Biri vardı, biri yoxdu...

Bir kənd vardı uzaqlarda. Uşaqlıq xatirələrimin nağılı olan və yaddan çıxan deməzdim, unudulan bir kənd. Etibarsızlığın, torpağa dönüklüyün və böyük bir imperiyanın dağılması nəticəsində unudulan bir kənd...

Keçmiş SSRİ-nin sayılıb-seçilən kəndlərindən idi Ağstafa rayonunun Soyuqbulaq kəndi. Çünki həmin kənddəki “Qunduzçuluq” sovxozu birbaşa SSRİ Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə tabe idi. Xoşbəxt idi o kəndin adamları. Səhərlər işə gedir, axşamlar evə qayıdırdılar. Bu gün xoşbəxt adam axtarışına çıxanda başa düşürsən ki, dünyada ən xoşbəxt adam elə səhərlər işə, axşamlar evə qayıdan adamlardır. Çünki onlar kimə və nə üçünsə lazımdırlar. Unudulmurlar. Unudulmurlarsa demək yaşayırlar. Yaşayanlar yaratmasalar yaşaya bilməzlər, unudularlar.

Soyuqbulağın da Rüstəm kişiləri, Yastı Salmanları, balaca İsmayılları və Cəhrə nənələri var idi. Onlar olmasaydı, kənd həyatı maraqsız olardı. Pisi yaxşıdan seçmək, keçmişi bir daha yada salıb, ötüb keçmişləri qiymətləndirmək istəsən yalnız həmin şəxslərin timsalında kəndi yada sala bilərsən. Onlar öz dünyasını, biz uşaq dünyamızı yaşadırdıq o kənddə. Qarayazı meşəsinin ətrafında salınan bu kəndin güzəranı nə qədər ağ idisə sonradan elə bil həyatına qara bir yazı yazıldı. SSRİ dağıldıqdan sonra həmişə maraqlanırdım, görəsən necədir kəndin vəziyyəti. Hansı soyuqbulaqlıdan soruşurdumsa, hamısı “kənd dağılır” deyirdi. Amma onlardan heç biri kəndin niyə dağılmasının səbəbini demirdi.

Qazax və Ağstafa rayonuna ezam olunmuşdum. Bir də nə vaxt bu bölgəyə gəlib-gəlməyəcəyimi fikirləşib, adını üzürlü səbəblərdən çəkmək istəmədiyim yoldaşlardan Soyuqbulağa getməkdə kömək etməklərini xahiş etdim. Uzun yolu qısa edib gəldik Soyuqbulağa. Kaş gəlməyəydim... Həmin kənddən əsər-əlamət yox idi. Elə bil yad bir yerdə idim. Qocalmışdı gözəl kəndim. Kəndin məktəbi ilk baxışdan “burda daha heç kim oxumur” deyirdi. Tavanı uçmuş, hasarı dağılmış məktəbin həyətində bir neçə yaşlı adam oturub söhbət edirdi. Bəlkə keçmiş xoşbəxt günlərini yada salırdılar. Yol qırağında dayanan yaşlı qadın və kişilər ümidsiz baxışlarla mənə baxırdılar. Utandım onlardan, cəsarət edib hal-əhval tuta bilmədim. İlk baxışdan hər şey məlum idi. Soyuqbulaq kəndi unutqan övladlarının etibarsızlığı ucbatından yox olmuşdu. Kənddə həyat əlaməti belə yox olmuşdu, torpağın üzünü şoran almışdı. Elə bil qar yağmışdı kənddə. Evlərin divarlarında ot bitmişdi.

Kəndin içi ilə gəzdikcə tamam başqa mənzərə ilə rastlaşdım. Qunduz saxlanılan fermalar elə bil olmayıb. Gölün qırağındakı bulaq batıb. İndi orda qamışlıqdı. Sovxozun meyvə bağının ağaclarını elə bil kökündən qoparıblar. Yol qırağı boyunca əkilmiş söyüd ağaclarından biri də qalmayıb. Əvvəllər yük avtomobilləri, kombaynlar gedən yollar indi cığıra dönüb. Birtəhər uşaqlıq illərimdə şah sarayı hesab etdiyim baba yurdumu tapdım. Hansı hissləri keçirdim, onu bir cümlə ilə yaza bilmərəm. Bəli, şah sarayı hesab etdiyim baba yurdum sən demə, kiçik bir koma imiş. Yaşlı bir qadından uşaqlıq dostlarımı soruşdum. Sürücü Tahirin oğlu Namiqdən başqa hamısı kəndi tərk ediblər. Namiq isə yataq xəstəsidir. Mən onun yaşadığı evə getmədim. Ona görə getmədim ki, saymamazlıq etdim. Onu həmişə ayaq üstə, dəliqanlı, ərkəsöyün bir oğlan kimi tanıyırdım. İstədim xatirəmdə elə o cür də qalsın. Həm də mənə elə gəldi ki, Namiqin xəstələnməsinin birinci səbəbkarı elə mənəm. Və mənim kimi unutqanlar. O birilərini həm qınayıram, həm də qınamıram. Qadının sözlərindən başa düşdüm ki, onlar bir daha bu kəndə qayıtmayacaqlar.

Deməli bu kənddə bir daha sazlı-zurnalı toylar olmayacaq. Gəlin meydanında kənd igidləri güləşməyəcək. Kəndin gənc ziyalısı hesab olunan Dövlət müəllim səhərlər məktəbə gedəndə, onu sevən, bu barədə qorxusundan heç kimə deməyən o “qız” meyvə bağında sevdiyi oğlanın arxasınca baxıb ağlamayacaq. Briqadir Əmirxan sosialist yarışmasında qalib gəlməyəndə, onun qızı Qulay atasının hayıfını həyətlərindəki toyuq-cücədən çıxmayacaq. Briqadir İrvahamın oğlu “dəli” Şöhrət özünü hind kinolarının qəhrəmanlarına oxşatmayacaq. Şərə nənə yağışlı-leysanlı bir gündə, oğlu İskəndərdən xəbərsiz nəvəsi 13 yaşlı Şadlıq üçün siqaret almağa getməyəcək. Traktorçu Rəsulun oğlu Aydınla dalaşanda meskom Rüstəmin qızı Arzu məni müdafiə etməyəcək. Kəndin bugünkü mənzərəsini seyr edəndə, başa düşdüm ki, bu hadisələr bir daha təkrar olunmayacaq. Çünki dünən reallıq olub, bu gün xatirələrə dönən zamanı geri qaytarmaq mümkün deyil. Zamanla ayaqlaşmaq üçün isə artıq bu kənddə elə bir qüvvə yoxdur.

Yaxınlaşdım uşaq vaxtı gündə bir neçə dəfə çimdiyim arteziana. İndi həmin artezian deyildi. 30 il əvvəl gur suyu olan bu quyudan indi demək olar ki, su gəlmirdi. Bir oğlan uşağı mənə yaxınlaşıb “əmi, içmə bu sudan, şorandı” dedi. Yaşını soruşdum “13" dedi. Daha dinə bilmədim. Kövrəldim. İçin-için ağladım. Deyə bilmədim ki, ay oğul, mən 13 yaşında çıxmışam bu kənddən, suyu quruyan artezian mənəm, mən. Deyə bilmədim ki, bu kənddə bir Xanım nənə vardı. Bəy qızı idi. Kənd camaatına rəiyyəti kimi baxırdı. Camaat da onun qəlbini qırmırdı. Başa düşürdülər ki, bəy qızı elə belə olmalıdır. Onun həyat yoldaşı Sarı Aslan Azərbaycanın xalq qəhrəmanı Qaçaq Kərəmin dəstəsinin üzvü olmuşdu. Aslan baba yapıncıda, at belində kənddə gəzəndə avtomobil sürücüləri hörmət əlaməti olaraq onu ötüb keçmirdilər. Deyə bilmədim ki, bu kənddə bir feldşer Hacı var idi. Hamı onu ”Hacı doktur" çağırardı. O qədər savadlı adam idi ki, ətraf kəndlərdən xəstələr onun yanına gələrdi. Deyə bilmədim ki, bu kənddə bir Qurbanəli kişi də yaşayırdı. Sovxozun müsahibi idi. Əlindən qəzet-jurnal düşməzdi. Əgər poçtalyon Rais onun qəzetlərini bir gün gecikdirsəydi, Qurbanəli kişi səhəri gün gedərdi Ağstafanın poçt şöbəsinə. Dünyada baş verən bütün hadisələrdən xəbərdar idi və kənd camaatını da məlumatlandırardı. Deyə bilmədim ki, bu kənddə bir Şura nənə var idi. Həyat yoldaşı Səməd baba II Dünya müharibəsində yaralananda Şura nənə tibb bacısı imiş. Bir-birini necə seviblərsə, müharibədən sonra Səməd baba özü ilə Şura nənəni də Soyuqbulağa gətirir. Bütün qohumları yazıq kişidən üz döndərir. Şura nənə İslam dinini qəbul edəndən sonra ona “gəlinimiz” deyiblər. Deyə bilmədim ki, bu kənddə Yolçu adında bir meşəbəyi var idi. Rəhmətliyin bir qolu yox idi. Yolçu gümüş rəngli atını minib Qarayazı meşəsinə gedəndə nəinki adamlar, quşlar da qorxusundan meşəni tərk edirdi. İndi onların hamısı dünyasını dəyişib ay bala. Elə kəndin xeyir- bərəkətini də özləri ilə aparıblar. Deyə bilmədim. Qorxdum o uşaqdan. Birdən o mənə ağıllı bir sual verərdi ki, bəs siz nə etmisiniz bu kənd üçün? Haradasınız həmin baba-nənələrin nankor övladları? Niyə yaxşı güzəran axtarışına çıxıb, bir-birinizlə bəhsə girib tərk etdiniz kəndinizi. Babalarımızın yurd-yuvasını indi kol-kos basıb. Bərəkətli tarlalarda indi susuzluqdan ilanlar mələyir. Qarayazı meşəsinin yarısı da qalmayıb. O, uşağın baxışlarında mən oxudum həmin sualları. Reallığı əks etdirən bu günün 13 yaşlı cocuğun qarşısında müqəssir kimi dayanmışdım. Özümə bəraət qazandıra bilmirdim. Sarsılmışdım. Beləcə keçmişini unudan və unudulan kimi kəndi tərk etdim...

Məni bağışla, Soyuqbulaq kəndim. Babalardan-nənələrdən bizlərə ərmağan olan kəndim. Mən sənin bərəkətli tarlalarının məhsulu ilə böyüdüm. Mən sənin “Qara su” gölündə çimib, arteziandan su içib boya-başa çatdım. Amma səni unutdum. Halal edin mənə çəkdiyiniz zəhməti, kəndimizin zəhmətkeş insanları. Mən heç bir vaxt sizin qarşınızda unutqanlıq günahımı yuya bilməyəcəyəm. Bəlkə də mənə bir də sizə qonaq gəlmək qismət olmayacaq. Amma ümid edirəm və tam əminəm ki, bir gün gələcək, Soyuqbulaq yenidən dirçələcək. Qayıdacaq biz unudulanların unutmayan balaları unudulan kəndlərinə. Yenə səhərlər işə, axşamlar evə qayıdacaqlar. Müstəqil Azərbaycanın Soyuqbulaq kəndinə. Və burda yeni nağıl başlayacaq... Biri vardı, biri yox...

AZƏR

Xalq qəzeti.-2009.-1 yanvar.- S.5.