Xeyriyyəçilik əsl nəcib, alicənab insanlara aiddir

Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban Əliyeva Azərbaycanda təhsilin, mədəniyyətin, səhiyyənin, idmanın inkişafı, ölkəmizlə bağlı həqiqətlərin dünyada təbliği, xalqımızın maddi-mənəvi dəyərlərinin yenidən dirçəldilməsi, onların qorunub saxlanılması, dünya xalqlarının mədəniyyətlərinə inteqrasiyası istiqamətində böyük işlər görüb. Əlbəttə ki, Mehriban xanım Əliyevanın gördüyü işlər təkcə Azərbaycanda deyil, dünya miqyasında da yaxından izlənilir və yüksək qiymətləndirilir. Mehriban xanım Əliyeva 2004-cü il avqustun 13-də Azərbaycanın şifahi xalq ədəbiyyatının və musiqi irsinin qorunub saxlanılması və inkişaf etdirilməsi sahəsindəki fəaliyyətinə görə YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri adına, 2005-ci il iyunun 9-da ictimai, messenatlıq və xeyriyyəçilik fəaliyyətinə, həmçinin, təhsil və mədəniyyət müəssisələrinin dəstəklənməsinə, Rusiya və Azərbaycan xalqları arasında dostluğun möhkəmlənməsinə sanballı töhfələrinə görə Rusiyanın “Yüzilliyin messenatları” Beynəlxalq Xeyriyyə Fondunun “Yaqut Xaç” ordeninə, sivilizasiyalararası dialoq daxil olmaqla, müxtəlif sahələrdə genişmiqyaslı və fədakar fəaliyyətinə, qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara diqqətinə, onların yaşayış şəraitinin yaxşılaşmasına, təhsilə, həmçinin, İslam aləmində görülən işlərə böyük dəstəyinə görə 2006-cı il noyabrın 24-də İSESKO-nun xoşməramlı səfiri adına, 2007-ci ildə bəşəriyyətin ali ideyalarına xidmətdə qazandığı görkəmli nailiyyətlərə görə “Qızıl ürək” beynəlxalq mükafatına, 2009-cu ildə Azərbaycanın ictimai-siyasi və mədəni həyatında səmərəli fəaliyyətinə görə “Heydər Əliyev Mükafatı”na, cari ildə isə iki mötəbər mükafata - Fransa dövlətinin “Şərəf Legionu” ordeninə və YUNESKO-nun “Qızıl Motsart” medalına layiq görülüb.

Yeri gəlmişkən, sadalanan işlərin görüldüyü hər bir sahə Azərbaycanın bu günü və gələcəyi üçün aktuallıq kəsb etdiyindən onlar haqqında qısa danışmaq da olmur. Bu mənada, Azərbaycan cəmiyyəti üçün həyati əhəmiyyət daşıyan, Mehriban xanım Əliyevanın fəaliyyət istiqamətlərindən biri olan XEYRİYYƏÇİLİKdən bəhs etmək daha məqsədəuyğun olardı. Təbii ki, xeyriyyəçilik fəaliyyətində sui-istifadə hallarına imkan verməyən və xeyriyyəçilik resurslarının artırılmasına stimul yaradan müfəssəl normativ-hüquqi bazanın yaradılması ilə yanaşı, bu istiqamətdə geniş və səmərəli maarifçilik, təbliğat işlərinin görülməsi də çox vacibdir. Çünki, xeyriyyəçilik ideyaları insanların şüurunda dərin kök salmalıdır. Hər bir insan başqaları üçün ümumi rifah naminə xeyirxah işləri görəndə, bunu özünə və yaxınlarına etdiyini düşünməlidir. Ona görə də, xeyriyyəçilik işinin təbliğində ən böyük məsuliyyətli vəzifə KİV-in üzərinə düşür. Bu baxımdan, biz üzərimizə düşən vəzifənin öhdəsindən layiqincə gəlmək üçün xeyriyyəçiliyin sosial-fəlsəfi mahiyyətini qısa da olsa, açmağa və Mehriban xanım Əliyevanın cəmiyyətimizin inkişafı, xalqımızın genetik yaddaşının bərpası üçün hansı əhəmiyyətli işlə məşğul olduğunu açıb göstərməyə çalışacağıq...

Xeyriyyəçilik əsil nəcib, alicənab insanlara aiddir

Xeyriyyəçilik - insanların təfəkküründə şəfqət, ehtiyacı olanlara könüllü və təmənnasız kömək etmək, halına yanmaq kimi keyfiyyətlərlə ehtiva olunur. Xeyriyyəçilik fəaliyyətinin dairəsi, məhdud mənada, əhalinin zəif sosial təbəqəsinin üzvlərinə müxtəlif yöndə köməkliklərlə əhatələnir. Bu isə sübut edir ki, xeyriyyəçiliyin kökü qədim zamanlara gedib çıxır. Bir çox filosoflar da məhz, formalaşdırdıqları etik görüşlərində ən çox xeyirxahlığın, xeyriyyəçiliyin mahiyyətini açmağa çalışıblar.

Zərdüştün əxlaqi kodeks kimi ortaya qoyduğu “xoş fikir, xoş söz, xeyirxah əməl” formulu məhz o dövrdən başlayan xeyriyyəçilik məfhumunun fundamentini təşkil edir.

Sokrat qeyd edib ki, xeyriyyəçilik əsil nəcib, alicənab insanlara aiddir. O, xeyirxahlığı əxlaq normaları, qanunlar kimi əbədi və dəyişməz hesab edirdi: “Xeyirxahlığı dərk etmək əxlaqi kamilliyə, xeyirxahlığa nail olmağa hazırlıqdır”.

Fəlsəfə tarixinin zirvəsində qərarlaşmış Aristotel də qeyd edirdi ki, dövlət vətəndaşlarından xeyirxahlıq tələb etməlidir. Çünki, həmin amil bu və ya digər formada cəmiyyətin maddi və mənəvi vəziyyətini yüksəltməyə kömək edir. O, xeyirxahlığı 2 qrupa bölürdü:

- Birinci qrupu danoetik xeyirxahlıq təşkil edir. Yəni, bu qrup xeyriyyəçilər ilk növbədə intellektual, əqli əməklə məşğul olaraq öyrənməyə, həyatı dərk etməyə nail olurlar.

- İkinci qrup xeyriyyəçilik isə etik xeyirxahlıqdır. Aristotel bu qrup xeyriyyəçiliyi insan xarakteri ilə əlaqələndirərək, yazırdı ki, insanlar belə xeyirxahlığa vərdiş nəticəsində sahib ola bilər: “Bu keyfiyyətlərə sahib olmuş insanlar isə “hamının yaxşı yaşamasını istədiyi” üçün bütün real imkanlarından istifadə edir”.

Göründüyü kimi, xeyriyyəçiliyin fəlsəfi, sosioloji bazasının olması, bu fəaliyyətin bir institut kimi nəzərdən keçirilməsini zəruri şərt kimi ortaya qoyur. Amma xeyriyyəçilik fəaliyyətinin institut kimi formalaşdırılması üçün ilk növbədə cəmiyyətdə xeyriyyəçiliyə və könüllülüyə stimul yaradan ictimai şəraitin bərqərar edilməsi vacibdir.

Ölkəmizdə müasir xeyriyyəçilik institutunun əsası Mehriban xanım Əliyeva tərəfindən qoyulub

Qeyd edək ki, şəfqət, başqasının halına yanmaq, xeyirxah işlər görmək, qonaqpərvərlik və səxavət kimi keyfiyyətlər həmişə Azərbaycan xalqının ən mühüm həyati dəyərləri olub və bu gün də olmaqdadır. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində bu tarixi-mədəni və mənəvi təməl üzərində Azərbaycanda filantropiyanın bir növü olan mesenatlıq geniş vüsət almışdı. Olduqca qənaətcil sahibkarlar kimi tanınmış insanlar cəmiyyətin rifahı naminə - maarif və təhsilə, mədəniyyət və incəsənətin inkişafına, mülki tikinti işlərinə külli miqdarda vəsait sərf etmişdilər. Azərbaycanın xeyriyyəçilik institutunun formalaşdırılması istiqamətində qadın xeyriyyə cəmiyyətləri də böyük işlər görmüşdü. Bu sıraya Gövhər xanım Qacar, Həmidə xanım Cavanşir, Nigar xanım Şıxlinskaya və başqalarının yaratdıqları qadın xeyriyyə cəmiyyətlərini aid etmək olar. Təəssüflər olsun ki, Sovet dövründə xalqımızın malik olduğu qədim xeyriyyəçilik ənənələri itib getmişdi. Məlum ideoloji və sosial-siyasi səbəblər üzündən həqiqi xeyriyyəçilik fəaliyyətinin əhatə dairəsi son dərəcə məhdudlaşdırılmış, praktik olaraq, yalnız məişətdə kömək formasında qalmışdı. Bu gün müstəqil Azərbaycanda ictimai həyatın xüsusi bir sektoru olan xeyriyyəçilik institutu müasir dövrün reallıqları və tələblərinə uyğun olaraq inkişaf etdirilir. Tarixi ənənələrimizi dirçəldən və inkişaf etdirən, sosial-mənəvi tərəqqi üçün səmərəli vasitə yaradan müasir xeyriyyəçilik institutunun əsası isə Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyeva tərəfindən qoyulub.

Azərbaycanda xeyriyyəçiliyin müasir “sənaye”yə çevrilməsi müşahidə edilir

Mehriban xanım Əliyeva xeyriyyəçilik fəaliyyəti ilə Azərbaycanda bu sahədə sosial-fəlsəfi təməl yaratmaqla yanaşı, gələcək nəsillərə nəcib bir yolun əsas konturlarını göstərmiş olur. Mehriban xanım Əliyeva müsahibələrinin birində qeyd edib ki, müasir Azərbaycanda xeyriyyəçilik institutunun inkişaf perspektivləri ilk növbədə, ölkəmizin gələcək iqtisadi inkişafı, sosiomədəni modernləşməsi, vətəndaş cəmiyyətinin möhkəmlənməsi və cəmiyyətimizin mənəvi tərəqqisi ilə bağlıdır: “Çünki bu amillər bir-birilə bağlıdır və bütövlükdə xeyriyyəçilik sahəsində dəyişikliklər tələb edən, eyni zamanda, bunun üçün zəruri imkanlar yaradan prinsipcə yeni mühit formalaşdırır. Şübhəsiz, iqtisadiyyat inkişaf etdikcə, vətəndaşlarımızın maddi rifahı yüksəldikcə, əhalinin sosial müdafiəsi və dəstəklənməsi tədbirləri gücləndikcə, xeyriyyəçiliyin strukturunda əhalinin imkansız təbəqəsinə birbaşa maddi yardımın xüsusi çəkisinin azalması labüddür. Buna müvafiq olaraq, xeyriyyəçilik resursları getdikcə daha artıq dərəcədə başqa ictimai ehtiyaclara - mədəniyyətin, elmin, təhsilin, səhiyyənin, idmanın inkişafına, təbii mühitin qorunmasına və yaxşılaşdırılmasına, digər oxşar sahələrə yönələcəkdir. Azərbaycan cəmiyyətinin sosiomədəni transformasiyası xeyriyyəçilərin öz fəaliyyətlərində “ənənəvi” cəmiyyət üçün daha çox səciyyəvi olan adət və ənənələri deyil, səmərəlilik, praqmatizm, ictimai faydalılıq mülahizələrini və özlərinin üstünlük verdikləri məqamları rəhbər tutacaqlarına gətirib çıxaracaq”.

Bu gün Azərbaycanda Mehriban xanım Əliyevanın rəhbərliyi ilə xeyriyyəçilik sektorunun köhnə filantropiyaya xas olan paterkalizm ruhundan azad olunması və onun mütəşəkkil, ölkə miqyasında konsolidasiya edilmiş, öz standartları, infrastrukturu və texnologiyaları olan müasir “sənaye”yə çevrilməsini müşahidə edirik. Bununla yanaşı, gənclərin xeyirxahlıq, həssaslıq, cəmiyyətin rifahı naminə xidmət etməyə hazırlıq ruhunda tərbiyə edilməsi filantropiyanın mənəvi-mədəni bazasının formalaşmasına böyük töhfə verə bilər. Buna isə ilk növbədə cəmiyyətin gənc nəslinin praktik xeyriyyəçilik və könüllü ictimai-faydalı işlərə geniş cəlb edilməsi yolu ilə nail olmaq mümkündür. Bu işdə, həmçinin, ailə və məktəb tərbiyəsinin düzgün qurulması da son dərəcə mühüm rol oynayır. Bir sözlə, xeyriyyəçilik gərgin və məsuliyyətli fəaliyyət deməkdir. Məhz buna uşaq vaxtlarından vərdiş etmək lazımdır.

Göründüyü kimi, bu gün ölkəmizdə fərdi və korporativ filantropiya ilə yanaşı, xeyriyyəçilik sisteminin bir sosial institut kimi iş mexanizmində xüsusi imkanları və məxsusi yeri olan mütəşəkkil vətəndaş xeyriyyəçilik sektoru formalaşır və o, gələcək perspektivlərdə daha da möhkəmlənəcək. Təbii cəmiyyətin demokratikləşməsi və humanistləşməsi yolu ilə irəlilədikcə, ölkəmizdə xeyriyyəçiliyin tərəqqisi yolundakı mənəvi-əxlaqi maneələr də aradan qalxacaq.

Dövlət də xeyriyyəçiliyin sosial institut kimi formalaşmasını istəyir

Sosial dövlətin mühüm funskiyalarından biri də xeyriyyəçilik fəaliyyətinin genişləndirilməsidir. Ümumiyyətlə, cəmiyyətdə sosial qeyri-bərabərliyi aradan qaldırmaq üçün həm dövlət, həm də digər qurumlar vasitəsilə bir çox tədbirlər həyata keçirilir. Amma sosial bərabərliyin əldə olunması istiqamətində dövlətin həyata keçirdiyi tədbirlər istənilən səviyyədə gözlənilən effekti verməyə də bilər. Çünki, dövlətin cəmiyyətdə sosial ədalətin bərqərar olması və qeyri-bərabərliyin aradan qaldırılması istiqamətində gördüyü iş ictimai dəstək qazanmalı, qeyri-dövlət xətti ilə də işlər görülməlidir. Bu baxımdan da, sosial dövlətin xeyriyyəçilik fəaliyyətinin genişləndirilməsi kimi funksiyası işə düşməlidir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın icrasının birinci ilinin yekunlarına həsr olunmuş konfransdakı çıxışı zamanı sahibkarların sosial təşəbbüslərə daha da fəal qoşulmalarının vacibliyini önə çəkib: “Artıq bunu etmək üçün imkanlar vardır. Beş il bundan əvvəl bəlkə də bunu tələb etmək düzgün olmazdı. Ancaq bu gün Azərbaycanda çox böyük, regional, yəni, transmilli mahiyyət daşıyan şirkətlər vardır. Onların böyük dövriyyələri, böyük kapitalı vardır. Mən bunu ancaq alqışlayıram. Yəni, biznesin, sahibkarlığın sosial məsələlərin həllində də iştirakı, hesab edirəm ki, həm iş adamlarına mənəvi bir qida verəcək, həm də ölkəmizin inkişafına səbəb olacaq. Bu proseslər gedir və xüsusilə, bölgələrdə sahibkarlar öz maliyyə resurslarını məktəblərin tikintisi sahəsində işə salırlar. Mən istərdim ki, bu işlər başqa sahələrdə də, əlbəttə ki, imkan daxilində görülsün. Bu işlər, əlbəttə ki, məcburi xarakter daşıya bilməz. Ancaq mən hesab edirəm ki, imkanlı firmalar, şirkətlər, iş adamları ağır vəziyyətdə yaşayanlara əl uzatsalar yaxşı olar”.

Düzdür, bəzən könüllü olaraq, həyata keçirilən xeyriyyəçilik fəaliyyətləri sırf reklam xarakteri daşıdığı üçün cəmiyyət tərəfindən birmənalı şəkildə qəbul edilmir. Çünki bu xeyriyyəçiliyi edən subyektlər hansısa məqsədi güddüyündən onların bu işi davamlı xarakter daşımır və çox məhdud olur. Amma dövlət istəyir ki, bu gün imkanı geniş olan biznes subyektləri həm maddi, həm də müxtəlif istiqamətli xeyriyyə tədbirləri həyata keçirsinlər. Bununla da, dövlətin sosial siyasətinə müəyyən mənada kömək etmiş olsunlar. Ümumiyyətlə, imkanı olan biznes subyektləri cəmiyyətdə maddiyyatla bağlı bir çox problemlərin həllinə yardım etmələri birbaşa dövlət siyasətinə xidmət, yardım kimi dəyərləndirilir. Buna görə də, xeyriyyəçilik Azərbaycanda geniş miqyas almalıdır ki, cəmiyyətimizdə sosial qeyri-bərabərliyi hiss edən bir insan belə qalmasın.

Sonda qeyd edək ki, xeyriyyəçilik insani münasibətlərin son dərəcə incə, nəzakətli, həssas sahəsidir və fəaliyyətin bütün iştirakçılarından - xeyriyyəçilərin özlərindən, bu fəaliyyətdən bəhrələnənlərdən və ya vasitəçilərdən ümumbəşəri əxlaq, etika və nəzarət normalarına dönmədən riayət olunmasını tələb edir.

Ramil VƏLİBƏYOV

Yeni Azərbaycan.- 2010.- 28 avqust.- S. 3.