olan tərəddüdlü münasibəti aradan qalxır, tikinti sektorunda yenidən canlanma və fəallıq müşahidə olunur, böhrana baxmayaraq, sahibkarlara güzəştli kreditlərin verilməsi əvvəlkindən də daha geniş miqyasda davam etdirilir. Üstəlik, bu ilin iyun ayında ipoteka kreditləşməsinin bərpası respublika rəhbərliyinin uğurlu anti-böhran tədbirlərinin nəticəsi kimi diqqəti çəkir. Son bir ildə respublikada manatın məzənnəsinin sabit saxlanması, bank sektorunda likvidlik probleminin yaranmaması, daxili istehlak bazarına işləyən müəssisələrin əvvəlki qaydada fəaliyyət göstərməsi – bütün bunlar maliyyə böhranının respublika iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərmədiyinə sübutdur. Maliyyə böhranı şəraitində Azərbaycanın turizm-istirahət komplekslərinin qiymətlərində də ciddi fərqlərin duyulmaması, tələbin azalmaması da böhranın vətəndaşların maddi durumuna ciddi təsir göstərmədiyini deməyə əsas verir.

Bir çox dövlətlərdən fərqli olaraq, Azərbaycanda həyata keçirilən qlobal infrastruktur layihələrinin icrası ötən bir ildə də inamla davam etdirilmiş, vətəndaşların sosial mənafeyinə xidmət edən kompleks tədbirlər sistemi həyata keçirilmiş, bütün bunların da əsasında məhz insan amili, vətəndaşa layiqli xidmət məramı dayanmışdır. Bu sırada paytaxta Oğuz-Qəbələ zonasından su kəmərinin, habelə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin çəkilişini, paytaxtda yeni körpülərin, yol ötürücülərinin, piyada keçidlərinin istifadəyə verilməsini, respublika əhəmiyyətli yollarda əsaslı yenidənqurma işlərinin aparılmasını, regionlarda yeni təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, olimpiya-idman komplekslərinin tikintisini xüsusi vurğulamaq olar. Şübhəsiz, bütün bunlar məhz Azərbaycan vətəndaşlarının firavan, rahat yaşamasına xidmət edən qlobal investisiya layihələridir. Hesabat dövründə bütün əsas investisiya layihələrinin və proqramların həyata keçirilməsi üçün dövlət büdcəsindən 1 milyard 675 milyon manat vəsaitin yönəldilməsi də respublikanın maliyyə qüdrətini nümayiş etdirir.

Dövlət başçısı İlham Əliyev son bir ildə regionların sosial-iqtisadi inkişafı tədbirlərini də inamla davam etdirmiş, bu uğurlu siyasət nəticəsində 2009-cu ilin birinci yarısında bölgələrdə 35 min yeni iş yeri açılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 14 aprel 2009-cu il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı” isə regionların tarazlı və davamlı inkişafı sahəsində ötən beş ildə əldə olunmuş nəticələrin uğurla davam etdirilməsi baxımından vacib əhəmiyyət kəsb edir. Proqrama əsasən, qarşıdakı 5 il müddətində ölkənin təbii və əmək potensialından səmərəli istifadə etməklə qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafının təmini, infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi, sahibkarlıq mühitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı məqsədyönlü tədbirlərin həyata keçirilməsi, özəl sektorun inkişafının daha da sürətləndirilməsi, ixracyönümlü məhsul istehsalının stimullaşdırılması, müasir tipli infrastruktur obyektlərinin yaradılması, əhalinin kommunal xidmətlərlə təminatının yaxşılaşdırılması, yoxsulluğun səviyyəsinin azaldılması və digər mühüm tədbirlər nəzərdə tutulur.

İqtisadi, siyasi və hüquqi islahatların paralelliyi prinsipi son beş ildə Azərbaycanın demokratikləşməsi və ümumən cəmiyyətin liberal dəyərlərə adaptasiyası prosesinin fundamental əsasını təşkil edir. Dövlət başçısı İlham Əliyev çıxışlarında dəfələrlə vurğulamışdır ki, demokratik proseslərin davamlı şəkildə aparılmadığı hansısa dövlətin iqtisadi sahədə yüksək nəticələr əldə etməsi, beynəlxalq arenada layiqli yerini tutması, dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası mümkün deyildir. Eyni zamanda, iqtisadi cəhətdən inkişaf etməmiş hər hansı bir dövlətdə demokratikləşməyə və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna yönələn cəhdlər uğursuzluqla nəticələnir. Bu reallığı düzgün dəyərləndirən Azərbaycan Prezidenti hər iki təmayülə vəhdət şəklində yanaşılmasını vacib sayaraq ölkənin uzunmüddətli inkişaf üçün məhz demokratik-hüquqi və iqtisadi islahatların eyni vaxtda və paralel şəkildə davam etdirilməsinə çalışır. Dövlət başçısının dünya siyasi arxitekturasının tələblərinə maksimum dərəcədə cavab verən bu mütərəqqi inkişaf konsepsiyası kifayət qədər təkmil səciyyə daşımaqla, inkişaf etmiş dünya dövlətlərinin təcrübəsindən qaynaqlanır. “Əsl açıq demokratik cəmiyyəti ancaq maddi rifah əsasında qurmaq mümkündür. İqtisadi cəhətdən geridə qalmış dövlətlərdə demokratik proseslər də geridə qalır. O ölkələr ki, onlar iqtisadi cəhətdən güclüdürlər, o ölkələrdə demokratiyanın inkişafı da çox yüksək zirvədədir. Ona görə iqtisadi islahatların davam etdirilməsi, xalqın maddi rifahının yaxşılaşdırılması, demokratik cəmiyyətin qurulması və formalaşması üçün başlıca şərtdir. Ancaq bununla bərabər, əgər sadəcə olaraq iqtisadi məsələlərə diqqətimizi yönəltsək və siyasi, hüquqi islahatlarda hansısa bir yubanma olarsa, bu da Azərbaycan qarşısında duran vəzifələrin həlli üçün bizə imkan yaratmayacaqdır. Siyasi islahatlar mütləq aparılmalı və Azərbaycan müasir ölkəyə çevrilməlidir” – deyən Azərbaycan Prezidenti bu fikirdədir ki, demokratik-hüquqi inkişaf prosesi insanların sosial-siyasi, mədəni və iqtisadi rifahına adekvat olmalı, cəmiyyətin siyasi şüur səviyyəsinin yüksəlməsinə paralel şəkildə həyata keçirilməlidir.

Son illərdə respublikamızın sürətli sosial-iqtisadi inkişaf yolunda olması demokratik proseslərin dərinləşdirilməsinə, qanunçuluğun gücləndirilməsinə və liberallaşmaya xidmət edən hüquqi-siyasi və demokratik islahatlar kursunun genişləndirilməsini ciddi tələb kimi önə çıxarır. Respublikamızın aktiv inkişaf fazasına daxil olduğu indiki mərhələdə demokratik normaların ictimai şüurda möhkəmlənməsinə və qəbul edilməsinə daha yaxşı imkanlar yaranmışdır. Əminliklə demək olar ki, dövlət başçısı İlham Əliyevin yeritdiyi çoxşaxəli siyasətin ölkə vətəndaşları tərəfindən birmənalı dəstəklənməsini təmin edən mühüm amillərdən biri də son beş ildə ölkədə məhkəmə-hüquq sisteminin təkmilləşdirilməsi, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmini, ədalət mühakiməsinin çevik və səmərəli təşkili məqsədilə atılan addımlar olmuşdur.

2003-cü ildən uğurla gerçəkləşdirilən hüquqi islahatlar ölkənin məhkəmə, ədliyyə, polis, prokurorluq orqanlarının fəaliyyətində insan hüquq və azadlıqlarının daha etibarlı təminatına imkan yaradan çevik mexanizmlərin formalaşdırılmasına xidmət etməklə, respublikamızın beynəlxalq imicini daha möhkəmləndirmişdir. Cənab İlham Əliyev qanunvericilik təşəbbüsü əsasında xüsusən də məhkəmələrin cəmiyyətdə inam və etimad qazanmasına, nüfuzlu təsisat kimi formalaşmasına xidmət edən bir sıra qanun layihələrini Milli Məclisin müzakirəsinə göndərmiş, onların yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılmasını vacib saymışdır. 2004-cü ildən etibarən “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında”, “Məhkəmə-Hüquq Şurası haqqında”, “Məhkəmələr və hakimlər haqqında”, “Polis haqqında”, “Prokurorluq haqqında”, ”Dövlət qulluğu haqqında”, “Prokurorluq orqanlarında qulluq keçmə haqqında”, “Polis orqanlarında qulluq keçmə haqqında” və digər qanunlara mütərəqqi əlavə və düzəlişlərin edilməsini, “Ədliyyə orqanlarında qulluq keçmə haqqında” və digər qanunların qəbulunu bu baxımdan xüsusi qeyd etmək lazımdır.

Bu mərhələdən etibarən Azərbaycanın hüquq sisteminin müasirləşdirilməsi məqsədilə imzalanmış bir sıra mühüm dövlət proqramları, fərman və sərəncamlar ölkənin demokratikləşməsi prosesinin sürətlənməsinə də əsaslı təkan vermişdir. Azərbaycan Prezidentinin “Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Dövlət Proqramının (2004-2006-cı illər) təsdiq edilməsi haqqında” 3 sentyabr 2004-cü il tarixli, “Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi və bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında” 19 yanvar 2006-cı il tarixli, “Ədliyyə orqanlarının inkişafı haqqında” 17 avqust 2006-cı il tarixli, habelə “Azərbaycan Respublikası məhkəmələri hakimlərinin sayının artırılması və məhkəmələrin ərazi yurisdiksiyasının müəyyən edilməsi haqqında”, “Azərbaycan Respublikasında İnsan hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı”nın təsdiq edilməsi haqqında” 28 dekabr 2006-cı il tarixli, “Şəffaflığın artırılması və korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın təsdiq edilməsi barədə” 28 iyul 2007-ci il tarixli, “Azərbaycan Respublikasının qeyri-hökumət təşkilatlarına dövlət dəstəyi Konsepsiyasının təsdiq edilməsi haqqında” 27 iyul 2007-ci il tarixli, “Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının yaradılması haqqında” 13 dekabr 2007-ci il tarixli fərman və sərəncamlarının siyasi və hüquqi mühitin liberallaşmasındakı müstəsna rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır.

Bu və digər fərmanların, sərəncamların, dövlət proqramlarının imzalanmasında əsas məqsəd keyfiyyətcə yeni mərhələdə hüquq sistemini liberal iqtisadi islahatlara uyğunlaşdırmaq, habelə inkişafın sürətli tempi ilə əlaqədar vətəndaşlara göstərilən hüquqi yardımın səviyyəsini yüksəltmək, bir sözlə, həllini gözləyən problemləri aradan qaldırmaq olmuşdur. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 19 yanvar 2006-cı il tarixli “Azərbaycan Respublikasında məhkəmə sisteminin müasirləşdirilməsi və bəzi qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə fərmanı bu baxımdan müstəsna əhəmiyyət daşımaqla, aktuallığına, miqyasına, əhatə dairəsinə görə fərqlənmişdir. Belə bir fərmanın imzalanması bölgələrin sürətlə inkişaf etdiyi bir zamanda rayonlarda yaşayan vətəndaşlara göstərilən hüquqi yardımın səviyyəsini yaxşılaşdırmaq, onlarda haqlı narazılıq doğuran sui-istifadə, süründürməçilik hallarını, eləcə də digər nöqsanları aradan qaldırmaq, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyini yüksəltmək, məhkəmələrə inamı artırmaq, müraciət imkanlarını asanlaşdırmaq, məhkəmələrin fəaliyyətində yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqinə nail olmaq, məhkəmə aparatlarının strukturunu və işini daha optimal şəkildə qurmaq, habelə hakimlərin sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq niyyətindən irəli gəlmişdir.

Son 3 il il yarımda Bakıda, Gəncədə, Sumqayıtda, Şəkidə və Şirvanda apellyasiya məhkəmələrinin, Naxçıvanda Ağır Cinayətlərə Dair İşlər üzrə Məhkəmənin, Bakıda 2 saylı Yerli İqtisad Məhkəməsinin, Sumqayıt və Şəki şəhər yerli iqtisad məhkəmələrinin yaradılması və fəaliyyətə başlaması sözügedən fərmandan irəli gələn vəzifələrin praktik surətdə reallaşdığını göstərir. Fərman əsasında regionlarda yaradılmış apellyasiya məhkəmələri 4 kollegiyadan - mülki işlər, cinayət və inzibati hüquqpozmalara dair işlər, hərbi məhkəmələrin işləri üzrə və iqtisadi mübahisələrə dair işlər üzrə kollegiyalardan ibarət olmaqla müvafiq ərazi yurisdiksiyası üzrə fəaliyyət göstərir.

Respublikamız 2003-2008-ci illərdə onlarla beynəlxalq konvensiya və sazişə, o cümlədən “İşgəncələrin və qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftarın və ya cəzaların qarşısının alınması haqqında”, “İnsan hüquq və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında”, “Ekstradisiya haqqında”, “Cinayət işləri üzrə qarşılıqlı hüquqi yardım haqqında”, “Cinayət fəaliyyətindən əldə edilən gəlirlərin leqallaşdırılması, aşkar olunması, götürülməsi və müsadirə edilməsi haqqında”, “Genosid cinayətlərinin qarşısının alınması və onun cəzalandırılması haqqında”, “Hərbi cinayətlərə və bəşəriyyətə qarşı cinayətlərə cinayət məsuliyyətinə cəlb etmə müddətinin tətbiq edilməməsi haqqında”, “Terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi ilə mübarizə haqqında”Konvensiyalara qoşulmuşdur.

2008-ci ilin 15 oktyabrında xalqın iradəsi ilə ikinci dəfə dövlət rəhbəri seçilən cənab İlham Əliyev hüquq sisteminin liberallaşdırılmasına xidmət edən siyasəti yeni mərhələdə də uğurla davam etdirir. Dövlət başçısının qanunvericilik təşəbbüsü əsasında son bir ildə Milli Məclisdə qəbul edilmiş qanunlar isə ictimai həyatın bütün sahələrini əhatə etməklə, bütün məsələlərdə vətəndaşa həssas və qayğıkeş münasibəti təşviq edir. Bu sırada Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsində və Cinayət-Prosessual Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında 2008-ci il 28 oktyabr tarixli, habelə “Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinə dəyişiklik və əlavələr edilməsi barədə” 2008-ci il 16 dekabr tarixli, “Məhkəmələr və hakimlər haqqında”, “Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında”, “Vətən uğrunda həlak olanların xatirəsinin əbədiləşdirilməsi haqqında” və “Terrorçuluğa qarşı mübarizə haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarında dəyişikliklər edilməsi barədə” 2008-ci il 16 dekabr tarixli, “Notariat haqqında” və “Dövlət rüsumu haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarında dəyişikliklər edilməsi barədə” 2008-ci il 2 dekabr tarixli, “Dövlət qulluğu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavə və dəyişikliklər edilməsi barədə” 2008-ci il 30 dekabr tarixli, “Televiziya və radio yayımı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavələr və dəyişikliklər edilməsi barədə” 2009-cu il 3 mart tarixli, “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əlavə edilməsi barədə” 2009-cu il 6 mart tarixli, “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında” 2009-cu il 2 fevral tarixli və digər onlarla qanunun qəbulunu xüsusi xatırlatmaq lazımdır. 2009-cu ilin yaz və növbdənkənar sessiyaları dövründə Milli Məclisdə Azərbaycan Respublikasının Mənzil Məcəlləsi, İnzibati-Prosessual Məcəllə, “İxrac məqsədli neft-qaz fəaliyyətinə xüsusi iqtisadi rejimin tətbiqi haqqında” qanun layihələri də qəbul edilmişdir.

Milli Məclisdə ratifikasiya olunmuş beynəlxalq konvensiya və sazişlər də Azərbaycanda insan hüquqlarının müdafiəsi sisteminin möhkəmləndirilməsi məqsədinə yönəlmişdir. Bu baxımdan “Əlillərin hüquqları haqqında” Konvensiyanın Fakültativ Protokoluna qoşulmaq barəsində” 2008-ci il 2 oktyabr tarixli, “İşgəncə və digər qəddar, qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəza əleyhinə Konvensiya”nın Fakültativ Protokolunun təsdiq edilməsi haqqında”, habelə “Nüvə terrorçuluğu əməlləri ilə mübarizə haqqında” Beynəlxalq Konvensiyaya qoşulma barədə 2008-ci il 2 dekabr tarixli Azərbaycan Respublikası qanunları da az əhəmiyyət daşımır. Eyni zamanda, son bir ildə Milli Məclisdə Azərbaycanın Almaniya, Slovakiya, İndoneziya, Meksika, Koreya və digər dövlətlərlə hüquqi sahədə əməkdaşlığını nəzərdə tutan sazişlər ratifikasiya olunmuşdur.

2009-cu ilin payız sessiyası dövründə parlamentin qanunvericilik işləri planı da zəngindir. Bu sırada Azərbaycan Respublikasının Tikinti Məcəlləsi, Şəhərsalma Məcəlləsi, Rəqabət Məcəlləsi, “Bank olmayan kredit təşkilatları haqqında”, “Pambıqçılıq haqqında”, “Torpaqların dövlət ehtiyacı üçün alınması haqqında”, “Məhkəmələrin fəaliyyəti haqqında informasiya əldə etmək barədə”, “İctimai asayişin təmin edilməsində vətəndaşların iştirakı haqqında”, “Azərbaycan Respublikasının sülhməramlı əməliyyatlarda iştirakı haqqında”, “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında”, “İstehsalatda bədbəxt hadisələrdən və peşə xəstəliklərindən icbari sığorta haqqında”, “İnsanın immunçatışmazlığının profilaktikası haqqında”, “Elm və dövlət elmi-texniki siyasəti haqqında”, “Ali təhsil haqqında”, “Kəşflərin hüquqi qorunması haqqında” qanun layihələrini misal göstərmək olar.

Milli Məclisin payız sessiyası dövründə qanunvericilik işlər planında sosial-iqtisadi sahələri əhatə edən qanun layihələri vətəndaşların ölkə Konstitusiyası və digər qanunlarla təsbit olunmuş iqtisadi hüquq və azadlıqlarının daha da möhkəmləndirilməsinə, iqtisadi fəaliyyət sahələrinin etibarlı hüquqi tənzimlənməsinə xidmət edəcəkdir. Bu qanunların bir qismi həmçinin tikinti və yenidənqurma sahəsində mövcud problemlərin hüquqi müstəvidə həllinə yönəlmişdir.

İş planında məhkəmə-hüquq və ədliyyə sisteminin müasirləşdirilməsinə, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına etibarlı təminat mexanizmlərinin formalaşdırılmasına əlavə təkan verəcək qanun layihələri də diqqəti cəlb edir.

Son bir ilin mühüm siyasi və hüquqi islahatları fonunda 2009-cu il martın 18-də Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklərin edilməsini nəzərdə tutan ümumxalq referendumunun keçirilməsini xüsusi vurğulamaq lazımdır. Hər bir dövlət özünün inkişaf xüsusiyyətlərinə, cəmiyyətin sosial, iqtisadi və siyasi həyatında müşahidə olunan pozitiv yeniliklərə adekvat olaraq qanunlara, o cümlədən Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərin edilməsinə ehtiyac duyur. İlk dəfə 2002-ci ildə keçirilmiş Konstitusiya islahatından ötən 7 ildə respublikanın ictimai-siyasi həyatında özünü qabarıq göstərən fundamental dəyişikliklər - iqtisadi, siyasi, hüquqi islahatların dərinləşməsi, demokratikləşmə prosesinin sürətlənməsi, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, siyasi partiyaların sayının artması, qeyri-hökumət təşkilatlarının cəmiyyətdəki rolunun obyektiv dərk olunması və onların dövlət dəstəyi ilə əhatə olunması, Avratlantik məkana inteqrasiya prosesinin yüksək dinamizmlə davam etdirilməsi, ən əsası, sosial ehtiyacları əhəmiyyətli dərəcə ödənən ölkə vətəndaşlarının ictimai şüurunda demokratik proseslərin qaçılmazlığı fikrinin möhkəmlənməsi və digər pozitiv yeniliklər Azərbaycan Konstitusiyasında yenidən bir sıra əlavə və dəyişikliklərin edilməsini obyektiv tələbata çevirmişdir.

Ölkə seçicilərinin yüksək aktivliyi ilə müşayiət olunan ümumxalq referendumunun nəticələri göstərir ki, respublikamızın davamlı şəkildə demokratikləşdirilməsinin vacibliyi ictimaiyyət tərəfindən obyektiv zərurət kimi qəbul edilir. Vətəndaşların hüquq düşüncəsinin yetkinləşməsi, habelə siyasi fəallığının yüksəlməsi isə ilk növbədə ölkədə həyata keçirilən uğurlu sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının nəticəsi sayıla bilər. Konstitusiyanın 12-ci maddəsinə edilən əlavə Azərbaycanda hər bir vətəndaşın normal yaşayış səviyyəsinin, sosial rifah halının yüksəldilməsi, firavan yaşayışının təmini yönümündə həyata keçirilən tədbirlərin mahiyyətindən irəli gəlir. Həmin maddədə edilən dəyişikliyə görə insan və vətəndaş hüquq azadlıqları ilə yanaşı, “Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarının layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi” dövlətin ali məqsədləri sırasına daxil edilir. Bu əlavənin Konstitusiyaya edilməsi respublikamızın maliyyə imkanlarının əhəmiyyətli dərəcədə artması, hökumətin iqtisadi siyasət strategiyasında sosialyönümlü məsələlərin prioritetə çevrilməsi ilə şərtlənir.

Konstitusiyanın 15-ci maddəsinin II hissəsinə əlavə edilən “sosial yönümlü” sözləri də bu baxımdan diqqəti çəkir. Bu dəyişikliyə görə, “Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında sosial yönümlü iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa təminat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir”. Ümumxalq referendumunda ciddi ictimai dəstək almış yeniliklər hüquqi baxımdan Konstitusiyanın bir çox normalarını yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmaq məqsədi daşıyaraq, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmini sahəsində dövlətin məsuliyyətini artırmış, onun üzərinə bir sıra yeni hüquqi öhdəliklər qoymuşdur. Konstitusiya islahatı milli qanunvericiliyin beynəlxalq konvensiya və sazişlərə uyğunlaşdırılması prosesində keyfiyyətcə yeni mərhələnin əsasını qoymuşdur. Azərbaycan Konstitusiyasına edilən əlavə və dəyişikliklər yeni dövrün tələblərindən irəli gələrək bir sıra hüquqi normalara konstitusion stasus yaratmış, eyni zamanda insan hüquq və azadlıqlarına təminatı gücləndirmişdir.

Ötən müddətdə Azərbaycan Prezidentinin məhkəmə və ədliyyə sisteminin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə imzaladığı ən mühüm sənədlərdən biri 2009-cu il 6 fevral tarixli “Azərbaycan ədliyyəsinin inkişafına dair 2009-2013-cü illər üçün Dövlət Proqramı” olmuşdur. Dövlət Proqramının imzalanması ədliyyə orqanlarının və məhkəmələrin dinamik inkişafının təmin edilməsi, yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi, normativ-hüquqi və maddi-texniki təminatın yaxşılaşdırılması, kadr potensialının gücləndirilməsi məqsədi daşıyır.

Dövlət Proqramının 6-cı hissəsində məhkəmə fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və infrastrukturunun yaxşılaşdırılması sahəsində bir sıra tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur. Proqrama əsasən, 2009-2013-cü illərdə məhkəmələrin fəaliyyətini tənzimləyən normativ hüquqi aktlar külliyatının və onların şərhinə dair vəsaitlərin hazırlanması, “Ədliyyə sisteminin müasirləşdirilməsi” layihəsi çərçivəsində məhkəmə fəaliyyətində, o cümlədən işlərin qeydiyyatı və hərəkətində, məhkəmə proseslərinin aparılmasında yeni texnologiyaların tətbiqi, habelə məhkəmələrin maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması və onlar üçün lazımi iş şəraitinin təmin edilməsi, yeni yaradılmış Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Şirvan və Şəki apellyasiya məhkəmələrinin inzibati binalarla təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Ümumilikdə, dövlət proqramı ədliyyə orqanları ilə yanaşı, məhkəmələrin də fəaliyyətinin müasirləşdirilməsinə və təkmilləşdirilməsinə yeni imkanlar açır.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin iştirakı ilə 2006-cı ilin avqustunda əsası qoyulmuş Ali Məhkəmənin yeni binasının 2009-cu ilin mayında açılış mərasiminin keçirilməsi də məhkəmələrin müasirləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımlardan biri kimi yaqqa qalmışdır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev açılış mərasimindəki çıxışında binanın ən müasir standartlara cavab verdiyini, burada ən müasir texnologiyaların tətbiq edildiyini razılıqla vurğuladı. Dövlət başçısı bununla yanaşı, hakimlərin fəaliyyəti ilə bağlı tövsiyələrini, arzu və niyyətlərini də ifadə etmişdir: “Mən binanın təməl daşının qoyulması ilə əlaqədar keçirilmiş mərasimdə demişdim ki, bu bina – Ali Məhkəmə ədalət sarayı olmalıdır və artıq biz bunu əyani şəkildə görürük. Çox vacibdir ki, burada qəbul edilmiş bütün qərarlar ədalətli olsun. Çünki ədalət hər bir cəmiyyətin inkişafı üçün başlıca amillərdən biridir. Hər yerdə ədalət olmalıdır, ilk növbədə, məhkəmə sistemində. Çünki burada qəbul edilmiş qərarlar insanların taleyinə təsir göstərir. Bir də demək istəyirəm ki, heç bir cinayət cəzasız qalmamalıdır, ancaq günahsız insanlar da cəzalandırılmamalıdır. Ona görə hakimlərin üzərinə çox böyük və şərəfli missiya düşür”.

Ötən beş ildə ölkədə beynəlxalq tələblər səviyyəsində həyata keçirilən ədliyyə və məhkəmə-hüquq islahatları deməyə əsas verir ki, hələ 2003-cü ilin prezident seçkiləri ərəfəsində hər bir vətəndaşın layiqli Prezidenti olacağını bəyan etmiş cənab İlham Əliyev bu vədini əməli işi ilə doğrultmuş, cəmiyyətin hüquq sisteminin daha da təkmilləşdirilməsini uğurla təmin etmişdir. Bu yüksək diqqət və qayğının nəticəsi kimi, ölkənin məhkəmə-hüquq sistemi yüksək dinamizmlə inkişaf edərək davamlı müasirləşmə mərhələsinə qədəm qoymuş, insan hüquq və azadlıqlarının təmini prosesində yeni mərhələnin əsası qoyulmuşdur. Ölkə vətəndaşları inanır ki, Azərbaycanda demokratiyanın tam bərqərar olmasına və vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının inkişafına xidmət edən bu islahatlar qarşıdakı illərdə də inamla davam etdiriləcəkdir.

Rafael CƏBRAYILOV,

Milli Məclisin deputatı

Xalq qəzeti.- 2009.- 18 oktyabr.- S. 3.