Ölkənin “mavi yanacaq”la təminatı getdikcə yaxşılaşır

Azərbaycanın neft sənayesi əsaslı inkişaf dövrünü yaşayır. Ölkənin yeni neft strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi nəticəsində son illər hasilatda böyük irəliləyişlər nəzərə çarpır, dünya bazarına çıxarılan Azərbaycan “qara qızılı”nın həcmi ilbəil artır. Hazırda isə digər mühüm yanacaq növlərindən sayılan qaz istehsalının artırılması istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Artıq Azərbaycanda qaz hasilatı sahəsində əvvəlki illərdə müşahidə olunan böhran tamamilə aradan qaldırılmış, ölkəmiz “mavi yanacaq” ixracatçısına çevrilmişdir. Xatırladaq ki, iki il əvvəl “Şahdəniz” yatağının istismara daxil edilməsi ilə Azərbaycanda böyük qaz hasilatının əsası qoyulmuşdur. İndi “Şahdəniz” qazı Gürcüstan, Türkiyə və Yunanıstana ixrac olunur. Yaxın illərdə isə Azərbaycan qazının digər Avropa ölkələrinə də ixracı nəzərdə tutulur.

Aparılmış son tədqiqatlara görə, Xəzərin Azərbaycan sektorundakı digər perspektiv strukturlarda, eləcə də hazırda istismarda olan yataqlarda çıxarılması mümkün olan qaz ehtiyatları çoxdur. Məhz həmin ehtiyatların hasilatına imkan yaratmaq, həmçinin itkilərin qarşısını almaq məqsədilə qaz yığım-nəql sisteminin əsaslı şəkildə təkmilləşdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu məqsədlə Prezident İlham Əliyevin tövsiyəsi ilə Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən yeni qaz proqramı qəbul olunmuşdur. Adı çəkilən sənədin qəbul edilməsində başlıca məqsəd ölkənin “mavi yanacağa” olan tələbatının daxili imkanlar hesabına ödənilməsidir. Yeni proqramın qəbul edilməsindən ötən iki il ərzində bu sahədə mühüm tədbirlər həyata keçirilmişdir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, yola saldığımız 2008-ci ildə “Azneft” İstehsalat Birliyinin tabeliyində olan neft və qazçıxarma idarələrinin istismar etdikləri yataqlarda yeni stasionar özüllər tikilmiş, genişləndirmə işləri aparılmış, əlavə qaz quyuları qazılıb istifadəyə verilmişdir. Hasil olunan qazın sahilə çatdırılması üçün qaz yığım- nəql sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı proqramda nəzərdə tutulmuş tədbirlər də uğurla yerinə yetirilmişdir. Belə ki, il ərzində “Günəşli” yatağındakı 14 saylı özüldən Neft Daşlarında yerləşən qaz separasiya mərkəzinədək 23 kilometr uzunluğunda olan yüksək təzyiqli 500 millimetrlik, həmçinin özüllərarası yüksək təzyiqli müxtəlif diametrli qaz xətləri çəkilərək istismara verilmişdir. Bundan əlavə, “Günəşli” yatağındakı 4 saylı özüldən Neft Daşlarında yerləşən 2 saylı sıxıcı kompressor stansiyasınadək uzunluğu 18 kilometr olan aşağı təzyiqli 500 millimetrlik qaz xətti çəkilərək istismara daxil edilmişdir.

Hazırda “Azneft” İstehsalat Birliyi üzrə hasil olunan ümumi qazın 80 faizi “Günəşli” yatağının payına düşür. Bu qazı sahilə nəql etmək üçün 68 kilometrlik Neft Daşları — Bahar sualtı qaz kəməri çəkilmişdir. Bununla yanaşı, qaz ehtiyatları ilə zəngin olan “Bahar”, “8 Mart” və “Bulla-dəniz” yataqlarında infrastrukturun köməyi ilə qaz hasilatını və təhvilini artırmaq məqsədilə müasir texnika və texnologiyalardan, qabaqcıl dünya təcrübələrindən istifadə etmək, həmçinin xarici şirkətlərlə səmərəli əməkdaşlıq əlaqələrinin qurulması nəzərdə tutulur.

Qaz yığım-nəql sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı nəzərdə tutmuş mühüm işlərdən biri də Bahar-Hövsan-Suraxanı qaz kəmərinin inşasıdır. Xatırladaq ki, “Neftqazlayihə” İnstitutu tərəfindən layihələndirilən həmin kəmərin ümumi uzunluğu 42,2 kilometrdir. Bunun 32 kilometri sualtı, 10,2 kilometri isə quru hissələrdən ibarətdir. Həyata keçirilmiş məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində sözügedən kəmərin tikintisini də vaxtında başa çatdırmaq mümkün olmuşdur. Kəmərin sualtı hissəsinin inşası zamanı “Süleyman Vəzirov” borudüzən gəmisindən istifadə edilmişdir. Kəmərlə nəql olunacaq qaz Hövsanda tikilən qaz separasiya məntəqəsində təmizləndikdən sonra istehlakçılara veriləcəkdir. Məlumat üçün bildiririk ki, Bahar-Hövsan-Suraxanı qaz kəməri “Şimal” elektrik stansiyasını, eləcə də Bakının ətraf ərazilərində yaşayan əhalini və müəssisələri “mavi yanacaq”la təmin edəcəkdir. Ötürmə qabiliyyəti sutkada 5 milyon kubmetr olan kəmərlə “Günəşli” yatağında hasil edilən qaz nəql olunacaq.

Hazırda “Günəşli” yatağında qaz hasilatının artırılması üçün əlavə quyuların qazılması, yığım-nəql sisteminin təkmilləşdirilməsi istiqamətində işlər davam etdirilir. Bundan əlavə, digər neft və qazçıxarma idarələrində də əsasən erlift və qazın nəqli sistemində istismar olunan kompressor aqreqatlarının yenisi ilə əvəz edilməsi istiqamətində mühüm işlər görülür.

Yeri gəlmişkən, qaz proqramı üzrə 2009-cu ildə qarşıda duran əsas vəzifələrdən biri Neft Daşlarındakı 2 saylı sıxıcı kompressor stansiyasının genişləndirilməsidir. 1994-cü ildə istismara buraxılmış stansiya əsasən “Günəşli” və “Çıraq” yataqlarından daxil olan aşağı təzyiqli səmt qazının sıxılması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Stansiyaya 5 atmosferlə daxil olan qaz buradan 55 atmosfer təzyiqlə çıxır. 11 qat artıq enerji alan “mavi yanacaq” borular vasitəsilə yüksək sürətlə sahilə nəql edilir. Stansiya inşa edilməmişdən əvvəl bütün aşağı təzyiqli qaz boruya yığılması mümkün olmadığından atmosferə buraxılırdı. Xatırladaq ki, 2 saylı sıxıcı kompressor stansiyası öz fəaliyyətinin ilk dövründə 9 iri qaz-turbin kompressor aqreqatından ibarət olmuş, onun ümumi gücü sutkada 4,2 milyon kubmetrə bərabər olmuşdur. Lakin qaz hasilatı artırıldığından yeni güclər tələb olunurdu.

1998-ci ildə stansiyanın işi dayandırılmadan kompressor aqreqatları konstruksiyalarının dəyişdirilməsi ilə burada modernləşdirmə işləri aparılmışdır ki, bu da sutkalıq gücü 4,2 milyon kubmetrdən 5,8 milyon kubmetrədək artırmağa imkan vermişdir. 2001-ci ilin martında isə daha 3 aqreqat işə salınaraq stansiyanın gücü 7,4 milyon kubmetrə çatdırılmışdır. Hazırda stansiyada 12 aqreqat fəaliyyət göstərir. Lakin hələ ki, stansiyada profilaktika və baxış işləri zamanı işə salmaq üçün rezerv maşınlar mövcud deyil. Qeyd etmək lazımdır ki, ötən müddət ərzində “Günəşli” yatağından qaz hasilatı iki dəfə artırılmışdır. Buraya həmçinin “Çıraq” yatağından da sutkada 1 milyon kubmetr səmt qazı daxil olur. Bu səbəbdən Dövlət Neft Şirkətinin rəhbərliyi 2 saylı sıxıcı kompressor stansiyasının sutkalıq gücünü daha 3,6 milyon kubmetr artırmaq məqsədi ilə stansiyada 4 yeni aqreqat işə salaraq onu genişləndirmək qərarı vermişdir.

İnşaat işlərinin baş podratçısı “Neftqaztikinti” trestidir. Artıq fəaliyyətdə olan stansiyada əlavə meydançanın tikintisi başa çatdırılmışdır. Hazırda qaz-turbin aqreqatları üçün bünövrələrin inşası aparılır. Xatırladaq ki, obyektin sifarişçisi “28 May” NQÇİ-dir. İstifadə edilən avadanlıq ABŞ-ın “Solar” şirkətinə aiddir. Təkmilləşdirilmiş konstruksiyaya malik bu aqreqatlar yüksək etibarlılığa malikdir və bütün mərhələlərdə avtomatik idarəetmə sistemi ilə təchiz edilib. Yaxın aylarda quraşdırma işlərinə başlanacaq. Stansiyanın bu ilin aprel ayında ümumilikdə 11 milyon kubmetr sutkalıq güclə istifadəyə veriləcəyi gözlənilir.

Göründüyü kimi, yeni qaz proqramı çərçivəsində nəzərdə tutulmuş tədbirlərin uğurla yerinə yetirilməsi ölkədə “mavi yanacağ”ın hasilatının artırılmasına imkan yaradır. Bu da son nəticədə təbii qazla təminatın getdikcə yaxşılaşdırılmasına səbəb olur.

Mirbağır Yaqubzadə

Xalq qəzeti.-2009.-13 yanvar.-S.3.