Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı xalqın

həyat səviyyəsini, dövlətin isə nüfuzunu yüksəldir

Bu gün — yeni əsrin doqquzuncu ilinin ilk günlərini yaşayan müstəqil Azərbaycanın keçdiyi yola nəzər salarkən xalqımızın fəxr etməyə, qürur və iftixar hissləri keçirməyə böyük haqqı vardır. Geriyə baxanda xalqın və milli dövlətçiliyimizin uzun əsrlərdən bəri yaranmış tarixini görürük. İlk nəzər saldığımız səhifələr ötən əsrin 90-cı illərində ikinci dəfə əldə etdiyimiz dövlət müstəqilliyimizin qısa salnaməsi olur. Tarixçilər və politoloqlar 1993-2003-cü illəri Azərbaycan dövlətinin Azərbaycan xalqına xidmət etdiyi, xalqın öz dövlətinə misilsiz dəstək verdiyi dövr kimi xarakterizə edirlər. 2003-cü ildən sonrakı beş ili həm tarixçilər, həm siyasi ekspertlər, həm də dövlət başçımızın liderlik məharətini yüksək qiymətləndirən hər bir vətəndaş sırf inkişaf baxımından xarakterizə edir, bu dövrü möhtəşəm proqramlar və transmilli layihələr dövrü adlandırırlar. Ancaq 2003-2008-ci illərin ən dəqiq qiymətləndirilməsini bilavasitə möhtərəm Prezidentimizin öz çıxış və nitqlərində görürük: “Bizim son beş ildəki təcrübəmiz onu göstərir ki, nəyi planlaşdırmışıqsa, nəyi bəyan etmişiksə, onu icra etmişik və çox hallarda vaxtından tez etmişik”.

Azərbaycan dövlətinin son beş ildə əldə etdiyi nailiyyətlər, qazanılmış uğurlar barədə statistik materiallar həm ölkə ictimaiyyətinin, həm də dünya ictimaiyyətinin gözü qabağındadır. Ancaq bir neçə mühüm mənbə vardır ki, dünya ictimaiyyəti həmin mənbələr vasitəsilə Azərbaycan həqiqətləri barədə daha əhatəli məlumat ala bilirlər. Bu mənbələr dövlət başçımızın oktyabrın 24-də Prezident kimi ikinci dəfə and içdiyi gün söylədiyi nitq, noyabrın 25-də İtaliyanın “RAİ İnternational” telekanalına verdiyi müsahibə və dekabrın 31-də Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi Günü və Yeni il münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrikidir. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İcra Aparatının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin ötən il noyabrın 12-də “Xalq qəzeti”ndə dərc olunmuş “Azərbaycan—2003-2008: Reallığa çevrilən qeyri-adi zaman” (Zaman və sürətə qısa fəlsəfi baxış) və “Xalq qəzeti”nin 30 dekabr tarixli sayında verilmiş “Zaman haqqında düşünərkən və elitanı transformasiya edərkən: Varislik və innovasiyalılıq” adlı geniş fəlsəfi-analitik materiallar da son beş ildəki Azərbaycan həqiqətlərini bütün incəliklərinə qədər xarakterizə edir.

Bu həqiqətlər nədən ibarətdir? Əvvəla, müstəqil Azərbaycan dövləti qloballaşan və iti sürətlə dəyişən dünyanın bütün beynəlxalq ictimaiyyət üçün getdikcə daha çox maraq kəsb edən subyektinə çevrilir. Bu maraq ölkədaxili ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi inkişafın tempindən və gənc müstəqil dövlətin beynəlxalq aləmə daha iti sürətlə inteqrasiya etməsindən qaynaqlanır. Azərbaycan “sərhədləri bağlayıb ölkəni inkişaf etdirmək” kimi primitiv tezislərdən uzaq — bütün dünyaya açıq, ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıqda qarşılıqlı maraq və mənafelərin bərabərhüquqlu şəkildə təmin edilməsinə nail olan bir ölkədir. Məhz bu prinsiplər ölkənin inkişafına və dövlətin möhtəşəm siyasi nüfuz qazanmasına səbəb olmuşdur. Sosial siyasət və əhalinin maddi rifahı, regionların sosial-iqtisadi inkişafı, neft siyasəti və enerji təhlükəsizliyi, qeyri-neft sektorunun inkişafı, ordu quruculuğu, qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial şəraitinin yaxşılaşdırılması, xarici siyasət, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli şəkildə həll edilməsi üçün həyata keçirilən diplomatik tədbirlər, ümumiyyətlə, dövlətin cəmiyyət həyatının bütün sahələrindəki fəaliyyəti böyük uğurlarla nəticələnmişdir. 2008-ci ildə və bütövlükdə son beş ildə bizim ən böyük uğurlarımızdan birinin qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi olduğunu söyləyənlər daha çoxdur. Ona görə də bu yazıda həmin məsələyə xüsusi yer ayırırıq.

Qeyri-neft sektorunun inkişafını iqtisadi siyasətin başlıca prioritetləri hesab edən hökumət enerji, nəqliyyat, su, kommunikasiya, rabitə və digər sahələrin dirçəldilməsi üçün son illərdə genişmiqyaslı layihələr həyata keçirib. Son üç ilin mənzərəsi onu göstərir ki, neft sektorunun inkişafı fonunda qeyri-neft bölməsini iqtisadiyyatın aparıcı sahəsinə çevirmək mümkündür. Qeyri-neft sektorunun əsas sahələri isə sənaye, nəqliyyat, informasiya texnologiyaları, kənd təsərrüfatı, valyuta ehtiyatlarının xarici maliyyə institutlarında yerləşdirilməklə idarə olunması, turizm hesab olunur.

Diqqət yetirsək görərik ki, Azərbaycanın yeni inkişaf erasının başlıca istiqamətlərindən biri sənaye potensialının ölkə iqtisadiyyatında milli gəlir baxımından əhəmiyyətli yer tutmasıdır. Bu sahə artıq dinamikliyi ilə digər iqtisadi sferaları geridə qoymağa başlayıb. Ölkədə güclü sənaye istehsalının yaradılması və sənayenin şaxələndirilməsi dövrünün start götürməsi ümumilikdə iqtisadiyyatda intensiv inkişafı sürətləndirməkdədir. Sənaye potensialının artması respublikamızın inkişafının mühüm prioritet istiqamətinə çevrilib. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda sənayeləşmənin başlanması üçün zəngin xammal bazasının mövcudluğu, nəhəng və çoxşaxəli sənaye kompleksinin imkanlarının səfərbər edilməsi bu sahənin inkişafına baza yaradır.

Azərbaycanda bu gün sənaye istehsalının artım tempi ilə ümumi daxili məhsulun dinamikası demək olar ki, eyni səviyyədədir. 2007-ci ildə ÜDM istehsalı 27 faiz, sənaye isə 24 faizlik artımla başa çatıb, bu isə həmin sahənin iqtisadiyyatda lokomotiv rolu oynadığını təsdiqləyir. Bu gün milli məhsulun 20 milyard manatdan çox hissəsi də məhz sənaye məhsulundan ibarətdir. Azərbaycan sənayenin inkişafı tempinə görə son 2 ildə MDB dövlətləri arasında ilk yerlərdə dayanır, ötən ilin 5 ayı üzrə makroiqtisadi göstəricilərdə də sənaye məhsulunun həcminə görə ilk üçlükdə qərar tutub. Azərbaycanda sənayenin inkişafına neft sektoru impuls versə də, ümumilikdə maşınqayırma, metallurgiya, yeyinti və emal müəssisələri, texnologiyalar, kimya kompleksi, mədənçıxarma və filiz müəssisələri, bu sahənin əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf meylləri ilə müşayiət olunmasına imkan yaradıb. Sənayenin strukturuna diqqət yetirdikdə, neft sənayesinin çəkisi ilə bərabər, digər sənaye sahələrinin artım tempi daha yüksək olub. Məsələn, sənayenin real həcmi son 4 ildə 3 dəfəyə yaxın artıb və burada maşınqayırmanın, metallurgiyanın, kimya kompleksinin, mədənçıxarmanın payı daha yüksək olub. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Gəncə zonasına səfəri zamanı sənaye müəssisələrinin vəziyyəti ilə tanış olarkən bəyan etmişdi ki, ölkədə yeni sənaye mərkəzlərinə investorların cəlb olunması üçün əlverişli biznes imkanları təmin ediləcək. Respublikamızın ən zəngin təbii ehtiyatlara malik olması sənaye potensialından maksimum faydalanmağa zəmin yaradır. Gəncə-Daşkəsən zonalarında xammal bazasının mövcud olması yeni sənaye müəssisələrinin yaradılmasına əlverişli şərait yaradıb. Gəncədə polad kompleksinin və Det-al alüminium zavodunun təməlinin qoyulması da bu layihələrin başlanğıcı kimi qiymətləndirilə bilər. Bu iki zavod kompleksinin tikintisi nəticəsində Azərabycan çox böyük iqtisadi imkanlara nail olacaq. Təkcə bu sahəyə qoyulan investisiyaların həcmi 1 milyard dollardan çox olacaq.

Postsənayeləşmədə “onurğa sütunu” hesab olunan Sumqayıtın zəngin bazasının formalaşdırılması istiqamətində aparılan işlərin əhəmiyyəti də diqqəti cəlb etməkdədir. Prezident Sumqayıtın keçmiş sənaye şöhrətinin özünə qaytarılmasını da vacib hesab etdiyini bəyan edib: “Bura həm böyük, həm də müasir sənaye şəhəri olacaqdır. Yəni Azərbaycana lazım olan sənaye müəssisələrində insanlar işlə təmin edilsinlər və həm sosial məsələlərin həlli, insanların rahatlığı üçün, həm də gözəllik üçün şəhərin böyük imkanları olsun”. Ümumiyyətlə, qarşıdakı 5 ildə sənayeləşmənin inkişafına ən azı 3 milyard dollar kapital yönəldilməsi nəzərdə tutulur. 2008-2013-cü illəri əhatə edən Dövlət Proqramının da əsas hədəfləri alüminium, polad, maşınqayırma, yeyinti və yüngül sənaye obyektlərinin yaradılmasından ibarətdir. Bu müəssisələrin inkişafı Azərbaycanın sənayesinə çox güclü təkan verəcək və sənayemiz ən yüksək dünya standartlarına cavab verən məhsulları dünya bazarına ixrac edəcək.

Qeyri-neft sektorunda informasiya texnologiyalarının çəkisi artmaqda davam edir. İnformasiya və kommunikasiya vasitələrinin geniş formada tətbiqi və ən modern rabitə texnologiyalarından istifadə Azərbaycanın dünya miqyasında ön sıralarda qərar tutmasına səbəb olub. Hökumətin İKT üzrə Dövlət Proqramı qəbul etməsi 2005-ci ildən ölkəmizdə informasiya texnologiyalarının inkişaf dinamikasında yeni mərhələ açıb. Son 4 ildə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının illik artım tempi dünya inkişaf tempini 2,7 dəfə qabaqlayıb. Proqnozlara görə, 2013-2015-ci illərdə Azərbaycan İKT-dən il ərzində ən azı 5 milyard dollardan artıq gəlir əldə edəcək. 2010-2020-ci illərdə “Regional innovasiya zonası”nın həyata keçirilməsi nəticəsində ölkəyə əhəmiyyətli dərəcədə kapital axını başlayacaq. Hökumət bu sahədən əldə edəcəyi gəlirlərin neft dollarından qazanılan mənfəətə bərabər olacağını proqnozlaşdırır.

Azərbaycan hökuməti ABŞ, İsrail, Yaponiya və digər dövlətləri təmsil edən, İKT sahəsində dünyanın ən nüfuzlu şirkətləri ilə ölkəmizdə innovasiya zonasının, yeni texnologiyaların tətbiqi üçün rabitə müəssisələrinin yaradılması sahəsində sıx əməkdaşlıq etməkdədir. Bu tendensiya Azərbaycanın dünyada informasiya texnologiyaları mərkəzlərindən biri olması barədə qənaətləri bir daha möhkəmləndirir. Proqnozlara görə, 2015-2020-ci illərdə respublikamızın informasiya texnologiyalarından illik valyuta gəlirlərinin 10 milyard manatı ötməsinə imkan yaranmış olacaq.

Nəqliyyat sektoru da Azərbaycan iqtisadiyyatının ən gəlirli sahəsinə çevrilməsinə zəngin perspektiv vəd edir. Son dövrlər regionlarda müşahidə edilən əhəmiyyətli keyfiyyət və kəmiyyət dəyişikliklərində yol-nəqliyyat sistemi müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Hökumət regionların sosial-iqtisadi inkişafına aid dövlət proqramında bu sahəyə önəm verməklə inkişafın məhz yol sisteminin yenidən qurulması ilə bilavasitə bağlı olduğunu təsdiqlədi. Regionlardakı enerji stansiyalarının, istehsal və xidmət müəssisələrinin tikintisinə, turizm obyektlərinin yaradılmasına xarici və yerli investorlar cəlb edilərkən onlar yol təsərrüfatına ciddi əhəmiyyət verirlər. Beynəlxalq maliyyə nəhənglərinin və hökumətin ayırdığı milyonlarla manat vəsait hesabına Azərbaycan-Rusiya, Azərbaycan-Gürcüstan və Azərbaycan-İran istiqamətində beynəlxalq avtomagistralların əsaslı şəkildə yenidən qurulmasına başlanılıb.

Regionun ən iri nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizi hesab olunan Bakı—Tbilisi—Qars dəmir yolu layihəsinin reallaşdırılması ilə Azərbaycanın müəllifi olduğu yeni Şərq-Qərb dəhlizinin işə düşməsi respublikamızın dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasını bir qədər də möhkəmləndirəcək. İndiyədək Azərbaycan TRASEKA Proqramında iştirak etməklə Avropa ilə iqtisadi əlaqələrinin möhkəmləndirilməsinə və genişləndirilməsinə, dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyaya və beynəlxalq nəqliyyat qovşağının mərkəzinə çevrilməsinə nail ola bilib. Bakı—Tbilisi—Qars dəmir yolunun tikintisi isə bölgədə tamamilə yeni vəziyyət yaradır və bu yol Azərbaycanı çox etibarlı tranzit ölkəyə çevirəcək.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev dekabrın 31-də bayramlar münasibəti ilə xalqımızı təbrik edərkən bir daha qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi üçün həyata keçirilən layihələrdən söz açmışdır: “2008-ci ildə biz böyük tarixi əhəmiyyət kəsb edən Bakı—Tbilisi—Qars dəmir yolunun tikintisinə başladıq. Uzun illərdən, uzun müzakirələrdən sonra biz bu dəmir yolunun tikintisinə nail olduq və bu gün Azərbaycan şirkətləri bu işlərdə fəal iştirak edirlər”.

Bütün bunlar sübut edir ki, artıq Azərbaycan dövləti üçün həlli müşkül olan heç bir iqtisadi layihə yoxdur. Dövlətimiz və dövlət başçımız həyata keçirmək istədiyi bütün layihələri çox böyük uğurla icra edir və başa çatdırır.

İttifaq MİRZƏBƏYLİ

Xalq qəzeti.- 2009.-7 yanvar.-S.1.