Efir məkanı milli-əxlaqi dəyərlərin qorunduğu yerə çevrilməlidir

Son illər cəmiyyətdə narahatlıq doğuran bir məsələ-telekanalların fəaliyyətində nəzərə çarpan qüsurlar, çatışmazlıqlar barədə ara-sıra mətbuat səhifələrində yazılar verilib. Bu məqalələrdə ölkənin mövcüd televiziyalarının hazırladıqları verilişlərin səviyyəsi narahatlıqla qarşılanır, tamaşaçıların zövqünə mənfi təsir göstərən, ikrah hissi doğuran “maqazin” proqramları tənqid olunur, şou-proqramlarda aparıcılıq edən müəlliflərin qeyri-peşəkarlığı təəssüflə diqqətə çatdırılır. Etiraf edim ki, həmin yazılarda efir məkanındakı vəziyyətin təhlili bir növ tamaşaçı rəyindən (narahatlığından), necə deyərlər, o tərəfə keçmirdi. Amma bu günlərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin “Azərbaycan” qəzetində işıq üzü görmüş “Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr” məqaləsi həm televiziyaların problemlərini, üstün və qüsurlu cəhətlərini açıb göstərmiş, mövzunun aktuallığı, peşəkar və obyektiv yanaşma tərzi, analitik təhlili ilə diqqəti cəlb etmiş, həm də ictimaiyyətdə böyük əks-səda doğurmuşdur.

Akademik məqalədə efir məkanında hamını-cəmiyyətin bütün təbəqələrini ciddi narahat edən neqativ təzahürlərə kəskin iradını bildirmişdir. Müəllif sözügedən yazısında ölkə televiziyalarının milli-mənəvi dəyərlərin təbliği, ictimai əhəmiyyət kəsb edən məsələlərin, vətənpərvərlik, uşaqların və yeniyetmələrin intellektual inkişafı ilə bağlı verilişlərini təqdir etməklə yanaşı, aşağı səviyyəli, keyfiyyətsiz əyləncə, şou-biznes verilişlərinin çəkisinin artmasını haqlı olaraq ictimai narahatlıq doğuran məsələ kimi səciyyələndirir. Məqalədə bu neqativ prosesi doğuran obyektiv və subyektiv səbəblər də təhlil süzgəcindən keçirilmiş, yaranmış vəziyyətin dolğun mənzərəsi verilmişdir. Müəllif yazır: “Son illər dünyada kinoindustriya, şou-biznesin güclü inkişafı telekanalların proqram siyasətinə ciddi təsir göstərir.

Şou-biznes sahəsində çalışan şəxslər daha tez məşhurlaşırlar. Televiziya kanalları həmin təbəqəni cəlb etmək üçün ciddi rəqabət aparırlar. Bu, aktyor və müğənnilərin, şou-biznes nümayəndələrinin də maraqlarına uyğundur, onların imiclərini yüksəltməyə, daha çox reklam olunmağa ehtiyacları var. Deməli, qarşılıqlı maraq şou-biznesin ekranlara ayaq açmasına və daha çox efir vaxtı zəbt etməsinə şərait yaradır. Eyni zamanda, şou-biznesin parlaq nümayəndələri ilə yanaşı, istedadsız, lakin bu sferada populyarlaşmaq istəyən və reklama ciddi ehtiyacı olan şəxslər teleefirə can atır və onların bir qismi müxtəlif vasitələrlə istəklərinə nail olurlar. Təbii istedadları, peşəkarlığı olmayan belə şəxslər daha çox bayağılıq, açıq-saçıq danışıq və geyim tərzi ilə özlərini tanıtdırmaq istəyirlər. Bu, Azərbaycan telekanallarında özünü qabarıq şəkildə büruzə verən problemlərdən biridir. Nəticə etibarilə efirdə ictimai tələbat olmayan keyfiyyətsiz şou-biznes verilişlərinin sayı artır”.

Mütəxəssis araşdırmalarına əsasən narahatlıq doğuran bir məqama xüsusi toxunmaq istəyirəm. Kütləvi informasiya vasitələri arasında televiziyalar insanların əxlaqına, dünyagörüşünə, məişət tərzinə daha çox nüfuz edir. Bu, məktəb yaşlı uşaqlarda, ali təhsil ocaqlarında oxuyan tələbələrdə özünü açıq-aydın göstərir. Yeniyetmələrin bir çoxu danışıq tərzlərində, geyimlərində, hərəkətlərində televiziya kanallarında “məskən salan” şou-biznes nümayəndələrinə oxşamağa çalışırlar...

Aparıcıların mədəni-intellektual səviyyələrinin aşağı olmaları da ciddi narahatçılıq doğurur. Onlar sözləri düzgün tələffüz etmir, yad, əcnəbi, heç kimin mənasını anlamayan terminləri gen-bol işlədir, milli-mənəvi dəyərləri ucuzlaşdırmağa yönələn hərəkətlərə şərait yaradırlar. Etiraf olunmalıdır ki, araşdırma aparılarsa, həmin aparıcıların təhsil, savad göstəricilərin də aşağı olması aşkarlanar. Ona görə də belələrinin maarifləndirici, hərbi vətənpərvərlik mövzularına dırnaqarası baxmalarının səbəbi də aydındır. Digər tərəfdən, televiziya işçilərinin əksəriyyətində peşəkarlıq nəzərə çarpmır, yaradıcılıq axtarışlarına meyl yoxdur, ən başlıcası isə milli-mənəvi dəyərlərdən xəbərsizdilər. Ən dəhşətlisi isə odur ki, bu kanalların rəhbərlərində belə acınacaqlı vəziyyətə laqeydlik, biganəlik var. Onlar sanki ekranda, efirdə heç nə baş vermir kimi susur, bir qədər də sərt desək, əxlaqsızlığa meydan açan şoumenlərin “hücumunun” qarşısını almırlar. Akademik Ramiz Mehdiyevin məqaləsində də bu məqam təəssüflə ifadə olunur. Müəllif yazır: “Azərbaycan televiziya və radio kanallarının monitorinqi göstərir ki, maarifləndirici və əyləncə funksiyaları arasında ciddi disbalans yaranmış, peşəkarlıq, yaradıcılıq, yeniliklərin tətbiqi, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması kimi məsələlər teleradio rəhbərlərini o qədər də maraqlandırmır”.

Yeri gəlmişkən, milli-mənəvi irsimizin qorunması, yaşadılması və təbliği ilə bağlı telekanalların üzərinə düşən vəzifə barədə də qısaca fikrimi bildirmək istərdim. Hamı yaxşı bilir ki, televiziyanın auditoriyası olduqca genişdir. Verilişləri milyonlarla tamaşaçı izləyir. Azərbaycanın televiziya kanallarına dünyanın bir çox ölkələrində baxılır. Verilişlər baxımlı olanda—mən burada ən çox milli-mənəvi dəyərlərimizlə bağlı proqramları nəzərdə tuturam—bu, təkcə tamaşaçı zövqünü oxşamır, eyni zamanda insanların keçmiş haqqında biliklərini, təsəvvürlərini zənginləşdirir, genişləndirir, gənc nəslin ədəbi-mədəni irsə bağlılığını gücləndirir. Özü də belə verilişlər ölkəmizdən kənarda seyr ediləndə daha səmərəli, daha faydalı olur. Bir də ki, etiraf etməliyik ki, qürbətdə yaşayan soydaşlarımızın milli-mənəvi dəyərlərlə bağlı hazırlanan proqramlara daha çox ehtiyacları var!.. Bunu deyirəm və Azərbaycan Televiziyası ilə yayımlanan, son dərəcə böyük rəğbət qazanan, dünyanın hər yerində maraqla izlənən muğam müsabiqələrini xatırlayıram. Belə verilişlərin gücünü, siqlətini, təsirini kim inkar edə bilər?!.

Yaxud başqa bir mühüm məsələ. Radio-televiziya verilişlərinin aparıcıları dilimizə qarşı həssaslıq nümayiş etdirməlidirlər. Dilimizin qorunması, yad, əcnəbi təsirlərə məruz qalmaması hamımızın, o cümlədən tele-radio aparıcılarının müqəddəs borcudur. Amma tele-radio kanallarında buna necə əməl olunur? Açığı bu sahədə vəziyyət acınacaqlıdır. Aparıcıların bir çoxu doğma ana dilində çətinliklə danışır, sözləri düzgün tələffüz etmir. Hələ mən televiziya, radio verlişlərində müğənni, aktyor, aktrisa və digər qeyri-peşəkar aparıcıların öz nitqlərində tez-tez jarqonlara, ara sözlərinə gen-bol yer vermələrini demirəm. Telekanallarda yayımlanan verilişlərdə ölkəmizdə və dünyada baş verən hadisələrin məzmununu əks etdirən titrlərdə isə dilimiz lap bərbad hala salınıb. Elə cümlə olmur ki, orada hansısa bir kobud səhv, qrammatik yanlışlıq nəzərə çarpmasın. Reklam materiallarından danışmağa dəyməz... Belə də fikirləşirsən: görəsən televiziya rəhbərləri bu kanalları seyr edir? Seyr edirsə, bu vəziyyəti niyə görmür? Bəlkə savad, təcrübə, qeyri-peşəkarlıq görməyə imkan vermir... Bəli, fikrimcə, bu “bəlkə” ətrafında daha çox düşünməyə dəyər...

Mən bir faktı xatırlatmağa məcburam. Müstəqillik bizə bir çox maddi-mənəvi azadlıqlar bəxş edib—söz, fikir azadlığı, maddi-mənəvi irsimizə sahib çıxmaq, onları qorumaq, yad təsirlərdən xilas etmək... Radio və televiziya kanalları açmaq, bu yöndə fəaliyyət sahələrini genişdəndirmək sərbəstliyi də müstəqillik dövrünün tələbi, Azərbaycanın demokratik dəyərlərə geniş imkanlar yaratmasının bariz nümunəsidir. Amma bizdə bu nümunələrdən necə bəhrələnilir? Onun qədir-qiyməti bilinirmi?..

Bu yerdə bir həqiqəti də unutmayaq. Sovet rejimi dövründə söz, fikir azadlıqlarının məhdudlaşdırıldığı bir vaxtda Azərbaycanın efir məkanında hansı vəziyyət hökm sürürdü? Doğma dilimizdə iki radio—Azərbaycan radiosunun I və II proqramları və Azərbaycan televiziyasının da eynilə iki proqramı dinləyici və tamaşaçıların ixtiyarına verilmişdi. Vəssalam. Amma indi... İndi nə qədər radio, televiziya kanalı var. Bölgələrdə də eləcə. O zaman dilimizə, mədəniyyətimizə teleradio sistemində belə hörmətsizlik edilmirdi. Dilimizin saflığı, zənginliyi aparıcılar tərəfindən qorunurdu, bu prinsipi pozmağa heç kəsə haqq verilmirdi. Bəs bu gün...

Akademik Ramiz Mehdiyev adı çəkilən məqaləsində haqlı olaraq yazır: “Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələrinin, xüsusilə televiziya və radio kanallarının inkişaf tarixi göstərir ki, onlar Azərbaycan ədəbi dilinin yaranması və inkişafında, xalqımızın maariflənməsində, mədəniyyətimizin, milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliğində, dünya azərbaycanlılarının birliyi və həmrəyliyi ideyalarının yayılmasında əvəzsiz rol oynamışdır. Bundan başqa, ölkədə gedən ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni quruculuq prosesləri dövlət siyasətinin mahiyyətinin xalqa çatdırılması, cəmiyyətin aktual problemlərinin müzakirəsi, günün nəbzinə uyğun verilişlər hazırlanması da televiziya və radio üçün daim prioritet istiqamətlər olmuşdur”.

Azərbaycan teleməkanında yuxarıda qeyd etdiyim kimi, keyfiyyətsiz şou-proqramlar, necə deyərlər, ayaq açıb yeriyir. Amma cəmiyyətin, xüsusilə gənc nəslin maariflənməsinə, intellektual-mənəvi yüksəlişinə xidmət edən proqramların hazırlanmasına dırnaqarası yanaşılır. Son illər respublikamızın qazandığı uğurların, qlobal enerji-kommunikasiya layihələrinin reallaşdırılmasına yönələn işlərin ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılmasına, bununla əlaqədar sənədli filmlərin hazırlanmasına fikir verilmir.

Ümumiyyətlə, bu və ya digər problemlər barədə hörmətli akademik Ramiz Mehdiyevin sözügedən məqaləsində ətraflı bəhs edilmişdir. İnanıram ki, teleefir məkanında rəhbərlik edən səlahiyyətli şəxslər bundan nəticə çıxaracaq, qısa zaman kəsiyində kollektivlərin yaradıcılıq axtarışlarını gücləndirəcək, bununla da keyfiyyətli mənəvi-əxlaqi dəyərləri olan, ictimai əhəmiyyət daşıyan verilişlərlə tamaşaçıların görüşünə gələcəklər.

Bütün bunlarla yanaşı, bir gerçəkliyi də diqqətdən qaçırmaq olmaz ki, teleefirin, evimizin daimi qonağı olan televiziyaların bizə, uşaqlarımıza, nəhayət cəmiyyətimizə hansı dəyərləri təqdim etdiyinə vaxtında reaksiya verək. Gözləməyək ki, yenə bir gün Azərbaycanın dövlət rəsmiləri bu məsələyə müdaxilə etmək məcburiyyətində qalsınlar və yalnız bundan sonra biz narahat fikir və düşüncələrimizi dilə gətirək. Bu mənim özümə də, deputat həmkarlarıma da aiddir. Axı bizim hər birimiz, hətta hər bir vətəndaş belə, milli, əxlaqi, mənəvi dəyərlərimizə xələl gətirən hərəkətə qarşı çıxmağa və onları qorumağa borcluyuq. Gəlin bu vətəndaşlıq borcuna sədaqət göstərək və “keçmiş gələcəyin peyğəmbəridir” deyimindən çıxış edib, bir zaman keçmişə çevriləcək bu günümüzü gələcəyin yağdıracağı lənətdən qoruyaq!

Miri Qəmbərov

Xalq qəzeti.- 2009.- 24 oktyabr.- S. 7.