“Bizim teatrımızın fəaliyyəti bir qədər də hərbi xidmətə bənzəyir”

- Gürcüstan Respublikasının azərbaycanlı icması ilə birgə mədəni-kütləvi tədbirlər planının əsas hissəsi kimi ötən ilin noyabr ayında İrəvan teatrı Tbilisiyə qastrol səfəri etdi. Biz qonşu respublikaya Aqşin Babayevin Ulu öndər Heydər Əliyevin yubleyi münasibəti ilə qələmə aldığı “Xilaskar” əsərini aparmışdıq. Proqrama İsi Məlikzadənin “Subaylarınızdan görəsiniz” əsərini də daxil etmişdik ki, bu da səyyar tamaşalar üçün nəzərdə tutulmuşdu. “Xilaskar” bir aktyor kimi mənim də xilaskarım oldu. Polad işləndikcə parıldayar deyiblər. Sənət də, yaradıcılıq da belədi. Mən bu tamaşada oynayanda artıq səhnə fəaliyyətimdə yaranmış fasilənin on illiyini qeyd edirdim. Rolu qəbul etdim, amma içimdə bir tərəddüd vardı. “Xilaskar” tamaşası Heydər Əliyev obrazının üzərində qurulmuşdu. Təcrübə, oxşarlıq... Bacaracağıma əmin idim. Amma üz cizgilərimizin oxşarlığı ilə effekt yaratmağa, hətta qrimlə də nail olmaq mümkün deyildi. Mən Heydər Əliyevlə bağlı bütün kinolentləri yığdım. Tamaşaya hazırlıq müddətində hər gün saatlarla bu lentlərə tamaşa edir, Onun danışıq tərzini, yerişini və jestlərini təkrarlayırdım. İntonasiyanı və sözlərdəki vurğuları öyrənirdim. Məşqlər zamanı hiss edirdim ki, gözəgörünməz bir qüvvə bizə ruh verir. Bəlkə də inanmayacaqsınız, amma elə insanlar var ki, onun xatirəsinə edilən hər bir iş uğurlu alınır. Tamaşa çox uğurlu alınmışdı. Hamının üzü-gözü sevinc içindəyidi. Bizim bir vətəndaş olaraq xalqımızın böyük oğlunun qarşısında heç vaxt ödənilə bilməyəcək bir borcumuz var. Müstəqillik dövrümüzün bütün nailiyyətlərinin əsasında o dahi şəxsiyyətin zəhməti durur və biz bir vətəndaş kimi bunu unutmamalıyıq. Üstəlik, bu gün İrəvan teatrının dövlət statusu ilə fəaliyyət göstərməsi, bu pilləyə gəlib çatmasının ilkin təməli Ulu öndər tərəfindən qoyulub. Deməli, bizim, İrəvan teatrının kollektivinin çiynində Heydər Əliyev ruhu qarşısında ikiqat məsuliyyət var. Bütün bu məsuliyyəti “Xilaskar” əsərinin hazırlığı və məşqləri zamanı hamımız bir nəfər kimi hiss edirdik. Səhər tezdən məşqlərə başlasaq da heç kim yorulmurdu, kimsə işdən bir an da olsun ayrılmaq istəmirdi. Nə qədər müvəffəq olduğumuzu tamaşanın nümayişi zamanı tamaşaçıların alqışlarından, münasibətindən duyurduq. İndiyədək İrəvan teatrı bu tamaşanı 44 dəfə oynayıb və hər dəfə də anşlaqla keçib.

- Zəngin teatr məktəbi olan bir respublikada səfəriniz necə qarşılandı?

- Biz səhər tezdən Tbilisiyə gəldik və axşama artıq Gürcüstan Dövlət Dram Teatrının səhnəsi ixtiyarımızdaydı. O səhnə ki, orada heç zaman heç bir Azərbaycan teatrı çıxış etməmişdi. Apardığımız tamaşanın və üzərimizə düşən vəzifənin məsuliyyətini çox dərindən duyan aktyor heyəti bir qədər həyəcanlı idi. Biz xalqımızın lap yaxın tarixi, onun dahi şəxsiyyəti ilə bağlı bir tamaşa oynamalıydıq. Tamaşaya azərbaycanlı tamaşaçılarla bərabər, Gürcüstan Respublikasının rəsmiləri, Suxumi və Tbilisi teatrlarının rəhbərləri və rejissorları dəvət olunmuşdular. Tamaşa zalında Ulu öndər Heydər Əliyevin yaxın dostu Gürcüstanın eks-prezidenti Şevardnadze də oturmuşdu. Biz onunla, necə deyərlər, çoxdanın tanışı idik. Mən Tbilisidə çalışdığım zaman Şevardnadzenin azərbaycanlı icmaları ilə görüşlərində iştirak edirdim. Azərbaycanda isə o Ulu öndər Heydər Əliyevin qonağı olarkən mən Şota Rustavelidən hər iki dildə dostluğu və qardaşlığı tərənnüm edən şeirlər söyləmişdim. İlk zəng çalındı. Pərdə açıldı. Tamaşanın necə sona çatmasından heç birimizin xəbəri olmadı. Biz o tamaşanı sadəcə oynamadıq, həm də yaşadıq. Pərdə bağlandı, baxdıq ki, Şevardnadze səhnə arxasına keçdi. Bizimlə xeyli söhbətləşdi və Ulu öndərin yaxın dostu kimi aktyor heyətini öz iqamətgahına dəvət etdi.

Bu görüş təkcə mənim yox, həm də teatr kollektivinin həyatında dərin iz buraxdı. O bizi çox böyük sevgi ilə qarşıladı. Ulu öndərlə dostluğundan, barəbər çalışdıqları zamanın xatirələrindən kövrələ-kövrələ söhbət açdı. Biz ona təkcə əziz bir dostunun həyatından hekayət açan aktyorlar olduğumuz üçün deyil, həm də o dostun millətindən olduğumuz üçün əziz idik və bu hisslər hamımızı duyğulandırmışdı. Şevardnadzenin qonaq otağında Ulu öndərlə olan fotoşəkilləri vardı. Ölkələrimiz müstəqillik qazanandan sonra ikisinin bərabər çəkilmiş şəkli masanın üstündə, 80-ci illərin bərabər çəkilmiş fotoşəkli isə divarda idi. Fotoşəkillərə diqqətlə baxdığımızı görəndə bizə o şəkillərin çəkilmə tarixi haqqında da danışdı. Bütün tamaşaçılardan daha çox bizə Şevardnadzenin fikirləri maraqlı idi. Çünki bərabər çalışmış, sıx-sıx görüşmüş şəxslər kimi bir-birilərinin xarakterinə dərindən bələd idilər. O, tamaşanı bəyənmişdi. Heydər Əliyev obrazı haqqında danışdıqca onun necə dərin təəssüf hissi keçirdiyini görürdük. Şevardnadze dedi ki, Heydər Əliyev təkcə Azərbaycanın deyil, həm də Qafqazın lideridir və zaman gələcək, Qafqaz tarixinin formalaşmasında birbaşa rolu olan bu siyasətçinin obrazına həmin coğrafiyada yaşayan xalqların hamısının ədəbiyyatında rast gələcəklər.

Təsəvvür edin ki, bu sözləri eşitmək bizim üçün nə qədər xoş idi. Söhbətimizin sonunda üzünü mənə tutub Heydər Əliyevin qonağı olarkən mənim Şota Rustavelidən şeirlər söylədiyimi də unutmadığını dedi. Onda mən gürcü dilində həmin şeirləri yenidən söylədim. Beləcə kövrək notlar üstündə vidalaşdıq. İqamətgahın həyətindən çıxarkən tənha bir məzar diqqətimizi cəlb etdi. Şevardnadzenin cangüdəni dedi ki, bu onun xanımının məzarıdır. Heç demə eks-prezident onu öz həyətində dəfn edib, xanımının ölümündən sonra yenidən ailə qurmayıb. Biz həmin məzarı da ziyarət etdikdən sonra oradan çıxdıq.

Ertəsi gün azərbaycanlılar yaşayan bölgələrə səfərlərimiz başlandı. Əksər tamaşalarımızı açıq havada-məktəbin həyətində, idarə binalarının qarşısında göstərirdik. Biz heyrət içindəydik. Kənd adamları bizi qucaqlayıb öpür, göz yaşlarını saxlaya bilmirdilər. Tamaşalar zamanı elə qələbəlik olurdu ki, iynə atsaydın yerə düşməzdi.

Missiya

- Qədim tarixə malik olsa da, uzun müddət durğunluq dövrü yaşayan İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrına rəhbər təyin edilməyiniz Dövlət Akademik Dram Teatrının tanınan və sevilən aktyoru üçün gözlənilməz olmadı ki?

- Bu təklifi alanda mən Gürcüstandan yenicə qayıtmışdım. Onda artıq Tbilisi Dövlət Azərbaycan Teatrının bərpa rəhbəri kimi çalışmağımın iki ili tamam olurdu. Mən son raportu verdim və xahiş etdim ki, Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının aktyoru kimi fəaliyyətə başlamağıma icazə versinlər. Qarşıma bu teatrı dirçəltmək məsələsini qoydular. Təsəvvür edin ki, 1988-ci ildə Bakıya deportasiya olunmuş teatr 1989-cu ildən etibarən AMDT-nın nəzdində, sadəcə, studiya səviyyəsində mövcudluğunu qoruyub saxlamışdı. Bu müddət ərzində teatr yalnız keçmiş repertuarındakı tamaşaların bərpası ilə məşğul ola bilmişdi. Hazırlanan tamaşalar arasında klassiklərimizin və müasirlərimizin şedevr hesab olunan əsərləri olsa da, teatr can verən insana bənzəyirdi. Keçmiş ənənələri və həmin ənənələrə daxil olan meyarları bərpa etmək şərti isə hökmən yerinə yetirilməliydi. İlk olaraq teatrın truppasına nəzər saldıq, işimizi Bakının başqa teatrlarından fərqli olaraq prodüser sistemi ilə qurduq. Paytaxtın digər teatrlarında öz dəsti-xətti olan rejissorlar səhnəmiz üçün quruluşlar verdi. İncəsənət Universtitetindən gəncləri dəvət etdik, gözəl aktyor heyəti topladıq. Və istədiyimizə nail olduq.

- Necə deyərlər, artıq tamaşaçı bu teatrın da fəaliyyətini görməyə başladı. Maraqlıdır ki, nədənsə özgə qapılarında...

- Səbəbini deyim. İrəvan teatrı Qərbi Azərbaycanda fəaliyyət göstərərkən hər zaman, necə deyərlər, at üstündə olub. Bu o deməkdir ki, İrəvan teatrı binasızlıq problemini qastrol səfərləri ilə ertələyib. İstər Qərbi Azərbaycanda fəaliyyət göstərərkən, istərsə də Bakıda məskunlaşarkən. Binası olmadığından problemini yerlərdə və digər teatrların səhnələrində tamaşa göstərməklə aradan qaldırıb. Bununla yanaşı, qastrol səfərləri və səyyar fəaliyyət proqramları teatra ünsiyyət ənənələrinin formalaşması və özəl təcrübə toplamaq imkanı yaradıb. İrəvan teatrı 2000-ci ildən bu günə qədər bütün fəaliyyətini səfərlər üzərində qurub. Azərbaycanı qarış-qarış gəzmişik, qonşu ölkələrə də qastrollara getmişik.

Nəhayət, 2008-ci ildə dövlət başçısı, cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə bizə bina verildi və biz paytaxt teatrlarının qapılarını döyməkdən qurtulduq. Amma həmin ana qədər də, teatrımız qaçqın həyatından qaynaqlanan durğunluq dövrünü nəzərə almasaq, özünün çox şərəfli dövrünü yaşayıb. 2007-ci ildən sonra isə İrəvan teatrının fəaliyyətinin yeni səhifəsi açılıb. Ölkədən kənarda qastrol səfərləri bizim iş planımıza daxil edilib. Artıq teatrımızın xaricə qastrol səfərləri bizim üzərimizə, necə deyərlər, diplomatik bir missiya qoyub. Biz bu məsuliyyəti bütün səfərlərimiz zamanı hiss edirik: Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərlərini əks etdirən tamaşalar, xalqımızın böyüklüyünü və bəşəri duyğularını qarşımızdakı cəmiyyətə çatdırmaq bacarığının formalaşması, xarici tamaşaçının zövqünü oxşamaq və onu Azərbaycan adlı bir millətin mənəviyyatı ilə tanış etmək.

- İrəvan teatrı ilk olaraq hansı ölkəyə səfər edib?

- İlk səfərimiz Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin xətti ilə Türkiyənin İzmir, Manisa və Niğdə şəhərlərinə olub. Bu şəhərdə “Qızıl Alma” parkı var. Bizim səfərimiz zamanı həmin parkın adının dəyişdirilib Ulu öndər Heydər Əliyevin adı ilə əvəz edilməsi və Onun abidəsi üçün yer seçilməsi mərasimi oldu və bizim teatra da həmin mərasimdə iştirak etmək qismət oldu. Çox xoşbəxtəm ki, şəhərin rəsmiləri abidə üçün yerin seçilməsini mənə həvalə etdilər. Mən də parkın ən gözəl guşəsini-qarşısında fəvvarələr olan çiçəkliyi seçdim. Abidə ilə qarşı-qarşıya duranlar həm də türk bayraqlarını seyr etmək imkanı qazanırdılar. Bu fikrimi bəyənən şəhər rəsmiləri özləri seçdikləri ərazini dəyişdirdilər. Türk bayraqları ilə bağlı fikrimi söyləyəndən sonra isə Türkiyə tərəfi də belə bir fikir irəli sürdü ki, Atatürkün abidəsi də Ulu öndərin abidəsi ilə yanaşı qoyulsun və iki qardaş dövlətin, bir millətin iki böyük oğlunun abidəsi bərabər ucalsın. Biz isimdəyişmə mərasimində elə parkdaca səhnə yaratdıq və Ulu öndər Heydər Əliyevlə bağlı “Müstəqil vətənin memarı” kompozisiyasını türk tamaşaçılarına təqdim etdik.

- Qarşıda daha hansı xarici səfərlər gözlənilir?

- Daha bir neçə iri layihə üzərində işləmişik ki, bunlardan biri də Misir ədibi Tefik əl-Hakiminin “Hərraca qoyulmuş sultan” əsəridir. Tamaşaya Misir Ərəb Respublikasının Azərbaycandakı səfiri də dəvət almışdı. Tamaşadan sonra o teatr rəhbərliyi ilə görüşüb tamaşanın CD yazısını istədi. Sonra öyrəndik ki, tamaşamız Misir Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən bəyənilib və orada göstərilməsi məqsədəuyğun hesab olunub. İnşallah, qarşıdakı qastrol səfərlərinin biri də Misirə planlaşdırılıb. Və yaxın zamanda gedəcəyimiz səfərə çox ciddi hazırlaşırıq. Daha böyük bir layihəmiz isə müəllifi olduğum “Körpü” əsəridir ki, bu tamaşada təkcə öz teatrımızın deyil, Qafqaz teatrlarının aktyorları da rol alıb. Dövlət sifarişi ilə hazırlanan və İrəvan, Gənc Tamaşaçılar, Rus Dram və Sumqayıt Musiqili teatrlarının aktyor heyətinin seçmələri üzərində qurulan tamaşa çox uğurlu alınıb. Bundan başqa, Gürcüstan Respublikasında fəaliyyət göstərən Heydər Əliyev adına Tbilisi Dövlət Azərbaycan Dram və qaçqın teatrı olan Suxumi Dövlət Dram teatrlarının aktyorları da tamaşada iştirak edirlər. Dərbənd ləzgi teatrından da aktyor dəvət edilib. Fürsətdən istifadə edib yaranmış aktyor heyəti ilə daha bir neçə tamaşa hazırladıq.

Bu günlərdə Dəmir Qapı Dərbəndə səfər edəcəyik. Bir neçə əsərlə-Elçinin “Qatil”, Hidayətin “Bu dünyanın adamları”, İsi Məlikzadənin “Subaylarınızdan görəsiniz” tamaşaları ilə səfərə çıxacağıq. Amma ən önəmlisi odur ki, teatr bu dəfə tamaşaçılar üçün Heydər Əliyev obrazını ərməğan aparacaq. “Xilaskar” əsəri artıq bizim teatrın repertuarında daimi yer tutub.

Türkiyəyə növbəti səfərimiz “Çanaqqala” layihəsi ilə bağlıdır. Türk müəllifi Zihni Papaqçının bu gözəl əsərində Çanaqqala döyüşündən bəhs edilir. Həmin döyüşdə 2 mindən çox Azərbaycan əsgəri də döyüşüb. Həmin əsgərlərin bir hissəsi Qərbi Azərbaycandan gedib. Biz Türk-Azərbaycan teatrlarının müştərək işi olan bu layihə üzərində artıq ikinci ildir ki, işləyirik.

- İrəvan teatrının fəaliyyəti qabarmalar və çəkilmələrlə zəngindir. Yeni təşəkkül tapmağa başladığı və şöhrəti günü-gündən artdığı 1880-ci illər, sonra tənəzzül, daha sonra qaçqınlıq illəri və nəhayət, yaşadığımız tarix. Qarşıda bir-birindən maraqlı xarici səfərlər durur.

- Teatrşünas İlham Rəhimlinin “Azərbaycan teatrı” seriyasından olan monoqrafiyasında İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının bütün tarixi öz əksini tapıb. Mən də teatrımızın iki dövründən danışmaq istəyirəm. Qaçqınlıq həyatından sonrakı zəif fəaliyyəti dirçəltmək, tamaşaçı auditoriyasına bu teatrın keçmiş bədii keyfiyyətlərini təqdim etmək, onun yaddaşında zəngin tarixi olan bir mədəniyyət ocağının ənənələrini canlandırmaq teatrımızın keçdiyi birinci mərhələ idi. İkinci mərhələ artıq təkcə İrəvan teatrının deyil, İrəvan həqiqətlərinin nümayiş etdirilməsi, tamaşaçı auditoriyasına ötürülməsi və sair milli məsələləri əhatə edir. Bu mənada İrəvan teatrı təkcə İrəvanla məhdudlaşmır, həm də Qərbi Azərbaycanı özündə ehtiva edir. Yeri gəlmişkən, İrəvan qalasının tarixi ilə bağlı bir tamaşa üzərində işləyirik və həmin tamaşa hazır olandan sonra onu teatrın repertuarına daxil edəcəyik. Onu da deyim ki, İrəvan teatrı öz yerindən-yurdundan didərgin düşmüş sənət ocağı kimi tariximizi əks etdirən, hərbi-vətənpərvərlik ruhu aşılayan, Azərbaycan həqiqətlərindən bəhs edən tamaşalara geniş yer verib, işini də bu istiqamətdə qurub. Yəni, təkcə sənət ocağı kimi deyil, həm də həqiqətlərimizin əks olunduğu siyasi məkan kimi tamaşaçı auditoriyasının qarşısına çıxıb. Bizim teatrın fəaliyyəti bir qədər də hərbi xidmətə bənzəyir. Biz qastrol səfərləri zamanı ən ucqar kəndlərdə, mərkəzdən uzaq guşələrdə, çox çətin şəraitdə tamaşalar göstəririk. Həmin yerlərdə bizim qrim otaqları, kostyum zalımız olmur, amma siz tamaşaçıların alqışlarını, bizə sarılıb ağlamaqlarını görsəniz bu hadisələrin kosmos əsrində baş verdiyinə inanmağınız gəlməz.

-İndinin özündə də tez-tez eşidirik ki, tamaşaçı yoxdur, bu kütlənin qıtlığı sənət ocaqlarının zəifləməsinə səbəb olur və sair. Siz necə, bu fikirlə razısınızmı?

- Teatr çox çətin bir mexanizmdir. Onun işini qurmaq üçün ən birinci məsələ rəhbərliyin sırf teatr peşəkarının əlində olması, bu məbədi sözün səmimi mənasında özü qədər sevməsi və böyük təşkilatçılıq bacarığına malik olmasıdır. Təkcə reklam şitlərini afişalarla bəzəməklə iş bitmir. Teatrın rəhbəri, eyni zamanda, dünya teatr prosesini dərindən bilməlidir, aktyora diqqət yetirilməlidir. Mən özüm də aktyoram və bilirəm ki, ona maddi yardım yazmaqla diqqət sərgiləmək işin hamısı və əsası deyil. Aktyor səhnə ilə nəfəs alır, yaradıcılıq üçün yaşayır. Aktyorun ən böyük stimulu tamaşaçı alqışıdır və bu səsi eşitmək üçün ona meydan vermək lazımdır.

Yəqin ki, Marinyenin “Oğru” tamaşası yadınızda olar. O tamaşa bizim öz məkanımızda qazandığımız ən böyük uğurlardan biridir. “Oğru” tamaşasını 20 dəfə oynadıq, hər dəfə də anşlaqla. Biz məcbur olub bron biletlərimizi də satırdıq. Çünki tamaşaya tələbat tükənmək bilmirdi. Amma İrəvan teatrı çox uğurlu və populyarlıq qazanmış bir tamaşanın kölgəsində qalmaq istəmədi. Bir sirri də açım sizə. Bu tamaşa İrəvan teatrının repertuarında mənim rəhbərliyimdən əvvəl də olub və eyni yaradıcı heyət tərəfindən oynanılıb. Mən təkcə özümə, məkanı olmayan, hətta normal məşq otaqlarından məhrum, qaçqın-yəni, hər şeyi, hətta dekorasiyalardan tutmuş kostyumlarına qədər hər şeyi əlindən alınmış bir teatrın rəhbəri ilə yanaşı, bütün həmkarlarıma sübut etmək istəyirdim ki, istəsək və bacarsaq tamaşalarımız üçün tamaşaçı yığa bilərik. Mən bunu özümə sübut etdim, onu da sübut etdim ki, “Azərbaycanda teatr ölüb, tamaşaçını daha səhnə əsərləri maraqlandırmır” deyənlər, sadəcə, özlərinə haqq qazandırmaq üçün bu bəyanatı verirlər. İrəvan teatrının kollektivi isə sübut etdi ki, sənət yaşayır və cəmiyyətin mənəvi ehtiyacı getdikcə artır. Amma bir məsələ var ki, bizim teatr ardıcıl olaraq belə tamaşalar hazırlamaq gücündə deyildi. İndi şükür ki, cənab Prezidentin sərəncamı ilə bizə çox böyük etimad göstərib bina verdilər. Yəqin ki, təmir-bərpa işlərindən sonra bizim də hər bir şəraiti olan səhnəmiz öz tamaşaçısını qəbul etmək gücündə olacaq və nəyə qadir olduğumuzu göstərəcəyik, bütün potensialımızla fəaliyyətə başlaya biləcəyik. Artıq dövlət başçısı, möhtərəm Prezident İlham Əliyev bizə verilmiş sarayın təmiri barədə Sərəncam da verib. “Oğru” tamaşası qarın içindən baş qaldıran novruzgülünə bənzəyirdi. Çox zaman teatr xadimlərini çox xoşagəlməz şəkildə bir-biri ilə üz-üzə qoymaq məqsədi daşıyan yazı və sujetlərin şahidi oluruq. Heç kimin başqasını suçlamağa haqqı yoxdur. Doğrudur, aktyorun maaşı azdır, müəyyən çətinliklər var. Amma səhnə elə bir məkandır ki, bura şöhrət və maddiyyat xatirinə üz tutmurlar, bura yalnız və yalnız böyük eşqin cazibəsinə düşüb qədəm basırlar. Ola bilər bu eşq sönməyən şöhrət gətirsin, ola bilər hər şeyini əlindən alsın.

- Sizin teatrın repertuarında “O olmasın, bu olsun” tamaşası da var. Əsər musiqili komediya olduğundan dram teatrı üçün müəyyən çətinliklər yaratmadı ki?

- İrəvan teatrı dram teatrı adını daşısa da onun heç zaman janr sərhəddi olmayıb. Çox məhdud şəraitdə, basqı altında fəaliyyət göstərdiyi üçün musiqili komediyanı da, faciəni də oynamağa məcbur olub, daha doğrusu, şərait məcbur edib. O ənənəni biz indi də yaşadırıq.

KƏBUTƏR

Yeni Azərbaycan.- 2010.- 13 mart.- S.9.