Müasir geosiyasi şəraitdə
Azərbaycanın diplomatik uğurları
Azərbaycan Respublikası
1991-ci il oktyabrın 18-də dövlət müstəqilliyini
bərpa etdikdən sonra, dövlətçiliyini inkişaf
etdirərək möhkəmləndirmək üçün
tarixi fürsət əldə etmiş oldu. Belə bir şəraitdə
milli dövlətçilik prinsiplərinə uyğun olaraq
yeni xarici siyasət kursunun formalaşdırılması və
həyata keçirilməsi ən vacib məsələ kimi
qarşıda dururdu. Ermənistanın Azərbaycana
qarşı əsassız ərazi iddiaları ilə
Dağlıq Qarabağda başlayan erməni seperatizmi, eləcə
də, hərbi təcavüzün genişlənməsi
ölkəmizi ciddi siyasi və iqtisadi problemlərlə
üz-üzə qoymaqla yanaşı, dövlətimizin xarici
siyasət fəaliyyətində də mühüm vəzifələrin
yerinə yetirilməsini ön plana çəkdi.
Ermənistanın ölkəmizə
qarşı hərbi təcavüzünün
qarşısını almaq, onun ağır nəticələrini
aradan qaldırmaq, dövlətimizin ərazi
bütövlüyünü və təhlükəsizliyini təmin
etmək, dünyaya siyasi və iqtisadi inteqrasiya olmaq zərurəti
düşünülmüş, ardıcıl və fəal
xarici siyasət tələb edirdi.
1993-cü ilin ikinci yarısından,
yəni Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə
qayıdışından sonra Azərbaycanın xarici siyasət
kursunda mövcud reallıqları nəzərə alan və
ölkəmizin milli mənafelərinin qorunmasına yönəlmiş
əməli dəyişikliklər edildi. Bu dövrdən
başlayaraq həyata keçirilən xarici siyasətimiz məhz
Ümummilli liderin adı və Onun fəaliyyəti ilə
bağlıdır. Özünün zəngin təcrübəsinə
əsaslanaraq dövlətimizin yeni xarici siyasət kursunun əsas
istiqamətlərini müəyyənləşdirən Ulu
öndər Heydər Əliyev, bu yeniləşmiş xarici siyasət
xəttində ilk növbədə bir sıra ən
mühüm təxirəsalınmaz vəzifələrin yerinə
yetirilməsini qarşıya qoymuşdu.
Həmin vəzifələrdən
biri Azərbaycanı beynəlxalq aləmdəki təcrid vəziyyətindən
çıxarmaq, ölkəmiz haqqında yaradılmış
mənfi ictimai rəyi dağıtmaq və
xalqımızın haqq işini dünya ictimaiyyətinə
olduğu kimi çatdıraraq respublikamız ətrafındakı
informasiya blokadasını
yarmaqdan ibarət idi. Ona görə də, yeni xarici siyasət xətti
üçün hər şeydən əvvəl müharibə
dayandırılmalı və dinc şərait təmin edilməli
idi. Bu məqsədlə 1994-cü ilin mayında Ermənistanla
atəşkəsə nail olunması, qanunsuz hərbi birləşmələrin
buraxılması və ölkə daxilində sabitlik yaratmaq
yolunda atılan addımlar sayəsində yeni xarici siyasət
xəttinin ardıcıllıqla həyata keçirilməsi
üçün lazım olan əlverişli dinc şərait
yarandı.
Digər mühüm vəzifələrdən
biri də bəzi d
övlətlərlə münasibətlərdə
yaradılmış əsassız gərginliyi aradan
qaldırmaq, dövlətlərlə münasibətlərdə
tarazlaşdırılmış xarici siyasət xəttini təmin
etmək, region dövlətləri və münasibətlərə
daha çox diqqət yetirməklə qarşılıqlı
əməkdaşlıq və mehriban qonşuluq əlaqələrinin
qorunmasına nail olmaq idi. Qarşıda duran ən mühüm vəzifələrdən
biri də ölkəmizin bütövlüyünün təmin
edilməsi şərti ilə Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin ədalətli şəkildə həll
olunması üçün böyük dövlətlərin,
eləcə də, beynəlxalq təşkilatların səylərini
gücləndirməyə nail olmaqdan idarət idi.
Ümummilli lider çox
bacarıqlı, son dərəcə təcrübəli
dövlət başçısı və yetkin siyasi xadim kimi
bu cətin və mürəkkəb vəzifələrin
öhdəsindən müvəffəqiyyətlə və böyük ustalıqla gəlmək
bacarığı nümayiş
etdirdi. Ölkəmizin sistemli şəkildə dünya
birliyinə inteqrasiyası, ikitərəfli siyasi münasibətlərin genişlənməsi
istiqamətində atılan addımlar mühüm əhəmiyyət
kəsb edir.
Bu baxımdan, Xəzər dənizinin
Azərbaycan sektorundakı neft yataqlarının istismarına
dair, 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmış “Əsrin
müqaviləsi” ölkəmizin dünya dövlətləri
ilə qarşılıqlı əlaqələrinin dərinləşməsi
və beynəlxalq mövqelərinin
möhkəmləndirilməsinə güclü təkan verdi.
“Əsrin müqaviləsi” və sonrakı illərdə
imzalanmış çoxsaylı neft müqavilələri Azərbaycanın
dünya birliyinə inteqrasiyasını sürətləndirdi.
1998-ci il sentyabrın 7-8-də
32 dövlətin və 13 beynəlxalq təşkilatın nümayəndələrinin
iştirakı ilə tarixi
“Böyük İpək Yolu”nun bərpası üzrə keçirilmiş Bakı beynəlxalq
konfransı və onun nəticələri Azərbaycanın
xarici siyasətinin qazandığı ən mühüm
nailiyyətlərindən biridir.
Ümummilli lider Heydər Əliyevin
xarici siyasət xəttində beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın
genişləndirilməsi məsələlərinə də
böyük diqqət yetirilmişdir. Beynəlxalq təşkilatlara
üzv olmaq, onların işlərində iştirak etmək,
onlarla səmərəli əməkdaşlıq ölkəmizin
problemlərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq
üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Bu baxımdan, Azərbaycan Respublikasının 1994-cü ilin
may ayından başlayaraq NATO-nun “Sülh naminə tərəfdaşlıq”
proqramı çərçivəsində fəaliyyəti
dünyanın aparıcı ölkələri ilə əlaqələrin
genişləndirilməsinə zəmin yaratmış və
bu faydalı əməkdaşlığın
inkişaf etdirilməsi, eləcə də, regional təhlükəsizliyin qorunması Şimali Atlantika
Alyansı ilə respublikamızın maraqlarının
üst-üstə düşdüyünü bir daha təsdiq edir. Ulu öndər Heydər Əliyevin
çoxtərəfli və gərgin fəaliyyəti sayəsində
cəmiyyətin bütün sahələrində həyata
keçirilən islahatların nəticəsi olaraq Azərbaycan
Respublikası 2001-ci il yanvarın 25-də Avropa Şurasına bərabərhüquqlu
üzv qəbul edilərək
ümumavropa ailəsinə qovuşdu və bu mötəbər təşkilatda öz layiqli yerini
tutdu.
Qazanılan bu uğurlarla yanaşı,
Azərbaycanın ən ağrılı problemi olan Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama
salınması Ümummilli lider Heydər Əliyevin xarici siyasət
fəaliyyətində başlıca yer tutmuşdur. Bu məqsədlə,
1993-cü ilin ikinci yarısından başlayaraq Ulu öndər
Heydər Əliyev respublikamızın təhlükəsizlik
problemlərini, xüsusilə, Ermənistanın ölkəmizə
qarşı əsassız ərazi iddiaları və hərbi
təcavüzü məsələlərini beynəlxalq aləmə
çıxararaq, regionda sülhün bərqərar olması
üçün beynəlxalq təşkilatların təsirini
artırmağa çalışmışdır.
Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc vasitələrlə
nizama salınması istiqamətində məhz Ulu öndər
Heydər Əliyevin qətiyyətli və gərgin fəaliyyəti
nəticəsində 1994-cü il mayın 12-də atəşkəs
haqqında razılıq əldə edildi və bundan sonra ATƏT-in
Ümumiyyətlə, ATƏT
çərçivəsində aparılan
danışıqlar və bu təşkilatla
qarşılıqlı əməkdaşlıq Ümummilli
liderin gərgin səyləri ilə Azərbaycanın xarici
siyasət kursunun əsas tərkib hissələrindən birinə
çevrildi. Yalnız onu qeyd
etmək kifayətdir ki, 1993-2003-cü illər ərzində
Ulu öndər Heydər Əliyev ATƏT rəhbərliyi və
Minsk qrupunun həmsədrləri ilə 140-dan çox görüş keçirmişdi.
Ulu öndər bu dövrdə 80-dək ölkənin dövlət
başçıları ilə keçirdiyi 500-dən
çox görüşdə, eləcə də, nüfuzlu
beynəlxalq təşkilatların ən yüksəksəviyyəli
nümayəndələri ilə, NATO-nun, Avropa
Şurasının, İslam Konfransı Təşkilatının,
MDB-nin, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının,
Türkdilli ölkələrin dövlət
başçılarının Zirvə görüşlərində
Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi müzakirə olunmuşdur.
Əsası Ümummilli lider tərəfindən
qoyulmuş və bu gün cənab Prezident İlham Əliyev tərəfindən
uğurla həyata keçirilən
xarici siyasət strategiyası dövlətlərarası regional və beynəlxalq əlaqələrə
daha yaxından qatılaraq,
Şərq və Qərb dəyərlərinin sintezindən
yaranmış cəhətləri özündə əxz edərək,
dünya birliyinə sıx inteqrasiya olunmaq xəttini
seçib. Bu seçimi reallaşdırmaq üçün Azərbaycan
dövləti bir tərəfdən dünya təcrübəsini
öyrənərək, özünün iqtisadi və
siyasi inkişaf modelini müəyyənləşdirir,
digər tərəfdən isə beynəlxalq aləmdə qəbul
edilmiş prinsiplərə uyğun olaraq öz milli
maraqlarını qoruyaraq dövlətlərarası əlaqələr
yaradır.
Bu gün dövlət
başçısı cənab İlham Əliyevin
yürütdüyü siyasət, Azərbaycanın regionda və
dünyada müttəfiqlərinin sayını xeyli
artırıb. Ümummilli lider Heydər Əliyevin xarici siyasət
kursunu novatorcasına davam etdirən cənab İlham Əliyev,
yüksək diplomatik istedadı sayəsində ölkəmizin
dünyanın siyasi-iqtisadi mənzərəsini
müəyyən edən aparıcı dövlətlərlə
və beynəlxalq təşkilatlarla münasibətlərini
keyfiyyətcə yeni müstəvidə daha da inkişaf
etdirib. Nəticədə, Azərbaycan yalnız regionda gedən
proseslər deyil, eyni zamanda, beynəlxalq aləmdə cərəyan
edən proseslərə də təsir göstərmək imkanı
qazanıb. Ona görə də, bu gün dünyanı narahat
edən və həyati əhəmiyyətli bir sıra problemlərdə
aparıcı dövlətlərin başçıları Azərbaycan
rəhbərinin mövqeyi ilə hesablaşırlar.
Azərbaycan artıq Cənubi
Qafqaz regionunda əsas söz
sahibi olan dövlət kimi çətin geosiyasi şəraitdə
müstəqil xarici siyasət həyata keçirir.
Hazırda, bu istiqamətdə əsas diqqət Azərbaycanın
ərazi
bütövlüyünün tezliklə bərpa edilməsi,
regionda sabitliyin və təhlükəsizliyin gücləndirilməsi,
Xəzər dənizi hövzəsinin demilitarizasiyası,
Avroatlantik strukturlara inteqrasiya və s. məsələlərə
yönəldilib. Bununla yanaşı, mühüm geosiyasi məkan
kimi Azərbaycan regionda
sülhün və təhlükəsizliyin təmin
olunması üçün dayaq nöqtəsi, ən
perspektivli tərəfdaş
hesab edilir. Artıq ölkəmiz
bütün regional məsələlərdə əsas
iştirakçıdır və dövlət
başçısı cənab İlham Əliyevin qeyd etdiyi
kimi, “Regiondakı strateji əhəmiyyətli heç bir layihə
Azərbaycanın razılığı olmadan reallaşa bilməz”.
Ölkəmiz Avropa təhlükəsizlik
arxitekturasının etibarlı tərəfdaşı kimi qitənin
enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında əhəmiyyətli
rol oynayır. Azərbaycan 2004-cü ildə əsas məqsədi
Cənubi Qafqaz dövlətlərinin siyasi, iqtisadi cəhətdən
Avropa dəyərlərinə yaxınlaşmasını
sürətləndirməkdən ibarət olan “Avropa
Qonşuluq Siyasətinə” qoşulmuşdur. 2006-cı ildə
Azərbaycan Respublikası ilə Avropa İttifaqı
arasında enerji məsələləri üzrə strateji tərəfdaşlığa
dair anlaşma memorandumunu imzalamış, 2008-ci ildə isə
İttifaqın “Şərq tərəfdaşlığı”
proqramına qoşulmağımızla bu siyasi, iqtisadi əməkdaşlıq
daha da genişlənib və keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm
qoyub.
Cənubi Qafqaz regionu üzərindən
beynəlxalq nəqliyyat və kommunikasiya dəhlizlərinin
genişləndirilməsi və Azərbaycanın tranzit
imkanlarının gücləndirilməsi ölkə
iqtisadiyyatının və qeyri-neft sektorunun
inkişafının vacib elementidir. Bu mənada, Azərbaycan
“Avropa-Qafqaz-Asiya Transqafqaz nəqliyyat dəhlizi” (TRASEKA) layihəsi,
habelə, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin həyata
keçirilməsinə fəal şəkildə cəlb
olunub. Bununla yanaşı, Azərbaycan Türkiyə və
Gürcüstanla geostrateji əhəmiyyət kəsb edən
Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu xəttinin çəkilməsi
istiqamətində əməkdaşlıq edir.
Qlobal və regional məsələlərin
həllində Azərbaycan İslam Konfransı Təşkilatı
ilə sıx əməkdaşlığını
inkişaf etdirərək, təşkilatın
struktur və funksiyalarının daha da genişləndirilməsi,
Avropa təşkilatları ilə əməkdaşlıq
mexanizmlərinin yaradılması istiqamətində səylər
göstərməklə qurumun siyasi rolunun
artırılması və beynəlxalq problemlərin həllində təsiri, imkanların gücləndirilməsi istiqamətində
fəal siyasətini davam etdirir.
Azərbaycanın İKT ilə
apardığı səmərəli və faydalı əməkdaşlığın
bütövlükdə
İslam aləmində qazandığı nüfuzun
mühüm göstəricisi olub. Ölkəmiz bu yüksək
etimadı doğrultmağa çalışaraq, mədəniyyətlər
və dinlərarası dialoqun təşviqi,
müxtəlif millətlər və dinlər arasında
dözümlülüyün və qarşılıqlı
anlaşmanın, eləcə də, tolerantlığın
inkişafına xidmət edən səmərəli
meyarların hazırlanması, beynəlxalq ictimaiyyətdə,
ilk növbədə Avropada
İslamın, onun mədəniyyət, dəyər və fəlsəfəsinin
düzgün dərk edilməsi məqsədilə fəal səylər
göstərir, genişmiqyaslı bir sıra beynəlxalq təşəbbüslər
həyata keçirilir.
Azərbaycanla İKT-nin
müxtəlif strukturları arasında münasibətlərin
inkişaf edib möhkəmləndirilməsində
Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun
xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban
xanım Əliyevanın fəaliyyəti xüsusilə təqdirəlayiqdir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq səviyyədə
tanınmış elmi tədqiqatçıların və
mütəxəssislərin iştirakı ilə Bakıda mədəniyyətlərarası
dialoqa dair üç möhtəşəm tədbirin
keçirilməsi, eləcə də, Bakının 2009-cu ildə
İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan edilməsi ilə
bağlı qərar da, İKT ilə əməkdaşlığın
bəhrəsi və Azərbaycanın birinci
xanımının yorulmaz fəaliyyətinin nəticəsidir.
Göründüyü kimi,
müstəqil dövlətimiz bütün sahələr
üzrə inkişafını davam etdirir, beynəlxalq aləmdə
müqavilələrini daha da möhkəmləndirir, xarici
siyasət sahəsindəki uğurlarını intensivləşdirir.
Məhz bunun nəticəsidir ki, Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması
istiqamətində dövlət başçısı cənab
İlham Əliyevin mövqeyi dünyanın aparıcı
dövlətləri və nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların
nümayəndələri tərəfindən yüksək
qiymətləndirilir və müdafiə olunur.
Münaqişənin nizama
salınmasında Azərbaycanın tutduğu mövqe birmənalıdır.
Problem yalnız Azərbaycanın ərazi
bütövlüyü və ölkəmizin beynəlxalq səviyyədə
tanınmış sərhədləri çərçivəsində
həllini tapmalıdır. Bu mövqe beynəlxalq hüquq
normaları və prinsipləri, BMT Nizamnaməsi, Helsinki Yekun
Aktı və münaqişənin nizamlanması istiqamətində
qəbul edilmiş çoxsaylı beynəlxalq sənədlərə
əsaslanır. Münaqişənin dinc vasitələrlə
nizamlanması üzrə aparılan danışıqlar məhz
bu prinsiplərdən irəli gələn detalların
razılaşdırılmasına yönəldilib.
Aparılan
danışıqlar prosesində Ermənistanın
münaqişənin nizama salınması istiqamətində
“Praqa prosesi” yəni “mərhələli həll” variantı ilə
razılaşmaq məcburiyyətində qalması, Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin apardığı uğurlu xarici
siyasətin nailiyyətlərindən biridir. Dövlət
başçısı cənab İlham Əliyevin dəfələrlə
və birmənalı olaraq “Azərbaycan torpaqları
danışıqların mövzusu ola bilməz” fikrini irəli
sürməsi ölkəmizin ərazi bütövlüyü
təmin olunmaqla münaqişənin ədalətli şəkildə həll olunacağı ilə
bağlı ümidləri daha da artırıb.
Ona görə də,
Prezident İlham Əliyevin
münaqişənin nizama salınması prosesində
diplomatik hücum taktikasına üstünlük verməsi və
bu istiqamətdə ardıcıl, qətiyyətli diplomatik
addımların atılması, problemlərin Azərbaycanın
milli maraqları təmin olunmaqla aradan qaldırılması və
uğurlu nəticələrin əldə edilməsi
üçün möhkəm zəmin yaradır.
Azərbaycan dövləti
münaqişənin nizama salınmasında ilk növbədə
sülh variantına üstünlük verir. Azərbaycan
Prezidenti cənab İlham Əliyev dəfələrlə
bildirib ki, münaqişənin aradan
qaldırılması üçün Ermənistan
silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərindən
çıxarılması, bu ərazilərdə ölkəmizin
pozulmuş suveren hüquqlarının bərpası, məcburi
köçkünlərin öz torpaqlarına
qaytarılması, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ
bölgəsində kommunikasiyaların bərpası,
Dağlıq Qarabağın Azərbaycan Respublikası tərkibində
muxtariyyətini təmin edəcək statusun müəyyənləşdirilməsindən
ibarətdir.
Bütün yuxarıda
göstərilənlər onu deməyə əsas verir ki, bu
gün Azərbaycanın xarici
siyasət strategiyasının uğurla həyata keçirilməsi respublikamızın dünya miqyasında nüfuzunu xeyli
artırır, ölkəmizin Cənubi Qafqaz regionunda lider
dövlətə çevrilməsini şərtləndirir. Əsası
Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən
qoyulmuş xarici siyasət strategiyasının uğurlu
davamı perspektivdə müstəqil dövlətimizin
dünya birliyində mövqelərinin yüksələcəyinə
olan ümidləri daha da artıracaqdır.
Bahar Muradova
Milli Məclis Sədrinin
müavini,
YAP İdarə Heyətinin üzvü
Yeni Azərbaycan.- 2010.- 8 may.- S.4.