Avropa Şurası - Azərbaycan münasibətləri yeni müstəvidə

Təşkilatın Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyi sənədlər ölkəmizin maraqlarına uyğundur

Məlum olduğu kimi, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsi Azərbaycanın xarici siyasətində əsas yer tutur. Bu istiqamətdə ölkəmiz bir çox dövlətlərlə yanaşı beynəlxalq təşkilatlarla da fəal əməkdaşlıq edir. Uğurlu diplomatiya nəticəsində bir sıra beynəlxalq təşkilatlar Ermənistanın işğalçılıq siyasətini pisləyən, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən qətnamələr qəbul edib. Bunlardan biri də Avropa Şurası Parlament Assambleyası tərəfindən 2005-ci ildə qəbul olunmuş 1416 saylı Qətnamədir.

Ümumiyyətlə, adıçəkilən qurumun məsələ ilə bağlı mövqeyi yalnız həmin sənədlə məhdudlaşmır və ölkəmizlə Avropa Şurası arasında sıx əməkdaşlıq mövcuddur. Bunun nəticəsində bəzi millət vəkillərimizin də Ermənistanın təcavüzkar siyasəti ilə bağlı hazırladığı sənədlər AŞ PA-da Avropa parlamentariləri arasında yayılıb. Nəzərə alsaq ki, bu il ölkəmizin Avropa Şurasına üzv qəbul edilməsinin 10 ili tamam oldu, bu illər ərzində əməkdaşlığın tarixinə nəzər yetirmək yaxşı olardı. Qeyd edək ki, ötən 10 il ərzində ölkəmizlə bu nüfuzlu təşkilat arasında geniş münasibətlər qurulub. Ölkəmizin bu təşkilata üzv olmaq tarixini xatırlasaq çox maraqlı faktlarla rastlaşmaq mümkündür. Qeyd edək ki, Azərbaycan parlamenti 24 yanvar 1992-ci ildə Avropa Şurasına “xüsusi dəvət edilmiş qonaq” statusu almaq üçün müraciət etsə də, 3 fevral 1995-ci ildə AŞPA Bürosu ölkəmizin “xüsusi dəvət edilmiş qonaq” statusu almaq barədə müraciətinin nəzərdən keçirilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib. 28 iyun 1996-cı ildə isə Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Bürosu Azərbaycana “xüsusi dəvət edilmiş qonaq” statusu”nun verilməsi barədə qərar qəbul edib.

O zaman Ulu öndər Heydər Əliyevin gərgin zəhməti sayəsində görülən işlər öz bəhrəsini verməyə başladı. Belə ki, 15 may 2000-ci ildə Avropa Şurası Siyasi Komitəsinin Dublində keçirilmiş iclasında Azərbaycan üzrə məruzəçi J.Bomelin hesabatı dinlənilib və ölkəmizin Avropa Şurasına tam hüquqlu üzv qəbul edilməsi ilə bağlı müsbət rəy verilib. Həmin il mayın 22-də isə Avropa Şurası Hüquq Məsələləri və İnsan Hüquqları Komitəsinin Limasolda (Kipr) keçirilmiş iclasında Azərbaycanın Avropa Şurasına tam hüquqlu üzv qəbul edilməsi üçün müəyyən şərtlər irəli sürülüb. Bunun ardınca isə 12-13 iyun 2000-ci ildə AŞ Siyasi Komitəsinin Romada növbəti iclası keçirilib və Azərbaycanın Avropa Şurasına tam hüquqlu üzv qəbul edilməsi ilə bağlı müsbət rəy verilib. 7-9 noyabr 2000-ci ildə Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin 107-ci sessiyasında Azərbaycanın Avropa Şurasına üzv olmağa dəvət edilməsi adlı 14 saylı Qətnamə qəbul edilib. Bu sənəddə Azərbaycanın Avropa Şurası Parlament Assambleyasındakı nümayəndələrinin sayının 6 nəfər həddində müəyyənləşdirilməsi, eləcə də, ölkədə demokratiyanın inkişafı, qanunvericiliyin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılması və s. məsələlər əksini tapmışdı.

3-4 yanvar 2001-ci ildə isə Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin sədri, Latviyanın Xarici İşlər naziri İ.Berzinş Latviya, Almaniya, Niderland və İsveçin həmin təşkilat yanında səfirləri ilə birlikdə Bakıda səfərdə olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Milli Məclisin sədri, xarici işlər naziri, Konstitusiya Məhkəməsinin sədri və digər şəxslərlə görüşlər keçirib. Nəhayət, 2001-ci il yanvarın 17-də Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin nümayəndələr səviyyəsində keçirilmiş iclasında Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsinə dair qərar qəbul edilib. Həmin il yanvarın 25-də Strasburqda Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsinə həsr olunmuş rəsmi mərasim keçirilib. Mərasimdə Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin rəhbərlik etdiyi geniş nümayəndə heyəti iştirak edib.

24-27 aprel 2001-ci ildə isə Avropa Şurası Parlament Assambleyasının plenar sessiyası keçirilib. Azərbaycan Respublikasının AŞPA-da nümayəndə heyəti ilk dəfə olaraq bu qurumun iclasında tamhüquqlu üzv kimi iştirak edib. Sessiya zamanı 9 ölkə və AŞPA-da fəaliyyət göstərən 5 siyasi qrupu təmsil edən 29 nümayəndə tərəfindən imzalanmış “Ermənilər tərəfindən Azərbaycanlı əhaliyə qarşı törədilmiş soyqırımın tanınması” adlı yazılı bəyanat və 14 ölkəni təmsil edən 20 nümayəndə tərəfindən imzalanmış “Ermənistan və Dağlıq Qarabağda saxlanılan müharibə əsirləri və girovları” adlı tövsiyə üçün təklif AŞPA-nın rəsmi sənədləri qismində yayıldı. Göstərilən sənədlərdə ermənilər tərəfindən Xocalı əhalisinin qətlə yetirilməsi, Ermənistan tərəfindən Azərbaycan ərazisinin 20 faizinin işğal edilməsi, Ermənistan və işğal edilmiş Azərbaycan torpaqlarında uşaq, qadın və yaşlı insanların da daxil olduğu 783 Azərbaycanlı girovun saxlanılması faktı və digər vacib məsələlər xüsusi vurğulanırdı.

Ümumiyyətlə, Azərbaycan bu nüfuzlu təşkilatın imkanlarından istifadə edərək Ermənistanın işğalçılıq siyasətinin ifşa edilməsi istiqamətində ciddi səylər göstərib. Görülən işlərin nəticəsində bu təşkilat Ermənistanın təcavüzünü pisləyən sənəd qəbul edib. 25 yanvar 2005-ci ildə Avropa Şurası Parlament Assambleyasının yanvar sessiyasında “ATƏT-in Minsk Konfransının məşğul olduğu Dağlıq Qarabağ bölgəsi üzərində münaqişə” adlı 1416(2005) saylı qətnamə və 1690(2005) saylı tövsiyə qəbul olunub. Həmçinin, nümayəndə heyətimizin üzvləri ardıcıl olaraq bu yöndə sənədlər hazırlayaraq Avropa parlamentariləri arasında yayıblar. Qeyd etdiyimiz kimi, 1416 saylı qətnamə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı Azərbaycana diplomatik üstünlük verən vacib beynəlxalq sənəddir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də çıxışlarında dəfələrlə bu sənədin əhəmiyyətini vurğulayıb.

Qətnamədə bildirilir ki, Avropa Şurası Parlament Assambleyası silahlı əməliyyatların başlamasından illərlə vaxt keçməsinə baxmayaraq, Dağlıq Qarabağ bölgəsi üzərində münaqişənin həll olunmamış qalmasından təəssüflənir. “Yüz minlərlə insan hələ də köçkündür və acınacaqlı şəraitdə yaşayır. Azərbaycan ərazisinin əhəmiyyətli hissələri hələ də Erməni qüvvələri tərəfindən işğal altındadır və separatist qüvvələr hələ də Dağlıq Qarabağ bölgəsinə nəzarət edirlər.

Assambleya hərbi əməliyyatların və bundan əvvəl başlamış kütləvi etnik düşmənçiliyin qorxunc etnik təmizləmə anlayışını xatırladan genişmiqyaslı etnik qovulmaya və mono-etnik ərazilərin yaranmasına gətirib çıxarması ilə bağlı öz narahatlığını ifadə edir. Assambleya bir daha təsdiq edir ki, bir dövlətin ərazisindən regional ərazinin ayrılması və müstəqilliyi etnik qovulmaya və bu cür ərazinin digər dövlətə de-fakto birləşdirilməsinə gətirib çıxaran silahlı münaqişə yolu ilə deyil, yalnız bu ərazinin əhalisinin demokratik dəstəyinə əsaslanan qanuni və dinc proses vasitəsilə əldə oluna bilər. Assambleya üzv dövlət tərəfindən xarici ərazinin işğalının həmin dövlətin Avropa Şurasının üzvü kimi öz üzərinə götürdüyü öhdəliklərin ciddi şəkildə pozulması demək olduğunu xatırladır və münaqişə ərazisindən köçkün düşmüş şəxslərin öz evlərinə təhlükəsiz və ləyaqətlə qayıtması hüququnu bir daha təsdiq edir.

Assambleya Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasının 822 (1993), 853 (1993), 874 (1993) və 884 (1993) saylı Qətnamələrini xatırladır və əlaqədar tərəflərin, xüsusilə silahlı əməliyyatlardan çəkinməklə və istənilən işğal olunmuş ərazilərdən silahlı qüvvələri çıxarmaqla, onlara riayət etməsini təkid edir. Assambleya Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasının 853 (1993) saylı qətnaməsində ifadə olunmuş tələbə tərəfdar çıxır və beləliklə, bütün üzv dövlətlərin münaqişənin intensivləşdirilməsinə və ya ərazinin işğalının davam etməsinə gətirib çıxara bilən silah və sursat təchizatından çəkinməsini təkid edir”.

Sənəddə xatırlanır ki, həm Ermənistan, həm də Azərbaycan 2001-ci ilin yanvarında Avropa Şurasına daxil olarkən öz qonşularına qarşı zor tətbiq etmək hədəsindən çəkinməklə münaqişəni yalnız dinc vasitələrlə həll etmək öhdəliyini götürmüşlər. Eyni zamanda, Ermənistan münaqişənin həllini təşviq etmək üçün Dağlıq Qarabağ üzərində əhəmiyyətli təsirindən istifadə etməyi öz üzərinə götürüb. “Assambleya Azərbaycan və Ermənistanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsini imzalamalarını və Nizamnamənin 93-cü Maddəsinin 1-ci bəndinə uyğun olaraq, ipso facto Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsinin Statutuna tərəfdar çıxmalarını xatırladır. Bununla əlaqədar olaraq, Assambleya Minsk qrupunun həmsədrlərinin himayəsi altında keçirilən danışıqların uğursuzluqla nəticələnəcəyi təqdirdə, Azərbaycan və Ermənistanı Məhkəmənin Statutunun 36-cı Maddəsinin 1-ci bəndinə uyğun olaraq, Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsindən faydalanmağı nəzərdən keçirmələrini təklif edir. Assambleya Azərbaycan və Ermənistanı Assambleya daxilində, eləcə də, Qafqaz Dördlüyünün Parlament spikerlərinin görüşləri kimi digər forumlarda ikitərəfli parlamentlərarası əməkdaşlığı gücləndirməklə özləri arasında siyasi barışığı təşviq etməyə çağırır. O, hər iki nümayəndə heyətinin bu cür barışıq istiqamətində tərəqqini nəzərdən keçirmək üçün Assambleyanın hər hissəvi-sessiyasında görüşməsini tövsiyə edir” - deyə, qətnamədə vurğulanır.

Təşkilatın bu məsələ ilə bağlı atdığı addımlar yalnız həmin qətnamə ilə bitmir. AŞ PA-nın sülh prosesini irəli aparmaq üçün Dağlıq Qarabağ üzrə Alt Komitənin yaradılmasına qərar verməsi də önəmli faktorlardan biridir. Müəyyən fasilədən sonra Alt Komitənin fəaliyyətinin bərpa olunması Avropa Şurasının münaqişənin həlli üçün göstərdiyi səylərin davamlı olmasından xəbər verir. Doğrudur, Ermənistan nümayəndələri bu komitənin işindən boyun qaçırmağa çalışırlar. Amma nəzərə alınmalıdır ki, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatın qərarlarına hörmətsizlik göstərilməsi Ermənistana yaxşı heç nə vəd etmir. Hazırda AŞPA-nın növbəti yaz sessiyası keçirilməkdədir. Məsələ ilə bağlı Azərbaycanın qurumdakı nümayəndə heyətinin rəhbəri Səməd Seyidov bildirib ki, biz bu Komitənin işində iştirak etməklə bağlı müsbət münasibətimizi bildirmişik və komitənin hər bir təşəbbüsündə iştirak etməyə hazırıq: “Çox təəssüflər olsun ki, Ermənistan tərəfi AŞPA Bürosunun qərarına məhəl qoymur, ümumiyyətlə, Komitənin işində iştirakdan imtina edir”.

S.Seyidov bildirib ki, AŞPA Bürosunun qərarına məhəl qoymamaq, AŞ-nın prinsiplərini tamamilə inkar etmək Ermənistanın siyasətinin iç üzünü açır: “Biz bununla bağlı fikirlərimizi AŞ-nın bütün nümayəndələrinə, o cümlədən, AŞ rəhbərliyinə çatdırırıq ki, AŞ-nın, ümumiyyətlə, üzv ölkələrindən hansısa məsələləri tələb etmək, hansısa öhdəliklərin yerinə yetirilməsi ilə bağlı məsələ qaldırmaq, bu istiqamətdə AŞ-nın hansısa təşəbbüslərini həyata keçirmək özü-özlüyündə böyük sual altına alınır. Ona görə ki, belə bir qərarın icra olunmaması, o cümlədən 2005-ci ildə Dağlıq Qarabağla bağlı qəbul olunmuş qərarın indiyədək icra edilməməsi, üzv olan ölkə - Ermənistanda bu proseslərin nəzərə alınmaması, Ermənistanla yanaşı, AŞ-nın səlahiyyətini, gücünü, təsir imkanlarını azaldır. Biz dəfələrlə demişik ki, Dağlıq Qarabağ üzrə Alt Komitənin fəaliyyətini heç vaxt Dağlıq Qarabağ üzrə Komitə çərçivəsində məhdudlaşdırmayacağıq. Siz Azərbaycan nümayəndə heyətinin çıxışlarını görsəniz, qaldırdığımız məsələlərə baxsanız, görəcəksiniz ki, AŞ rəmzi mənada böyük bir Dağlıq Qarabağ Komitəsidir. Sözün açığı, biz o qədər də maraqlı deyildik ki, Dağlıq Qarabağ məsələsini bir komitənin fəaliyyəti çərçivəsində məhdudlaşdıraq. Ancaq konstruktiv mövqe, AŞ qətnamələrini yerinə yetirmək istiqamətində davranış göstərərək və Ermənistan nümayəndə heyətinin həmin Komitəyə dəvət olunaraq fəaliyyətinin nə dərəcədə “konstruktiv” olduğunu göstərmək üçün bu addımı atdıq. İndi görürük ki, biz haqlıyıq. Ermənistan təəssüflər olsun ki, həm AŞ-da, həm də digər beynəlxalq təşkilatlarda və ikitərəfli danışıqlarda qeyri-konstruktiv mövqe və davranış qaydalarını seçir. Buna görə beynəlxalq ictimaiyyət və qurumlar bilməlidir ki, Ermənistanın bu cür davranışlarını dəstəkləməklə, onlar öz təsir gücünü azaltmaq istiqamətində fəaliyyət göstərirlər. Biz bunu çox gözəl bilirik və Azərbaycan nümayəndə heyəti öz fəaliyyətini bu istiqamətdə davam etdirəcək”.

Göründüyü kimi, Avropa Şurası Dağlıq Qarabağ münaqişənin həllinə xüsusi diqqət yetirməkdədir. Amma Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyi nəticəsində AŞPA-nın qəbul etdiyi sənədlər yerinə yetirilmir. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan-Avropa Şurası əməkdaşlığı bu məsələnin daim diqqət mərkəzində olacağından xəbər verir.

Nardar BAYRAMLI

Yeni Azərbaycan.- 2011.- 15 aprel.- S.7.