Bir dostum vardı...

Hər gün olmasa da hər ay, hər il yeni-yeni insanlarla tanış oluruq. Günlər, aylar keçir. Zaman dəyişir. Ayrılırsan. Heç özün də bilmədən unudursan, yadlaşırsan, bəzən adını belə yaddan çıxarırsan. Lakin elə insanlar da var ki, iş yerlərini dəyişsən də, başqa-başqa yerlərdə yaşasan da, onları unuda bilmirsən. Zaman-zaman xatırlayırsan, gözün önünə gətirirsən. Xəyalən danışırsan, dərdləşirsən. Yaxşı ki, həyatda, cəmiyyətdə belə insanlar var. Yoxsa həyatın mənası olmazdı. Həyat cılızlaşardı. Həyatı, cəmiyyəti, bəşəriyyəti yaşadan belə insanlardı...

Mənim də belə nadir, möhtərəm, qeyrətli, namuslu, insanlığa nümunə olan bir dostum vardı. Böyük Tanrı belə insanları təkcə öz ailəsi, rayonu, şəhəri üçün deyil, bütün ölkə üçün yaradır, həyat verir, zəka, istedad, qabiliyyət verir. Sonra da xalqın səadəti üçün çalışmaqdan ötrü ömür verir. Belə insanlardan biri də ölümündən sonra da ölməzlik qazanan, Azərbaycan mətbuat tarixində əbədi yeri olan Rəşid Mahmudovdur.

Rəşid Mahmudovla mən 1962-ci ildə dəniz qırağındakı köhnə “İnturist” mehmanxanasının vestibülündə tanış olmuşdum. Mehmanxanaya yenicə girmişdim. Böyük türk şairi Nazim Hikmətin yaşadığı otağı soruşmaq istəyirdim. Nazim Hikmət dahi dramaturq Mirzə Fətəli Axundzadənin yubileyində iştirak etmək üçün Bakıya gəlmişdi. Tapşırıq almışdım ki, onu respublikada olan günlərdə müşayiət edim.

Qəfildən ucaboylu, yarlı-yaraşıqlı cavan bir adamın əlini çiynimdə gördüm:

— Nazim Hikmətin yanına getmək istəyirsən?

Mən:

— Bəli.

O:

— Gedək. Mən də ora gedirəm. Tanış olaq, Rəşid Mahmudov.

Mən:

— Yasif Nəsirov.

Bax, bizim ilk görüşümüz beləcə başladı. Sonradan məlum olacaq ki, bu bir anlıq təmasla tanıdığım insan həyatım boyu xeyirxahıma çevriləcək...

İllər keçəcək. İsmayıllı rayonunun Mican kəndindən çıxan Rəşid Mahmudov özü üçün bir tərcümeyi-hal yazacaq.

... Azərbaycan Dövlət Unversitetinin jurnalistika fakültəsinin tələbəsi; həmin universitetin aspirantı, “Hümmət” təşkilatının fəaliyyətini tədqiq edən alim; “Kommunist” qəzetində məsul vəzifələrdə çalışan; bir neçə kitabın və çoxsaylı elmi, publisistik məqalələrin müəllifi; Azərbaycan KP MK mətbuat, radio və televiziya bölməsinin müdiri; Zaqatala RPK-nın birinci katibi; “Kommunist” qəzetinin (indiki “Xalq qəzeti”nin), “Azərbaycan Kommunisti” — “Kommunist Azerbaydjana” jurnalının baş redaktorları; Azərbaycan Dövlət Mətbuat Komitəsinin sədri; Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin (XIII,XI,X, XII çağırış) deputatı və s. və i.a. Əmək fəaliyyəti dövründə iki dəfə “Qırmızı əmək bayrağı” ordeni, “Rəşadətli əməyə görə” və “Əməkdə fərqlənməyə görə” medalları ilə təfliflər...

1969-cu ilin isti avqust günləri idi. Ailəm Kislovodskda dincəlirdi. Hazırlaşırdım ki, məzuniyyət götürüb uşaqların yanına gedim. Bir aydan artıq idi ki, Azərbaycan KP MK-nın birinci katibini işdən azad etmişdilər. Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri general Heydər Əliyev birinci katib seçilmişdi. Mərkəzi Komitənin növbədənkənar plenumu gözlənilirdi. Belə bir vaxtda respublika komsomol təşkilatının Mərkəzi Komitənin birinci katibi Elmira Qafarova məni yanına çağırdı.

— Məzuniyyətini ləğv etdim, — dedi. — Sənə şad xəbər vermək istəyirəm. Dünən axşam Heydər Əliyev zəng etmişdi. Sənin necə işçi olmağınla maraqlandı. Bu, bizim hamımız üçün böyük məsələdir. Göstəriş verdi ki, səni təcrübi işdə yoxlayıb partiyanın Mərkəzi Komitəsinin təbliğat və təşviqat şöbəsinə götürsünlər. Sabah saat onda şöbə müdiri Teymur Əliyevin yanında olarsan. Göstəriş vermişəm, sənədlərini hazırlayıblar.

Deyilən vaxt Mərkəzi Komitədə oldum. Teymur müəllim məni qəbul etdi. Rəşid Mahmudovu çağırdı.

— Rayon qəzetlərinin bir aylıq nömrələrini verərsən Yasifə. Üç gün vaxtı var. Arayış hazırlasın. Sən də istiqamət ver.

Rəşid müəllimlə birlikdə onun iş otağına gəldik. Ayrıca kabinet verdilər. Başladım işləməyə. Vaxt gəlib çatmışdı. Hələ bir səhifə də yazmamışdım. Ancaq oxuyurdum. Həm də bərk həyəcan keçirirdim. Üçüncü gün Rəşid Mahmudov içəri girdi. Əhval-ruhiyyəsi yaxşı idi. Qəzetləri qabağımdan götürdü.

— Bəsdi oxuduğun, — dedi, — al bu arayışa diqqətlə bax. Qurtaran kimi gəl yanıma. Vaxt itirmə.

Oxudum. On ikinci səhifəyə çatanda öz imzamı görüb təəccübləndim. durub yanına getdim.

Soruşdu:

— Necədir, xoşun gəldimi?

Mən:

— Əladır. Lakin səhvən mənim soyadımı yazıblar.

Rəşid Mahmudov:

— Burda heç bir səhv yoxdur. Qol çək. Teymur müəllim gözləyir. Gülə-gülə əlavə etdi:

— Gələcəkdə sən də mənim əvəzimdən bir arayış yazarsan. Hesabı bərabərləşdirərik. İmza atmalı oldum.

Rəşid müəllim mənim imzamın altından: “Tanış oldum. İradım yoxdur” yazdı... Teymur Əliyev arayışı bizim yanımızda oxudu. Xoşu gəldi. Üzünü mənə tutub dedi:

— Nə tez Rəşid Mahmudovun stilində arayış yazmağı öyrəndin.

Mən qızardığımdan əlimi üzümə çəkdim. Daha başa düşə bilmədim ki, Teymur müəllim nəyə işarə edir.

Rəşid Mahmudov bax beləcə təmənnasız adam idi. Yaxşılığını heç kəsdən əsirgəməzdi. İnsanların əlindən tutardı. Onlara çörək verərdi. Əllərindəki çörəyi almazdı. Böyük Allah ona böyük ürək bağışlamışdı. O, ömrü boyu bu ürəyin qanunlarını pozmadı. Ona — Allahına, insanlara sadiq qaldı...

Rəşid Mahmudovla beş il bir şöbədə çalışdıq. Şahidi oldum ki, o, neçə-neçə insanları şərdən, xətadan, bəladan qurtardı. Haqqı tapdalanan adamlar onun yanına qaçardılar. Ondan kömək umardılar. Çox sadə idi. Hamı ilə dil tapırdı, daha doğrusu, hər kəslə öz dilində danışırdı. Biz onun intellektual səviyyəsinə, ziyalılığına, xoş rəftarına, mehribanlığına heyran idik. Rəşid müəllim öz üzərində olduqca çox çalışırdı, işləyirdi. Böyük mütaliə qabiliyyətinə malik bir ziyalı idi.

O vaxtlar mədəniyyət şöbəsi ayrıca fəaliyyət göstərirdi. O isə respubilka mətbuatına rəhbərlik edirdi. Qlavlitin işlərinə nəzarət də onda idi. Bu sahələr xüsusi məsuliyyət və diqqət tələb edirdi. Elə bir gün olmazdı ki, yazıçı və şairlərdən kimi isə onun iş otağında görməyəsən. Süleyman Rəhimov, Əli Vəliyev, Qasım Qasımzadə, Bəxtiyar Vahabzadə, Mirzə İbrahimov, İmran Qasımov, Məmməd Arif və başqaları tez-tez onunla görüşə gələrdilər. Saatlarla fikir mübadiləsi edərdilər. Yeni kitablarını bağışlardılar.

Gənc yazıçı və şairlərin əsərlərinin çap edilməsinə, işıq üzü görməsinə xüsusi qayğı göstərərdi.

Rəşid Mahmudov milli ruhlu insan idi. Kiçik hisslərdən, duyğulardan uzaq idi. O, böyük arzularla yaşayırdı. Sədaqətli dost, təmiz insan idi. Bütün müsbət keyfiyyətləri özündə cəmləşdirmişdi.

Həmişə deyərdi ki, yaxşı dost, yaxşı insan — məlahətli, zərif musiqiyə bənzər. Yanında olmayanda onun könül oxşayan, ruh açan, qəlbini yaşamağa-yaratmağa səsləyən sədası həmişə qulaqlarında qalar. Sənə həmdərd, həmdəm, həmsirr olar, səni ovudar, darıxmağa qoymaz..

Yaxşı dost möhkəm, sal qayaya bənzər. Heç bir təzyiq, zamanın heç bir tufanı onu yerindən tərpədə, sarsıda bilməz. Sən həmişə onun dəyanəti ilə fəxr edərsən. Çətinə, dara düşəndə ondan bir səngər kimi, qüdrətli qala kimi istifadə edərsən. Ona sığınarsan. Ona etibar edərsən. Qorxmazsan, canını belə onun yolunda əsirgəməzsən...

Yaxşı dost elə bil nəhəng ağaca bənzər ki, ayağı torpaqda, zirvəsi günəşdə. Göylə yer arasında sənə çətir tutub, hər cür od-alovdan, qar-çovğundan qoruyar. Buna görə də deyirlər: “Yaxşı dost xəzinəyə bənzər”. Bu xəzinənin bir açarı olmur ki, xəsis ev sahibi kimi həmişə cibində gəzdirəsən. Bu xəzinənin qapıları həqiqi dostların üzünə həmişə taybatay açılır.

Yaxşı dost münbit, zəngin torpağa bənzər. Torpaq heç zaman onun üstündə yaşayıb-yaradanın kimliyini, əqidə sahibliyini soruşmur, hamıya bir gözlə baxır. Zəhmət çəkənə sirrini açır, dərdini onun qulağına pıçıldayır, sərvətini ona bəxş edir, onunla fəxr edir.

Ağac hər yerdə ağacdır, barlısı var, barsızı var. Bulaq hər yerdə buraqdır, istisi var, sərini var. Meşə hər yerdə meşədir, qalını var, seyrəyi var. Dağ hər yerdə dağdır, alçağı var, hündürü var. İnsan hər yerdə insandır, yaxşısı var, pisi var, mərdi var, namərdi var, dərini var, dayazı var. İnsan o zaman insan olub ki, alicənab olub, mərd olub, vətənpərvər olub, bir-birinə dost olub, qardaş olub. Bu amal uğrunda vuruşub, əlləşib, qan töküb, zəhməti, dostluğu əziz tutub, ona sığınıb. “Tək əldən səs çıxmaz” deyiblər. Tək adam tez məhv olar, batsa xilas ola bilməz, sel-su onu yerindən tez oynadar, uçurar. Əsl dostluq günəşə bənzər, heç kimə fərq qaymadan şüasını hamıya səxavətlə paylayar.

Böyük ürəklər, insani ürəklər, həyata, işığa bağlı ürəklər, gülləri, çiçəkləri, ağacları, meşələri, dağları, torpağı sevən ürəklər, təklik, tənhalıq sevməmişlər. Böyük insanlar — Rəşid Mahmudovlar da belə olmuşlar. Din ayrılığı, dil ayrılığı heç zaman insanlığa — dostluğa mane ola bilməmişdir. Həmişə gözəllik qalib gəlib, dostluq qalib gəlib, həyat, məhəbbət qalib gəlib. Dostluq və gözəllik! Gözəllik və dostluq! Harada gözəllik varsa, orada mərdlik var, səadət var, xoşbəxtlik var. Harada dostluq varsa, orada xeyir-bərəkət var, məğlubedilməzlik var, həmfikirlik var, mehribanlıq və birlik var.

Rəşid Mahmudov gündəlik hərəkətlərində, yazdığı əsərlərində, insanlara münasibətində bu birliyi, məslək dostluğunu, qardaşlığını həmişə yüksək qiymətləndirmişdir.

Rəşid Mahmudov sözün yaxşı mənasında çox qəribə insan idi və ömrünün axırına kimi də buna sadiq qaldı. Dağılan dünyamız, dəyişilən cəmiyyətimiz, insanların dönüklüyü, acgözlüyü, hərisliyi, dünya malına həvəs onu öz yolundan — Allah yolundan döndərə bilmədi. Öz insanlıq amalına xəyanət etmədi. Yaxşı, firavan, xoşbəxt günlərlə bərabər, ağır, məşəqqətli, çətin günləri də oldu, o isə yenə də Rəşid olaraq qaldı.

Rəşid Mahmudov əslən İsmayıllı rayonundan idi. Lakin ölkəmizin müxtəlif yerlərindən olan sağlam düşüncəli insanlar Rəşid müəllimi ürəkdən sevir, ona arxalanır, onu müdafiə edirdilər. Zaqatalalılar rayonlarında 7 ilə yaxın RPK-nın birinci katibi işləmiş Rəşid Mahmudovu öz doğmaları, can-ciyərləri bilirdilər. Onu həmin rayondan Bakıya başqa işə keçirəndə Mərkəzi Komitəyə dəstə-dəstə insanlar axışıb xahişə gəldilər ki, onu Zaqataladan aparmasınlar.

Rəşid Mahmudov insanlar üçün bir işıq, bir ümid idi. Ədalət, arzu mücəssəməsi idi. Rəşid Mahmudov təkcə insanlar deyil, Allah tərəfindən də seçilən və sevilən adam idi. Əsil-nəcabətinə məxsus, zəmanənin ən gözəl dəyərlərini özündə cəmləşdirmiş şəxsiyyət idi. Onunla münasibətlərimiz zaman-zaman doğmalaşmış, büllurlaşmışdır. O, təkcə mənim deyil, çoxsaylı tanış və dostlarının qəlbində sabah da, gələcəkdə də xeyirxah, nəcib, təvazökar, karagələn, sadə, insani keyfiyyətlərini özündə birləşdirən ictimai-siyasi xadim, ziyalı kimi yaşayacaqdır.

Mənim belə mehriban, sədaqətli, ədalətli, bacarıqlı təşkilatçı bir dostum vardı. Onunla dostluğum həyatımı daha da dolğun və mənalı etmişdir. Yadıma böyük şairimiz Rəsul Rzanın bir essesi düşdü:

Bir dostumuz öldü,

Adamların yaxşılarından idi.

Sözü, işi, arzuları ilə İnsan idi.

Bu ölümə yerin torpağı yandı.

Ağacın yarpağı yandı.

Göynədi qəlbim

Duz basılmış yara kimi.

...Bir insan öldü,

Dünyada böyük qəlbinin istisi qaldı.

İşıqlı fikri,

Mehriban hissi qaldı,

Yaşadı, döyüşdü.

Qəlbində insanların

Kədərini, sevincini daşıdı.

İndi İsmayıllı dağlarının döşündə əbədiliyə qovuşmuş bu İnsana — Rəşid Mahmudova təbiət laylay çalır.

Qəni-qəni rəhmət! Onun haqq dünyasında, Cənnəti-Əlada rahat uyumağa tam haqqı var!..

Yasif NƏSİRLİ,

əməkdar incəsənət xadimi, yazıçı

Xalq qəzeti.- 2009.- 31 oktyabr.- S. 6.